ملا قربانعلی زنجانی
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
 | |
| نام کامل | ملا قربانعلی زنجانی |
| زادروز | ۱۲۴۶ قمری |
| زادگاه | زنجان |
| وفات | ۱۳۲۸ قمری |
| مدفن | کاظمین |
|
| |
| اساتید | |
| شاگردان |
سید یونس اردبیلی، شیخ عبدالکریم زنجانی، آخوند ملا فتحعلی زنجان،... |
| آثار |
حاشیه بر تبصرة المتعلمین، حاشیه بر مکاسب، رساله سؤال و جواب، رساله توضیح‌المسائل،... |
ملا قربانعلی زنجانی معروف به «حجت‌الاسلام» (۱۲۴۶-۱۳۲۸ ق)، از فقها و مراجع تقلید شیعه در قرن ۱۴ قمری و از حامیان مشروطه مشروعه بود. او از محضر عالمان بزرگی چون صاحب جواهر و شیخ مرتضی انصاری، کسب فیض نمود و علاوه بر فقه و اصول، در عرفان و حکمت نیز اطلاعات وافری داشت.
محتویات
تحصیلات و اساتید
ملا قربانعلی زنجانی در حدود سال ۱۲۴۶ق. در یکی از روستاهای زنجان به نام ارغین چشم به جهان گشود. در اوایل کودکی از زادگاهش به زنجان آمد و پس از طی تحصیلات مقدماتی، در مدرسه نصرالله خان به تحصیل علوم دینی پرداخت و مقدمات علوم اسلامی را نزد اساتید آن دیار از جمله آخوند ملاعلی قارپوزآبادی فراگرفت.
در سال ۱۲۶۶ق. که با شروع فتنه بابیان در زنجان و وقوع آشوب در شهر، مجال درس و بحث از عالمان دینی گرفته شده بود، ملا قربانعلی زنجانی برای ادامه تحصیل و شرکت در درس خارج عازم عتبات شد.[۱] اما چون راه عراق بسته بود ابتدا مدتی را در بروجرد گذراند و سپس راهی نجف اشرف شد و در آن شهر از محضر عالمان بزرگی چون صاحب جواهر، شیخ مرتضی انصاری، شیخ راضی نجفی و سید حسین کوه‌کمری کسب فیض نمود.
تدریس و شاگردان
ایشان در غربت سالیان درازی را در نهایت تنگدستی سپری نمود و با پشتکار فراوان به درجه اجتهاد نائل گشت و با درگذشت استاد ارجمندش شیخ انصاری، در سال ۱۲۸۱ق. به زنجان بازگشت و دنباله کار استاد خود آخوند قارپوزآبادی را در تأسیس و تکمیل حوزه علمیه زنجان بدست گرفت و به تربیت شاگردان و ترویج و اجرای قوانین اسلام پرداخت.[۲]
از حوزه علمیه او در زنجان و از محضر پرفیضش نیز فقها و مراجع تقلید نامدار و دانشمندان بنامی همچون سید یونس اردبیلی، شیخ عبدالکریم زنجانی نجفی و آخوند ملا فتحعلی زنجانی برخاسته و هر کدام به سهم خویش در ترویج اسلام و روشن‌سازی افکار مسلمین کوشیدند.
آثار و تألیفات
از تألیفات آخوند ملا قربانعلی زنجانی می‌توان به این کتب اشاره نمود:
- رساله سؤال و جواب،
- رساله مفصل توضیح‌المسائل،
- حاشیه بر تبصرةالمتعلمین فی احکام‌الدین،
- حاشیه بر مکاسب.
ویژگیهای علمی و اخلاقی
از ویژگی های شخصیت حجت‌الاسلام، دانش فراوان در احکام و مسائل شرعیه، محفوظات گسترده، قوه استدلال و فقاهت عمیق بود. او بر فقه تسلط کامل داشت و شاید تنها مرجع تقلید آن دوران بود که هئیت استفتائیه نداشت و خود همه سؤالهای شرعی و استفتائات را کتباً پاسخ می‌داد.
از دیگر ویژگی هایش دوری کامل او از دنیا و لذات آن بود. زهد و پارسایی و زندگی کاملاً ساده ایشان و عدم علاقه به مال‌اندوزی، همه مردم را شیفته خود ساخته بود. آن عالم بزرگوار در سراسر عمر تأهل اختیار نکرد.
از جمله خصائص مهم آخوند زنجانی عزت نفس و مناعت طبع وی در قبال ارباب قدرت بود. احتشام‌السلطنه یکی از حکام زنجان در روزگار ناصرالدین‌شاه در خاطرات خود می‌نویسد: «آخوند ملا قربانعلی زنجانی مردی وارسته، فقیه، عالم و مورد توجه عموم مردم بود و ابداً با هیچ حکومتی رفت و آمد نمی‌کرد».[۳]
حجت‌الاسلام در طول دوران زعامت دینی خود از عوامل حکومت قاجار نه حاکمی را پذیرفت و نه به حضور حاکمی رفت. او رجال دیوانی قاجار را عادل نمی‌دانست و با هیچ یک از پادشاهان قاجار ملاقات نکرد.
فعالیت‌های سیاسی
در حیات سیاسی ایشان برخورد شدید با دو حاکم خودکامه عصر استبداد در زنجان مانند مهدی خان وزیر همایون و سعدالسلطنه دیده می‌شود.
یکی دیگر از ویژگیهای فکری، عقیدتی و سیاسی آخوند ملا قربانعلی زنجانی، خصلت مشروعه‌خواهی ایشان است. او یکی از فقیهان بزرگ عصر قاجار و مشروطیت است که در جریان نهضت مشروطه‌خواهی اصل قضیه را مشکوک می‌پنداشت و آن را تحریکی از سوی دولتهای استعماری روس و انگلیس برای تأمین مقاصد خاص خودشان تلقی می‌کرد.[۴] در انقلاب مشروطه حجت‌الاسلام، شیخ فضل‌الله نوری، سید محمدکاظم یزدی و میرزا حسن مجتهد تبریزی معتقد بودند که قانون اساسی و دیگر قوانین حقوقی و جزایی باید مطابق با قوانین اسلام و شرع باشد، به همین دلیل پیشنهاد کردند عنوان حکومت، مشروطه مشروعه باشد و شیخ فضل‌الله نوری سردمدار نهضت مشروطه مشروعه یا مشروعه‌خواهی گردید.
رویارویی و نبرد دو اندیشه مشروطه و مشروعه محدود به تهران نبود و در شهرهای بزرگ دیگر نیز وجود داشت. در رشت آیت‌الله حاج ملا محمد خمامی رشتی، در زنجان آخوند ملا قربانعلی زنجانی و در تبریز میرزا محمدحسن مجتهد تبریزی از حامیان مشروطه مشروعه بودند. با مخالفت های حجت‌الاسلام، اندیشه مشروطه‌خواهی در زنجان رونق چندانی نیافت و از این روی طرفداران مشروطیت بر آن شدند تا مردم زنجان را به نهضت مشروطه‌خواهی ملحق نمایند و بدین منظور از سوی محمدولی خان سپهدار تنکابنی دو تن از مشروطه‌خواهان رشت که در قزوین استقرار یافته بودند وارد زنجان شدند و به تبلیغ مشروطه در بین مردم پرداختند. کم کم آرامش شهر از بین رفت و مردم دچار اختلاف عقیده شدند. آخوند ملا قربانعلی زنجانی به عظیم‌زاده اردبیلی و علی‌اکبر خان زنجانی دو مأمور اعزامی پیغام داد که برای برقراری مجدد آرامش شهر، زنجان را ترک نمایند؛ ولی آنان به رغم این توصیه، دارالحکومه را تصرف کردند و زمام امور شهر را در دست گرفتند و آتش جنگ را شعله‌ور ساختند.
در پی این اقدام مردم زنجان با رهنمودهای حجت‌الاسلام موفق شدند دارالحکومه را از دست مشروطه‌خواهان خارج نمایند ولی بعد از مدت کوتاهی محمدعلی شاه از سلطنت خلع شد و مشروطه‌خواهان قدرت را در دست گرفتند.[۵] آنان پس از برقراری حکومت به تصفیه حساب با مخالفان مشروطه پرداختند. طرفداران استبداد هر یک به گوشه‌ای پناه بردند ولی حامیان مشروطه مشروعه مانند شیخ فضل‌الله نوری و آخوند ملا قربانعلی زنجانی همچون کوه مقاوم و استوار پا برجای ایستادند.
در سال ۱۳۲۷ق، مشروطه‌خواهان قوایی را به سرکردگی سه تن از سرداران مشروطه به نامهای سردار معتضد، سردار بهادر بختیاری و یپرم خان ارمنی جهت سرکوب مخالفان مشروطه به اردبیل و زنجان روانه ساختند. آنها این بزرگوار را دستگیر و به عتبات عالیات تبعید نمودند.
وفات
مرحوم ملا قربانعلی زنجانی این فقیه مجاهد نستوه، تا آخرین لحظه عمر برای تحقق حکومت مشروعه پایداری نمود و سرانجام در سال ۱۳۲۸ق. تنها و غریبانه در کاظمین دار فانی را وداع گفت.
پانویس
- ↑ علی ابوالحسنی، سلطنت علم و دولت فقر: سیری در زندگانی...، ج۱، ص۱۹-۴۲.
- ↑ ابراهیم موسوی زنجانی، تاریخ زنجان: علما و دانشمندان، تهران: کتابفروشی مصطفوی، ۱۳۵۲، ص ۶۶-۶۷.
- ↑ خاطرات احتشام‌السلطنه به کوشش محمدمهدی موسوی، [تهران]: زوار، ۱۳۶۷، ص۸۶.
- ↑ خاطرات احتشام‌السلطنه به کوشش محمدمهدی موسوی، [تهران]: زوار، ۱۳۶۷، ص۸۶.
- ↑ همان، ص۱۷۵-۱۷۷.
منابع
- "ملا قربانعلی زنجانی"، ويدا معزی نيا، در دسترس در: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تاریخ بازیابی: ۸ آذرماه ۱۳۹۲.
