محمدحسن مامقانی

حاج شیخ محمدحسن مامقانی یکی از علما و مراجع مشهور شیعه اوایل قرن چهاردهم هجری است. دانشمندی متبحر، فقیهی اصولی، مجتهدی متقی و پیکری از زهد و ورع و تقوا و تواضع و ایثار بود. فاضل مامقانی معاصر با فاضل شرابيانی از اجله علما و مراجع بلاد ترک بود.

ولادت

محمدحسن مامقانی فرزند ملا عبدالله، در بیست و دوم ماه رمضان سال 1227 هجری قمری در مامقان تبریز پا به عرصه وجود نهاد. پدرش آيت ‏الله عبدالله مامقانی از شاگردان صاحب رياض و از علمای مامقان به شمار می‏ رفت.

در ایام طفولیت، دو ماه از ولادتش می گذشت که با مهاجرت پدر، همراه خانواده رهسپار کربلای معلی شد. وی از همان کودکی عاشق تحصیل معارف اسلامی بود.

تحصیلات و استادان

شیخ محمدحسن در نزد فقیه نامی آیت الله شیخ محمدحسین اصفهانی، مشهور به «صاحب فصول» مجدانه به تحصیل علوم اسلامی پرداخت و پس از آن در سال 1256 هجری قمری، به منظور تکمیل تحصیلات، راهی نجف اشرف شد و از محضر بزرگان علمی آن حوزه مقدس بهره های علمی و اخلاقی برد.(3)

وی در نجف اشرف، نزد آیات عظام شیخ عبدالرحیم بروجردی، سید حسین کوه کمری، شیخ مرتضی انصاری، شیخ مهدی آل کاشف الغطا، شیخ رازی نجفی و ... به تحصیل پرداخت و در کنار آن به تدریس همت گماشت.(6)

برخی از مردم مامقان که برای زیارت ائمه معصومین(ع) به کربلا و نجف اشرف رفته بودند، از فضل و کمالات معنوی آن بزرگوار مطالب فراوانی شنیده بودند. از این رو وی را به مامقان دعوت کردند تا از برکات علمی و معنوی او استفاده کنند. ابتدا به خاطر ادامه تحصیل و پژوهش، دعوت مردم مامقان را نپذیرفت، اما در سال 1258 هجری قمری به امر مرجع وقت، آیت الله شیخ محمدحسن نجفی، (صاحب جواهر) به زادگاه خود بازگشت تا به تبلیغ علوم اسلامی پرداخته و مردم آن منطقه را از چشمه های زلال و معارف اسلامی سیراب کند.(4)

وی پس از اندک زمانی به تبریز نقل مکان نمود و در مدرسه «صفر علی» به کسب علم از محضر اساتید بنام حوزه علمیه تبریز پرداخت. (5) سپس در سال 1270 هجری قمری مجددا مهیای سفر به عتبات عالیات شد.

تدریس و شاگردان

فاضل مامقانی در اصول فقه مهارت بیشتری داشت و علمائی چند از محضر او به درجه اجتهاد رسیدند. آیت الله میرزا محمدعلی مدرس خیابانی در مورد تدریس وی می نویسد "حوزه درس فقهی و اصولی او، مجمع علمای امصار و محل استفاده افاضل هر دیار بود. در نجف صبح ها و عصر ها درس فقه می گفت. در مسجد صاحب جواهر، درس اصول او بسیار رونق داشت؛ به طوری که بیش از پانصد نفر در درس او شرکت می کردند".(7)

وی شاگردان بزرگی تربیت کرد، از جمله: سید ابوالحسن اصفهانی، سيد محسن امين عاملی صاحب اعيان الشيعة، شیخ حسنعلی نخودكی اصفهانی عالم اخلاق. ۵- سيد ميرزا علی قاضی طباطبائی استاد اخلاق. سید ابوالقاسم طباطبایی، سید احمد خسروشاهی، سید جعفر میلانی، سید حسین بادکوبه ای، سید عبدالعظیم حسینی تبریزی، سید علی اکبر خویی، سید علی کوه کمری، سید کاظم طباطبایی معروف به مفید آقا، سید مرتضی میلانی معروف به حاج آقا، سید مصطفی نخجوانی، شیخ ابراهیم اردبیلی، شیخ ابراهیم قفقازی سلیانی، شیخ ابوالحسن مرندی دولت آبادی، شیخ ابوالقاسم اردوباری، شیخ ابوالقاسم مامقانی فرزند معظم له، شیخ احمد کوزه کنانی، شیخ حسین توتونچی، شیخ عبدالغنی بادکوبه ای، شیخ عبدالله مامقانی فرزند معظم له صاحب تنقيح المقال، شیخ علی علیاری، ملا اسماعیل قره باغی، میرزا ابوالقاسم ثقه الاسلام مراغه ای، میرزا احمد طسوجی، میرزا باقر قاضی طباطبایی، میرزا حسن علیاری، میرزا حسن مجتهد تبریزی و میرزا محمدحسن علیاری.

