محمد بن علی کراجکی

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

دیباچه

قاضی ابوالفتح محمد بن علی بن عثمان بن علی کراجکی، ثقه ای جلیل القدر، فقیهی سترگ و محدثی چیره دست است. در مورد علت نامگذاری او به «کراجکی» و نحوه تلفظ این اسم در بین تاریخ نگاران چند ایده وجود دارد:

1. برخی مانند: صاحب ریاض العلماء و محدث قمی در کتاب «الکنی و الالقاب»، کراجک را ـ به فتح کاف و ضم جیم ـ روستایی واقع در دروازه واسط، در مرکز شرقی عراق، سر راه بغداد ـ بصره دانسته اند.
2. ابن حجر عسقلانی، کراجک را برگرفته از کلمه «کراجک» ـ به فتح کاف و جیم ـ می داند؛ که به معنای یک نوع کار بدنی است.
3. یافعی، لقب «الخیمی» را نیز به القاب کراجکی اضافه نموده و در توضیح آن می گوید: الخیمی منسوب به «خیم» است.

در مورد این که چرا او را قاضی خطاب کرده اند خبر دقیقی در دست نیست؛ زیرا تاکنون هیچ شهری شناخته نشده که منصب قضاوت یا حکومت آن بر عهده شخصیت مورد نظر ما بوده باشد؛ فقط احتمال می رود که منصب قضا، از سوی فرمانروایان طرابلس به او نسبت داده شده باشد.

ولادت

تاریخ ولادت کراجکی به طور دقیق روشن نیست و در کتاب های تراجم نیز مطلبی در این باره دیده نمی شود؛ اما به طور احتمالی ـ با توجه به این که وی در سال (399 ه.ق)، از ابوالحسن علی بن احمد لغوی، معروف به «رکاز» روایت کرده و معمولاً این کار در سنین 25 سالگی امکان پذیر است، می توان حدس زد که سال ولادت او (374 ه.ق) بوده و حدود 75 سال عمر نموده است.

عشق به فراگیری

کراجکی عشق روزافزونی به تحصیل دانش داشت و در دوران زندگی اش، پیوسته برای آموختن تازه ها به سرزمین های مختلف اسلامی و غیراسلامی سفر نمود. در این سفرها علاوه بر تحصیل، آثار گرانسنگی را نیز برای برخی اشخاص مانند: امیران، صاحب منصبان و عالمان به رشته تحریر درآورده است.

از تألیفات متعدد و متنوع این عالم فرزانه در زمینه های: فقه، اصول، حساب، ریاضیات، فلک، ادب، حدیث، فلسفه، کلام، نحو، اخلاق، تاریخ، رجال، تفسیر و... به روشنی می توان دریافت، که وی به معارف و دانش های موجود در عصرش، توجه خاصی داشته است. به دلیل تلاش کراجکی در فراگیری دانش های مختلف، تاریخ نگاران او را به اوصافی چون: نحوی، لغوی، منجم، طبیب، متکلم، محدث، فقیه، و متفنن توصیف نموده اند.

اسامی سرزمین هایی که کراجکی بدان جا سفر کرده بدین شرح است:

1. دمشق
2. طرابلس
3. بغداد، (399 ه.ق)
4. میافارقین، (399 ه.ق)
5. قاهره، (407 و 426 ه.ق)
6. صیدا ـ لبنان، (411 ه.ق)
7. مکه، (413 ه.ق)
8. رمله، (410 ـ 416 ه.ق)
9. صور ـ لبنان، (416 ه.ق)
10. ببلیس، (418 ه.ق)
11. مصر، (436 ه.ق)
12. حلب (436 ه.ق)
13. طبریه ـ فلسطین، (436 ه.ق)

مشایخ

یکی از دانش هایی که کراجکی بدان پرداخته، علم حدیث است. وی از بزرگان این رشته در شهرهای مختلف بهره برده و به نقل حدیث مبادرت ورزیده است. اسامی تعدادی از مشایخ وی در این دانش عبارتند از:

1. احمد بن حمزه الشریف ابومنصور حسینی عریضی
2. احمد بن محمد بن احمد هالینی هروی (410 ه.ق)
3. اسد بن ابراهیم بن کلیب قاضی ابوالحسن سلمی خراسانی (410 ه.ق)
4. عبدالله بن عثمان بن حماس ابومحمد
5. ابوالعباس بن نوح بن محمد حنبلی (411 ه.ق)
6. علی بن محمد ابوالحسن بساط بغدادی (410 ه.ق)
7. ابوالحسن بن موسی بن جعفر حسینی، قاهره (407 ه.ق)
8. محمد بن علی بن محمد صخر قاضی ابوالحسن ازدی، مصر (426 ه.ق)
9. محمد بن احمد بن شاذان قمی، مکه (412 ه.ق)
10. علی بن احمد، ابوالحسن لغوی، معروف به ابن رکاز، میافارقین (399 ه.ق)
11. سید مرتضی انصاری بغداد (436 ه.ق)
12. شیخ ابوالعباس، احمد بن اسماعیل بن عثمان، حلب (436 ه.ق)

