آیه 68 سوره انعام
| <<67 | آیه 68 سوره انعام | 69>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
و چون گروهی را دیدی که برای خرده گیری و طعن زدن در آیات ما گفتگو می‌کنند از آنان دوری گزین تا در سخنی دیگر وارد شوند، و چنانچه شیطان البته فراموشت ساخت بعد از آنکه متذکّر (کلام خدا) شدی دیگر با گروه ستمکاران مجالست مکن.
و هرگاه کسانی را دیدی که در آیات ما [به قصد شبهه اندازی] به یاوه گویی و سخن بی منطق می پردازند از آنان روی گردان [و مجلسشان را ترک کن] تا در سخنی دیگر در آیند. و اگر شیطان تو را [نسبت به ترک مجلسشان] به فراموشی اندازد، پس از یاد آوردن [به سرعت بیرون برو و] با گروه ستمکاران منشین.
و چون ببينى كسانى [به قصد تخطئه] در آيات ما فرو مى‌روند از ايشان روى برتاب، تا در سخنى غير از آن درآيند؛ و اگر شيطان تو را [در اين باره] به فراموشى انداخت، پس از توجّه، [ديگر] با قوم ستمكار منشين.
و چون ببينى كه در آيات ما از روى عناد گفت و گو مى‌كنند از آنها رويگردان شو تا به سخنى جز آن پردازند. و اگر شيطان تو را به فراموشى افكند، چون به يادت آمد با آن مردم ستمكاره منشين.
هرگاه کسانی را دیدی که آیات ما را استهزا می‌کنند، از آنها روی بگردان تا به سخن دیگری بپردازند! و اگر شیطان از یاد تو ببرد، هرگز پس از یادآمدن با این جمعیّت ستمگر منشین!
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
«یَخُوضُونَ»: فرو می‌روند. یاوه‌سرائی می‌کنند. در اینجا مراد تمسخر قرآن و استهزاء دین و ایمان است (نگا: نساء و انعام / ). «امَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَانُ»: اگر اهریمن آن را از یاد تو برد. در اینجا هر چند روی سخن به پیغمبر است، ولی در حقیقت منظور پیروان او است. نسیان پیغمبران در اموری بوده است که مربوط به کار تبلیغ احکام دین و مقام رسالت نبوده و بلکه غفلت در موضوعات عادی از قبیل سهو در نماز بوده است و چنین فراموشی و غفلتی موجب اضاعه فریضه‌ای یا تحریم حلال و تحلیل حرام نگشته است (نگا: کهف / و ، یوسف / ). «الذِّکْرَی»: به یاد آوردن. متوجّه شدن. تذکّر.
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ «68»
و هرگاه كسانى را ديدى كه در آيات ما (به قصد تخطئه،) كندوكاو مى‌كنند، از آنان روى بگردان تا (مسير سخن را عوض كرده) وارد مطلب ديگرى شوند واگر شيطان تو را به فراموشى انداخت، پس از توجّه، (ديگر) با اين قوم ستمگر منشين.
نکته ها
«خوض» به معناى كندوكاو وگفتگو به قصد تمسخر و تحقير است، نه براى فهم و درك حقيقت. «1»
«بَعْدَ الذِّكْرى» ممكن است به معناى تذكّر دادن ديگرى، يا به معناى متذكّر شدن خود انسان باشد.
سؤال: پيامبران الهى معصوم هستند، پس چگونه در آيه سخن از نفوذ شيطان در پيامبر مطرح شده است؟ «يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ»
پاسخ: تأثير شيطان در به فراموشى كشاندن، مسأله‌اى فرضى است، مثل آيه‌ى «لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ» «2» يا آيه «وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاوِيلِ» «3» يعنى اگر مشرك شوى، يا اگر به ما نسبتى ناروا بدهى، نه اينكه چنين شده است.
و ممكن است مراد اصلى آيه، پيروان پيامبر باشند، نه خود ايشان، همان‌گونه كه در فارسى
«1». تفسير مجمع‌البيان.