آثار و تألیفات

وی در فقه و اصول آثاری نیکو از خویش به جا گذاشت از جمله:

• بشری الوصول الی الاسرار علم الاصول،
• ذرایع الاحکام فی شرح شرایع الاسلام،
• غایة الآمال،
• حاشیه جامع العباسی،
• حاشیه و شرحی بر مکاسب شیخ انصاری.
• كتاب الصيد و الذباحة،
• احكام القضاء،
• رساله عمليه،
• تقريرات درس استادش سيد حسين كوه‌كمری،
• تقريرات درس آيت ‏الله ملا علی خليلی تهرانی،
• كتاب مواعظ در علم اخلاق.

ویژگی‌های اخلاقی

آن مرجع بزرگ برای تمامی مردم پدری مهربان و پشت و پناهی استوار بود. به بيماران، مسافران، قرض داران، در راه ماندگان، بازماندگان اموات، جوانانی كه قصد ازدواج داشتند و ديگران، عطای فراوان می‌كرد.

آيت ‏الله مامقانی ايشان به زيارت مشاهد مشرفه ائمه اطهار(ع) بسيار علاقه‌مند بود. وی در مدت اقامت ۵۰ ساله‌اش هر روز به زيارت اميرالمؤمنين(ع) و بسيار به زيارت امام حسين(ع) ملتزم بود، و غالباً پياده به كربلا مشرف می‌شد.

مامقانی به سادات و ذراره آل رسول صلی الله علیه و آله خیلی علاقه داشت و آنها را بیش از معمول اکرام می کرد و در کمک به مردم و اهل علم از طریق انصاف و عدالت عمل می نمود. مرجعی زاهد و متواضع، مطیع امر مولا بود. او بر نفس اماره خویش مسلط بود. در سلام بر همه پیشی می گرفت، اما در رفتن یا داخل شدن از دیگران به خصوص از اولاد پیامبر صلی الله علیه و آله پیشی نمی گرفت. فاضل مامقانی به تمام فضائل انسانی آراسته و از کلیه رذائل اخلاقی به دور بود. مراتب علمی او بر همگان آشکار بود و در ایام زعامت و قبل از آن یکسان عمل می نمود.

محدث قمی در القاب می نویسد: مامقانی از بزرگان علمای امامیه و مرجع تقلید شیعیان بود که حال او بعد از ریاست تامه با قبل از مرجعیت کوچکترین تغییری نکرد. در خوراک و پوشاک و رفتار در نهایت پرهیزکاری بود. او دیناری از امرا و ستمکاران نمی گرفت و خود در وجوه شرعیه تصرف ننمود.

این عالم وارسته در سفری که به شهر ری داشت، به زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) رفت و چون مظفرالدین شاه قاجار از سفر معظم له با خبر شد، عده ای از سران و شاهزادگان را به دیدار ایشان فرستاد تا او را برای دیدار با شاه به پایتخت دعوت کنند، اما ایشان این دعوت را نپذیرفت. بنابراین شاه قاجار، خود به دیدارش آمد و با دست و پایی لرزان بر دستان آن فقیه کبیر بوسه زد.

وفات

مرحوم فاضل مامقانی سرانجام در روز هجدهم محرم سال ۱۳۲۳ قمری (1284 شمسی) در ۸۵ سالگی در نجف اشرف وفات نمود و در محله «عماره» نجف اشرف به خاک سپرده شد. پيكر پاك و شريفش سال‌های بسيار صحيح و سالم مانده بود، چنانچه در سال ۱۳۸۸ قمری در هنگام گسترش مقبره وی و آماده‌سازی قبرهای ديگر، ديواره لحد ايشان ناگهان فرو ريخت و جسد پاك و شريفش نمايان شد. جمعی از مردم نجف اين حادثه را مشاهده كردند و ديدند كه حتی رنگ كفن نيز تغيير نكرده بود.

منابع

• سایت شعائر.
• سایت مشرق نیوز.
• سایت ایکنا، خبرگزاری بین المللی قرآن.