ابن ابی عقیل عمانی: تفاوت بین نسخه‌ها
جز (10پروژه: درج شناسه) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | '''«ابن ابی عقیل عمّانی»'''، محدّث، فقیه و متکلّم شیعه در دوره [[غیبت صغری]] است. او كتاب‌های متعددی در فنون اسلامی دارد ولی شهرت او در فقه و استنباط احكام شرعی است. نجاشی، شیخ طوسی، وثاقت و اعتبار علمی و عملی او را بسیار ستوده و کتاب «المتمسّك بحبل آل الرسول» را مهمترین اثر او دانسته اند. | |
| − | == معرفی اجمالی | + | ==معرفی اجمالی== |
| − | + | حسن بن ابی عقیل عُمّانی<ref> عمان با ضم عین و تشدید میم، منطقه‌ای است میان بلاد یمن و فارس.</ref> یا عَمّانی، ملقب به حذّاء<ref>حذّا با فتح حا و تشدید ذال، به معنی كفاش و سازنده كفش می‌‌باشد.</ref> و معروف به ابن ابی عقیل است. تاریخ تولد و وفات او معلوم نیست، و نظر به اینكه [[جعفر بن محمد قولویه|ابن قولویه]] (م، 368 ق) از وی روایت كرده،<ref>رجال نجاشی، ۳۶.</ref> باید گفت وی عصر [[غیبت صغرى]] (۲۶۰-۳۲۹ ق) را درك كرده است. و با توجه به هم‌عصر بودن او با [[شیخ کلینی|ثقةالاسلام كلینی]]، احتمالاً وفات او نیز همان نیمه اول قرن چهارم، در حدود 330 تا 350 هجری رخ داده است. | |
| − | + | آرای فقهی ابن ابی عقیل مورد توجه غالب فقیهان [[شیعه]] واقع شده است كه از آن میان به این كسان می‌توان اشاره كرد: [[ابن ادریس حلی|ابن ادریس]] (م، ۵۷۸ ق) در [[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر]]؛ [[محقق حلی]] (م، ۶۷۶ ق) در المعتبر و [[علامه حلی]] در [[مختلف الشیعه (کتاب)|مختلف الشیعه]]. | |
| − | + | فقهای [[امامیه]] از ابن ابی عقیل و [[ابن جنيد اسکافی|ابن جنید اسكافی بغدادی]] (م، ۳۸۱ ق) كه تقریباً معاصر وی بود و سنت [[اجتهاد]] و استنباط را در سطح گسترده‌تر و عمیق‌تری پی گرفت، با عنوان «قدیمَین» یاد كرده‌اند و برخی وی را نخستین [[فقیه]] شیعی دانسته‌اند كه در آغاز [[غیبت كبری]] فقه را تهذیب كرد و نظر اجتهادی را به كار بست و بحث در اصول را از فروع جدا ساخت.<ref>سید بحر العلوم، رجال، ۲ / ۲۱۱.</ref> نخستین کسی که به ابن ابی عقیل و ابن جنید صفت «قدیمین» را اطلاق کرد، فقیه نامور [[ابن فهد حلی]] در مقدمه المهذب البارع است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | نخستین کسی که به ابن ابی عقیل و ابن جنید صفت «قدیمین» را اطلاق کرد، فقیه نامور | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==طبقه و عصر ابن ابی عقیل== | |
| − | + | فقیه عمانی از فقهای غیبت صغرا به شمار می آید؛ زیرا با بخشی از آن معاصر بوده است. از این رو او را باید از طبقه سه فقیه محدث دانست؛ یعنی [[شیخ کلینی]] (م، 329 ق)، [[علی بن حسین بن بابویه قمی|ابن بابویه قمی]] پدر [[شیخ صدوق]] (م، 329 ق) و [[جعفر بن محمد قولویه|ابن قولویه]] (م، 368 ق). این مطلب به روشنی از اجازه کتاب ها و مصنفات ایشان به ابن قولویه استفاده می شود. | |
| − | + | اگرچه ما اطلاع روشن و مشخصی از دوران و میزان ارتباط ایشان با فقهای مذکور و هم عصر ایشان از یک جهت و با سفیران [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام عصر]] (علیه السلام) از جهت دیگر نداریم، جز آن که مکاتبه ایشان با ابن قولویه و [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] دادن روایت به او و خواندن مصنفاتش به ابن قولویه، به روشنی ارتباط و پیوند میان ایشان و علمای سایر شهرها و مراکز علمی را اثبات می کند. | |
| − | + | ==عمانی در کلام بزرگان== | |