آثار

کراجکی آثار گوناگونی در رشته های مختلف علوم اسلامی به یادگار گذاشته است. برخی از این آثار در «مستدرک الوسائل» و «روضات الجنات» خوانساری و پاره ای از آنها در «کنز الفوائد» ذکر گردیده اند و ما برخی از این آثار را آورده ایم:

1. الابانه عن المماثله فی الاستدلال لاثبات النبوه والامامه
2. الاخبار فی الاحاد
3. الاختیار من الاخبار
4. ادکار الاخوان بوجوب (حق) حقوق الایمان
5. الاستطراف فیما ورد فی الفقه من الانصاف
6. الاستنصار فی النص علی الائمه الاطهار علیهم السلام
7. الاصول الی مذهب آل الرسول علیهم السلام
8. الاعلام بحقیقة ایمان (اسلام) امیرالمومنین علیه السلام (و ولده الکرام)
9. الاغلاط فیما یرویه الجمهور
10. الاقناع عند تعذر الاجماع
11. انتفاع المومنین بما فی ایدی السلاطین
12. الانتقام ممن عذر به امیرالمومنین علیه السلام
13. الایضاح بین طریقی الزیدیه والامامیه
14. ایضاح السبیل الی علم اوقات اللیل
15. ایضاح المماثله؛ که «الابانه عن المماثله»
16. الایضاح عن احکام النکاح
17. الباهر فی الاخبار
18. بر الوالدین
19. البرهان علی صحه طول عمر الامام صاحب الزمان عجل الله تعالی و فرجه الشریف
20. البستان فی الفقه یا المشجر
21. البیان عن اعتقاد اهل الایمان
22. التأدیب
23. التحفه فی الخواتیم
24. التذکر باصول الفقه یا مختصر التذکره
25. تسلیه الرؤساء
26. الناصریه فی اللیل والجمعه
27. التعجب من اغلاط العامة فی مسألة الامامه
28. التعریف بوجوب حق الوالدین
29. التفضیل
30. تفضیل الانبیاء علی الملائکه
31. التلقین لاولاد المومنین
32. رساله التنبیه علی اغلاط ابی الحسین البصری
33. التنبیه علی حقیقه البلاغه
34. تهذیب
35. التهذیب متصل بالتلقین یا تهذیب المسترشدین
36. الجدول فی طبقات الارث یا مختصر طبقات الوراث
37. الجدول المدهش یا المدهش
38. الجلیس
39. جواب رساله الاخوان (الاخوین)
40. جواب الرساله الحازمیه
41. معدن الجواهر و ریاضه الخواطر

از منظر دانشوران

• 1. شیخ منتجب الدین بن بابویه؛

شیخ عالم ثقه ابوالفتح محمد بن علی کراجکی، فقیه اصحاب، که نزد سید مرتضی و شیخ طوسی روایت قرائت نموده است و صاحب تصانیف نیز هست که از جمله آن ها می توان به کتاب «التعجب» و کتاب «النوادر» اشاره کرد و اخبار ما از او، به واسطه پدرم، از پدرش نقل شده است.

• 2. شیخ حر عاملی؛

عالم، فاضل، متکلم، فقیه، محدث، ثقه جلیل القدر. حر عاملی در ادامه، پس از ذکر تعدادی از کتاب های کراجکی، آن چه را که ابن بابویه و ابن شهر آشوب در مورد کراجکی گفته اند آورده و سپس می گوید: کتاب الفهرست متعلق به کراجکی است، سید بن طاووس هم همین مطلب را در آخر کتاب «الدرع الواقیه» تأیید کرده است.

• 3. مجلسی؛

اما کراجکی، او از عالمان و متکلمان بزرگ است و جمیع ارباب اجازات به او مستند می شوند. کتاب «کنز الوائد؛ او از کتاب های مشهوری است که همه کسانی که بعد از او آمده اند از آن بهره برده اند و بقیه کتاب هایش نیز در نهایت متانت هستند. فقیهان طرابلس که شیخ اجل سعید، ابوالفتح کراجکی، مقیم رمله البیضاء نیز از آنان است ـ از عالمان و فقیهان بزرگ ما هستند؛ بلکه از رؤسای آن هاست.

• 4. شهید اول؛

شهید اول در بسیاری از کتاب هایش از کراجکی به علامه تعبیر می کند؛ با این که از علامه حلی به فاضل تعبیر می نماید.

وفات

تاریخ نگاران در مورد زمان دقیق وفات کراجکی اختلاف نظر دارند و اکثر مورخین زمان فوت وی را قرن پنجم هجری ذکر کرده اند و بر این نظر اتفاق دارند.

منبع

تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد 5، زندگی نامه "محمد بن علی الكراجكی" از نزار منصوري

پیوندها:

• زندگينامه (عربی)

• زندگينامه

• کتاب كنز الفوائد