«2». زمر، 65.
«3». حاقّه، 44.
جلد 2 - صفحه 484
مى‌گوييم: «به در مى‌گوييم كه ديوار بشنود».
مشابه اين مطلب، در سوره‌ى نساء آيه‌ى 140 نيز آمده است: إِذا سَمِعْتُمْ آياتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِها وَ يُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ ... اگر شنيديد كه به آيات الهى كفر مى‌ورزند يا مسخره مى‌كنند با آنان منشينيد تا سخن را عوض كنند.
در روايات متعدّدى از پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمّه معصومين عليهم السلام از همنشينى با اهل گناه، يا شركت در جلسه‌اى كه گناه مى‌شود و انسان قدرت جلوگيرى از آن را ندارد نهى شده است، حتّى اگر آنان از بستگان انسان باشند. حضرت على عليه السلام به فرزندش وصيّت كرد: خداوند بر گوش واجب كرده كه راضى به شنيدن گناه و غيبت نشود. «1»
رسول خدا صلى الله عليه و آله با استناد به اين آيه فرمودند: كسى كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد، در مجلسى كه در آن امامى سبّ مى‌شود و يا از مسلمانى عيب‌جويى مى‌گردد نمى‌نشيند. «2»
حضرت على عليه السلام «مجالسة الاشرار تورث سوء الظنّ بالاخيار» همنشينى با بدان، سبب سوء ظنّ به نيكان مى‌شود. «3»
پیام ها
1- غيرت و تعصّب دينى خود نسبت به مقدّسات را به دشمنان نشان دهيد. «إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ»
2- اعراض از بدى‌ها ومبارزه‌ى منفى با زشتكاران، يكى از شيوه‌هاى نهى از منكر است. «فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ»
3- توجّه و گوش دادن به سخنان باطل (و ديدن و خواندن كتب و برنامه‌هاى گمراه كننده) نكوهيده است. «4» «يَخُوضُونَ فِي آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ»
البتّه در مواردى كه براى آگاهى و ردّ و پاسخ دادن توسط اهل فن باشد،
«1». تفسير نورالثقلين.
«2». وسائل، ج 16، ص 266.
«3». وسائل، ج 16، ص 365.
«4». شايد بتوان براى تحريم كتب و برنامه‌هاى ضالّه، به اين آيه استناد كرد.
جلد 2 - صفحه 485
اشكالى ندارد.
4- به جاى هضم شدن در جامعه، يا گروه و مجلس ناپسند، وضع آن را تغيير دهيد. «حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ»
5- اعلام برائت ومحكوم كردن لفظى كافى نيست، بايد به شكلى برخورد كرد.
فَأَعْرِضْ ... فَلا تَقْعُدْ
6- مجالست با ظالمان نارواست، پس پرهيز كنيم. «فَلا تَقْعُدْ»
7- شرط تكليف، توجّه و آگاهى است. «إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ» (فراموشى، عذر پذيرفته‌اى است)
8- سخن گفتن به ناحقّ درباره‌ى آيات قرآن، (از طريق استهزا، تفسير به رأى، بدعت و تحريف) ظلم است. «الظَّالِمِينَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ (68)
شأن نزول «3»- آورده‌اند هر گاه مسلمانان با مشركان مى‌نشستند، ايشان فى الحال خوض مى‌نمودند در تكذيب قرآن، و استهزا به بعضى كلمات آن مى‌نمودند آيه شريفه نازل شد:
وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آياتِنا: و زمانى كه ببينيد كسان مكذب و
«1» ارشاد القلوب، صفحه 38.
«2» منهج ج 3 ص 392.
«3» مجمع البيان ج 2 ص 317.
