حرم امام حسین علیه السلام

کشور	عراق
شهر	کربلا
	طول:"54.9'01°44 شرقی عرض:"59.5'36°32 شمالی
مشاهده در نقشه

حرم امام حسین علیه السلام در کربلا، که محل شهادت و مدفن آن حضرت است یکی از زیارتگاه های مهم شیعیان است. در ضریح شریف آن حضرت حضرت علی اکبر علیه السلام (در پایین پا) و حضرت علی اصغر علیه السلام (بر سینه) نیز دفن اند. همچنین بیشتر شهدای کربلا در فاصله چند متری از حرم به خاک سپرده شده‌اند. در شمال شرقی حرم امام حسین علیه السلام، حرم حضرت عباس علیه السلام قرار دارد. مابین آن دو حرم شریف را بین الحرمین می‌گویند. در روایات، فضیلت و بركات و آثار فراوانى براى زیارت حرم ابا عبدالله الحسین علیه السلام و نماز خواندن و اعتكاف و دفن و... در آن ذكر شده است.

بنای کنونی حرم امام حسین علیه السلام

حرم امام‌ حسین علیه السلام، به همراه حرم ابوالفضل العباس علیه السلام و فضاهاى پیرامون این دو جایگاه، هسته مركزى شهر را تشكیل مى‌‌دهند. حرم مطهر بیش از دو متر از سطح شهر پایین‌تر است؛ از این رو تعداد زیادى پله زائران را از دروازه‌‌ها به درون صحن هدایت مى ‌كند.

حرم مطهر از گنبدى بزرگ و مطلّا تشكیل شده كه بر روى گنبد خانه‌ اى وسیع و چندین رواق و یك مسجد بزرگ و صحنى فراخ است كه تمامى این مجموعه را در بر مى ‌گیرد

ضریح مطهر

ضریح مطهر امام حسین علیه السلام

در زیر گنبد، ضریح‌ مطهر قرار دارد كه قسمت عمده فضاى گنبدخانه را اشغال كرده و درون آن قبر مطهر امام حسین علیه السلام و دو فرزندش على اصغر و على اكبر علیهما السلام جاى دارد. طول ضریح مطهّر، در بخشى كه مرقد امام را در برگرفته، به پنج دهنه (پنجره) و عرض آن نیز به چهار دهنه تقسیم مى‌شود و هر قسمت ٨٠ سانتى‌متر عرض دارد؛ امّا بخشى كه مرقد على اكبر (ع) را در میان گرفته، از عرض، تنها یك بخش و از طول شامل دو بخش است. همان‌گونه كه پیشتر اشاره شد، طول مجموع آن قسمت از ضریح كه مرقد امام (ع) را دربرگرفته، ۵/۵ و عرض این قسمت ۵/۴ متر است، ولى طول آن قسمت كه قبر على اكبر (ع) را در میان مى‌گیرد ۶/٢ متر و عرض آن ۴/١ متر است. ارتفاع ضریح ۵/٣ متر است و بر بالاى آن، در چهار گوشه، چهار گویچه طلاست كه قطر هر یك به ۵٠ سانتیمتر مى‌رسد. در كنار این گویچه‌ها ظرف‌هاى مستطیل شكلى است كه طول هر یك به نیم متر مى‌رسد و زراندود شده‌اند.

آرامگاه شهدای کربلا

در سمت شرق ضریح مطهر حضرت، فضایى است كه در جنوب آن ‌پنجره‌اى نقره‌اى قرار دارد. اینجا آرامگاه قسمت اعظم شهیدان واقعه كربلا است كه همگى آنان پیرامون آن پنجره و فضاهاى اطراف پراكنده و مدفون هستند. گرداگرد گنبدخانه را چهار رواق در بر گرفته است.

ایوان حرم

ایوان حرم مطهر حسینی

حرم مطهر داراى ایوانى است كه قسمتى از آن با خشتهاى طلا پوشیده شده و بخشهاى دیگر آن با كاشى مُعَرَّق و نفیس اصفهان تزیین یافته است. سقف بلند ایوان را مجموعه‌اى از ستونهاى مرمرین، تراش هنرمندان اصفهانى نگاه داشته است.

