آیه 28 سوره توبه

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَٰذَا ۚ وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شَاءَ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ

[9–28] (مشاهده آیه در سوره)

<<27	آیه 28 سوره توبه	29>>
سوره : سوره توبه (9) جزء : 10 نزول : مدینه

ترجمه های فارسی

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، محققا بدانید که مشرکان نجس و پلیدند و بعد از این سال (که عهدشان به پایان می‌رسد) نباید قدم به مسجد الحرام گذارند و اگر (در اثر دور شدن تجارت و ثروت آنها از شما) از فقر می‌ترسید خدا اگر بخواهد شما را به فضل خود (از خلق و از مشرکان) بی‌نیاز خواهد کرد، که خدا دانا و در کمال عنایت و حکمت است.

ای اهل ایمان! جز این نیست که مشرکان پلیدند؛ پس نباید بعد از امسال به مسجدالحرام نزدیک شوند؛ و اگر [به سبب قطع رابطه با آنان و تعطیل شدن داد و ستد با ایشان] از بی نوایی و تنگدستی می ترسید، خدا اگر بخواهد شما را از فضل و احسانش بی نیاز می کند؛ یقیناً خدا دانا و حکیم است.

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، حقيقت اين است كه مشركان ناپاكند، پس نبايد از سال آينده به مسجدالحرام نزديك شوند، و اگر [در اين قطع رابطه‌] از فقر بيمناكيد، پس به زودى خدا -اگر بخواهد- شما را به فضل خويش بى‌نياز مى‌گرداند، كه خدا داناى حكيم است.

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، مشركان نجسند و از سال بعد نبايد به مسجد الحرام نزديك شوند. و اگر از بينوايى مى‌ترسيد، خدا اگر بخواهد به فضل خويش بى‌نيازتان خواهد كرد. زيرا خدا دانا و حكيم است.

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مشرکان ناپاکند؛ پس نباید بعد از امسال، نزدیک مسجد الحرام شوند! و اگر از فقر می‌ترسید، خداوند هرگاه بخواهد، شما را به کرمش بی‌نیاز می‌سازد؛ (و از راه دیگر جبران می‌کند؛) خداوند دانا و حکیم است.

ترجمه های انگلیسی(English translations)

O you who have faith! The polytheists are indeed unclean: so let them not approach the Holy Mosque after this year. Should you fear poverty, Allah will enrich you out of His grace, if He wishes. Indeed Allah is all-knowing, all-wise.

O you who believe! the idolaters are nothing but unclean, so they shall not approach the Sacred Mosque after this year; and if you fear poverty then Allah will enrich you out of His grace if He please; surely Allah is Knowing Wise.

O ye who believe! The idolaters only are unclean. So let them not come near the Inviolable Place of Worship after this their year. If ye fear poverty (from the loss of their merchandise) Allah shall preserve you of His bounty if He will. Lo! Allah is Knower, Wise.

O ye who believe! Truly the Pagans are unclean; so let them not, after this year of theirs, approach the Sacred Mosque. And if ye fear poverty, soon will Allah enrich you, if He wills, out of His bounty, for Allah is All-knowing, All-wise.

معانی کلمات آیه

نجس: (بر وزن عمل): غير نظيف، پليد. در مجمع البيان آمده: «كل مستقذر نجس يقال: رجل نجس و امرأة نجس و قوم نجس». راغب گويد: قذاره دو گونه است: يكى محسوس است، ديگرى معنوى. خدا مشركان را با وجه دوم وصف كرده است. «نجس»: پليد.

عامهم: عام: سال. راغب گويد: آن مثل «سنه» است لكن سنه، بيشتر در سال مشقت و قحطى به كار مى‏ رود. در قاموس قرآن گفته‏ ام كه «عام» در سال خوشى به كار رود. آن سال براى مشركان خوش بود كه اجازه حج داشتند.

عيله: عيل و عيله: فقر و تنگ دستى. «عال يعيل عيلا: افتقر».

