معاویه
معاویة بن ابی‌سفیان، بنیانگذار سلسله اموی است. او در زمان عمر و عثمان فرماندار شام بود و هنگامی که امام علی علیه السلام به خلافت رسید حاضر به تحویل ولایت شام نشد و به بهانه خونخواهی عثمان، در صفین با آن حضرت وارد جنگ شد. او پس از شهادت امام علی علیه السلام، در معاهده صلح با امام حسن علیه السلام، خلافت مسلمین را به دست گرفت و تا سال 60 هجری که مرگش فرارسید بر مسلمانان به شیوه ای که در اسلام سابقه نداشت حکومت نمود. او پس از خود علی‌رغم مفاد صلحنامه، پسرش یزید را به عنوان جانشین خود تعیین نمود.
محتویات
ولادت و نسب
معاوية بن ابي‌سفيان بن حرب بن اميه، ۵ سال پیش از بعثت[۱] یا به قولی در 26 و يا 22 سال پيش از هجرت نبوي، در مكه معظمه و در خانه پدرش ابوسفيان و يا خانه عتبه بن ربيعه از زني به نام هند بنت عتبه، معروف به "هند جگرخوار"[۲] زاييده شد.
خانواده ابوسفيان در دشمني با پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله و انكار دين مبين اسلام و راه‌اندازي جنگ‌هاي گوناگون بر ضد مسلمانان و ايجاد فتنه و فساد و كشتار معروف مي‌باشند. اینان پس از فتح مکه به ناچار اسلام آوردند.[۳]
فرمانداری شام
وقتی عمر بن خطاب به خلافت رسيد، يزيد بن ابى سفيان را استاندار شام نمود و پس از هلاکت او در طاعون عمواس، معاويه را به جاى او قرار داد و عثمان نيز پس از عمر، او را در همان مقام ابقاء كرد.[۴]
مقابله با امام علی علیه‌السلام
زمانى كه امام علی علیه السلام به خلافت رسيد، بر آن شد تا عبدالله بن عباس را به حكومت شام بفرستد. مقدمتا نامه اى به معاويه نوشت و از او خواست تا همراه اشراف شام به مدينه بيايد. معاويه پاسخى به نامه امام نداد و تنها نامه سفيدى را كه در آن نوشته شده بود: از معاويه به على بن ابى طالب، براى آن حضرت فرستاد. كسى كه نامه را آورده بود گفت: از طرف مردمى مىآيد كه معتقدند تو عثمان را كشتهاى و جز به كشتن تو رضايت نمى دهند.[۵] اين ماجرا همراه شد با آغاز مسأله شورشيان جمل كه امام را براى مدتى به خود مشغول داشت. در اين فرصت، فرصت تبليغاتى ديگرى براى معاويه فراهم كرد. او توانست با استناد به شورش طلحه، زبير و عايشه به عنوان همسر پيامبر (صلی الله علیه وآله)، دخالت امام را در قتل عثمان، بهتر از پيش در اذهان شاميان تثبيت كند.[۶]
پس از خاتمه ماجراى جمل، امام در كوفه مستقر شد، و در نامه هایی به معاویه حقانیت خلافت خود و باطل بودن ادعاهای معاویه را شرح داد و او را به فرمانبرداری از خود فراخواند.[۷] اما معاویه همچنان بر سر حرف خود ماند و به دنبال آن در سال ۳۷ هجری در منطقه‌ای به نام صفین جنگی میان سپاه شام و سپاه امام علی علیه السلام رخ داد. در سپاه علی علیه السلام جمع بسیاری از صحابه پیامبر حضور داشتند، در حالی که به جز چند نفر معدود از اصحاب آن حضرت با معاویه نبودند.
در میانه جنگ هنگامی که سپاه معاویه رو به شکست بود، معاویه به مشورت عمروعاص دست به حیله زد و دستور داد سپاهیانش قرآن‌ها را بر نیزه کنند. پس از این کار، برخی از سپاهیان امام علی(ع) از ادامه جنگ سر باز زدند و علی علیه السلام ناچار شد برای جلوگیری از اختلاف اصحابش به حکمیت یعنی تعیین داورانی میان دو طرف تن بدهد. از طرف معاویه عمروعاص تعیین شد و امام علی علیه السلام عبدالله بن عباس را تعیین نمود. اما طرفداران حکمیت در سپاه امام علی علیه السلام کسی جز ابوموسی اشعری را نپذیرفتند. سرانجام عمروعاص ابوموسی را فریب داد و بر خلاف توافق بینشان معاویه را به خلافت تعیین و علی علیه السلام را عزل نمود[۸] و به این شکل جنگ صفین بی نتیجه ماند.
معاویه در زمان امام حسن علیه‌السلام
پس از شهادت امام علی، مردم شام در بیت المقدس با معاویه به عنوان خلیفه بیعت کردند و او را امیرالمؤمنین نامیدند.[۹] امام حسن علیه السلام ابتدا برای تادیب معاویه به سمت او لشکرکشی نمود. اما نفاق ها و خيانت هاى سپاه امام علیه السلام موجب آن شد تا حسن بن على علیه السلام به ناچار با معاویه قرارداد ترک مخاصمه امضا کند. اما معاویه به هیچ یک از تعهدات صلحنامه وفا نکرد. به کشتار بى‌گناهان و دستگیرى و قتل یاران على علیه السلام پرداخت و هواداران اهل بیت علیهم السلام را سرکوب و قلع و قمع نمود و عمال خویش را بر اموال و جانها و نوامیس مسلمین مسلط ساخت و دیکتاتورى‌ترین شیوه‌هاى حکومتى را در قالب تزویر و تبلیغات، اعمال مى‌کرد.[۱۰] سرانجام نیز به کمک مروان بن حکم، جعده دختر اشعث بن قیس که همسر آن حضرت بود را با وعده‌هایی به قتل امام حسن علیه السلام واداشت.[۱۱]
قتل حجر بن عدی و یارانش
در سال ۵۰ قمری که زیاد بن ابیه حکومت کوفه را، علاوه بر بصره، از طرف معاویه به دست گرفت، هنگامی که زیاد در بصره به سر می‌برد، حجر و یارانش به عَمْرو بن حُرَیث، جانشین زیاد در کوفه، هنگام ایراد خطبه که با بدگویی و ناسزا به امیرمؤمنان علیه‌السلام همراه بود، سنگ ریزه پرتاب کردند. عمرو به زیاد گزارش داد و زیاد به سرعت به کوفه بازگشت و مأموران خود را فرستاد تا حجر و یارانش را دستگیر کنند.[۱۲] و آنها را همراه صد تن از لشکریانش نزد معاویه فرستاد و چون حجر و یارانش به قریه مرج عذراء در دوازده میلی دمشق رسیدند، معاویه فرمان قتل آنان را صادر کرد،[۱۳]
گرفتن بیعت برای یزید
از بدعت هاى معاویه، بیعت گرفتن اجبارى از مردم و شخصیت ها براى ولایت عهدى فرزند شرابخوار و نالایقش «یزید» بود. قوى‌ترین گروه مخالف با آن بیعت، بنى هاشم و در راس آنان حسین بن على علیه السلام بود که مخالفت خویش را آشکارا اعلام کرد.[۱۴] معاویه در سال شصت هجری به هلاکت رسید و پیش از مرگ در وصیتی که به یزید داشت، به او هشدار داد که اهل عراق، حسین بن علی را وادار به خروج بر ضد او مى‌کنند.[۱۵]
پانویس
- ↑ منهاج سراج، طبقات ناصرى، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۹۳
- ↑ او به سبب به دندان گرفتن جگر حمزه سیدالشهدا پس از شهادتش به این نام نامیده شد.
- ↑ ابن طقطقی، الفخری، ص۱۰۹
- ↑ ابن خلدون، تاريخ ابن خلدون، ج۳ ،ص۴
- ↑ انساب الاشراف، ج 2، صص 212- 211
- ↑ جعفریان، تاریخ خلفا، ص274
- ↑ جعفریان، تاریخ خلفا، ص۲۷۷و۲۷۸
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۸۸و۱۸۹
- ↑ ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۶۳؛ طبری، تاریخ الرسل و الملوک، ج ۵، ص۱۶۱
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ص ۴۲۸.
- ↑ الفتوح،ج۴، ص۳۱۹
- ↑ دینوری، ص۲۲۳؛ قس ابن سعد، ج۶، ص۲۱۸
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۲۱۹؛ مسعودی، ج۳، ص۱۸۹
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ص ۴۲۸.
- ↑ ابن طقطقی، الفخری، ص۱۱۵
منابع
- ابن اعثم کوفی، احمد، الفتوح، تحقيق على شيرى، بيروت، دارالأضواء، ط الأولى، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
- ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، تحقيق خليل شحادة، بيروت، دار الفكر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- ابن طقطقى، محمد بن على بن طباطبا، الفخرى فى الآداب السلطانية و الدول الاسلامية، تحقيق عبد القادر محمد مايو، بيروت، دار القلم العربى، ط الأولى، 1418/1997.
- جعفریان، رسول، تاریخ خلفاء، قم، انتشارات دلیل ما، 1394ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، نشر معروف، ۱۳۷۶ش.
- منهاج سراج، عثمان بن محمد، طبقات ناصرى، تحقيق عبد الحى حبيبى، تهران، دنياى كتاب، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸ش.
