نیکی به پدر و مادر

در قرآن کریم در چندین جا تعبیر «وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً» آمده است ولی از لفظ ابوین استفاده نشده است. بر اساس لفظ "والدین"، نقش و جایگاه مادر، بر پدر تقدم دارد؛ حقی که مادر و سپس پدر، بر گردن فرزندان دارند به هیچ وجه برای فرزندان قابل أداء کردن نیست. زیرا حقوق والدین بسیار بیشتر از آن حدّی است که توسط فرزندان قابل أدا کردن باشد به همین خاطر در روایات متعدّد داریم که چون نمی‌توانید حقوق والدین را اداء کنید به همین خاطر احسان و نیکی به والدین کنید.

مفهوم شناسی والدین

واژه «والدین»، تثنیه والد، که در بیشتر کاربردهای این واژه تثنیه، مادر مقدم بر پدر است. بر این اساس، ترجیح واژه «والدین» بر «ابوین»، با هدف توجه به بعد عاطفی موجود در کلمه «والدین» است.

• پدر

پدر (أَب) به معنای مردی است که دیگرى از نطفه‌ او به وجود آید. کلمه «بابا» در عربی و ترکی و بربری و اردو نیز به معنای پدر است.

• مادر

مادر به زنی که یک یا چند فرزند به دنیا آورده باشد، گفته می‌شود. معادل عربی آن «اُمّ» است که در اصل به معنای اصل و ریشه هر چیز و ستون آن است و مفهوم مادر در قرآن کریم به شکل‌های مختلفی، به صورت مفرد «اُمّ» و جمع «اُمهّات»،«والده» و جمع «والدات» به‌کار رفته است.

حدود نیکی به والدین

نیکی به پدر و مادر هیچ محدوده و مرزی ندارد و شامل هر پدر و مادری می‌شود، حتی اگر مشرک باشند، در همین مورد، جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: شنیدم مردی به امام صادق علیه‌السّلام عرض کرد: پدر و مادرم مخالف حق هستند. امام علیه‌السّلام فرمود: «به آنها نیکی کن، همان گونه که اگر مسلمان بودند، به آنها نیکی می‌کردی».

نیکی به والدین در قرآن

اهمیت احترام به پدر و مادر و نیکی کردن به آنها به اندازه ای است که قرآن کریم در نه مورد از آن سخن گفته است. در سوره بقره احسان به پدر و مادر را پیمان خداوند با بنی اسرائیل بیان نموده و میفرماید:

• «وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ»؛ و [یاد کنید] زمانی که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خدا را نپرستید، و به پدر و مادر و خویشان ویتیمان ومستمندان نیکی کنید.

در این آیه، احسان به والدین پس از میثاق به توحید در عبادت خدا به عنوان دومین میثاقی آمده که خدا از بنی اسرائیل گرفته است. پیمان گرفتن بر رعایت احوال والدین که امر بر این کار را در تقدیر دارد عبارت تأکیدآمیزی است که بر اهمیت آن اشاره می کند.

احسان و نیکی به والدین در سه مورد زیر هم، در ردیف توحید قرار داده شده است

• «وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا»؛ و پروردگارت فرمان قاطع داده است که جز او را نپرستید، و به پدر و مادر نیکی کنید.

عبارت «و قضی ربک» در این آیه به الزامی بودن احسان به والدین دلالت دارد. چنان که فعل نهی "الا تعبدوا" نیز مؤید این مطلب است. برخی از مفسران باتوجه به نکره بودن «احسانا» بر این باورند که فرزندان باید در همه امور در حق آنان مراعات احسان را بکنند و چیزی را فرونگذارند و نیز این حکم قرآنی اختصاص به مؤمنان ،نداشته همه انسانها را در بر می گیرد.

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه مینویسد: «معلوم میشود مسئله احسان به پدر و مادر بعد از مسئله توحيد، واجب ترین واجبات است؛ همچنان که مسئله عقوق (نفرین) بعد از شرک ورزیدن به خدا، از بزرگترین گناهان کبیره است به همین جهت این مسئله را بعد از توحید و قبل از سایر احکام اسم برده نه تنها در این آیات چنین کرده، بلکه در موارد متعددی از کلام خود همین ترتیب را به کار بسته است.»

