آیه 72 سوره الرحمن

حُورٌ مَقْصُورَاتٌ فِي الْخِيَامِ

[55–72] (مشاهده آیه در سوره)

<<71	آیه 72 سوره الرحمن	73>>
سوره : سوره الرحمن (55) جزء : 27 نزول : مدینه

ترجمه های فارسی

حورانی در سراپرده‌های خود (مستور از چشم بیگانگان).

حوریانی که در سراپرده ها مستورند.

حورانى پرده‌نشين در [دل‌] خيمه‌ها.

حورانى مستور در خيمه‌ها.

حوریانی که در خیمه‌های بهشتی مستورند!

ترجمه های انگلیسی(English translations)

Houris secluded in pavilions.

Pure ones confined to the pavilions.

Fair ones, close-guarded in pavilions -

Companions restrained (as to their glances), in (goodly) pavilions;-

معانی کلمات آیه

«حُورٌ»: جمع حَوْراء، زنان سیاه چشم، «مَقْصُورَاتٌ»: جمع مَقصورة، محدود. مخدَّره و محجَّبه. زنانی که از خانه‌های خود بیرون نمی‌روند و اینجا و آنجا نمی‌پلکند و چشم به نامحرمان نمی‌دوزند. کاخ نشینان (نگا: روح‌البیان، روح‌المعانی). «الْخِیَامِ»: جمع خَیْمَة، خیمه‌ها، بارگاهها (نگا: عنکبوت / ، زمر / ).

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

فِيهِما فاكِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ «68» فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ «69»

در آن دو باغ، ميوه و خرما و انار است. پس كدام يك از نعمت‌هاى پروردگارتان را انكار مى‌كنيد؟

فِيهِنَّ خَيْراتٌ حِسانٌ «70» فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ «71»

در آن باغ‌ها، زنانى نيكو سيرت و زيبا صورت است. پس كدام يك از نعمت‌هاى پروردگارتان را انكار مى‌كنيد؟

حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِي الْخِيامِ «72» فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ «73»

حوريه هايى كه در خيمه‌ها پرده نشين هستند. پس كدام يك از نعمت‌هاى پروردگارتان را انكار مى‌كنيد؟

لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ «74» فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ «75»

قبل از بهشتيان، هيچ انسان يا جنّى آنان را لمس نكرده است. پس كدام يك از نعمت‌هاى پروردگارتان را انكار مى‌كنيد؟

تفسير نور(10جلدى)، ج‌9، ص: 411

مُتَّكِئِينَ عَلى‌ رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَ عَبْقَرِيٍّ حِسانٍ «76» فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ «77»

آنان بر بالش‌هايى تكيه زده‌اند كه با پارچه‌هاى سبزرنگ و فرشهاى كمياب آراسته شده است. پس كدام يك از نعمت‌هاى پروردگارتان را انكار مى‌كنيد؟

تَبارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ «78»

خجسته باد نام پروردگارت كه صاحب جلال و اكرام است.

نکته ها

«رَفْرَفٍ» نوعى پارچه سبزرنگ است كه ظاهرى شبيه بوستان سرسبز دارد. «عَبْقَرِيٍّ» در اصل به معناى مكان مخصوص جنّ است كه براى عموم ناشناخته است، سپس به هر چيز كمياب و نادر گفته مى‌شود و در اينجا مقصود فرش‌هاى نادر و كمياب است.

در ميان ميوه‌هاى بهشتى، خرما و انار جايگاه ويژه‌اى دارند و لذا در كنار عنوانِ كلّى‌ «فاكِهَةٌ» كه شامل همه گونه ميوه مى‌شود، اين دو ميوه جداگانه ذكر شده است.

كاميابى‌هاى دنيا معمولًا همراه با غفلت و گناه است، ولى در بهشت، هرگز چنين نواقصى راه ندارد و ويژگى همسران بهشتى زيبايى درون و برون در مكان‌هاى اختصاصى، «خَيْراتٌ حِسانٌ» و پوشش مناسب‌ «حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِي الْخِيامِ» است.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: زنان بهشتى داراى اخلاق نيك و صورت زيبا هستند. «خيرات الاخلاق حسان الوجوه» «1»

«حُورٌ مَقْصُوراتٌ» غير از «خَيْراتٌ حِسانٌ» هستند. جمله‌ «لَمْ يَطْمِثْهُنَّ» براى‌ «حُورٌ مَقْصُوراتٌ» است نه براى‌ «خَيْراتٌ حِسانٌ». زيرا با حوريه‌ها هيچ انسان و جنّى آميزش نكرده است، ولى خيرات حسان، زنان دنيوى هستند. در روايات مى‌خوانيم: «خَيْراتٌ حِسانٌ» زنان صالحه دنيا هستند كه در قيامت زيباتر از حورالعين مى‌باشند. «2»

«1». تفسير نورالثقلين.

«2». كافى، ج 8، ص 156.

جلد 9 - صفحه 412

ميان دو دسته باغ‌هايى كه در اين سوره مطرح شده است، تفاوت‌هايى است، از جمله:

الف) در دو باغ اول، حتّى پوشش داخلى بسترها ابريشم است، «بَطائِنُها مِنْ إِسْتَبْرَقٍ» ولى در باغ دوم، تنها ظاهر پارچه‌ها، زيبا و رنگارنگ است. «رَفْرَفٍ»

ب) در دو باغ متقين، از هر ميوه دو نوع وجود داشت، «فِيهِما مِنْ كُلِّ فاكِهَةٍ زَوْجانِ» ولى در دو باغ مؤمنان عادّى تنها به وجود ميوه اشاره شده است. «فِيهِما فاكِهَةٌ»

ج) در مورد همسرانى كه در دو باغ اول هستند، تعبير «قاصِراتُ الطَّرْفِ»* آمده و در دو باغ دوم‌ «مَقْصُوراتٌ فِي الْخِيامِ».

د) آنچه كه در چهار باغ يكسان است، باكره بودن همسران است. در هر دو مورد آمده است: «لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ»

در تمام قرآن، عبارت‌ «ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ» دو بار آمده، آنهم در همين سوره است.

آغاز سوره با «رحمن» و پايان آن با «اكرام» است، يعنى سرچشمه‌ى آن همه نعمت، رحمت و كرامت خداوند است.

پیام ها

1- گاهى تشويق بايد به وسيله چيزهايى باشد كه براى انسان مأنوس، معروف و مورد علاقه است. «فاكِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ»

2- از افراد و اشياى ويژه بايد جداگانه نام برد. در كنار عنوان ميوه، نام خرما و انار جداگانه آمده است. «وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ»

3- زنان بهشتى هم نيكو سيرتند، «خَيْراتٌ» هم نيكو صورت. «حِسانٌ»

4- پرده و پوشش حتّى در بهشت يك ارزش است. «حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِي الْخِيامِ»

5- خداوند، سرچشمه همه خيرها و بركت‌هاست و تبرّك جستن به نام مبارك او شايسته است. «تَبارَكَ اسْمُ رَبِّكَ»

6- تمام نعمت‌ها و زيبائى‌ها و كيفرها و پاداش‌ها، نمودى از ربوبيّت خداوند

جلد 9 - صفحه 413

است. «تَبارَكَ اسْمُ رَبِّكَ»

7- جلال و شكوه خداوند همراه با اكرام و محبّت است. «ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ»

«والحمدللّه ربّ العالمين»

جلد 9 - صفحه 415

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِي الْخِيامِ (72)

حُورٌ مَقْصُوراتٌ‌: حوران بازداشته شده، يعنى پنهان كرده شده، فِي الْخِيامِ‌: در خيمه‌هاى خود. يا حوريانى كه چشمهاى خود را منحصر داشته باشند به ازواج در خيمه‌ها كه از درهاى مجوف باشند.

از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله مروى است: الخيمة درّه واحده طولها فى السّماء ستّون ميلا، فى كلّ زاوية منها اهل للمؤمن لا يراه الاخرون. يعنى در بهشت خيمه از يك درّ باشد، طول آن در آسمان شصت ميل باشد، در هر كنجى از آن خيمه، زنى باشد براى مؤمن كه غير از آن مؤمن كسى ديگر او را نبيند «3».

«1» منهج الصادقين، ج 9، ص 139. و ابو الفتوح ج 10 ص 406.

«2» مدرك ياد شده، و بهمين مضمون روايتى است در بحار الانوار ج 8 ص 148 روايت 76 بنقل از جامع الاخبار ص 174.

«3» مجمع البيان ج 5 ص 211.

جلد 12 - صفحه 439

فرمود: شب معراج در بهشت نهرى ديدم كه در اطراف آن خيمه‌ها از درّ بود.

از آنجا ندائى رسيد كه السّلام عليك يا رسول اللّه. گفتم: اى جبرئيل اينها چه كسانند؟ گفت: حور العين هستند، از پروردگار خود اذن طلبيدند تا بر تو سلام كنند. بعد از سلام گفتند: نحن الخالدات فلا نموت ابدا، نحن النّاعمات فلا نبوس. ما هميشه در بهشت باشيم كه هرگز نميريم و با ناز و نعمتيم كه هرگز فقر به ما راه نيابد، و ازواج ما رجال كريمند؛ بعد از آن اين آيه تلاوت فرمود: «حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِي الْخِيامِ». «1»

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ (62) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (63) مُدْهامَّتانِ (64) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (65) فِيهِما عَيْنانِ نَضَّاخَتانِ (66)

فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (67) فِيهِما فاكِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ (68) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (69) فِيهِنَّ خَيْراتٌ حِسانٌ (70) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (71)

حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِي الْخِيامِ (72) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (73) لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ (74) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (75) مُتَّكِئِينَ عَلى‌ رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَ عَبْقَرِيٍّ حِسانٍ (76)

فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (77) تَبارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ (78)

ترجمه‌

و فروتر از آن دو بهشت دو بهشت ديگر است‌

پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد

آن دو از شدّت سبزى و خرّمى بسياهى رسيده‌اند

پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد

در آن دو است دو چشمه كه فوّاره آبند

پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد

در آن دو است ميوه و درخت خرما و انار

پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد

در آنها زنانى هستند خوش خوى خوب روى‌

پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد

آنان زنان سفيد پوستى هستند بازداشت شدگان در خيمه‌ها

پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد

دست درازى نكرده است بآنها

جلد 5 صفحه 122

آدمى پيش از آنان و نه جنّى‌

پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد

با آنكه تكيه‌كنندگانند بر بالشهاى سبز و بساطهاى قيمتى و نگارين از اجناس خوب‌

پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد

با خير و بركت شد نام پروردگارت كه صاحب بزرگى و عظمت وجود و مكرمت است.