نزول

مفسرین گویند: سبب نزول آیه چنین بوده که مشرکین از راه‌هاى دور انواع متاع و کالا و طعام مى آوردند. وقتى که آیه نجس بودن مشرکین و ممنوع گردیدن ورود آن‌ها به مسجدالحرام نازل گردید مسلمین گفتند: یا رسول الله اگر اینان به مسجدالحرام نیایند تجارت ما قطع شده و طعام و روزى بر ما تنگ گردد و بازار ما به کسادى افتد و منافع و دوستى ما با آن‌ها بریده خواهد شد. خداوند این آیه را نازل فرمود و خاطرنشان ساخت اگر شما از فقر و تنگدستى مى ترسید خداوند شما را از فضل خویش مستغنى و بى‌نیاز خواهد گردانید.

چنان که از عبدالله بن عباس و نیز از سعید بن جبیر و عکرمة و عطیة العوفی و ضحّاک و قتادة نیز روایت کرده اند.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا وَ إِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «28»

اى كسانى‌كه ايمان آورده‌ايد! قطعاً مشركان، پليد وناپاكند، پس بعد از اين سال نبايد به مسجدالحرام نزديك شوند و اگر (به خاطر راندن كفّار و قطع داد و ستد) از فقر و تنگدستى مى‌ترسيد، پس به زودى خداوند اگر بخواهد از فضل خويش شما را بى‌نياز خواهد كرد، قطعاً خداوند آگاه و حكيم است.

نکته ها

يكى از فرمان‌هاى چهارگانه‌اى كه حضرت على عليه السلام در حج سال نهم هجرى به مشركان ابلاغ كرد اين بود كه آنها از سال آينده، حقّ ورود به مسجدالحرام را ندارند.

پیام ها

1- شرك، پليدى است. «نَجَسٌ» پاكى واقعى در سايه‌ى ايمان است.

2- مؤمن بايد نسبت به مشرك، تنفّر داشته باشد. «الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ»

3- در اعلام برنامه وديدگاه، توجّه به توان اجرايى خود داشته باشيم. «إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ» (با آنكه پليدبودن مشركان مربوط به سال نهم وسال اعلام برائت نبود، ليكن چون در آن سال مسلمانان قدرت اجرا پيدا كردند، اين امر اعلام شد)

4- چون نزديك شدن، زمينه‌ى وارد شدن است، پس مشركان نبايد به مكان‌هاى مقدّس حتّى نزديك شوند. «فَلا يَقْرَبُوا»

5- در قرآن، فلسفه‌ى برخى نهى‌ها وتحريم‌ها بيان شده است. «نَجَسٌ فَلا يَقْرَبُوا»

6- همه‌ى زمين‌ها از نظر قداست، يكسان نيستند. «فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ»

7- با مخالفان هم مدارا كنيم و به آنان مهلت دهيم. «بَعْدَ عامِهِمْ هذا»

8- در دستورات و آئين‌نامه‌ها، به تنش‌ها وپيامدهاى آن نيز توجّه كنيم. نَجَسٌ فَلا يَقْرَبُوا ... وَ إِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً ...

جلد 3 - صفحه 404

9- تنگناهاى اقتصادى و فشارهاى مالى، ما را نسبت به دينمان بى‌تعهّد نسازد. «إِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً»

10- هركجا احساس نگرانى اجتماعى شد، بايد روحيّه‌ى اميد و توكّل را در مردم زنده كرد. «إِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»

11- رزق ما به دست ديگران (مسافران و جهانگردان) نيست، بلكه به دست خداست. «يُغْنِيكُمُ اللَّهُ»

12- از قطع رابطه اقتصادى با كفّار، به خاطر مكتب، نگران نباشيم. «يُغْنِيكُمُ اللَّهُ»

13- بيش از زرنگى ومديريّت وسرمايه و ...، فضل الهى در غناى مردم نقش دارد. «يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»

14- احكام دين، بر پايه‌ى علم و حكمت الهى است. «عَلِيمٌ حَكِيمٌ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا وَ إِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «28»

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد. إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ‌: اين است و جز اين نيست كه مشركان نجس هستند. ابن عباس گويد:

اعيان نجسه‌اند مانند سگ و خوك. فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ‌: پس نبايد

«1» تفسير ابو الفتوح رازى ج 5 ص 154.