• «وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ»؛ و خدا را بپرستید، و چیزی را شریک او قرار ندهید، و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایه نزدیک و همسایه دور و همنشینان و همراهان و در راه ماندگان و بردگان نیکی کنید.

• «أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۖ وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ»؛ اینکه چیزی را شریک او قرار مدهید، و به پدر و مادر نیکی کنید، و فرزندانتان را از [ترسِ] تنگدستی نکشید.

• خداوند دز سوره احقاف، به بیان دلیل فطری نیکی به والدین پرداخته است:

«وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً»؛ و انسان را درباره پدر و مادرش به نیکی سفارش کردیم.

نیکی به پدر و مادر از اصول انسانی است و به صورت یک قانون تکوینی در نهاد همه انسان‌ها وجود دارد. و به ویژه تعبیر به «انسان» که این قانون مخصوص به مؤمنان نیست، بلکه هر کسی شایسته نام انسان است باید در برابر پدر و مادر حق‌شناس باشد.

• در سوره لقمان، شکرگذاری از والدین پس از شکر خدا آمده است:

«أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ»؛ برای من و پدر و مادرت سپاس گزاری کن.

نیکی به پدر و مادر در روایات

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: برّ الوالدين أفضل من الصلاة و الصوم و الحجّ و العمرة و الجهاد في سبيل اللّه؛ نيكى به پدر و مادر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد در راه خدا برتر است و فرمود: من أصبح مرضيّا لابويه، أصبح له بابان مفتوحان إلى الجنّة. هر كه روز آغازد و پدر و مادرش از او راضى باشند، دو در از بهشت بر او گشوده باشد.

و از حضرت امام صادق عليه السلام روايت است كه فرمود: انّ رجلا اتى النّبىّ صلى اللّه عليه و آله و سلّم فقال: يا رسول اللّه أوصنى. فقال: لاتشرك باللّه شيئا وان حرّقت بالنّار و عذّبت إلا و قلبك مطمئنّ بالايمان و والديك فأطعهما و برّهما حيّين كانا أو ميّتين و ان امراك ان تخرج من اهلك و مالك فافعل، فانّ ذلك من الايمان.

مردى نزد پيغمبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و عرض كرد: يا رسول اللّه مرا سفارشى كن، فرمود: چيزى را شريك خدا مگير، هر چند به آتش سوخته شوى و شكنجه بينی كه دل تو بايد به ايمان مطمئن باشد و پدر و مادر خود را فرمان بر و با آنها نيكى كن زنده باشند يا مرده و اگر تو را فرمان دادند كه دست از اهل و مال خود بردار چنان كن كه اين عمل نشانه ايمان است.

و نيز از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه فرمود: مردى نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم آمد و از نيكى به پدر و مادر پرسيد. سه بار فرمود: با مادر خود نيكوئى كن و سه بار فرمود: با پدر خود نيكوئى كن و مادر را قبل از پدر ذكر كرد.

و نيز از آن حضرت است: مردى خدمت پيغمبر اكرم صلى اللّه عليه و آله آمد و عرض كرد: به كه احسان كنم؟ فرمود: به مادرت. گفت: سپس به كه؟ فرمود: به مادرت، پرسيد: سپس به كه؟ فرمود: به مادرت. عرض كرد: سپس به كه؟ فرمود: به پدرت.

و مرد ديگرى خدمت آن حضرت صلى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و عرض كرد: من مردى جوان هستم و جهاد را دوست دارم و مادرى دارم كه از آن اكراه دارد. فرمود: برگرد و با مادر خود باش، به خدائى كه مرا به حق برانگيخته است آرام گرفتن مادر تو به تو در يك شب بهتر است از يك سال جهاد در راه خدا.

و نيز حضرت صادق عليه السلام فرمود: خواهر رضاعى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلّم نزد آن حضرت آمد، چون او را ديد شاد شد و روپوش خود را براى او گسترد و او را روى آن نشانيد، سپس به او رو كرد و با تبسم با او سخن گفت تا برخاست و رفت و برادرش آمد، حضرت رفتارى كه درباره خواهش كرد نسبت به او نكرد، گفتند: يا رسول اللّه با خواهرش رفتارى كردى كه نسبت به او با آن كه مرد است نكردى، فرمود: زيرا آن خواهر با پدر و مادر خود نيكوكارتر بود.