تفسير

كلمه دون بمعناى غير و نزديك و فروتر استعمال ميشود و در اينجا بعضى از مفسرين گفته‌اند غير آن دو بهشت كه در آيات سابقه بيان و توصيف شد براى اهل تقوى و خوف از خدا دو باغ ديگر است براى تنزّه و تفريح ايشان غير از آن دو باغ كه بمنزله بيرونى و اندرونى آنان بود و بعضى گفته‌اند اين دو باغ پست تر از آن دو است براى آنكه مقامات اهل تقوى متفاوت است عالى مسلّط بر دانى است و دانى از حال عالى باخبر نيست و بعضى گفته‌اند آن دو باغ در عالم آخرت است و اين دو باغ در عالم برزخ در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه دو باغ تمام ابنيه و اثاثيه آن از طلا است و دو باغ تمام ابنيه و اثاثيه آن نقره است و از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه نگوئيد بهشت يكى است خدا ميفرمايد و من دونهما جنّتان و نگوئيد يكدرجه است خدا ميفرمايد درجات بعضها فوق بعض جز اين نيست كه تفاضل افراد بأعمال است و بآنحضرت عرض كردند كه مردم از ما تعجّب ميكنند كه ميگوئيم بعضى از ما از جهنّم بيرون ميآيند و ببهشت ميروند و بما ميگويند پس آنها با اولياء خدا خواهند بود در بهشت فرمود خدا ميفرمايد و من دونهما جنّتان چنين نيست قسم بخدا نميباشند با اولياء خدا و قمّى ره از آن حضرت نقل نموده كه پرسيدند از قول خداوند و من دونهما جنّتان فرمود دو بهشت سبز و خرّم است در دنيا كه اهل ايمان متنعّمند در آن دو تا فارغ شوند از حساب خداوند هم در آيه بعد به سبزى و خرّمى آن دو تا بحدّيكه نزديك بسياهى شده تصريح فرموده و آنكه در آن دو دو چشمه آب است كه فوران دارند از زمين و بعدا جريان پيدا ميكنند و در آن دو باغ از هر نوع ميوه فراوان است و درخت خرما و انار بسيار است چون خرما غذا است و آب انار مشروب است و اين دو نوع ميوه اختصاص بتفكّه ندارند و بر ساير ميوجات مزيّت دارند در خير و بركت لذا مخصوص بذكر شده‌اند و در آن باغها كه براى اهل ايمان و تقوى مقرّر شده زنهاى خوش اخلاق خوب‌

جلد 5 صفحه 123

روئى هستند كه در دنيا با معرفت و صلاح و ايمان زندگانى نمودند و آنها آنجا از حور العين جميل‌ترند چنانچه در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و در كافى از امام صادق عليه السّلام و در فقيه از آن حضرت اين معانى بتفريق و ترتيب نقل شده و بعضى گفته‌اند آنها در آخرت بشوهرهاى خودشان در دنيا از اهل تقوى مسترد ميشوند اگر طرفين طالب باشند و قمّى ره نقل فرموده كه آنها دخترانى هستند كه روئيده شده‌اند در اطراف شط كوثر هر زمان كه يكى از آنها گرفته شود ديگرى بجاى او ميرويد و در كافى از امام صادق عليه السّلام اين معنى تأييد شده است و ظاهرا غير از زنان قاصرات الطرف كه در آيات سابقه ذكر شد زنانى در باغهاى بهشتى هستند كه در نهايت خوبى از سفيدى ميباشند و در خيمه‌هائى از درّ و ياقوت و مرجان تحت نظر دربانانى از ملائكه جاى دارند و بيرون نميآيند و هر روز براى كرامت خدا بر اهل ايمان آنها را براى ايشان حاضر و تسليم مينمايند چنانچه از روايت كافى از امام صادق عليه السّلام استفاده ميشود و ظاهرا اينها همان خيرات حسانند و محتمل است غير آنها باشند و در هر حال دست احدى از جنّ و انس قبل از شوهرشان در بهشت بآنها نرسيده و غير قاصرات الطرفند و گفته‌اند لذا اين جمله تكرار شده است ولى ظاهر از اين جمله آنست كه اين صفت زنان بهشتى است نه دنيوى و اگر خيرات حسان زنان دنيوى باشند اينها غير از آنهايند و بنابراين تقدير كلام آنست كه در آن باغها حوريان مقصورات در خيام هستند و نميتوان گفت آنانكه خيرات حسانند حورانند كه مقصورات در خيام ميباشند و حقير ترجمه را مبنى بر ظاهر نمودم و محتمل است كه اينها همان قاصرات الطرف باشند و اينها همه اوصاف حور العين بهشتى باشد چنانچه قمّى ره در تفسير حور مقصورات في الخيام نقل فرموده قريب بهمان معنى را كه در ذيل قاصرات الطرف از او نقل شد و در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه خيمه يك درّه است كه طول آن در آسمان شصت ميل است و در هر زاويه از آن اهلى است براى مؤمن كه نمى‌بينند آنرا ديگران و نيز از آنحضرت نقل فرموده كه مرور نمودم در شبى كه مرا بآسمان سير دادند بنهرى كه محفوف بود بقبه‌هاى مرجان پس از آن ندا رسيد بمن السّلام عليك يا رسول اللّه پس گفتم اى جبرئيل‌