ج5، ص 56

نزديك و پيرامون مسجد الحرام شوند. بَعْدَ عامِهِمْ هذا: بعد از امسال. نزد بعضى سال حجة الوداع. و به قول مفسرين‌ «1» خاصه سال نهم هجرت سالى كه حضرت امير المؤمنين على عليه السّلام ده آيه اول سوره برائه بر اهل مكه خواند و عهدشان را ساقط نمود. نزد بعضى منع از حضور موسم و دخول حرم. ابو الفتوح رازى فرمايد: «2» حمل آيه بر حقيقت اولى‌تر باشد تا مجاز بدون ضرورت، مراد آنكه اطراف خانه كعبه يعنى مكه نباشند. و آيه شريفه عام است نسبت به تمام اقسام كفار و كليّه مساجد مسلمين.

تبصره- يكى از نجاسات، كافر است به تمام اقسام؛ و اجماع بر آن مستفيض بلكه متواتر است به دليل آيه شريفه. و مراد از نجاست، نجاست مقابل طهارت باشد نه قذارت، زيرا اولا: در روايات لفظ نجس اطلاق نشده بر قذر اصلا. ثانيا: تفسير ابن عباس با قرب زمان به نزول آيه، شاهد مدعا باشد كه كفار مانند نجاسات عينيه‌اند منتها خاصى زائد بر ساير نجاست دارند و آن منع دخول آنان است در مسجد حتى در حال خشكى و نداشتن رطوبت مسريه به خلاف ساير نجاسات. يا آنكه كفار نجاست عينيه و نجاسات حكميه دارند و تنافى و مانعة الجمع نباشد، زيرا مراد به نجس العين آنكه: هر چه را كافر مماسه نمايد نجس و نجاست او متعدى به غير شود. و مراد به نجس الحكم آنكه به ايمان حكم نجاست از او زايل شود، پس كافر از يك وجه مانند سگ و خوك، و از يك وجه مثل جنب و حايض باشد، و اگر مقصود بر نجاست حكميه بودى، هر آينه تعدى ننمودى مانند جنب و حايض، پس كافر به خلاف اين دو است.

اما كافر كتابى- مانند يهود و نصارى و مجوس هم ملحق به كتابى است، عده‌اى از علما دعوى اجماع نموده بر نجاست آنها مانند: سيدين و شيخ و علامه حلى و محقق و شهيدين (قدس اللّه سرهم) و غيره، و اصل استدلال آيه‌ «إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ» بنابر شمول مشرك ذمى را به جهت شيوع اطلاق‌

«1» مجمع البيان 3 ص 20.

«2» تفسير ابو الفتوح رازى ج 5 ص 157.

ج5، ص 57

مشرك، بر ذمّى، چنانچه شارح روضه تصريح به آن نموده استشهادا به قول «نووى» در تحرير كه مشرك اطلاق شود بر هر كافر از بت پرست و يهود و نصرانى و مجوس و غير آنها. و مؤيد نسبت اشراك به يهود و نصارى فرمايش الهى‌ «وَ قالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ قالَتِ النَّصارى‌ الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ‌ (تا) سُبْحانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ» «1». و اما مجوس بواسطه آنكه قائل به يزدان و اهريمن خالق نور و ظلمت مى‌باشند.

و بعلاوه اخبار داله بر نجاست آنها وارد شده از جمله:

در وسائل موثّقه سعيد اعرج سؤال نمود از حضرت صادق عليه السّلام از پيش مانده يهودى و نصرانى را بخورد يا بياشامد، حضرت فرمود: جايز نيست.

و روايت ابى بصير از حضرت باقر عليه السّلام در مصافحه مسلم با يهودى و نصرانى فرمود: از پشت جامه، پس اگر مصافحه كرد با دستش با رطوبت، دست خود را بشوى.