از امام صادق عليه السلام سؤال شد: اىّ الاعمال افضل؟ قال: الصلاة لوقتها، و برّ الوالدين، والجهاد في سبيل اللّه؛ چه اعمالى بهتر است؟ فرمود: نماز در وقت و نيكوئى با پدر و مادر و جهاد در راه خدا.

مردى به آن حضرت عرض كرد: انّ أبي قد كبر جدّا وضعف، فنحن نحمله اذا اراد الحاجة. فقال: ان استطعت أن تلى ذلك منه فافعل، ولقّمه بيدك، فإنّه جنّة لك غدا؛ پدرم بسيار پير شده و ضعف چنان بر او غالب گشته كه براى قضاى حاجت او را برمى داريم، فرمود: اگر توانى خودت چنان كن و بدست خود لقمه به دهان او گذار كه فردا سپر تو خواهد بود.

مردى به آن حضرت گفت: انّ لي ابوين مخالفين. فقال: برّهما كما تبرّ المسلمين ممّن يتولانا؛ پدر و مادرى دارم كه در مذهب مخالف من هستند. فرمود: با آنان نيكوئى كن همچنان كه با مسلمانهاى دوست و اهل ولاء ما نيكى مى كنى.

مردى به حضرت امام رضا عليه السّلام عرض كرد: أدعو لوالدىّ اذا كانا لا يعرفان الحقّ؟ قال: ادع لهما و تصدّق عنهما، وان كانا حيّين لايعرفان الحقّ فدارهما، فانّ رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلّم قال: انّ اللّه بعثنى بالرّحمة لابالعقوق؛ هرگاه پدر و مادرم مذهب حق را نشناسند دعاشان كنم؟ فرمود: به ايشان دعا كن و براى آنها صدقه بده و اگر زنده باشند و مذهب حق را نشناسند با آنها مدارا كن كه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: خدا مرا براى رحمت فرستاد نه براى نافرمانى و بى مهرى.

و اخبار ديگرى نيز در امر به نيكى و احسان به پدر و مادر با آن كه برخلاف حق باشند، رسيده است.

امام صادق عليه السّلام فرمود: ما يمنع الرّجل منكم أن يتبرّ والديه حيّين و ميّتين و يصلّى عنهما و يتصدّق عنهما و يحجّ عنهما و يصوم عنهما فيكون الّذى صنع لهما وله مثل ذلك، فيزيده اللّه عزّوجلّ ببرّه و صلاته (صلته) خيرا كثيرا؛ مردى از شما را چه باز مى دارد كه به پدر و مادر خود نيكى كند، زنده باشند يا مرده كه از جانب ايشان نماز كند و صدقه دهد و حج بجا آورد و روزه بگيرد تا ثواب آنچه كرده از ايشان باشد و مانند آن هم براى خود او باشد و خداى عزوجل به سبب احسان و نماز (يا صله) او خير بسيار براى او بيفزايد.

و روايت است: مردى از يمن نزد رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم آمد كه در خدمت آن حضرت جهاد كند، حضرت فرمود: برگرد و از پدر و مادر خود اجازه بخواه، اگر اجازه دادند جهاد كن وگرنه تا توانى به آنها نيكى كن كه اين بعد از توحيد از همه آنچه نسبت به آن تكليف مقرر شده است بهتر است.

و ديگرى براى جهاد نزد آن حضرت آمد، فرمود: آيا مادر دارى؟ گفت: آرى. فرمود: ملازم او باش، كه بهشت زير پاى اوست.

و ديگرى آمد كه براى جهاد بيعت كند و گفت: به خدمت شما نيامدم مگر اين كه پدر و مادرم را به گريه آوردم. فرمود: برگرد نزد ايشان و آنها را چنان كه گريانيدى بخندان.

حضرت امام زين العابدين عليه السّلام در اين باره مي فرمايد: اى خداى من! آن مدت طولانى كه والدين مشغول پرورش من بودند! و آن خستگى‌هاى شديدى كه در نگاهدارى من متحمل شدند كجا! و آن تنگدستى‌هائى كه ايشان براى توسعه دادن به زندگى من پذيرفتند كجا! هيهات! كه ايشان بتوانند حق خود را از من استيفاء نمايند و من بتوانم آن حق واجبى را كه بگردنم دارند درك كنم و آن خدمتى كه وظيفه من است براى آنان انجام دهم!!

