ازدواج پیامبر با زینب بنت جحش

زینب بنت جحش، خواهر عبدالله‌ بن جحش، یکی از زوجات رسول خدا (صلی الله علیه وآله) است. او پیش از این، همسر زید بن حارثه بود، ولی به عللی از او جدا شد. ماجرای این طلاق و ازدواج در قرآن کریم آمده است.

جریان ازدواج زینب با پیامبر

زینب بنت جحش پیش از ازدواج با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، بنا به درخواست آن حضرت، ابتدا با زید بن ‌حارثه پسر خوانده رسول خدا -که مردم او را از کمال نزدیکی به پیامبر، زید بن محمد می‌ گفتند- ازدواج کرد و از او فرزندی به دنیا آورد که نامش را اسامه گذاشتند. وی در حدود یک سال در خانه زید بود ولی پس از آن، میانشان اختلاف افتاد و تصمیم به جدایی گرفتند.

بدین جهت زید بن حارثه به نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفت و از همسر خود در نزد آن حضرت شکوه و گلایه کرد و از آن حضرت اجازه خواست که همسرش را طلاق دهد. پیامبر صلی الله علیه و آله وی را به خویشتنداری و تفاهم اخلاقی با همسرش دعوت نمود و به وی فرمود: «إتّق الله و امسک علیک زوجک».

به هر روی، علی‌رغم تلاش پیامبر صلی الله علیه و آله و برخی از صحابه در ایجاد تفاهم میان زید و زینب، کارشان به جدایی و طلاق انجامید. زینب پس از آن با رسول خدا ازدواج کرد. داستان ازدواج او با رسول خدا طی آیات ۴، ۶، ۳۶ تا ۴۰ سوره احزاب آمده است.

ازدواج زینب بنت جحش با زید بن حارثه و طلاق گرفتن او و ازدواج مجدد با پیامبر، دو سنت غلط از سنن عهد جهالت اعراب را مورد هدف قرار داد، یکی این که اعراب زمان جاهلیت به امتیاز و اصالت قبیله و خاندان خود بسیار مغرور بودند و دیگر اعتقادی که بر طبق آن پسر خوانده ‌ها را مانند پسران حقیقی می پنداشتند و در ارث بردن و سایر احکام میان آنان و فرزندات حقیقی، اختلافی قائل نمی شدند. آنان مطابق این نظر، زنان مطلقه پسر خوانده ‌ها را نیز بر پدر خوانده‌ هایشان (مانند زنان پسران حقیقی) حرام می‌ دانستند.

عده‌ای می‌ گویند عامل جدایی آن دو، روحیات زینب بوده است، چرا که او حسب و نسب و عظمت قبیله‌ ای و طائفه‌ ای خود را به رخ شوهر می‌ کشاند و هم چنان در قلب، خود را از او برتر می‌ دانست و رضایت به ازدواج نداشت. اما این مطلب بعید به نظر می‌ رسد و احتمال می‌ رود که عامل طلاق، اخلاق خاص زید باشد. چرا که مطالعه زندگی او به ما می نمایاند که او کراراً ازدواج کرد و همه را طلاق داد جز آخرین همسر که در هنگام شهادتش از او جدا نشده بود.

گواه دیگر بر این که زید مقصر اصلی این جدایی بود این که، وقتی پیامبر از تصمیم او برای طلاق دادن زینب آگاه شد، بنابر آیه ۳۷ سوره احزاب، زید را چنین خطاب قرار داد که: «امسک علیک زوجک واتق الله»: همسرت را نگاه دار و از خدای بترس. و در صورتی که تقصیر متوجه همسر او بود، عمل زید خلاف تقوی و پرهیزکاری و مستوجب سرزنش پیامبر شمرده نمی‌ شد. ولی سرانجام زید او را طلاق داد.

پیامبر به مصداق آیه ۴ سوره احزاب: «ما جعل الله لرجل من قلبین فی جوفه و ما جعل ازواجکم اللائی تظاهرون منهن امهاتکم و ما جعل ادعیاءکم ابناءکم ذلکم قولکم بافواهکم و الله یقول الحق و هو یهدی السبیل» و آیه ۴۰ این سوره که می‌ فرماید: «ما کان محمد ابا احد من رجالکم و لکن رسول الله و خاتم النبیین و کان الله بکل شیء علیماً»، و برای مبارزه با آن سنت جاهلی که پسر خوانده را چون پسر حقیقی و زن مطلقه او را بر پدر خوانده حرام می‌ دانست، پس از طلاق زید و زینب، با زینب ازدواج کرد.