جلد 5 صفحه 124

اينها كيانند گفت اينها دخترانى از حور العين ميباشند كه از خدا اذن گرفتند بشما سلام كنند و خدا بآنها اذن داده پس آنها گفتند ما هميشه زنده‌ايم و نمى‌ميريم و هميشه ما تازه جوانيم يائسه نميشويم زنهاى مردهاى كراميم پس قرائت فرمود حور مقصورات في الخيام و بنابراين محتمل است وجه تكرار اهتمام بشأن اين وصف باشد و تأكيد و تقرير و تثبيت آن در اذهان كه معمول در كلام الهى و بلغا است و مكرّر اشاره بآن شده و اهل بهشت تكيه و استناد دارند بر بالشها و مخدّه‌هاى سبز از پارچه‌هاى قيمتى و نگارين بسيار خوب اعلا كه ظاهرا آن سبزى از جلاء آنها و انعكاس مدهامّتان توليد شده چون رفرف بوساده و بالش و بساط اطلاق شده و عبقرى بپارچه‌هاى منقوش نوظهور اعلاى قيمتى اطلاق ميشود و اينجا مقصود جنس است و لذا موصوف بجمع شده و رفارف خضر و عباقرى نيز نادرا قرائت شده و در مجمع آنرا از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده است و اينجا خيلى مناسب است تكرار شود پس كدام يك از نعمتهاى خدا را انكار مينمائيد و نام خداوند برتر و بالاتر از هر نام و پرخير و بركت است چه رسد بذات مباركش كه داراى جلال و مبرّى از نقص و صاحب اكرام و انعام و احسان بر بندگان است و ذو الجلال برفع نيز قرائت شده و بنابراين صفت اسم است باعتبار مسمّى و قمّى ره در اين آيه از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه ما جلال خدا و كرامت اوئيم كه اكرام فرموده است خداى تعالى بندگان خود را بطاعت ما و محبّت ما و در كافى از جابر بن عبد اللّه نقل نموده كه چون پيغمبر سوره الرّحمن را قرائت فرمود بر مردم آنها ساكت شدند و چيزى نگفتند پس پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود جن از شما بهتر جواب دادند وقتى كه اين سوره را براى آنها قرائت نمودم چون من وقتى ميگفتم فبأى آلاء ربّكما تكذّبان آنها ميگفتند لا بشى‌ء من آلاء ربّنا نكذّب و در ثواب الاعمال از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كسيكه بخواند سوره الرّحمن را و بگويد بعد از هر فبأى آلاء ربّكما تكذبان لا بشى‌ء من آلائك رب اكذّب چه شب بخواند و چه روز پس بميرد شهيد مرده و اخبار در فضيلت و ثواب اين سوره خصوصا در شب و روز جمعه بسيار است و پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم آنرا عروس قرآن خوانده چنانچه در مجمع از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده اين فضيلت را و از امام صادق عليه السّلام فضائل ديگرى را كه آنجا مفصّلا ذكر شده و الحمد للّه رب العالمين‌

جلد 5 صفحه 125

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

حُورٌ مَقصُورات‌ٌ فِي‌ الخِيام‌ِ (72) فَبِأَي‌ِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبان‌ِ (73) لَم‌ يَطمِثهُن‌َّ إِنس‌ٌ قَبلَهُم‌ وَ لا جَان‌ٌّ (74) فَبِأَي‌ِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبان‌ِ (75)

جلد 16 - صفحه 390

گذشت‌ تفسير ‌اينکه‌ آيات‌ ‌در‌ ذيل‌ همان‌ آيه 56 ‌در‌ صفحه 387.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 72)- سپس در ادامه توصیف این زنان بهشتی اضافه می‌کند: «حوریانی که در خیمه‌های بهشتی مستورند» (حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ).

«حور» جمع «حوراء» و «احور» به کسی می‌گویند که سیاهی چشمش کاملا مشکی و سفیدی آن کاملا شفاف است، و گاه به زنان سفید چهره نیز اطلاق شده است.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