گونه های نيكي به والدين

احسان و احترام به پدر و مادر با توجه به سنت ها و فرهنگ ها متفاوت است ولی بر اساس آموزه های دینی، نيكي به والدين را می توان به گونه های ذیل تقسیم کرد.

نمودهای گفتاری

شارع مقدس در حوزه گفتار و نحوه سخن گفتن، آدابی را به ما گوشزد می کند

رعایت ادب در گفتار

در سوره نساء سه دستور درباره گفتار مؤدبانه با والدین بیان شده است؛

• سخن رنجش آور به پدر و مادر نگفتن
• بر سر والدین داد و فریاد نکردن
• با آنها با به نیکویی سخن گفتن

امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه می فرماید: لو علم الله شيئاً هو ادنی من اف لنهى عنه؛ اگر چیزی کمتر از «اف» وجود داشت، خداوند از آن نهی میکرد مجلسی، ۱۴۰۴، ۱۰/ ۳۷۵).

همچنین درباره فراز آخر آیه می فرمایند: إن أضجراك فلا تقل لهما أف و لا تنهرهما إن ضرباك .... إن ضرباك فقل لهما غفر الله لكما فذلك منك قول كريم فیض کاشانی، ١٤٠٦، ٤٩٣/٥). اگر پدر و مادر تو را غمگین کردند بدانها کمترین حرفی نزن و اگر تو را زدند آنها را زجر مده بلکه به آنها بگو: خداوند شما را بیامرزد و این سخن همان قول کریم است که خداوند در قرآن آورده است.

قدر شناسی از والدین

شکر و قدردانی از کسی که نعمتی به انسان رسانده، لازم عقلی است. پدر و مادر رکن اساسی این فرایند هستند. ... أن اشكر لي و لوالديك الى المصير...

امام صادق عیلام در مورد سپاسگزاری از والدین میفرماید يجب للوالدين على الولد ثلاثه اشياء : شكرهما على كل حال و طاعتهما فيما يأمرانه و ينهيانه عنه فى غير معصيه الله و نصيحتهما في السر والعلانيه (حرانی، ١٤٠٤). سه چیز بر فرزند، در حق پدر و مادر واجب است؛ شکر پدر و مادر به هر شکل ممکن، اطاعت از پدر و مادر در هر چیزی که امر و نهی میکنند به جز در گناه و معصيت خدا خیرخواهی برای ایشان در پیدا و نهان.

دعا در حق والدین

طیق آیات سور نوح، ابراهیم و اسراء یکی از وظایف فرزندان برای نیکی به ،ایشان، دعاگویی در حق آنان است.

نمودهای رفتاری

شارع مقدس در حوزه رفتار و معاشرت با پدر و مادر، آدابی را به ما گوشزد می کند.

فرمانبردای از والدین

در قرآن کریم اطاعت و تکریم پدر و مادر در کنار اطاعت پروردگار بیان شده و فقط یک مورد استثنا شده و شخص میتواند با حفظ احترام،از آنان سرپیچی کند. وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا ۖ وَإِنْ جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا انسان را درباره پدر و مادرش به نیکی کردن سفارش کرده ایم؛ و اگر آن دو نفر تلاش کنند تا بر پایه جهالت و نادانی [و بدون معرفت و دانش که روشنگر حقایق است] چیزی را شریک من قرار دهی، از آنان اطاعت مکن. سوره عنکبوت، آیه 8.

وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَىٰ أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا ۖ وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا و اگر آن دو نفر تلاش کنند تا بر پایه جهالت و نادانی [و بدون معرفت و دانش که روشنگر حقایق است] چیزی را شریک من قرار دهی، از آنان اطاعت مکن؛ ولی در دنیا با آن دو نفر به شیوه ای پسندیده معاشرت کن. سوره لقمان، آیه 15.

حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام در بیانی شیوا می فرمایند: «... فحق الوالد على الولد أن يطيعه في كل شيء إلا في معصية الله سبحانه ....... حق پدر بر فرزند این است که فرزند در همه چیز جز نافرمانی خدا از پدر اطاعت کند...

خدمت به والدین و رفع نیاز آنها

شریعت محمدی در در این باب نکات دقیقی را به ما گوشزد می کند ویژگیهای بارز پیامبران الاهی و از فضایلی است که خداوند به ایشان عطا نموده است.

• در آیت از واژه توصیه و وصیت استفاده شده است که سفارش و تأکید را می رساند.
• نیکی به پدر و مادر هم باید مستقیم و بدون واسطه انجام گیرد. اگر با «الی» آورده شود، مفهوم آن نیکی کردن هرچند غیر
• مستقیم و باواسطه است ولی هنگامی که با «ب» گفته شود (بـ + وَالِدَيْهِ حُسْناً) مستقیم و بدون واسطه انجام گیرد.
• واژه «احسان بر این معنی دلالت دارد که نیکی نمودن به پدر و مادر محدود به زمان حیات آن دو نیست و پس از مرگ آنان نیز میتوان به ایشان احسان نمود همچنین بیان میکند که احسان و خدمت به پدر و مادر، محدود به مکان
• زمان و شرایط خاص نبوده، همیشه و همه جا این حق برای آنان محفوظ است.
• باید با رغبت و کوچک شمردن این خدمات انجام گیرد.

انفاق به والدین

انفاق (مادی و معنوی) از مهمترین اموری است که خداوند متعال پس از اقامه نماز از انسان خواسته است برخی آیات پدر و مادر را در صدر کسانی قرار داده که باید به آنها کمک شود. يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ ۖ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ از تو می پرسند: چه چیز انفاق کنند؟ بگو: هر مال و مایه سودمندی که انفاق می کنید باید برای پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و نیازمندان و در راه مانده گان باشد، سوره بقره، آیه 215.

فروتنی نسبت به پدر و مادر

تواضع به پدر و مادر باید از رحمت و عواطف قلبی و عمل به فرایض الهی نشأت گرفته باشد، نه از روی کراهت و اجبار و ترس و نیاز. بر اساس آیه 24 سوره اسراء، لفظ «اخفض» همراه «ذل» آمده و هر دو به معنای نرمش و فروتنی با پدر و مادر است.

«إِمَّا يَبْلُغَنَّ» مرکب از «إن شرطيه» و «ما زایده است که تأکید موکد را میرساند؛ یعنی در دوران پیری پدر و مادر،احترام خدمت رسانی و محبت باید دوچندان گردد.

آثار نيكي به والدين

نيكي و احترام به پدر و مادر و راضي و خشنود نمودن آنان، آثار و فوايد بسيار مهم و ارزنده و سعادت دنيوي و اخروي را در پي خواهد داشت . در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم:

• خشنودي خداوند و غفران الهي

خشنودي خداوند يكي از مهم ترين نتايج نيكي و احترام به والدين است چنان كه امام صادق علیه السلام مي فرمايد: «حسن سلوك و نيكي به والدين از حسن شناخت و معرفت عبد به خداوند تعالي است، زيرا هيچ عبادتي انسان را به سرعت نيكي به پدر و مادر به خشنودي خداوند تعالي نمي رساند آن هم احساني كه محض تحصيل رضاي پروردگار باشد.» بدين جهت خداوند در سوره اسراء بعد از آنكه انسان را به نيكي كردن و احترام به پدر و مادر دستور مي دهد.

• طول عمر

يكي ديگر از آثار احترام به والدين، طولاني شدن عمر انسان است. امام باقر علیه السلام با تحسين كساني كه والدين خود را مورد احترام و نيكي قرار مي دهند مي فرمايد: «خوشا به حال كسي كه به پدر و مادر خود نيكي كند، زيرا خداوند بر عمر او مي افزايد»

• فراواني روزي

خداوند فرموده است: « و پروردگارتان اعلام كرد كه اگر مرا سپاس گوييد، بر نعمت شما مي افزايم و اگر كفران كنيد، بدانيد كه عذاب من سخت است.» پدر و مادر نيز از جمله بزرگترين نعمت هايي هستند كه خداوند به بندگانش ارزاني داشته است. امام رضا علیه السلام در اين باره مي فرمايد:«خدا امر فرموده به شكرگذاري از خودش و براي والدين، پس اگر كسي والدين را شكر نكند، خدا را هم شكر نمي كند.