درب‌های حرم:

1. درب قبله
2. درب رجا (امید)
3. درب قاضی الحاجات (برآورندهٔ نیازها)
4. درب شهدا
5. درب کرامة (بزرگواری و کرامت)
6. درب سلام (درود)
7. درب سدره
8. درب سلطانیه
9. درب رأس الحسین (سر حسین)
10. درب زینبیه

رواق‌ها و ایوان‌ها:

1. رواق شمالی (پادشاهان)
2. رواق خاوری (فقیهان)
3. رواق باختری (ابراهیم مجاب)
4. رواق جنوبی (حبیب مظاهر)
5. ایوان شمالی (صافی الصفا)
6. ایوان خاوری
7. ایوان باختری
8. ایوان جنوبی (طلا)

تاریخچه حرم

پس از شهادت امام حسین (علیه السلام)، طایفه ای از بنی اسد به همراه امام سجاد علیه السلام پیكر آن امام و یارانش را در همان جایی كه محل شهادت آنان بود به خاك سپردند. مورخان در مورد روزی که اجساد مطهر شهدا دفن شده‌اند اختلاف نظر دارند عده‌­ای روز یازدهم و برخی دیگر هم روز سیزدهم محرم سال شصت و یک هجری را زمان دفن شهدای کربلا بیان کرده­ اند.

نخستین بقعه

اما نخستین بقعه و آرامگاهی كه بر فراز آن برآمدگی‌ها ساختند، به دست مختار بن ابی عبیدة ثقفی، انتقام گیرنده خون شهیدان كربلا، بود. مختار پس از آن كه با سپاهیان خود، به فرماندهی ابراهیم بن مالك اشتر، سپاه عبید الله بن زیاد را شكست داد و تمامی جنایت كاران آن حادثه را مجازات كرد، در ۶۵ق بر مزار آن شهیدان حاضر شد و شالوده نخستین بقعه و آرامگاه را بر فراز آن قبرها بنا نهاد و روی آن‌ها یك دیوار و سقف آجری با روكش گچ گذارد.

مرقد امام حسین (علیه السلام) در عصر خلفای عباسی

در آغاز عصر عباسی، به هنگام خلافت سفاح، كنار مرقد امام حسین (علیه السلام) بنای سرپوشیده دیگری ساخته شد كه در دوران هارون الرشید تخریب شد. اما مأمون فرزند هارون، كه از معتزله بود و گرایش هایی به علویان داشت، در ۱۹۳ ق بنایی زیبا بر قبر آن حضرت برپا كرد كه تا عصر متوكل هم چنان باقی بود.

متوكل عباسی نیز در ۲۳۶ ق قبر امام، خانه‌ها و سراهای پیرامون آن را به كلی ویران كرد. حتی دستور داد تا زمین آن را شخم زنند و بذر بپاشند و بر قبر آب ببندند و مردم را از زیارت آن مقام باز دارند. اما منتصر پس از قتل پدر به خلافت رسید و به جبران اقدام‌های نادرست پدر پرداخت. او بنای حرم را در ۲۴۷ ق بازسازی و بنای با عظمتی، بر فراز قبر مطهر استوار كرد و مسجدو صحن و مناره ای را نیز برای راهنمایی زائران و نشان دادن آن مكان مقدس بنا نمود و مردم را به زیارت شهیدان كربلا تشویق كرد. ۱۰سال بعد، در ۲۸۳ ق، محمد بن زید علوی، از نواده‌های امام حسن مجتبی (علیه السلام) ملقب به داعی صغیر و از حاكمان شیعی طبرستان، این بقعه و بنا را مرمت كرد. این كار را محمد ورد القطان انجام داد. او قبه با شكوهی بر فراز قبر سید الشهداء ساخت و در مجاورت آن، دو ساختمان با سقف چوبی بنا كرد.

ساخت نخستین رواق‌های حرم در دوران آل بویه

در دوران آل بویه، به ویژه عصر حكومت عضدالدوله دیلمی، توجه و اهتمام زیادی به مرقد امامان و عتبات عالیات شد. عضد الدوله در ۳۷۱ ق بنا و حرم بزرگ و باشكوهی برای سالار شهیدان ساخت و قسمت‌های زیادی از بنا را تجدید كرد. برای نخستین بار، در هر چهار سمت حرم، رواق‌ها و شبستان هایی ساخت و قبه و رواق‌ها را به زیبایی با هزینه‌های فراوان تزیین كرد. او ضریحی را، كه از چوب ساج ساخته شده و با عاج تزیین شده بود، روی قبر آن امام نصب كرد و با پارچه‌های گران قیمت دیباج قبر را پوشاند.

در زمان سلطان الدوله دیلمی، هنگامی كه حرم مطهر دچار آتش سوزی شد، وزیر شیعی این پادشاه، ابو محمد حسن بن فضل معروف به ابن سهلان رامهرمزی، به تعمیر آن اقدام كرد. او در ۴۰۷ تا ۴۱۲ ق به بازسازی و نوسازی حرم مطهر، رواق‌ها و گنبد آن پرداخت. ابن بطوطه این بنا را در ۷۲۷ ق به چشم خود دیده و در سفرنامه اش توصیف كرده است. او هم چنین دیوار و قلعه محكمی برای شهر ساخت تا امنیت مردم را از هجوم دشمن تأمین كند. این دیوار دروازه‌های آهنی سنگینی داشت. اما جریان آتش سوزی حرم در آن سال، به سبب افتادن دوشمع از شمع‌های حرم برروی فرش‌ها بود كه آتش به سرعت به پرده‌ها و رواق‌ها و گنبد سرایت كرد و تنها دیوارهای حرم و بخشی از حرم و مسجد عمران بن شاهین از تخریب در امان ماند.

عصر سلجوقبان و بازسازی حائر حسین (ع)

در عصر سلاجقه، به هنگام حكومت سلطان ملك شاه سلجوقی، به سال ۴۷۹ ق وزیر شیعی او، مجدالملك براوستانی، دیوار اطراف حرم یا حائر حسین را بازسازی كرد. او به همراه سلطان ملك شاه به زیارت آن حضرت رفت و آن خدمت را انجام داد. در این دوران یكی از شورشی‌ها به نام خفاجه به سال ۴۸۹ ق كربلا را دست خوش تاخت و تاز قرار داد، حرم حسینی را غارت كرد و زائران را به قتل رساند. سیف الدوله، فرمانروای حلب و مؤسس سلسله حمدانیان، كه نقش مؤثری در جهاد با بیزانس و مسیحیان در آزاد سازی بیت المقدس ایفا كرد، شخصاً با سپاهیانش به كربلا آمد و پس از محاصره خفاجه، او را به قتل رساند و امنیت مردم را برقرار و خسارت و زیان‌های وارده به شهر و حائر حسین را جبران كرد.

در دوران خلیفه الناصرالدین الله عباسی، وزیر شیعی او مؤید الدین محمد قمی، بنایی را كه ابن سهلان ساخته بود تزیین و بخشی از آن را در ۶۲۰ ق تعمیر كرد. او صندوق چوبی بر روی قبر قرار داد و آن را با پارچه‌های زیبا و حریر پوشاند و دیوارهای حرم و رواق‌ها را با چوب ساج تزیین كرد.

بنای گنبدی نیم دایره ای بر فراز ضریح در دوره جلایریان

با تهاجم هولاكو خان مغول به بغداد، خلافت عباسی در ۶۵۶ ق بر افتاد. مغول‌ها در آن تهاجم، حرمت مكان‌ها و شهرهای مقدس را حفظ كرده و هیچ تعرضی نسبت به آن‌ها انجام ندادند. بنایی كه ابن سهلان در ابتدای قرن پنجم ساخته بود تا پایان قرن هشتم هم چنان استواری و استحكام خود را حفظ كرد. و حدود سه قرن، بدون آن كه بازسازی جدی بر روی آن صورت بگیرد، هم چنان پا برجا ماند.

حدود یك سده پس از هجوم مغول ها، در ۷۶۷ ق، سلطان اویس مؤسس سلسله جلایریان، كه از دست نشانده‌های ایلخانان مغول بود، حرم را تعمیر و بازسازی كرد. دو فرزند او به نام‌های سلطان حسین و سلطان احمد نیز در این بازسازی نقش داشتند. تاریخ این بنا و تعمیر آن در بالای سر حرم مطهر، در قسمت جنوب غربی، محلی كه به نام «نخله مریم» مشهور است، بر روی ستونی كنار محراب ثبت شده بود. این تاریخ تا سال ۱۲۱۶ ق محفوظ ماند و در آن سال پس از تهاجم و غارت وهابیان محراب و آثار آن محو شد. در این بازسازی بنای مسجد و حرم نوسازی شد، گنبدی نیم دایره ای بر فراز ضریح قرار گرفت كه بر چهار طاق در چهار سمت استوار بود و سمت بیرونی هر یك از این طاق‌ها را رواقی تشكیل می‌داد. این گنبد، به لحاظ شكل هندسی، زیبا و بسیار ماهرانه ساخته شدو تجلی معماری اسلامی بود. نحوه قرار گرفتن گنبد و رواق‌ها به گونه ای بود كه گردش زائران به دور ضریح و مزار شهیدان ممكن بود ولی امروزه چنین امكانی برای زیارت مزار آنان نیست.

تزیین دو گل دسته حرم با آجرهای زرد كاشانی

فرزندان اویس جلایری از آثار خود كتیبه‌های دیگری هم بر جای گذاشتند از جمله كتیبه ای به پهنای شصت سانتی متر بر روی دیوار حرم ثبت است و حكم «اویس بن…» در آن به چشم می‌خورد. این كتیبه بر لایه زیرین دیوار جدید قرار دارد كه برای تقویت دیوار قدیمی روی آن ساخته شده است.

سلطان احمد جلایری، هم چنین، ایوان روبه روی صحن، معروف به ایوان طلا، و مسجد صحن، واقع در اطراف حرم را ساخت. در آن دوران، آینه و خاتم كاری‌ها و كاشی‌های كاشانی با منظره‌های طبیعی اوج معماری اسلامی را در رواق‌ها و حرم به نمایش گذاشت. كتیبه ای از كاشی با آیه و سوره‌های قرآن كریم، به خط ثلث، بر روی دیوار رواق‌ها جلوه زیبایی به حرم بخشید. به فرمان سلطان احمد، دو گل دسته حرم نیز با آجرهای زرد كاشانی تزیین و تاریخ بنا بر ساقه مناره‌ها به زبان فارسی و در قالب حروف ابجد (عدد ۷۹۳) ثبت شد.

شاه اسماعیل صفوی و تزیین حرم امام حسین (علیه السلام)

پادشاهان صفوی، كه ترویج كننده مذهب تشیع بودند، در بسیاری از سرزمین‌های زیر سلطه خویش به تعمیر و ساخت بناهای مربوط به امامان شیعه و امام زاده‌ها و سادات و تكریم آنان پرداختند. شاه اسماعیل صفوی، مؤسس سلسله صفوی، از كسانی بود كه در این راه تلاش زیادی كرد. او در ۹۱۴ ق به تزیین حرم امام حسین (علیه السلام) پرداخت.

صندوقی از خاتم بسیار نفیس و گران بها روی قبر مطهر قرار داد و تمامی رواق‌های حرم را با فرش‌های گران بهای ایرانی پوشاند و دوازده چلچراغ شیشه ای و طلایی، از جنس طلای خالص، به حرم تقدیم كرد. از جمله كارهای مهم شاه اسماعیل در تزیین حرم، طلا و آینه كاری رواق‌ها و آرایش حرم با سنگ‌های مرمر و رخام در ۹۲۰ ق بود كه قبل از آن به صورت گچ و آجر بود. او هم چنین دستور داد حاشیه‌های ضریح را طلاكاری كنند.

ساخت ضریح مسی بر قبر مطهر امام حسین (ع)

شاه عباس صفوی از دیگر پادشاهان صفوی است كه در تزیین حرم اقدام‌های شاه اسماعیل را تداوم بخشید. او ضریح مسی بر قبر مطهر ساخت و آن را با پرده‌های حریر قیمتی پوشاند. گنبد حرم را از قسمت نمای خارجی نوسازی كرد و از داخل نیز با كاشی‌های زیبا به آن زینت داد. مال فراوانی در اختیار متولی و خادمان حرم قرار داد و صندوق زیبایی بر قبر مطهر نصب كرد كه تاكنون باقی است.

ساخت ایوان «صافی صفا»

شاه صفی نیز ضمن زیارت حرم، دستور داد مسجد پشت سر را توسعه داده، رواق شمالی را بنا كردند كه به رواق شاه معروف شد. هم چنین به دستور او دیوار صحن از سمت شمال خراب شد و مساحت آن گسترش یافت. این كار را وزیر شاه صفی به نام قزاق خان بیگلربیگی انجام داد. او در سراسر دیوار شمالی حجره ساخت و مقابل هرحجره ایوانی ایجاد كرد كه با كاشی‌های گران بهایی تزیین شده بود. این ایوان به «صافی صفا» معروف است.