| − | '''< | + | [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، صاحب كتاب رجال معروف، پس از توصیف او به ثقه و فقیه و متكلم بودن و پس از ذكر كتاب‌های او، از كتاب المتمسك بحبل آل الرسول صلی الله علیه و آله نام می‌‌برد و گوید: كتاب بسیار مشهوری در میان [[شیعه]] می‌‌باشد كمتر كسی پیدا می‌‌شود كه وارد خراسان گردد و از آن، كتاب نسخه یا نسخه‌هایی تهیه نكرده باشد از استادم ابا عبدالله شنیدم كه در [[حق]] این مرد فراوان مدح و ثنا می‌‌گفت.<ref> رجال نجاشی، ص 48.</ref> سپس نجاشی مینویسد كه خود نیز ''كتاب الكَرّ و الفَرّ'' ابن‌ابی‌عقیل را كه در امامت است، نزد شیخ مفید خوانده است.<ref>رجال نجاشی، ص ۳۶.</ref> |
فقیه بزرگوار شیعه، [[شیخ طوسی]] در كتاب الفهرست درباره او می‌‌گوید: ابن ابی عقیل عمانی، دارای كتاب‌های متعددی است او از زمره متكلمین شیعه بوده و كتاب‌هایی در فقه دارد و كتاب الكر والفر (در امامت) والمتمسك بحبل آل الرسول (در فقه) را ذكر كرده است.<ref> الفهرست، ص 54.</ref> | فقیه بزرگوار شیعه، [[شیخ طوسی]] در كتاب الفهرست درباره او می‌‌گوید: ابن ابی عقیل عمانی، دارای كتاب‌های متعددی است او از زمره متكلمین شیعه بوده و كتاب‌هایی در فقه دارد و كتاب الكر والفر (در امامت) والمتمسك بحبل آل الرسول (در فقه) را ذكر كرده است.<ref> الفهرست، ص 54.</ref> | ||
| − | |||
| − | |||
[[ابن شهر آشوب]] در معالم العلما، ص 37 و مرحوم [[شیخ حر عاملی]] در امل الامل (2/61) عین مطالب گذشته را در حق او نقل نموده‌اند و او را با علم و فضیلت و فقاهت و كلامی بودن توصیف نموده‌اند. | [[ابن شهر آشوب]] در معالم العلما، ص 37 و مرحوم [[شیخ حر عاملی]] در امل الامل (2/61) عین مطالب گذشته را در حق او نقل نموده‌اند و او را با علم و فضیلت و فقاهت و كلامی بودن توصیف نموده‌اند. | ||
| − | |||
| − | |||
صاحب جامع الرواه درباره او سخن نجاشی را نقل می‌‌كند و می‌‌گوید: حسن بن علی بن ابی عقیل، حذا، فقیه وارسته و متكلم است و كتاب‌هایی در زمینه [[فقه]] و [[كلام]] دارد از استادم ابوعبدالله شنیدم كه فراوان در [[حق]] او ثنا و تعریف می‌‌نمود.<ref> جامع الرواه، ج 1، ص 911.</ref> | صاحب جامع الرواه درباره او سخن نجاشی را نقل می‌‌كند و می‌‌گوید: حسن بن علی بن ابی عقیل، حذا، فقیه وارسته و متكلم است و كتاب‌هایی در زمینه [[فقه]] و [[كلام]] دارد از استادم ابوعبدالله شنیدم كه فراوان در [[حق]] او ثنا و تعریف می‌‌نمود.<ref> جامع الرواه، ج 1، ص 911.</ref> | ||
| − | + | مرحوم میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلما درباره او گوید: فقیه بزرگ، متكلم اصیل، شیخ بزرگوار، معروف به ابن ابی عقیل، اقوال و آراء او در كتاب‌های ما مورد نقل قول قرار گرفته است، با آن كه مردم سرزمین عمان همگی از [[خوارج]] و ناصبی‌ها هستند، ولی به نظر می‌‌رسد كه آنان پس از سده سوم از دیار مغرب به آن منطقه آمده باشند. او می‌‌افزاید: علامه در كتاب خلاصه الاقوال توصیف و تجلیل فراوانی از او به عمل آورده است.<ref> ریاض العلما، ج 1، ص 204.</ref> | |
آیت الله سید حسن صدر، مؤلف كتاب تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام او را در گروه فقهای بزرگ امامیه نام برده است و درباره او چنین مینویسد: او بزرگ [[شیعه]] و آبرو و اعتبار آنان متكلم، فقیه، ركن و مؤسس در فقه و محقق در علوم شرعی و مدقق در علوم عقلی، كتاب‌های متعددی در فنون اسلامی دارد ولی شهرت او در فقه و استنباط [[احكام]] شرعی است او معاصر كلینی و از علمای قرن سوم هجری می‌‌باشد.<ref> تاسیس الشیعه، ص 303.</ref> | آیت الله سید حسن صدر، مؤلف كتاب تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام او را در گروه فقهای بزرگ امامیه نام برده است و درباره او چنین مینویسد: او بزرگ [[شیعه]] و آبرو و اعتبار آنان متكلم، فقیه، ركن و مؤسس در فقه و محقق در علوم شرعی و مدقق در علوم عقلی، كتاب‌های متعددی در فنون اسلامی دارد ولی شهرت او در فقه و استنباط [[احكام]] شرعی است او معاصر كلینی و از علمای قرن سوم هجری می‌‌باشد.<ref> تاسیس الشیعه، ص 303.</ref> | ||
| − | + | صاحب معجم رجال الحدیث، پس از نقل اقوال و آراء نجاشی، [[شیخ طوسی]] و [[علامه حلی]] می‌‌فرماید: شهرت و اعتبار او، عظمت علمی و عملی این شخصیت، در بین فقهای اعلام، ما را بی‌نیاز از اطاله سخن و تعرض به اقاویل و كلمات آن بزرگان می‌‌نماید احتمال داده می‌‌شود كه ابی عقیل كنیه عیسی بوده باشد.<ref> معجم رجال الحدیث، ج 5، ص 22، كد معرفی 2933.</ref> | |
| − | صاحب | + | مرحوم مدرس صاحب [[ریحانه الادب]] درباره او مینویسد: شیخ مفید به غایت او را ستوده است و او نخستین كسی است كه در اول غیبت كبری، فقه را مهذب كرد و با قواعد اصولیه تطبیقش نمود، طریق اجتهاد و تطبیق [[احكام]] با ادله و اصول آن‌ها را باز كرد بعد از او ابن جنید اسكافی، هم همان طریق را پیمود بدین جهت است كه در اصطلاح فقها، این دو فقیه جلیل القدر به قدیمین (دو تن از قدما) تعبیر آورده می‌‌شود آراء این عقیل محل توجه و اعتنا بیشتر محقق حلی و علامه و متاخرین قرار گرفته است و از فتاوای نادره او عدم تنجس آب قلیل به مجرد ملاقات با نجس، وجوب اذان و اقامه در [[نماز صبح]] و شام و بطلان [[نماز]] در صورت ترك آن‌ها (اذان و اقامه) است.<ref> [[ریحانه الادب]]، ج 7، ص 360.</ref> |
| − | == وفات== | + | ==وفات== |
با همه تلاشی كه در رابطه با شناخت تاریخ دقیق وفات او صورت گرفت و به صاحبان فن نیز مراجعه شد ولی چیزی بدست نیامد، ولی با توجه به هم‌عصر بودن او با ثقه الاسلام كلینی و ابن بابویه (صدوق اول)، حدس زده می‌‌شود كه وفات او نیز همان نیمه اول قرن چهارم، در حدود 330 تا 350 هجری رخ داده باشد. | با همه تلاشی كه در رابطه با شناخت تاریخ دقیق وفات او صورت گرفت و به صاحبان فن نیز مراجعه شد ولی چیزی بدست نیامد، ولی با توجه به هم‌عصر بودن او با ثقه الاسلام كلینی و ابن بابویه (صدوق اول)، حدس زده می‌‌شود كه وفات او نیز همان نیمه اول قرن چهارم، در حدود 330 تا 350 هجری رخ داده باشد. | ||
| − | ==پانویس == | + | ==پانویس== |
<references /> | <references /> | ||
| − | == منابع == | + | ==منابع== |
| + | |||
*عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 41. | *عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 41. | ||
*صفاءالدین خزرجی،شخصیت و مکتب فقهی ابن ابی عقیل عمانی ،[http://www.hawzah.net/fa/article/articleview/86109?ParentID=79204 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، بازیابی: 29 بهمن 1392. | *صفاءالدین خزرجی،شخصیت و مکتب فقهی ابن ابی عقیل عمانی ،[http://www.hawzah.net/fa/article/articleview/86109?ParentID=79204 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، بازیابی: 29 بهمن 1392. | ||
نسخهٔ ۱۵ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۱۲
«ابن ابی عقیل عمّانی»، محدّث، فقیه و متکلّم شیعه در دوره غیبت صغری است. او كتاب‌های متعددی در فنون اسلامی دارد ولی شهرت او در فقه و استنباط احكام شرعی است. نجاشی، شیخ طوسی، وثاقت و اعتبار علمی و عملی او را بسیار ستوده و کتاب «المتمسّك بحبل آل الرسول» را مهمترین اثر او دانسته اند.