• اجابت دعاي والدين در حق فرزندان

در اهميت دعا براي فرزندان همين بس كه حضرت امام سجاد علیه السلام در صحيفه سجاديه، دعاي 25 را به فرزندان خود اختصاص مي دهد و از خداوند نيك بختي آ نها را مي خواهد. امام صادق علیه السلام در اهميت دعاي والدين در حق فرزندان مي فرمايد: «خداوند دعاي سه كس را رد نخواهد كرد: دعاي پدر در حق فرزند در هنگام نيكي به او، دعاي پدر بر ضد فرزند(نفرين) هنگامي كه مورد عاق او واقع شود و دعاي مظلوم بر ظالم.»

• موجب نيكي فرزندان

والدينی كه انتظار ادب و معرفت و حق شناسي از فرزندانش دارد، بايد همين حالت را نسبت به پدر و مادر خودش و بزرگترها نشان دهند، تا كوچكترها هم از آن ها بياموزند.اگر كسي پدر و مادرش را احترام كرد نتيجه آن را در احترام فرزندانش به خود خواهد ديد. امام صادق علیه السلام مي فرمايد: «به پدرانتان نيكي كنيد تا فرزندانتان به شما نيكي كنند.» (بحارالانوار/ج71/ص65)

• آسان شدن مرگ

امام صادق علیه السلام راحتي در هنگام مرگ و آسان شدن سكرات موت را از ديگر آثار احترام و نيكي به والدين برشمرده و مي فرمايد: «كسي كه دوست دارد خداي متعال سختي هاي مرگ را بر او آسان سازد، نسبت به خويشان و نزديكان و پدر و مادرش نيكوكار باشد و اگر چنين كند خداي متعال سختي هاي مرگ را بر او آسان مي كند»

• برخورداري از درجات بالاي بهشتي همنشيني با نيكان

يكي از پيامدهاي نيك احترام به والدين، همنشيني با نيكان در آخرت است. پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله در بيان نيكي به پدر و مادر و نتيجه آن در آخرت و روز قيامت مي فرمايد: «كسي كه براي پدر و مادرش حج انجام دهد و يا بدهكاري آنها را بپردازد، خداوند او را در روز قيامت با نيكان بر مي انگيزد.»

علت تحریم نافرمانی والدین

در روایتی از امام رضا علیه السلام داریم: خداوند نافرمانی پدر و مادر را از این جهت حرام فرموده است که موجب از دست دادن توفیق طاعت خداوند عزوجل و بی احترامی به پدر و مادر و ناسپاسی ، نعمت و از بین رفتن شکر و سپاسگزاری و کم شدن نسل و قطع شدن آن می‌شود؛ زیرا نافرمانی والدین سبب می‌گردد که به پدر و مادر احترام گذاشته نشود، حقّ و حقوق آنها شناخته نشود، پیوندهای خویشاوندی قطع گردد، پدر و مادر به داشتن فرزند بی رغبت شوند و به علت نیکی نکردن و فرمان نبردن فرزند از پدر و مادر، آنان نیز کار تربیت او را رها سازند.»

انبیاء و نيكي به والدين

• حضرت نوح سلام الله

ایشان در دعایی می فرماید: «رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ» پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را و هر کس که با ایمان به خانه ام درآید و همه مردان و زنان با ایمان را بیامرز.

• حضرت ابراهیم سلام الله

حضرت ابراهیم از خداوند هفت درخواست دارد. یکی از درخواست های ایشان عبارتند از: «رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ» پروردگارا! روزی که حساب برپا می شود، مرا و پدر و مادرم و مؤمنان را بیامرز.

• حضرت یحیی سلام الله

خداوند در اين آيات، اوصاف گوناگونى را درباره حضرت يحيى برشمرده است. می‌فرماید: «وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُنْ جَبَّارًا عَصِيًّا» و به پدر و مادرش نیکوکار بود و سرکش و نافرمان نبود.

• حضرت عیسی سلام الله

حضرت عيسى عليه السلام بر اساس این آبه، به پاكدامنى مادر و نداشتن پدر اشاره كرد. «وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا» و مرا نسبت به مادرم نیکوکار [و خوش رفتار] گردانیده و گردنکش و تیره بختم قرار نداده است.

علما و نيكي به والدين

• شیخ مرتضی انصاری

شیخ مادرش را تا نزدیك حمّام به دوش مى گرفت و او را به زن حمامى سپرده، مى ایستاد، تا بعد از پایان كار او را به خانه برگرداند.ابشان پس از مرگ مادر با كثرت كار و تدریس و مراجعات تمام نمازهاى واجب عمر مادرش را خواند، با آنكه مادر از متدیّنه هاى روزگار بود.