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 301
مستهزء خوض و شروع مى‌نمايند و گفتگو كنند در آيات ما كه قرآن و دين است و به آن طعن كنند فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ: پس اعراض كن و رو برگردان از ايشان و منشين با آنها حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ: تا اينكه خوض و گفتگو كنند در حديث و سخن ديگر وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ: و اگر فراموش گرداند شيطان بر تو اعراض كردن از آنها را، يعنى تو را از آن باز دارد فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى: پس منشين بعد از ياد كردن تو فرمايش الهى را در نهى از مجالست مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ: با گروه ستمكاران كه وضع تكذيب و استهزا مى‌كنند در موضع تصديق.
تبصره- آيه شريفه نهى است از مجالست محافلى كه رد و طعن و انكار به آيات الهى نمايند، و به اندازه‌اى تحديد شده كه اگر به فراموشى، شخص در آن مجالس نشست، بعد از يادآورى به فوريت برخيزد و با جماعت ظالمين همنشين نباشد.
در كتاب وسائل- از حضرت صادق عليه السّلام مروى است. فرمود:
اجتماع نكنند سه نفر از جاحدين مگر كه حاضر شوند در مقابل ايشان ده برابرشان از شياطين، پس اگر تكلم كنند تكلم نمايند شياطين به مثل سخن آنها، و هرگاه خنده نمايند خنده كنند شياطين، و هرگاه جسارت كنند به اولياء خدا، جسارت نمايند شياطين. پس هر كه مبتلا شود از مؤمنين به آنها و آنان خوض در آيات نمايند، بايد ننشيند و نباشد شريك شيطان و جليس او.
بدرستى كه غضب خدا را هيچ چيزى مقاومت نكند و لعنت سبحانى را چيزى رد ننمايد. بعد فرمود: اگر استطاعت ندارد بايد به قلب انكار كند، و البته برخيزد اگرچه به مقدار دوشيدن گوسفند يا شتر باشد. «1» در علل الشرايع- قال ليس لك ان تقعد مع من شئت، لأنّ اللّه تبارك و تعالى يقول: وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ (الخ). «2» حضرت سجاد عليه السّلام فرمود: جايز
«1» وسايل الشيعه، جلد 11، كتاب الامر بالمعروف و النهى عن المنكر، صفحه 505، حديث 9.
«2» همان كتاب، صفحه 509، حديث 17 (بنقل از علل الشرايع).)
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 302
نيست براى تو اينكه بنشينى با هر كه مى‌خواهى، زيرا حق تعالى فرمايد «وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ- الخ».
و در تفسير علىّ بن ابراهيم قمىّ از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله مروى است:
من كان يؤمن باللّه و اليوم الاخر فلا يجلس فى مجلس فى مجلس يسبّ فيه امام او يغتاب فيه مسلم لأنّ اللّه تعالى يقول فى كتابه: وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ (الخ). «1» على بن ابراهيم از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله روايت نموده: هر كه مؤمن باشد به خدا و روز قيامت، پس بايد ننشيند در مجلسى كه سبّ نمايند در آن امامى را يا غيبت كنند مسلمى را بدرستى كه خداى تعالى فرمايد «وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آياتِنا- الخ».
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ (68)
ترجمه
و نيست بر آنانكه مى‌پرهيزند از حساب آنها هيچ چيز ولى تذكرى است باشد كه آنها بپرهيزند..