خداوند به مصداق آیه ۳۷ سوره احزاب: «و اذ تقول للذی انعم الله علیه وانعمت علیه امسک علیک زوجک واتق الله و تخفی فی نفسک ما الله مبدیه و تخشی الناس و الله احق ان تخشاه فلما قضی زید منها وطراً زوجناکها لکی لا یکون علی المؤمنین حرج فی ازواج ادعیائهم اذا قضوا منهن وطراً و کان امر الله مفعولاً» به پیامبر می‌ فرماید که ما برای این که مؤمنین در ازدواج با زنان پسر خوانده‌های خود که از آن ها طلاق گرفته ‌اند، برای خود گناهی نپندارند، زینب را به نکاح تو درآوردیم.

این آیه همیشه مایه فخر زینب بر دیگر زنان پیامبر بود. چرا که به آنان می‌گفت: «زوّجکن أهلیکن و زوّجنی الله من فوق سبع سماوات»؛ شما را خانواده‌تان به عقد پیامبر صلی الله علیه و آله درآورده ولی مرا خداوند متعال از بالای هفت آسمان به نکاح آن حضرت مفتخر نموده است.

شبهه‌ای در این ازدواج

برخی از مستشرقین مغرض، بر اساس قسمتی از آیه ۳۷ سوره احزاب که می‌ فرماید: «تخفی فی نفسک ما الله مبدیه و تخشی الناس و الله احق ان تخشاه»، و با استناد به قسمتی موهوم از اقوال گوناگون و متشتت تاریخی، که جز ساخته و پرداخته ذهن داستان سازان و یا یهودیان نیست، این گونه استناد می‌ کنند که پیامبر روزی که به در خانه زید رفته بود زینب را دید و دلباخته او شد. زید به دلیل علاقه مفرطی که بر پیامبر داشت، همسر خود را با اصرار طلاق داد، تا او به عقد پیامبر درآید. و منظور از آن چه که در این آیه آمده‌ است که «در دل پنهان می‌ داشتی و از مخالفت خلق می ترسیدی»، همین عشق قلبی به زینب است.

البته بی‌ پایگی چنین سخنی مشهود است، چرا که از رفتار زید در طول زندگی مشخص می‌ شود که او با همسرانش معمولاً سازگار نبود، جز‌ آخری که در هنگام شهادتش با او همسر بود و جدایی او و همسرش از یکدیگر نیز معلول همین ناسازگاری‌ ها بوده‌ است. دیگر این که در همین آیه از قول پیامبر به زید آمده ‌است که: «امسک علیک زوجک واتق‌ الله». این می‌ رساند که پیامبر از جدایی زید و زینب رضایت نداشته و پیامبر را نشاید که بر زبان سخنی بگوید در حالی که در قلب نیت دیگری بگذرد.

منظور از آن چه که پیامبر به مقتضای «تخشی‌ الناس و الله احق ان تخشاه»، در دل پنهان می‌ داشته، همان رسالت الهی است که پیامبر برای شکستن این دو امر باطل جاهلی که ذکر آن ها گذشت، بر دوش می‌ کشیده است. چرا که در چنین جامعه ‌ای که چنین اعتقاداتی سالیان متمادی در فرهنگ آنان رسوخ کرده است، تلاش برای از بین بردن این رسومات و سنت شکنی سنن جاهلی، کاری سخت و دشوار بود. همان گونه که خداوند در آیه بعد، یعنی در آیه ۳۹ همین سوره و درباره همین عمل پیامبر می‌ فرماید: «الذین یبلّغون رسالات الله و یخشونه و لایخشون احداً الا الله و کفی بالله حسیباً.

گویند که مقارن همین ایام بود که آیه حجاب نازل شد و احکام راجع به زن ها عموماً و امهات مومنین ـ همسران پیامبر ـ خصوصاً مقرر گردید.

منابع

• محمد؛ پیام آور خداوند، محمد مهدی توکلی، در دسترس در [۱].
• موسسه تبیان، نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام.