سید بن طاووس

سید رضی الدین علی بن موسی ( 589-664 ق)، معروف به سید بن طاووس از بزرگترین علمای ربانی شیعه در قرن هفتم بود. سید بن طاووس آثار بسیاری دارد که موضوع غالب آنها ادعیه و زیارات است. کتاب مقتل سید الشهداء او با نام لهوف معروف است.

نام کامل	سید رضی الدین علی بن موسی
زادروز	15 محرم 589 قمری
زادگاه	حله
وفات	664 قمری
مدفن	نجف اشرف، حرم امیرالمومنین (علیه السلام)
اساتید	پدرش موسی بن جعفر، جدش ورام بن ابی فراس حلی، ابن نما حلی،..
شاگردان	سديدالدين حلى، علامه حلى، حسن بن داود حلى، عبدالكريم بن احمد بن طاووس،..
آثار	اللهوف، مهج الدعوات و منهج العنايات ، مصباح الزائر و جناح المسافر،...

ولادت‌ و نسب

سيد رضى الدين، على بن موسى بن جعفر بن طاووس از نوادگان امام حسن مجتبى و امام سجاد عليهماالسلام در روز 15 محرم سال 589 هجرى در شهر حله به دنيا آمد. او را ذوالحسبین (کسی که دو نسب شریف دارد) نیز خوانده‌اند؛‌ زیرا جد اعلای او داود بن حسن مثنی، نوه پسری امام حسن(ع) و نوه دختری امام سجاد (ع) است. از این رو، ایشان را از سادات حسنی‌حسینی و دارای دو نسب شریف می‌خواندند جد هفتم ايشان، محمد بن اسحاق كه به خاطر زيبايى و ملاحتش به طاووس مشهور شده بود از سادات بزرگوار مدينه محسوب مى ‌شد. پدر او، موسى بن جعفر نيز از روات بزرگ حديث است كه روايات خود را در اوراقى نوشته بود و بعد از او فرزندش آنها را جمع آورى نموده و با نام «فرقة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدي موسى بن جعفر» آن را منتشر نمود.مادر او نيز دختر ورام بن ابى فراس، از بزرگان علماى اماميه بود. مادر پدرش نيز نوه شيخ طوسى مى‌باشد و به همين خاطر سيد گاهى مى‌گويد: «جدي ورام بن أبي فراس» و گاهى مى‌گويد: «جدي الشيخ الطوسي». برادرها و برادرزاده‌ ها و فرزندان او نيز از علماى بزرگوار شيعه بوده ‌اند.

فضل و دانش سید بن طاووس‌

ابتداى تحصيلات سيد ابن طاووس در شهر حله بود كه از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابى فراس علوم مقدماتى را آموخت. سيد با دركى قوى و هوشى سرشار قدم در راه علم نهاد و در اندك زمانى از تمام همشاگردي هاى خود سبقت گرفت. وى در كشف المحجة مى ‌گويد: «وقتى من وارد كلاس شدم آنچه را ديگران در طول چند سال آموخته بودند، در يك سال آموختم و از آنان پيشى گرفتم». او مدت دو سال و نيم به تحصيل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بى ‌نياز ديد و بقيه كتب فقهى عصر خويش را به تنهايى مطالعه نمود. سيد ابن طاووس در بين علما و مردم زمان خويش از احترام خاصى برخوردار بود. او علاوه بر اين كه فقيهى نام آور بود اديبى گرانقدر و شاعرى توانا شمرده مى‌ شد، گرچه شهرت اصلى او در زهد و تقوى و عرفان اوست و اكثر تأليفات او در موضوع ادعيه و زيارات مى ‌باشد. سيد كتابخانه بزرگ و بى ‌نظيرى داشت كه از جدش به ارث برده بود و او به گفته خودش تمام آن كتاب ها را مطالعه كرده يا درس گرفته بود.

سفر به کاظمین و بغداد

ابن طاووس تحصیلات خود را در حله آغاز نمود و پس از چندی از حله به بغداد هجرت کرد. او سپس با دختر وزیر ناصر بن مهدی ازدواج نمود و آن گونه که خود می‌گوید به سبب این ازدواج مدتی طولانی در بغداد سکونت گزید. طبق گزارشی او ۱۵ سال در بغداد اقامت داشته است. که برخی آن را از حدود سال ۶۲۵ هجری تا سال ۶۴۰ هجری دانسته‌اند.

پیشنهاد مناصب دولتی به سید بن طاووس

سیدابن طاووس باابن علقمی وزیر مشهور عباسیان که شیعه مذهب بود٬ رابطه دوستی داشت و مورد احترام خلیفه المستنصر بالله عباسی نیز بود خلیفه عباسی٬ پیشنهاد هایی برای بر عهده گرفتن امور حکومتی به او داد اما ابن طاووس همگی را رد کرد. به گفته خودش در این دوران منصب فتوا، نقابت سادات و حتی وزارت و ندیمی خلیفه را به او پیشنهاد کردند و او نپذیرفت. استدلالش براى خليفه چنين بود كه: «اگر من طبق مصلحت شما عمل كنم رابطه خويش را با خداوند قطع مى‌نمايم و اگر طبق اوامر الهى و عدل و انصاف حركت كنم خاندان تو و بقيه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند كرد و چنين خواهند گفت كه على بن طاووس با اين رويه مى‌خواهد بگويد اگر حكومت به ما برسد اين چنين عمل مى‌كنيم و اين روشى است برخلاف سيره حكمرانان قبل از تو و مردود دانستن حكومت هاى آنهاست».