شاه سلیمان صفوی در ۱۰۴۸ ق به توسعه مسجد پشت سر و صحن از سمت شمال و احداث رواق شمالی پرداخت. راضیه سلطان بیگم دختر شاه سلطان حسین نیز هزینه ای برای تعمیر و تزیین ضریح مطهر تقدیم كرد.

نادر شاه افشار در كربلا

نادر شاه افشار در ۱۱۳۵ ق بودجه فراوانی برای نوسازی حرم امام حسین (علیه السلام) اختصاص داد و خودش كربلا را زیارت كرد و فرمان داد بناهای موجود را تزیین كنند. او هدیه‌های گران بهایی به گنجینه حرم هدیه كرد. پادشاهان عثمانی نیز با وجود داشتن مذهب تسنن به مقبره‌ها توجه ویژه ای داشتند و چون در آن دوران كربلا و دیگر شهرهای عراق زیر سلطه پادشاهان عثمانی بود، آبادانی آن شهر را وجهه همت خود قرار می‌دادند؛ سلطان سلیمان قانونی پس از زیارت بقعه امام حسین (علیه السلام) به مرمت و سفید كاری و گچ كاری خارجی گنبد دستور داد. بعدها سلطان مراد سوم عثمانی نیز علی پاشا، والی بغداد، را مأمور نوسازی آستانه كرد.

بازسازی حرم و بقعه در عصر قاجار

عمده‌ترین بازسازی‌ها و توسعه و تزیین حرم در عصر قاجار صورت گرفت كه اثرهای آن هم چنان تا عصر حاضر باقی مانده است. نخستین اقدام، طلا كردن گنبد به دستور آقامحمد خان قاجار در ۱۲۱۱ ق بود. دو سال بعد، حرم از سمت شمال توسعه یافت و دیوار حائل مسجد شمالی و روضه برداشته شد. این كار را سید محمد مهدی شهرستانی انجام داد.

در ۱۲۱۶ ق، حرم دست خوش تجاوز و هجوم وهابیان قرار گرفت و ضریح و رواق آن ویران شد و اشیاء نفیس آن به غارت رفت. اما در ۱۲۱۷ ق حرم از سمت غربی گسترش پیدا كرد و مزار سید ابراهیم مجاب در داخل رواق و شبستان قرار گرفت. این كار را سید علی طباطبایی صاحب ریاض انجام داد. این دو بزرگوار حرم را از شرق و شمال با ادغام مزار شهیدان و مسجد شمالی و اندكی نیز از سمت جنوب وسعت بخشیدند. در این دوران محمد حسین خان یزدی، بر اساس كتیبه ای كه از خود به جای گذاشته، ظاهراً تعمیراتی را در قبر مطهر انجام داده است. در مقابل چهار گوشه قبر شریف این عبارت دیده می‌شود: «وافقه الموفق بتوفیقات الدارین ابن محمد تقی خان الیزدی، محمد حسین، سنه ۱۲۲۲ ق».

نوسازی بنای فرسوده حرم و پوشش طلای گنبد

فتحعلی شاه قاجار نیز در سال‌های ۱۲۲۷ و ۱۲۵۰ ق به نوسازی بنای فرسوده حرم پرداخت و پوشش طلای گنبد آن را بازسازی كرد. او ضریح نقره ای جدید برای قبر مطهر ساخت و داخل ایوان گنبد را طلا كاری كرد و تمامی آن چه را كه وهابیان تخریب كرده بودند، بازسازی كرد. نماینده او در این طرح ابراهیم خان شیرازی بود. او هم چنین در ۱۲۳۲ ق، فرمان داد تا روی ضریح مسی مرقد، كه شاه عباس ساخته بود، ضریح نقره ای بسازند و صندوق خاتم روی مرقد را با چوب ساج روكش كنند. این صندوق را هم آقا محمد خان نصب كرده بود. در این دوران، كربلا دیواری محكم با چهار دروازه داشت؛ ۱) دروازه بغداد در شمال كربلا ۲) دروازه خیمه گاه در جنوب ۳) دروازه نجف اشرف در مشرق ۴) دروازه حُر در مغرب.