و صحيحه على بن جعفر از برادر بزرگوارش حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام سؤال نمود از نصرانى غسل كند با مسلمان در حمام، فرمود: هر گاه بدانى نصرانى است غسل كن به غير آب حمام، الا آنكه غسل كند نصرانى در حوض، پس بشويد حوض را و تطهير كند، بعد غسل نمايد.

اما مجوس- در وسائل- محمد بن مسلم سؤال نمود از حضرت باقر يا صادق عليهما السلام از مردى كه مصافحه با مجوسى نمايد، فرمود: بشويد دست خود را و وضوء لازم نيست، يعنى موجب بطلان وضو نباشد. و روايت هارون بن خارجه از حضرت صادق عليه السلام سؤال نمودم كه من مخالطه با مجوسى نمايم، آيا از طعام آنها بخورم، فرمود: جايز نيست. و روايت على بن جعفر از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام پرسيدم از هم غذا شدن با مجوسى در يك كاسه و خوابيدن با او در يك رختخواب و مصافحه با او، فرمود: جايز نيست. و غيره از اخبار در اين باب.

«1» سوره توبه آيه 30 و 31.

ج5، ص 58

تبصره- بعض اخبار در بدو نظر، ظاهرش دال بر طهارت كتابى و موهم تعارض باشد، لكن تعارض در جائى است كه دو حجت مساوى باشند از حيث سند و جهت صدور و جهت دلالت؛ و اخبار طهارت كتابى، جهت صدورش محرز نيست به سبب وجود قرائنى كه دلالت دارد بر صادر شدن آنها تقية مثل فرمايش «لا تقولنّ انّه حرام يا لا تدعه بانّه حرام» و ايضا از شواهد، سؤال راويان است، زيرا سؤال منوط به غرضى و در اين مقام جهتى نبوده مگر نجاست و آن هم بين آنها مسلم و سؤال از حكم تقيه بوده، و لذا اصرار مى‌نمودند و شرح اين مبحث مفصلا مسطور شده. پس بنابراين مقام تعارض نيست و بر فرض تعارض، اخبار نجاست مقدم باشد به سبب كثرت آن، و اعراض مشهور از اخبار طهارت.

و علامه انصارى اعلى اللّه مقامه فرمايد: مانع از حمل اخبار نجاست بر كراهت دو چيز است: اول موافقت اخبار طهارت مذهب عامه را، كه رشد در خلاف آنهاست، و بندگان مأمورند به رجوع به آن در تحير امرى به جهت اخذ به خلاف فتواى آنان، زيرا رشد در خلاف ايشان است. دوم- موافقت اخبار نجاست با اجماعات مستفيضه، آيا علما اين اخبار را نديده و به توسط غير آنها به ما رسيده، بلكه ممكن است دعواى اجماع محقق و خلاف فقط از اسكافى است، پس انصاف آنكه مخالفت سواى اسكافى غير واضح است چنانچه بعضى تصريح به آن نموده و چقدر اجماع قبل از او و بعد از او است، پس شايسته تأمل نيست در قول به نجاست. (انتهى) بعلاوه اعراض اصحاب از اخبار طهارت، اساس صدور آنها را ضعيف، و اخبار نجاست را تقويت نمايد؛ و الحال، فتاوى علماء عصر، بر نجاست كفار كتابى و غير كتابى است.

تكملة- ممكن است وجه ديگر براى كفر يهود و نصارى بدين برهان كه امر حضرت حق نسبت به موسى عليه السّلام و عيسى عليه السّلام از سه قسم خارج نيست: يا فرموده تو نبى من و صاحب دين من هستى تا آخر الابد. و يا تا زمان آمدن حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله. و يا مغيا به غايتى ننموده به اينكه تو نبيى بدون هيچ قيدى حال يهود و نصارى.

ج5، ص 59

برهان قاطع بر وجه اول ندارند تا مدعا ثابت شود، و همچنين نسبت به وجه سيم، زيرا اطلاق در معنى قيد و مسلم است كه مطلق النبوه غير نبوت مطلقه است و لا بدّ باشد از اثبات. پس باقى ماند وجه دويم كه فرموده باشد تو پيغمبر من هستى و لازم الاتباع تا آمدن حضرت محمد خاتم النبيين صلّى اللّه عليه و آله، و فرض بر اين است كه يهود و نصارى قبول دارند بشارت موسى عليه السّلام و عيسى را به آمدن آن حضرت و برهان عقلى قائم شده به آمدن بهمان نبى معهود، پس بر آنها است ايمان به خاتم النبيين و به سبب عدم ايمان به آن حضرت، كفر آنها ثابت شود.

وَ إِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً: و اگر ترس داريد فقر و فاقه را به منع مشركين از دخول حرم، فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ: پس زود است غنى فرمايد شما را خداى تعالى از فضل نامتناهى خود بر وجه ديگرى اگر بخواهد و اراده فرمايد.

مفسران گفته‌اند سبب نزول آيه آن بود كه مشركان از راههاى دور انواع متاع آوردى، چون آيه شريفه منع مشركين نازل شد، عرض كردند: يا رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله چون ايشان نيايند طعام بر ما تنگ و تجارت ما منقطع و بازار ما كاسد شود. اين آيه نازل شد كه اگر شما از فقر مى‌ترسيد خداوند منان از فضل و نعمت بى‌منت خود شما را غنى فرمايد. و وعده الهى نسبت به آنها محقق گرديد به آمدن بارانهاى نافع و فراوانى نعم و ايمان آوردن اهل جده و صنعاء و غيره و حمل ايشان اطعمه را به مكه و ازدياد ثروت آنان.

تنبيه- آيه شريفه اشعار دارد كه مؤمن نبايد براى اطاعت امر الهى، خوف فقر داشته باشد اگرچه به حسب ظاهر موهم فقر و احتياج باشد؛ زيرا اين وهم شيطانى است كه‌ «الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ» و مؤمن موحد بايد اتكال بر غنى على الاطلاق نموده، تكاهل در اوامر سبحانى نورزد، و البته وعده الهى منجز خواهد بود كه‌ «إِنَّ اللَّهَ لا يُخْلِفُ الْمِيعادَ»* فاغتنم.

براى دو من نان مبر دل ز منّان‌

الا فاصطبر، انّما الصّبر اجمل‌

إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ‌: بتحقيق خداوند متعال عالم است به مصالح شما در تكاليف، حكيم است در منع مشركان از مسجد الحرام.

ج5، ص 60

نكته- تعليق اعطاى فضل به مشيت به جهت آنست كه خداى تعالى به علم ازلى مى‌دانست بعضى از آن جماعت باقى هستند تا فتح بلاد و اغتنام اموال اكاسره، و مستغنى شوند، و برخى باقى نمانند تا آن وقت؛ لذا معلق به مشيت فرمود. يا تنبيه بر اينكه ذات احديت سبحانه متفضل است در اين غنى و ثروت. و يا آنكه تعليق به مشيت براى ترغيب انسان است به سوى غنى على الاطلاق براى طلب غنى از درگاه او، و بداند كه غنى، به سعى و كوشش او نيست.

كم عاقل عاقل اعيت مذاهبه‌

كم جاهل جاهل تلقاه مرزوقا

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا وَ إِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «28»

ترجمه‌

اى آنانكه ايمان آورديد جز اين نيست كه مشركان پليدند پس نبايد نزديك شوند مسجد الحرام را بعد از اين سال و اگر ميترسيد از فقر پس زود باشد بى‌نياز گرداند شما را خدا از فضلش اگر بخواهد همانا خدا داناى درست كار است.