جلد 2 صفحه 334
تفسير
گفته‌اند بعد از نزول آيه قبل مسلمانان عرضه داشتند اگر بخواهيم ما از مجالس كفار اجتناب نمائيم بايد ترك جلوس و طواف در مسجد الحرام را بنمائيم چون هميشه آنها هستند و اين قبيل صحبتها را مينمايند و شايد تصور نموده باشند كه در صورت مجالست شريك هستند با آنها در كفر و زندقه لذا خداوند فرموده حساب اعمال و اقوال آنها بر عهده كسانيكه از اين قبيل اباطيل اجتناب دارند نيست ولى بر عهده ايشان است كه تذكر دهند كفار را باعمال قبيحه و اقوال فاسده و اظهار كراهت نمايند از مجالس و محافل و گفتار زشت آنها بقول و عمل خودشان بقدر امكان تا آنها بملاحظه مسلمانان شرم نمايند و كمتر مرتكب اين اعمال شنيعه شوند و در مجمع از حضرت باقر (ع) قريب بشأن نزول فوق و بيان ذيل را نقل نموده است ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ إِذا رَأَيت‌َ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آياتِنا فَأَعرِض عَنهُم حَتّي يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيرِه‌ِ وَ إِمّا يُنسِيَنَّك‌َ الشَّيطان‌ُ فَلا تَقعُد بَعدَ الذِّكري مَعَ القَوم‌ِ الظّالِمِين‌َ (68)
و زماني که ديدي كساني را که تكلّم ميكنند بسخريه و استهزاء در آيات ما پس اعراض فرما از آنها تا اينكه در موضوعات ديگري وارد شوند و اگر شيطان تو را
جلد 7 - صفحه 105
بنسيان انداخت پس از تذكر هم‌مجلس نشو با قوم ستمكاران.
كلام در اينکه آيه توقف دارد بر بيان چند امر: امر اول- در موضوع عصمت انبياء، عقيده اهل تسنن وفاقا ليهود و نصاري انكار عصمت است و ضرورت مذهب شيعه بر عصمت انبياء و ملائكه و اوصياء انبياء قائم است و ادلّه آن را در باب شرائط نبوت و امامت بيان كرده‌ايم در كلم الطيب مجلد اول و دوم و هم در همين تفسير در مجلد اول در قضاياي آدم عليه السّلام پس از اينکه موضوع مي‌گوييم دو قسم عصمت داريم يكي معصوم از كليه معاصي چه كبيره و چه صغيره حتي خيال معصيت در قلوب مطهره آنها خطور نميكند چه قبل از وصول بمقام نبوت و امامت چه بعد از وصول از ابتداء ولادت تا حين موت و اينکه از مسلميات تمام شيعه است. دوم عصمت از خطاء و سهو و نسيان و شك و ريب. بعضي منكر شدند حتي كتاب سهو النبي نوشتند و استناد بظواهر بعض آيات و اخبار كردند و بعضي تفصيل قائل شدند که در باب احكام و تبليغ معصوم بودند ولي در امور خارجيه غير مربوطه باحكام ممكن است سهو و نسيان بر آنها، و لكن مذهب حق وفق مشهور شيعه و محققين از علماء اعلام معصوم از كليه سهو و نسيان و خطاء و اشتباه و شك و ريب بودند و دليل بر اينکه مطلب وجوهي است:
وجه اول- اگر عروض اينکه نحوه عوارض بر آنها ممكن باشد قطع بفرمايشات آنها پيدا نميشود و حجت بر خلق تمام نميگردد و اينکه موجب نقض غرض ميشود و بر خدا محال است.
وجه دوم- مسلّما اگر از اينکه عوارض محفوظ باشند صلاح امّت است و خالي از مفسده و فعلي که عين صلاح باشد و هيچگونه مفسده‌اي در او نباشد بر خداوند لازم است و تركش قبيح و بمقتضاي عدل فعل قبيح از خدا صادر نخواهد شد.
وجه سوم- اينکه گونه عوارض از تصرفات شيطان است و منشأ آن اخلاق رذيله
جلد 7 - صفحه 106
و ملكات سيّئه و صفات قبيحه است که راههاي شيطانيست و كساني که متخلق بجميع اخلاق حميده و منزّه از جميع صفات رذيله هستند شيطان راهي بقلوب مطهره آنها ندارد و ابواب آن بسته است و از اينکه عوارض مصون و محفوظ هستند.