ناصرالدین شاه و بازسازی و پوشش طلای گنبد

در ۱۲۸۵ ق، ناصرالدین شاه نیز كوشش هایی برای توسعه، ترمیم و تزیین بقعه انجام داد. او خود به زیارت عتبات آمد و شرح كامل این سفر را در سفرنامه عتبات خود نگاشت. وی صحن را از سمت غربی آن توسعه داد و گنبد و بخشی از پوشش طلای آن را بازسازی كرد. هم چنین ایوان بزرگی را در سمت قبله احداث كرد كه به نام خود او، ایوان ناصری، مشهور شد. این كار را شیخ عبد الحسین تهرانی انجام داد. در همان دوران داخل حرم تعمیر و حجره‌های صحن از نو ساخته شد. در ۱۲۹۶ ق احمد معمار نامی بر ایوان بیرونی دیوار رواق غربی، مقابل پنجره فولاد، تعمیراتی انجام داد و بالای پنجره كتیبه ای با این عنوان از خود به جای گذاشت: «عمل اوستاد احمد المعمار ۱۲۹۶ ق».

ساخت و طلاكاری مناره حرم توسط یك هندی

در ۱۳۰۰ ق صحن امام حسین (علیه السلام) و نیز كاشی كاری رواق‌های سه گانه شرق، غرب و شمال توسط عبدالله بن قوام با كمك مالی محمد صادق تاجر شیرازی اصفهانی الاصل انجام شد و كتیبه ای به همین مضمون بر بالای مقبره شمالی، یعنی مقابل ضریح امام، با تاریخ ۱۳۰۰ ق به یادگار ماند. از آن زمان تا ۱۳۶۰ ق، توسعه و بازسازی چندانی در حرم صورت نگرفت. ولی بعد از آن تا عصر حاضر، همواره تلاش‌ها و اقدام‌های فردی و متفرقه ای برای تزیین، توسعه و بازسازی حرم انجام شده است. از جمله در ۱۳۶۰ ق سیف الدین طاهر، از متمولان هند، یكی از مناره‌ها را كه خراب شده بود از نو ساخت و سپس هر دوی آن را طلا كاری كرد.

در ۱۳۶۷ ق، خانه‌ها و مدرسه‌های دینی مجاور صحن از جمله جامع یا مدرسه ناصری تخریب شد كه آن را ناصرالدین شاه در ۱۳۰۱ ق ساخته بود و در سمت غربی صحن امام حسین (علیه السلام) قرار داشت. از شمال به مدرسه زینبیه و درب ساعت و از جنوب به مدرسه صدراعظم نوری، معروف به صدر، متصل بود. این مسجد و دو مدرسه را عبدالرسول خالصی تخریب كرد. برای این تعمیرات، كامیون هایی حامل ۵۵ تن سنگ مرمر از یزد از سوی سید محمدآقا یزدی و مصطفوی و شصت كامیون از طرف جمعی از بازرگانان تهران ارسال شد. این مرمرها همه در كف حرم مطهر و تمامی دیوارهای داخل آن تا ارتفاع سه متر كار گذاشته شد و در ۱۳۶۸ ق عملیات روكاری با سنگ مرمر به پایان رسید. در این توسعه، علاوه بر مدرسه ها، آثار دیگری از جمله جامع رأس الحسین و مقام رأس الحسین، مدرسه و مسجد سردار حسن خان، كه محمد حسن خان قاجار پدر آقا محمد خان در ۱۱۸۰ ق ساخته بود، همه به دستور عبدالرسول خالصی ویران شد. هم چنین تكیه بكتاشیه، ورودی باب قاضی الحاجات و مأذنه‌های مزار پادشاهان آل بویه تخریب شد. تمامی این تخریب‌ها به منظور ایجاد یك فلكه بود كه پشتوانه علمی و تاریخی و آثار فرهنگی را این گونه دست خوش تخریب قرار داد.

هنر ایرانیان در حرم امام حسین (ع)

در ۱۳۷۰ ق، مرحوم صبری هلالی به خطاطی آیه‌های قرآن (سوره دهر) بر حرم پرداخت. ضلع شرقی حرم در این سال ساخته شد و ایوان‌ها و طاق‌ها نیز با كاشی‌های زیبا و نفیس تزیین گردید. یك سال بعد، بنای گنبد و پوشش طلای آن مرمت شد و در ۱۳۷۳ ق، سقف رواق‌های حرم به طور كامل بازسازی و كاشی‌های معرقی از اصفهان زینت بخش حرم شد و قسمت بالای ایوان ناصری طلاكاری شد.