تفسير

در اول سوره ذكر شد كه امير المؤمنين (ع) بعد از قرائت برائت منع فرمود از طواف مشركين و اين موجب تزلزل خاطر مسلمانان شد چون با آنها روابط تجارتى داشتند و اگر بمكه نمى‌آمدند قهرا از منافع مسلمانان كاسته ميشد لذا خداوند علّت حكم را بيان فرمود كه آنها ظاهرا و باطنا رجس و پليد و نجسند نبايد نزديك به مسجد الحرام شوند چه رسد بآنكه بيايند آنجا طواف كنند چون خانه خدا و مسجد اعظم اسلام بايد پاك و پاكيزه از هر نوع پليدى و كثافت باشد و شما نبايد خوف فقر داشته باشيد چون اگر خدا بخواهد شما را بى‌نياز كند ميكند بدون مراوده آنها و اگر نخواهد نميكند با مراوده آنها پس بايد فقط اميدوار بفضل الهى بود و از وسائل ديگر چشم پوشيد و احكام او را كه مطابق علم و حكمت است بموقع اجرا گذارد و چيزيرا مانع از نفوذ حكم او قرار نداد و در منهج نسبت بمذهب اماميه داده كه دخول آنها در مسجد الحرام و زمين حرم و ساير مساجد ممنوع است و فرموده اگر داخل حرم شوند نزديك بمسجد الحرام شدند و خدا بوعده خود وفا فرمود باران رحمت الهى بر آنها باريد و اهل يمن مسلمان شدند و ارزاق خود را بمكه حمل نمودند و فتوحات اسلام پى در پى روى داد و غنائم بسيار نصيب آنها شد و مردم از اطراف دنيا بحجّ آمدند و كمك بمعاش آنها كردند و حال ايشان بمراتب بهتر از سابق شد ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا إِنَّمَا المُشرِكُون‌َ نَجَس‌ٌ فَلا يَقرَبُوا المَسجِدَ الحَرام‌َ بَعدَ عامِهِم‌ هذا وَ إِن‌ خِفتُم‌ عَيلَةً فَسَوف‌َ يُغنِيكُم‌ُ اللّه‌ُ مِن‌ فَضلِه‌ِ إِن‌ شاءَ إِن‌َّ اللّه‌َ عَلِيم‌ٌ حَكِيم‌ٌ «28»

اي‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آورده‌ايد جز ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ مشركين‌ نجس‌ هستند ‌پس‌ نبايد نزديك‌ مسجد الحرام‌ شوند ‌بعد‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ سال‌ ‌آنها‌ و ‌اگر‌ ‌شما‌ مؤمنين‌ خوف‌ فقر و تنگدستي‌ داريد ‌پس‌ زود ‌باشد‌ ‌که‌ ‌خدا‌ ‌شما‌ ‌را‌ بي‌نياز كند ‌از‌ فضل‌ ‌خود‌ ‌اگر‌ مشيتش‌ تعلق‌ بگيرد محققا خداوند عالم‌ بوضعيات‌ ‌شما‌ هست‌ و موافق‌ ‌با‌ حكمت‌ و مصلحت‌ ‌شما‌ رفتار ميفرمايد حكيم‌ ‌است‌.

يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا خطاب‌ بمؤمنين‌ ‌است‌ ‌يعني‌ ‌شما‌ مكلف‌ هستيد ‌که‌ جلوگيري‌ كنيد و ممانعت‌ كنيد و نگذاريد إِنَّمَا المُشرِكُون‌َ نَجَس‌ٌ ‌در‌ معناي‌ نجس‌ و معناي‌ مشرك‌ ‌در‌ كلمات‌ مفسرين‌ اختلاف‌ شديدي‌ ‌است‌، بعضي‌ گفتند مراد خباثت‌ باطنيه‌ حسب‌ العقيده‌ ‌است‌، بعضي‌ گفتند نجاست‌ عارضيه‌ مثل‌ ساير متنجسات‌ ‌براي‌ استعمال‌ و ملاقات‌ اعيان‌ نجسه‌، بعضي‌ گفتند جنايت‌ ‌است‌، بعضي‌ گفتند كثافت‌ ‌است‌ مقابل‌ نظافت‌.