• آیت الله بهجت

آیت‌الله بهجت به کسانی که یکی از والدینشان را از دست می‌دادند، اصرار داشت که آنها را فراموش نکنند. می‌فرمود: «یاد کردن اینها حتی اگر به چیزهای کوچک باشد، خدا می‌داند آنجا چقدر بزرگ است. شما برایتان کوچک است، ولی برای آنها خیلی بزرگ است. هر چه را به آنها بدهید به خود شما برمی‌گردد».

• آیت‌ الله مرعشی نجفی

زمانی كه در نجف بودیم، یك روز مادرم گفتند: «پدرت را صدا بزن تا تشریف بیاورد برای نهار.» حقیر رفتم طبقه فوقانی؛ پدرم در حال مطالعه خوابش برده بود.

ماندم چه كنم، خدایا امر مادرم را اطاعت كنم؟ از طرفی می‌ترسیدم با بیدار كردن ایشان، باعث رنجش خاطر مباركشان شوم.

خم شدم و لب‌هایم را كف پاهای پدر گذاشتم و چندین بوسه زدم تا اینكه[پدرم] به خاطر قلقلك پا بیدار شد و دید من هستم. وقتی این علاقه و ادب و احترام را از من دید، فرمود: شهاب‌الدین تو هستی؟! عرض كردم: بله آقا.

دستش را به‌سوی آسمان بلند كرد و فرمود: «پسرم، خدا عزتت را بالا ببرد و تو را از خادمین اهل بیت علیهم السلام قرار دهد». آیت‌الله شهاب الدین مرعشی نجفی می‌فرمود: هرچه دارم از بركت دعای پدرم است.

• شهید مطهری

استاد می‌فرمود: گه‌گاه كه به اسرار وجودی خود و كارهایم می‌اندیشم، احساس می‌كنم یكی از مسائلی كه باعث خیر و بركت در زندگی‌ام شده و همواره لطف و عنایت الهی را شامل حال من كرده است، احترام و نیكی فراوانی بوده كه به والدین خود كرده‌ام؛ به‌ویژه در دوران بیماری.

• آیت الله ناصری

آقا احترام به پدر و مادر را ترک نکن. ضرباتی که ما داریم میخوریم از چند چیز است. یکی خیانت در امانت کردن و یکی بی احترامی به پدر و مادر است هر چند مرده باشند آقا. آنها هم حق دارند، از من انتظار دارند، حالا مرد و او را زیر خاک کردی دیگر خلاص شد و رفت؟ نه بابا فراموش کردن پدر و مادر میت، از فراموش کردن پدر و مادر زنده بدتر است. نفرین میکنند، خیلی از این گرفتاری ها مال این است که حقوق پدر و مادر، چه مرده و چه زنده، را ادا نمی کنیم

• آیت الله حائری شیرازی

پدر و مادر رابطه بین تو و خدای تو هستند. این پل ارتباطی خودت را قطع نکن. نسل امروز به نسل گذشته تکیه دارد. این تکیه گاه خودت را محکم نگه دار.

اگر تو حاجتی داری بدان که خدا گرو می ‎کشد. روایت داریم خدا می‎ گوید برو به مادرت بگو به من بده تا من به تو بدهم. برو سر قبر مادرت دو رکعت نماز بخوان و حاجت بگیر. می‎ گوید ما از این کانال به تو روزی می‎دادیم الان هم برو آنجا. پشت سرتان را محکم کنید تا پیش رویتان محکم بشود.

منابع

• گروهی از محققان و پژوهشگران، بر و نیکی، سایت دانلود بوک، بخش با معصومین، بازیابی: 1 بهمن 1391.
• محمدجواد نجفی خمینی، تفسير آسان، تهران‌، 1398ق‌، ج‌3، ص226.
• نگاهي به جايگاه احسان و نيكي به والدين در قرآن و حديث؛ راهي به سوي بهشت: مرضیه‌سادات موسوی، روزنامه قدس، 1388/01/27.
• گونه شناسی تعامل نیکو با والدین از منظر قرآن: سکینه آخوند، نشریه اسلامی زنان و خانواده، سال دوم، شماره 2.