وجه چهارم- نص‌ّ آيه شريفه در خطاب بشيطان إِن‌َّ عِبادِي لَيس‌َ لَك‌َ عَلَيهِم سُلطان‌ٌ إِلّا مَن‌ِ اتَّبَعَك‌َ مِن‌َ الغاوِين‌َ حجر آيه 43 إِنَّه‌ُ لَيس‌َ لَه‌ُ سُلطان‌ٌ عَلَي الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلي رَبِّهِم يَتَوَكَّلُون‌َ نحل آيه 102 إِن‌َّ عِبادِي لَيس‌َ لَك‌َ عَلَيهِم سُلطان‌ٌ اسراء آيه 67، و غير اينها و فرد اجلاي عباد اللّه و مؤمنين و متوكّلين انبياء هستند و تفصيل از يد از اينکه در محال مذكوره مراجعه شود و پس از اينکه مقدمه بشرح آيه شريفه بپردازيم.
وَ إِذا رَأَيت‌َ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آياتِنا اينکه جمله دلالت ندارد بر اينكه پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ديده باشد يا در مجلس آنها وارد شده باشد زيرا گفتند قضاياي شرطيه تصدق عن كاذبين مثل لَو كان‌َ فِيهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللّه‌ُ لَفَسَدَتا انبياء آيه 22، لكن لم تكن و لم تفسدا، بلكه اينکه دستور است که نبايد در مجالس معصيت بالاخص همچه مجلسي که اهانت بدين و قرآن بكنند حاضر شد و اگر حاضر است بايد برخواست و خارج شد لذا ميفرمايد فَأَعرِض عَنهُم بلكه بعضي از علماء فتواي ببطلان صلوة در اينکه مجالس داده‌اند و خطاب اگرچه بپيغمبر است لكن حكم عام است.
حَتّي يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيرِه‌ِ يعني اعراض كن از آنها تا اينكه از خوض در آيات ما منصرف شوند و خوض آنها مذاكره و حديث كردن شي‌ء ديگري باشد چون وظيفه پيغمبر ارشاد جاهل است و نميتواند بكلي از مجالست آنها اعراض نمايد وَ إِمّا يُنسِيَنَّك‌َ الشَّيطان‌ُ فَلا تَقعُد بَعدَ الذِّكري اينکه جمله هم قضيه شرطيه است دلالت ندارد بر اينكه نسيان شيطاني بر پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم عارض شده بلكه
جلد 7 - صفحه 107
مفادش اينست که بر فرض نسيان بمجرد تذكر بايد خارج شد و گفتيم حكم عام است و اينکه خطابات در قرآن بسيار است مثل لَئِن أَشرَكت‌َ لَيَحبَطَن‌َّ عَمَلُكَ زمر آيه 65، دليل نيست بر اينكه آن حضرت و انبياء قبل شرك آورده باشند يا ممكن باشد شرك بياورند.
مَعَ القَوم‌ِ الظّالِمِين‌َ اينکه جمله دلالت دارد که هر مجلس معصيتي که اهل آن ظالم بنفس باشند يا ظالم بدين يا بغير نبايد حاضر شد و بعد از اينکه بيان روشن احتياج بتصرفات بعض مفسرين نداريم که نسيان را بمعني ترك گرفته و استشهاد بآيه شريفه فَاليَوم‌َ نَنساهُم كَما نَسُوا لِقاءَ يَومِهِم هذا اعراف آيه 49 و آيه شريفه وَ قِيل‌َ اليَوم‌َ نَنساكُم كَما نَسِيتُم لِقاءَ يَومِكُم هذا جاثيه آيه 33 نمودند و فيه اينكه بمعني ترك در اينکه آيه اشكال را اصعب ميكند زيرا دلالت بر تعمد دخول ميكند بعلاوه ترك فعل عبد است نه فعل شيطان و همچنين ذكر را بمعني تذكر دادن نبي و موعظه و نصيحت و ارشاد گرفته اينهم بسيار دور است زيرا بعد الوعظ معني ندارد برخاستن و معني چنين ميشود که اگر آنها را متذكر نميكني نشستن در مجلس آنها مانعي ندارد و اگر متذكر كردي برخيز و بيرون رو چه اندازه خنك است.
برگزیده تفسیر نمونه
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