لكن‌ ‌بر‌ طبق‌ اخبار وارده‌ ‌از‌ ائمّه‌ طاهرين‌ و مذهب‌ شيعه‌ و فتاواي‌ علماي‌ اعلام‌ نجاست‌ عينيه‌ ذاتيه‌ ‌است‌ مثل‌ نجاست‌ كلب‌ و خنزير و ساير اعيان‌ نجسه‌ و مراد ‌از‌ مشركين‌ مطلق‌ كفار ‌از‌ يهود و نصاري‌ و مجوس‌ ‌است‌ ‌که‌ تمام‌ ‌آنها‌ مشرك‌ هستند، اما يهود لقوله‌ ‌تعالي‌ وَ قالَت‌ِ اليَهُودُ عُزَيرٌ ابن‌ُ اللّه‌ِ و ‌قوله‌ ‌تعالي‌ نَحن‌ُ أَبناءُ اللّه‌ِ ‌در‌ تورات‌ رائج‌ ‌آنها‌ آدم‌ ‌را‌ ‌إبن‌ اللّه‌ گفته‌. و اما نصاري‌ قائل‌ بتثليث‌ شدند و عيسي‌ ‌را‌ ‌إبن‌ اللّه‌ گفتند. و اما مجوس‌ قائل‌ بيزدان‌ و اهرمن‌ شدند بلكه‌ فرقي‌ ‌از‌ مسلمين‌ مشرك‌ هستند مثل‌ غلات‌ و مجسمه‌ و مفوضه‌ و بسياري‌ حكم‌ مشرك‌ دارند مثل‌ خوارج‌ و نواصب‌ ‌که‌ انجس‌ ‌از‌ كلب‌ هستند و مبدع‌ و منكر يكي‌ ‌از‌ ضروريات‌

جلد 8 - صفحه 204

دين‌ و مرتد چه‌ ملي‌ و چه‌ فطري‌. تفصيل‌ اينها و بيان‌ اختلاف‌ فقهاء و ادله‌ ‌هر‌ يك‌ ‌در‌ فقه‌ ‌است‌ آنجا تحقيق‌ ‌شده‌.

فَلا يَقرَبُوا المَسجِدَ الحَرام‌َ ‌يعني‌ نگذاريد ‌شما‌ مؤمنين‌ ‌که‌ ‌آنها‌ نزديك‌ مسجد الحرام‌ شوند و الّا ‌خود‌ مشركين‌ ‌که‌ باين‌ نهي‌ منتهي‌ نميشوند و ‌در‌ حكم‌ مسجد الحرام‌ ‌است‌ جميع‌ مساجد مسلمين‌ ‌غير‌ ‌از‌ مساجد ملعونه‌ ‌در‌ شام‌ و مسجد ضرار، و ‌در‌ حكم‌ مشركين‌ ‌است‌ جميع‌ نجاسات‌ عينيه‌ بلكه‌ متنجسات‌ ‌اگر‌ موجب‌ تنجيس‌ مسجد شود چون‌ تنجيس‌ مسجد حرام‌ ‌است‌ و تطهيرش‌ واجب‌، و ‌در‌ حكم‌ مساجد ‌است‌ حرمهاي‌ مطهره‌ و ضرايح‌ منوره‌ ائمه‌ ‌عليهم‌ ‌السلام‌ ‌که‌ نبايد كفار داخل‌ شوند و تنجيس‌ ‌آنها‌ حرام‌ و تطهير ‌آن‌ واجب‌. و همچنين‌ قرآن‌ مجيد و اسامي‌ الهيه‌ و اسامي‌ نبي‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ و ائمه‌ ‌عليهم‌ ‌السلام‌ و تربت‌ مقدسه‌ بلكه‌ مراعات‌ ادب‌ ‌در‌ جميع‌ مقدسات‌ دين‌ اخبار اهل‌ بيت‌ و حرمهاي‌ امام‌زادگان‌ و منابر و ‌غير‌ اينها لازم‌ ‌است‌ بَعدَ عامِهِم‌ هذا سال‌ نهم‌ هجرت‌ بوده‌ ‌که‌ سوره‌ برائه‌ نازل‌ ‌شده‌ يك‌ سال‌ قبل‌ ‌از‌ فتح‌ مكه‌ وَ إِن‌ خِفتُم‌ عَيلَةً بواسطه‌ منع‌ مشركين‌ ‌که‌ موجب‌ ترك‌ معاشرت‌ و تجارت‌ و تكسّبات‌ و استفاداتي‌ ‌که‌ ‌از‌ مشركين‌ ميكرديد ميشود و ميترسيد بفقر و تنگدستي‌ و عسر معيشت‌ مبتلا شويد و ‌اينکه‌ دردي‌ ‌است‌ ‌که‌ امروز بجان‌ مسلمين‌ افتاده‌ ‌که‌ گمان‌ ميكنند ‌که‌ ‌اگر‌ ‌با‌ خارجيان‌ معاشرت‌ و تجارت‌ نداشته‌ باشند بفقر و بيچارگي‌ گرفتار ميشوند و غافل‌ ‌از‌ اينكه‌ اشياء نفيسه‌ ‌شما‌ ‌را‌ بردند و بازاء ‌او‌ اسباب‌ بازي‌ و توالت‌ آوردند.

