حلیة المتقین (کتاب)
کتاب «حلیة المتقین» اثر علامه محمدباقر مجلسى (م، ۱۱۱۰ ق) درباره سنت‌ها و اخلاق و آداب اسلامى به زبان فارسى می باشد. چنانکه خود مرحوم مجلسی گفته، این کتاب در حقیقت ترجمه روایات معتبر شیعه است. وی کتاب حلیة المتقین را در سال ۱۰۸۱ق، در ۴۴ سالگی نوشته است.
 | |
| نویسنده | محمدباقر مجلسی |
| موضوع | آداب و سنن اسلامی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
مؤلف
محمدباقر مجلسى (۱۰۳۷- ۱۱۱۰ ق)، مشهور به «علامه مجلسى»، فقیه، محدث و متکلم بزرگ شیعه، «شیخ الاسلام» اصفهان و از دانشمندان بزرگ اواخر حکومت صفوی است.
پدر او ملا محمدتقی (مجلسی بزرگ) یکی از مفاخر و بزرگان و اعلام شیعه بود و از جمله اساتید ایشان، ملا صالح مازندرانی، فیض کاشانی و ملا خلیل قزوینی می باشند.
کتاب «بحار الأنوار» علامه مجلسی، گسترده‌ترین کتاب حدیثی شیعه است که در طول چهل سال تدوین شده است. از دیگر آثار ایشان، «حیاة القلوب» و «زاد المعاد» را می توان نام برد.
انگیزه نگارش
چون مختصرى از مکارم اخلاق در کتاب «عین الحیاة» بیان شده بود، جمعى از علماء از مؤلف درخواست کردند که رساله اى در بیان محاسن آداب اسلام که از طریقه مستقیمه ائمه طاهرین علیهم السلام به اسناد معتبر به وى رسیده باشد را بر وجه اختصار تحریر و به زبان فارسى بنگارد، لذا این درخواست، سبب تألیف این کتاب از طریق ایشان گردید.
تا پیش از علامه مجلسی، علمای دین بیشتر به زبان عربی و برای اهل علم کتاب می‌نوشتند، اما وی کتاب‌های بسیاری به فارسی و درخور فهم همه نوشت که «حلیة‌المتقین» از جمله آنهاست.
ساختار و محتواى کتاب
در این کتاب آداب و سنن و اخلاق اسلامى در چهارده باب و هر باب در ۱۲ فصل تنظیم شده است. علامه مجلسى باب اول را در بیان آداب جامه و کفش پوشیدن تدوین کرده و در باب هاى دیگر به آداب زیور پوشیدن مردان و زنان، خوردن و آشامیدن، فضیلت تزویج و مجامعت و معاشرت زنان، مسواک کردن و شانه کردن، بوى خوش و گل بوئیدن، حمام رفتن، خواب رفتن و بیدار شدن، حجامت کردن، معاشرت با مردم مجالس از سلام و مصاحفه و معانقه، داخل خانه شدن، پیاده رفتن و سوار شدن، و آداب سفر پرداخته است. وى در پایان کتاب خود خاتمه اى را ذکر نموده که در بیان بعضى از آداب متفرقه و فواید نافعه مى باشد.
بیشتر ابواب کتاب ناظر به آداب و اخلاق فردی است، اما ابوابی نیز، نظیر باب دهم و باب یازدهم، به آداب و اخلاق اجتماعی و تعامل انسان ها با یکدیگر می‌پردازد. باب نهم، که به انوع داروها و معالجات متداول بین مردم اختصاص یافته است، از جهت تاریخ اجتماعی و تاریخ طب اهمیت خاص دارد. اگرچه کتاب در مقام بیان آداب و سنن است، اما در موارد بسیاری از احکام فقهی و حلال و حرام اعمال نیز سخن گفته است.
در عین حال روایاتى که مثلا در باب احکام زناشویى و مسائل جنسى نقل شده است بعضاً اشکال خاصى ندارند و در علوم امروز هم مورد تأکید هستند (مثل ملاعبه قبل از آمیزش و...). روایاتى که در مورد حقوق زن و مرد نسبت به هم هستند را باید یک جا ملاحظه کرد تا مضمون مورد نظر روایات بیشتر دست یافتنى باشد.
تکیه اصلی کتاب بر احادیث پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله و امامان علیهم‌السلام در موضوعات مرتبط با ابواب کتاب است. مجلسی در هنگام نقل حدیث، سلسله سند آن را ذکر نکرده، اما در موارد بسیاری، با ذکر عبارت «در روایت معتبر آمده است» یا «به سند صحیح منقول است» پیش از نقل روایت، نظر و اعتماد خود را به آن روایت بیان نموده است.
علامه مجلسى محدثى اخبارى مسلک بوده است و در اسناد روایات به گونه خاصى عقیده داشته است. و این کتاب ایشان نیازمند ساماندهى و تهذیب جدى مى باشد. ما نمى توانیم به عنوان اخبار شیعى مطالب این کتب را بدون بررسى اسانید به معصومین علیهم السلام مستند کنیم. اصولاً کتب روایى شیعه این گونه هستند که تمام احادیث آنان به نحو جمعى مورد تأیید نیستند، بلکه بعد از تحقیق در سلسله سند آنان و تأیید آنان به عنوان حدیث صحیح، مورد استناد قرار مى گیرند. و این شیوه عمل، در کتب اخباریون و از جمله علامه مجلسى شدیدتر و دقیق تر، لازم و رایج مى باشد. و بالاخره متن حدیث نیز نباید مخالف قرآن و عقل باشد. یعنى سند صحیح به همراه مضامین درست، نشانگر درستى یک حدیث است.
ترجمه و تلخیص کتاب
«حلية المتقین»، ترجمه‌ها و تلخیص‌های بسیاری دارد؛ از جمله:
- تلخیص، فصل‌بندی و تنظیم محمدباقر فشارکی (متوفای ۱۳۱۵ق) با عنوان «آداب الشریعة».
- تلخیص شیخ عباس قمی با نام مختصر الابواب فی السنن و الآداب.
- ترجمه به عربی، اثر علی عبدالحسین شبستری.
- ترجمه به عربی، توسط خلیل رزق عاملی در سال ۱۹۹۴م در بیروت و چاپ دوباره با تحقیق جدید، در سال ۱۹۹۶م.
- ترجمه به اردو، اثر سید مقبول احمد دهلوی در ۱۳۳۸ق با نام تهذیب اسلام.
منابع
متن کتاب
