شیخ مفید
محمد بن محمد بن نُعمان (336-413ق)،مشهور به شیخ مُفید، از علمای برجسته که مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال رسید.
سرآمد شاگردان شيخ كه همگى از مفاخر علماى شيعه و استادان علوم و فنون اسلامى به شمار می آیند، عبارتند از: برادران علم الهدی (سيد مرتضى و سيدرضى)، شيخ طوسى و....
| |
| نام کامل | محمد بن محمد بن نُعمان |
| زادروز | يازدهم ذی القعده سال 336 |
| زادگاه | عکبری (نزدیک بغداد) |
| وفات | 413 قمری |
| مدفن | بغداد |
|
| |
| اساتید |
ابن قولويه قمى، شيخ صدوق، ابن وليد قمى،... |
| شاگردان |
|
| آثار |
المقنعه، الفرائض الشرعیه و احكام النسا.... |
محتویات
ولادت
محمد بن محمد بن نُعمان مشهور به شیخ مُفید،در روز يازدهم ذيقعده سال 336 يا 338 ق. در قريه( سويقه ابن بصرى) از توابع( عكبرى) در ده فرسنگى شمال بغداد، نزديك شهر( دجيل) در يك خانواده اصيل و عميق در مذهب تشيع- كه زندگى آنان مالامال از عشق به اهل بيت عليهم السلام بود- به دنيا آمد.
در كتاب "مجموعه ورّام" نوشته «ورام بن ابی فراس مالکی اشتری» متوفی 605 هجری[۱] آمده است: "مفید در اصل از "عكبرا" واسط شهركی بین بغداد و سامرا. امروز در ناحیه دهكده دُجیل واقع در سه یا چهار فرسخی بغداد و عكبرا در همین مسیر واقع در ده فرسخی بغداد بوده است.
تحصيل و تدریس
شيخ مفيد از شاگردان ابن ابى عقيل است. وى در حومه بغداد ديده به جهان گشود و دانشهاى ابتدايى را در خانواده و زادگاه خويش به پايان برد.
سپس راهى بغداد گرديد و در آنجا از محضر اساتيد و دانشمندان كسب علم و دانش نمود تا در علم كلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گرديد.
شیخ مفید در محله کرخ بغداد که مرکز شیعیان بود می زیست و مسجد معروف براثا در آن محله که تاکنون هم باقی است و زیارتگاه شیعیان است محل تدریس او بود.[۲]
سیره
ابو يعلى جعفرى كه داماد مفيد بوده است، مى‌گويد: «مفيد شب ها مختصرى مى‌خوابيد و بقيه شب را به نماز يا مطالعه يا تدريس يا تلاوت قرآن مجيد مى‌گذرانيد».
از نگاه بزرگان
شيخ مفيد از ديدگاه دانشمندان شيعه و سنى داراى جايگاهى رفيع است كه به كلماتى از بزرگان اشاره مى‌كنيم:
- نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شيخ مفيد درباره او مى گويد: «محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام بن جابر بن نعمان بن سعيد بن جبير، شيخ و استاد ما است - كه رضوان خدا بر او باد - فضل او در فقه و حديث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصيف شود. او تاليفات متعددى دارد».
- شيخ طوسى، شاگرد ارزنده مكتب او درباره استاد در «فهرست» مى‌نويسد: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم از متكلمان اماميه است. در عصر خويش رياست و مرجعيت شيعه به او منتهى گرديد. در فقه و كلام بر هر كس ديگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقيق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بيش از 200 جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد».
- ابن حجر عسقلانى نيز درباره او مى‌گويد: «او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسيارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شيعيان حق دارد. پدرش در «واسط» زندگى مى كرد و به آموزگارى مى‌پرداخت و در «عكبرى» كشته شد. گفته مى‌شود كه عضدالدوله به ملاقات او مى‌شتافت و هنگام مريضى به عيادت او مى‌رفت».
- عماد حنبلى، يكى ديگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مى‌گويد: «او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و كلام و مباحثه مى‌باشد. او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مى‌پرداخت. موقعيت شايان توجهى در تشكيلات دولت آل بويه داشت. او صدقه فراوان مى‌داد. بسيار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش‌لباس بود.
او مورد زيارت و ملاقات عضدالدوله قرار مى‌گرفت. نزديك 76 سال عمر كرد و بيش از 200 جلد تاليف دارد. تشييع جنازه او شهرت دارد. در تشييع او بيش از 80 هزار نفر از شيعيان شركت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».
اساتيد شیخ مفید
از جمله اساتيد اويند:
- ابن قولويه قمى
- شيخ صدوق
- ابن وليد قمى
- ابوغالب زرارى
- ابن جنيد اسكافى
- ابوعلى صولى بصرى
- ابو عبدالله صفوانى
شاگردان شیخ مفید
- سيد مرتضى علم الهدى
- سيد رضى
- شيخ طوسى
- نجاشى
- ابوالفتح كراجكى
- ابو يعلى جعفر بن سالار
تالیفات
بنابر نقل شيخ طوسى، شاگرد برجسته شيخ مفيد وى بالغ بر 200 عنوان كتاب تأليف نموده است. نجاشی 171 جلد كتاب از تالیفات شیخ را ذكر كرده است كه اسامی برخی از آنها به این ترتیب است:
- در فقه: المقنعه، الفرائض الشرعیه و احكام النسا.
- در علوم قرآنی: الكلام فی دلائل القرآن، وجوه اعجاز القرآن، النصره فی فضل القرآن، البیان فی تالیف القرآن او یكی از پركارترین افراد این رشته بود. طالبان تفصیل می توانند به كتاب طبقات مفسران شیعه جلد2، تالیف مؤلف مراجعه نمایند.
- در علم كلام و عقائد: اوائل المقالات، نقض فضیله المعتزله، الافصاح، الایضاح، الاركان.[۳]
- کتاب الارشاد:قدیمی ترین متن تاریخی که پس از طبری گزارش های حادثه عاشورا را بی واسطه از کتاب هشام کلبی نقل کرده است، کتاب «الارشاد» شیخ مفید است. شیخ مفید خود در این کتاب تصریح کرده که اخبار مربوط به این واقعه را از روایات کلبی نقل کرده است.
وفات
شیخ مفید در سال 413 در بغداد، پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانی علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیر شاگرد بزرگوارش شیخ طوسی كه خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او از كثرت دوست و دشمن برای ادای نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است.
هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع كردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نمازگزارد و در حرم مطهر امام جواد علیه السلام پائین پای آن حضرت و نزدیك قبر استادش ابن قولویه مدفون گردید.
پانویس
منابع
- عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 53.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الاحادیث [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
- شیخ مفید، سایت استاد جعفر فاضل، بازیابی: 13 اسفند 1391.
- سید علی حسین پور،راویان عاشورا چه کسانی هستند؟پایگاه اطلاع رسانی حوزهبازیابی: 27آبان 1392.
پیوندها