معرفی اجمالی
حسن بن ابی عقیل عُمّانی[۱] یا عَمّانی، ملقب به حذّاء[۲] و معروف به ابن ابی عقیل است. تاریخ تولد و وفات او معلوم نیست، و نظر به اینكه ابن قولویه (م، 368 ق) از وی روایت كرده،[۳] باید گفت وی عصر غیبت صغرى (۲۶۰-۳۲۹ ق) را درك كرده است. و با توجه به هم‌عصر بودن او با ثقةالاسلام كلینی، احتمالاً وفات او نیز همان نیمه اول قرن چهارم، در حدود 330 تا 350 هجری رخ داده است.
آرای فقهی ابن ابی عقیل مورد توجه غالب فقیهان شیعه واقع شده است كه از آن میان به این كسان می‌توان اشاره كرد: ابن ادریس (م، ۵۷۸ ق) در السرائر؛ محقق حلی (م، ۶۷۶ ق) در المعتبر و علامه حلی در مختلف الشیعه.
فقهای امامیه از ابن ابی عقیل و ابن جنید اسكافی بغدادی (م، ۳۸۱ ق) كه تقریباً معاصر وی بود و سنت اجتهاد و استنباط را در سطح گسترده‌تر و عمیق‌تری پی گرفت، با عنوان «قدیمَین» یاد كرده‌اند و برخی وی را نخستین فقیه شیعی دانسته‌اند كه در آغاز غیبت كبری فقه را تهذیب كرد و نظر اجتهادی را به كار بست و بحث در اصول را از فروع جدا ساخت.[۴] نخستین کسی که به ابن ابی عقیل و ابن جنید صفت «قدیمین» را اطلاق کرد، فقیه نامور ابن فهد حلی در مقدمه المهذب البارع است.
طبقه و عصر ابن ابی عقیل
فقیه عمانی از فقهای غیبت صغرا به شمار می آید؛ زیرا با بخشی از آن معاصر بوده است. از این رو او را باید از طبقه سه فقیه محدث دانست؛ یعنی شیخ کلینی (م، 329 ق)، ابن بابویه قمی پدر شیخ صدوق (م، 329 ق) و ابن قولویه (م، 368 ق). این مطلب به روشنی از اجازه کتاب ها و مصنفات ایشان به ابن قولویه استفاده می شود.
اگرچه ما اطلاع روشن و مشخصی از دوران و میزان ارتباط ایشان با فقهای مذکور و هم عصر ایشان از یک جهت و با سفیران امام عصر (علیه السلام) از جهت دیگر نداریم، جز آن که مکاتبه ایشان با ابن قولویه و اجازه دادن روایت به او و خواندن مصنفاتش به ابن قولویه، به روشنی ارتباط و پیوند میان ایشان و علمای سایر شهرها و مراکز علمی را اثبات می کند.
عمانی در کلام بزرگان
نجاشی، صاحب كتاب رجال معروف، پس از توصیف او به ثقه و فقیه و متكلم بودن و پس از ذكر كتاب‌های او، از كتاب المتمسك بحبل آل الرسول صلی الله علیه و آله نام می‌‌برد و گوید: كتاب بسیار مشهوری در میان شیعه می‌‌باشد كمتر كسی پیدا می‌‌شود كه وارد خراسان گردد و از آن، كتاب نسخه یا نسخه‌هایی تهیه نكرده باشد از استادم ابا عبدالله شنیدم كه در حق این مرد فراوان مدح و ثنا می‌‌گفت.[۵] سپس نجاشی مینویسد كه خود نیز كتاب الكَرّ و الفَرّ ابن‌ابی‌عقیل را كه در امامت است، نزد شیخ مفید خوانده است.[۶]
فقیه بزرگوار شیعه، شیخ طوسی در كتاب الفهرست درباره او می‌‌گوید: ابن ابی عقیل عمانی، دارای كتاب‌های متعددی است او از زمره متكلمین شیعه بوده و كتاب‌هایی در فقه دارد و كتاب الكر والفر (در امامت) والمتمسك بحبل آل الرسول (در فقه) را ذكر كرده است.[۷]
ابن شهر آشوب در معالم العلما، ص 37 و مرحوم شیخ حر عاملی در امل الامل (2/61) عین مطالب گذشته را در حق او نقل نموده‌اند و او را با علم و فضیلت و فقاهت و كلامی بودن توصیف نموده‌اند.