بنای جدید ایوان طلا و برداشتن سقف قدیمی ایوان

در سال ۱۳۸۸ ق ستون‌های سنگی از ایران وارد شد. سقف قدیمی ایوان را برداشتند و ستون‌ها را نصب كردند. این كار دو سال به طول انجامید و پس از آن به بنای جدید ایوان طلا پرداختند. در ۱۳۹۴ ق طرح نوسازی و هماهنگ سازی صحن شریف تدوین شد. این طرح شامل احداث مجدد ایوان، خراب كردن ضلع غربی صحن و تزیین دیوارها با كاشی بود كه اجرای آن تا ۱۳۹۶ ق طول كشید.

هم اكنون سیر مراحل توسعه و بازسازی حرم و بقعه شریف حسینی ابعاد و زاویه‌های حرم را این گونه روشن ساخته است: صحن حرم امام حسین (علیه السلام) محدوده مستطیلی شكلی را در بر می‌گیرد كه ضلع شمال به جنوب آن از سمت بیرون ۱۲۵ و ضلع شرق به غرب آن ۹۵ متر است. این محدوده همه بناهای حرم را در خود جای داده و در داخل یك صحن به مساحت ۳۸۵ متر مربع قرار دارد. حرم و بقعه در وسط این صحن قرار دارد كه با كاشی‌های گران قیمت پوشانده شده است. ارتفاع حرم دوازده متر، طول دو ضلع شمالی و جنوبی ۵۵ متر و طول ضلع شرقی و غربی آن ۴۴۵ متر است. حاشیه دیوارهای حرم از سمت بیرون با آیه‌های قرآن تزیین شده است. طول حرم ۴۰/۱۰ و عرض آن ۱۰/۹ متر است. كف داخل آن سنگ مرمر است و دیوارها نیز كاشی كاری شده و به آیه‌های قرآن؛ سوره هل اتی، یس و سوره‌های كوچك با خط ثلث سفید در متن كاشی لاجوردی مزین شده است. این تزیین‌ها در سال‌های ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۹ ق انجام گرفت.

اقدامات جدید توسط ستاد بازسازی عتبات عالیات

اما اقدامات مهمی كه در عصر حاضر انجام شده بیش از حد شمارش است و به صورت اختصار اهم این اقدامات كه توسط ستاد بازسازی عتبات عالیات و با كمك مردم و متبرعین انجام می‌شود به شرح زیر است:

پروژه‌های بهره برداری شده

1. ساخت و نصب دو درب طلای حرم حضرت ابوالفضل (ع)
2. گمانه زنی و تزریق ۶۰ تن بتن در حرم حضرت ابوالفضل (ع)
3. مرمت مضیف حرم مطهر حضرت ابوالفضل (ع)
4. تعویض سنگ دیواره داخلی حرم مطهر حضرت ابوالفضل (ع)
5. تعویض سنگ مضیف حرم مطهر سیدالشهداء (ع)
6. اجرای پروژه نور و تامین روشنایی بین الحرمین
7. ساخت دو مجموعه سقاخانه در بین الحرمین
8. انجام مطالعات ژئوتكنیك و ژئوفیزیك بین الحرمین
9. اصلاح بلوار شارع القبله حضرت ابوالفضل العباس (ع)
10. نصب كانكس كفشداری در بین الحرمین
11. تامین خودرو آتش نشانی جهت حرم مطهر سید الشهدا (ع)
12. راه اندازی كارگاه قالیشویی و مرمت فرش حرمین در كربلا
13. تامین لوسترهای حرم مطهر سید الشهدا (ع)
14. تامین و تعویض سنگ خیمه گاه و ساخت پنجره خیمه گاه حضرت سجاد (ع)
15. بازسازی مقام علی اكبر و علی اصغر (ع)
16. بازسازی و احداث ۷۰ چشمه سرویس بهداشتی در جوار بین الحرمین
17. گل آرایی حرمین شریفین در مراسمات مختلف
18. ساخت، انتقال و نصب ضریح جدید سید الشهدا (ع)
19. افتتاح پروژه عظیم مجتمع خدماتی سید الشهدا (ع)
20. پروژه احداث مجمع سكنی، زائر سرای حضرت زهرا (س)
21. پروژه نصب و احداث ۷ دستگاه آب شیرین كن مسیر حركت و اسكان زائرین سد الشهداء (ع)
22. تهیه روپوش نفیس قبر سید الشهداء (ع)
23. ساخت ضریح حضرت ابراهیم مجاب (ع)

پروژه‌های در حال اجرا

1. پروژه مرمت، مقاوم سازی و بازسازی حرم مطهر سید الشهداء (ع) با عنوان پروژه یا حسین (ع)
2. احداث و تجهیز بیمارستان ۱۲۰ تختخوابی امام زین العابدین (ع)
3. ساخت دو درب پنجره مطلا و خاتم كاری حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع)
4. ساخت دو پنجره خیمه گاه حضرت ابوالفضل العباس (ع)
5. ساخت ضریح حبیب ابن مظاهر (ع)

پروژه‌های مطالعاتی و در دست اجرا

1. پروژه ترفیع گنبد حرم مطهر سید الشهداء با عنوان پروژه معراج
2. پیگیری به منظور نهائی نمودن طرح پیشنهادی توسعه حرمین مطهر در كربلای معلی
3. پروژه تقلیل حجم ستون‌های باربر قدیمی اطراف ضریح سید الشهدا (ع)
4. پروژه طراحی و احداث صحن عقیله بنی هاشم حضرت زینب (ع) در محدود حرم مطهر تا خیمه گاه

محدوده حرم امام حسین علیه السلام

محدوده‌ حرم امام حسین‌ علیه السلام در روایات، از یك فرسخ تا پنج فرسخ هم بیان شده است.

از امام‌ صادق علیه السلام روایت است: «حریم قبر الحسین علیه السلام خمس فراسخ من اربعة جوانب القبر». همچنین از آن حضرت روایت است: «حرم الحسین الذى اشتراه: اربعة امیال فى اربعة‌امیال فهو حلال لولده و موالیه و حرام على غیرهم ممن خالفهم و فیه البركة‌».

نقش مرقد امام حسین علیه السلام در دفاع مقدس

در سالهاى دفاع مقدس در ایران، یكى از سرمایه‌‌هاى الهام بخش رزمندگان ‌در جهاد با متجاوزان، رسیدن به كربلا و آزاد ساختن حرم امام حسین‌ علیه السلام از سلطه بعثی ها بوده است.

پیوندها

پاورپوینت حرم امام حسین علیه السلام در طول تاریخ

	واقعه عاشورا
قبل از واقعه	منزلگاه های قافله کربلا: ثعلبیه - خزیمیه - ذات عرق - ذو حسم - زباله - زرود - شراف - شقوق - صفاح - عذیب الهجانات - قاع - قصر مقاتل - مغیثه - وادی عقیق - واقصه روزهای دهه محرم تا عاشورا: ۱محرم - ۲محرم - ۳محرم- ۴محرم - ۵محرم - ۶محرم - ۷محرم - ۸محرم - تاسوعا
شرح واقعه	وقایع: عاشورا - سخنان امام حسین علیه السلام با یارانشان در روز عاشورا - آرایش سپاه دو طرف در روز عاشورا - جنايات سپاه عمر بن سعد در عصر عاشورا شهیدان: امام حسین علیه السلام * حضرت عباس علیه السلام * حضرت علی اکبر علیه السلام * مسلم بن عقیل * حضرت قاسم علیه السلام * حضرت علی اصغر علیه السلام *ادامه اسیران: امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • زینب(س)  • رباب • سکینه • رقیه • ادامه عاملان واقعه کربلا: یزید بن معاویه * مروان بن حکم * عبیدالله بن زیاد * عمر بن سعد * شمر * سرجون رومی * شریح قاضی * یحیی بن سعید * ادامه سپاهیان عمر سعد: شمر * حصین بن نمیر * شبث بن ربعی * سنان بن انس * حرمله * قیس بن اشعث * مسروق بن وائل حضرمی * ادامه
پس از واقعه	اسرای اهل بیت علیهم السلام * اسیران کربلا در کوفه * اسیران کربلا در شام * باقی ماندگان واقعه کربلا
بازتاب واقعه	خونخواهی امام حسین علیه السلام - عزای ابا عبدالله علیه السلام - تحریفات واقعه ی عاشورا
وابسته ها	زیارت امام حسین علیه السلام * حرم حسینی * منابع تاریخ زندگی امام حسین علیه السلام امام حسین علیه السلام در منظر اندیشمندان جهان