فَسَوف‌َ يُغنِيكُم‌ُ اللّه‌ُ مِن‌ فَضلِه‌ِ ‌از‌ بركات‌ آسماني‌ و زميني‌ و غنائم‌ دار الحرب‌ و كثرت‌ مسلمين‌ و ‌غير‌ اينها خداوند ‌شما‌ ‌را‌ غني‌ و ثروت‌مند و بي‌نياز ميفرمايد غايت‌ الامر چون‌ افعال‌ الهي‌ بايد موافق‌ حكمت‌ و مصلحت‌ ‌باشد‌ ميفرمايد إِن‌ شاءَ زيرا بسا نسبت‌ باشخاصي‌ صلاح‌ ‌آنها‌ ‌در‌ فقر ‌است‌ إِن‌َّ الإِنسان‌َ لَيَطغي‌ أَن‌ رَآه‌ُ استَغني‌

جلد 8 - صفحه 205

علق‌ ‌آيه‌ 6 و 7 إِن‌َّ اللّه‌َ عَلِيم‌ٌ بجميع‌ امور حكيم‌ ‌در‌ جميع‌ كار ‌ما و افعال‌

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 28)- مشرکان حق ورود به مسجد الحرام را ندارند! یکی از فرمانهای چهارگانه‌ای که علی علیه السّلام در مراسم حج سال نهم هجرت، به مردم مکّه ابلاغ کرد این بود که از سال آینده هیچ یک از مشرکان حق ورود به مسجد الحرام و طواف خانه کعبه را ندارد، این آیه اشاره به این موضوع و فلسفه آن کرده، می‌گوید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مشرکان آلوده و ناپاکند، بنابراین نباید بعد از امسال نزدیک مسجدالحرام شوند» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا).

سپس در پاسخ افراد کوته بینی که اظهار می‌داشتند اگر پای مشرکان از مسجد الحرام قطع شود، کسب و کار و تجارت ما از رونق می‌افتد، و فقیر و بیچاره خواهیم شد، می‌گوید: «و اگر از فقر و احتیاج می‌ترسید، به زودی خداوند اگر بخواهد از فضلش شما را بی‌نیاز می‌سازد» (وَ إِنْ خِفْتُمْ عَیْلَةً فَسَوْفَ یُغْنِیکُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ).

همان گونه که به عالی‌ترین وجهی بی‌نیاز ساخت، و با گسترش اسلام در عصر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله سیل زائران خانه خدا به سوی مکّه به حرکت در آمد، و این موضوع تا به امروز ادامه دارد، و مکّه که در میان یک مشت کوههای خشک و سنگلاخهای

ج2، ص193

بی‌آب و علف است، به صورت یک شهر بسیار آباد و یک کانون مهم داد و ستد و تجارت درآمده است.

و در پایان آیه اضافه می‌کند: «خداوند دانا و حکیم است» (إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ).

و هر دستوری می‌دهد بر طبق حکمت است و از نتائج آینده آن کاملا آگاه و با خبر می‌باشد.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌
• محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.