صاحب جامع الرواه درباره او سخن نجاشی را نقل می‌‌كند و می‌‌گوید: حسن بن علی بن ابی عقیل، حذا، فقیه وارسته و متكلم است و كتاب‌هایی در زمینه فقه و كلام دارد از استادم ابوعبدالله شنیدم كه فراوان در حق او ثنا و تعریف می‌‌نمود.[۸]
مرحوم میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلما درباره او گوید: فقیه بزرگ، متكلم اصیل، شیخ بزرگوار، معروف به ابن ابی عقیل، اقوال و آراء او در كتاب‌های ما مورد نقل قول قرار گرفته است، با آن كه مردم سرزمین عمان همگی از خوارج و ناصبی‌ها هستند، ولی به نظر می‌‌رسد كه آنان پس از سده سوم از دیار مغرب به آن منطقه آمده باشند. او می‌‌افزاید: علامه در كتاب خلاصه الاقوال توصیف و تجلیل فراوانی از او به عمل آورده است.[۹]
آیت الله سید حسن صدر، مؤلف كتاب تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام او را در گروه فقهای بزرگ امامیه نام برده است و درباره او چنین مینویسد: او بزرگ شیعه و آبرو و اعتبار آنان متكلم، فقیه، ركن و مؤسس در فقه و محقق در علوم شرعی و مدقق در علوم عقلی، كتاب‌های متعددی در فنون اسلامی دارد ولی شهرت او در فقه و استنباط احكام شرعی است او معاصر كلینی و از علمای قرن سوم هجری می‌‌باشد.[۱۰]
صاحب معجم رجال الحدیث، پس از نقل اقوال و آراء نجاشی، شیخ طوسی و علامه حلی می‌‌فرماید: شهرت و اعتبار او، عظمت علمی و عملی این شخصیت، در بین فقهای اعلام، ما را بی‌نیاز از اطاله سخن و تعرض به اقاویل و كلمات آن بزرگان می‌‌نماید احتمال داده می‌‌شود كه ابی عقیل كنیه عیسی بوده باشد.[۱۱]
مرحوم مدرس صاحب ریحانه الادب درباره او مینویسد: شیخ مفید به غایت او را ستوده است و او نخستین كسی است كه در اول غیبت كبری، فقه را مهذب كرد و با قواعد اصولیه تطبیقش نمود، طریق اجتهاد و تطبیق احكام با ادله و اصول آن‌ها را باز كرد بعد از او ابن جنید اسكافی، هم همان طریق را پیمود بدین جهت است كه در اصطلاح فقها، این دو فقیه جلیل القدر به قدیمین (دو تن از قدما) تعبیر آورده می‌‌شود آراء این عقیل محل توجه و اعتنا بیشتر محقق حلی و علامه و متاخرین قرار گرفته است و از فتاوای نادره او عدم تنجس آب قلیل به مجرد ملاقات با نجس، وجوب اذان و اقامه در نماز صبح و شام و بطلان نماز در صورت ترك آن‌ها (اذان و اقامه) است.[۱۲]
وفات
با همه تلاشی كه در رابطه با شناخت تاریخ دقیق وفات او صورت گرفت و به صاحبان فن نیز مراجعه شد ولی چیزی بدست نیامد، ولی با توجه به هم‌عصر بودن او با ثقه الاسلام كلینی و ابن بابویه (صدوق اول)، حدس زده می‌‌شود كه وفات او نیز همان نیمه اول قرن چهارم، در حدود 330 تا 350 هجری رخ داده باشد.
پانویس
- ↑ عمان با ضم عین و تشدید میم، منطقه‌ای است میان بلاد یمن و فارس.
- ↑ حذّا با فتح حا و تشدید ذال، به معنی كفاش و سازنده كفش می‌‌باشد.
- ↑ رجال نجاشی، ۳۶.
- ↑ سید بحر العلوم، رجال، ۲ / ۲۱۱.
- ↑ رجال نجاشی، ص 48.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۳۶.
- ↑ الفهرست، ص 54.
- ↑ جامع الرواه، ج 1، ص 911.
- ↑ ریاض العلما، ج 1، ص 204.
- ↑ تاسیس الشیعه، ص 303.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج 5، ص 22، كد معرفی 2933.
- ↑ ریحانه الادب، ج 7، ص 360.
منابع
- عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 41.
- صفاءالدین خزرجی،شخصیت و مکتب فقهی ابن ابی عقیل عمانی ،پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: 29 بهمن 1392.