سيد كه تحت فشار دولت عباسى براى پذيرش پست هاى حكومتى قرار گرفته بود از بغداد به حله، زادگاه خويش مراجعت كرد. سپس به نجف و كربلا هجرت كرده و در هر كدام حدود 3 سال مقيم شد. در اين زمان علاوه بر تربيت شاگردان و تدريس علوم مختلف، همت اصلى خويش را بر سير و سلوك و كسب معنويات قرار داد.

در زمان اقامت در كربلا كتاب شريف «كشف المحجة» را به عنوان وصيتى براى فرزندانش كه در آن زمان كودك بودند نوشت

سید بن طاووس و حمله مغول

ابن طاووس در سال ۶۵۲ق و هم‌زمان با لشکرکشی هلاکوخان مغول دوباره به بغداد رفت. این شهر در سال ۶۵۶ق با قتل عام بزرگی به دست مغولان فتح شد. سید بن طاووس از هلاکو امان‌نامه‌ای داشت که ظاهرا آن‎را به درخواست خواجه نصیر الدین طوسی دریافت کرده بود. سید با امان‎نامه هلاکو حدود هزار نفر از مردم عراق را با خود به حله برد و جانشان را نجات داد. هنگامی که در سال ۶۶۱ هجری هلاکو منصب نقابت سادات را به او پیشنهاد کرد این منصب را پذیرفت هر چند بنابر گزارش برخی منابع این مقام را به اکراه و اجبار پذیرفت٬ او نقابت طالبیان را حدود چهار سال تا پایان عمرش بر عهده داشت. نقيب بزرگترين شخصيت علمى و دينى سادات بود كه كليه امور مربوط به سادات را عهده‌ دار مى ‌شد. اين وظايف شامل قضاوت مشاجرات، رسيدگى به مساكين و مستمندان، سرپرستى ايتام و... مى‌شد. او تأكيد دارد كه تنها بخاطر حفظ جان دوستان و شيعيانى كه در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند اين منصب را پذيرفته است.

سید بن طاووس از نگاه بزرگان شیعه

سید بن طاووس نزد همه ی دانشمندان شیعه، معروف به زهد و تقوی بوده و همگی عظمت علمی او را ستوده اند. با آن که قرنها از رحلت وی می گذرد، هنوز با افتخار و احترام در محافل علمی از او یاد می شود. آوازه علمی و فکری و اخلاص عملی او به قدری است که شخصیتهای علمی معاصر او و نیز نسخه برداران آثارش، او را تمجید کرده اند. اینک برخی از گفتارهای بزرگان درباره ی سید بن طاووس را به اختصار بیان می داریم:

• 1. علامه حلّی (متوفی 726 هجری) در حق رضی الدین می گوید: وکان رضی الدین علی رحمة الله علیه صاحب الکرامات حکی لی بعضها و روی لی والدی رحمة الله علیه البعض الآخر؛ رضی الدین دارای کراماتی بود که برخی از آنها را خودش برایم بیان کرد و پاره ای از آنها را پدرم بازگو کرد و من از او شنیدم.
• 2. علامه مجلسی گوید: السید النقیب، الثقة الزاهد، جمال العارفین.
• 3. محدث قمی می گوید: السید رضی الدین ابوالقاسم الأجل الأورع الأزهد الأسعد، قدوة العارفین و مصباح المتهجدین، صاحب الکرامات، طاووس آل طاووس، السید بن طاووس قدس الله سره و رفع فی الملأ الأعلی ذکره.

اساتيد

سيد در محضر بزرگان عصر خويش به كسب علم و ادب و معنويت پرداخت. از جمله اساتيد اويند:

1. پدر بزرگوارش موسى بن جعفر
2. جدش ورام بن ابى فراس
3. ابن نما حلى
4. فخار بن معد موسوى‌

شاگردان‌

از جمله پرورش يافتگان مكتب سيد ابن طاووس مى ‌توان به:

1. سديدالدين حلى، پدر علامه حلى
2. علامه حلى
3. حسن بن داود حلى صاحب رجال
4. عبدالكريم بن احمد بن طاووس، برادرزاده او
5. على بن عيسى إربلى و... اشاره نمود.

تأليفات‌

ابن طاووس حدود 50 تأليف دارد كه بسيارى از آنها در موضوعات ادعيه و زيارات است.

سيد كتابخانه‌اى غنى داشته كه حدود 1500 كتاب در آن وجود داشته و در تأليف كتابهاى خويش از آنها استفاده مى‌ برده است. بسيارى از كتب مرجع سيد در طول زمان از بين رفته و تنها منبع اطلاع ما از آنها، نوشته ‌هاى امثال سيد ابن طاووس است و اين نكته ارزش تأليفات سيد را دوچندان مى‌ كند.

از جمله تأليفات سيد است:

1. ده جلد كتاب «المهمات والتتمات» كه هر يك با عنوان مستقل چاپ شده است از جمله: فلاح السائل، زهرة الربيع، جمال الأسبوع، إقبال الأعمال و... سيد اين كتب را به عنوان تتمه مصباح المتهجد شيخ طوسى نوشته است.
2. كشف المحجة لثمرة المهجة، كتابى اخلاقى است و شامل وصيت هاى سيد به فرزندانش مى‌باشد و مراحل مختلف زندگى خويش را هم در آن ذكر كرده است.
3. فرج المهموم فی معرفه نهج الحلال من علم النجوم
4. مصباح الزائر و جناح المسافر
5. مهج الدعوات و منهج العنايات و...
6. کتاب اللهوف: این کتاب، کتابی است تاریخی و روایی درباره قیام امام حسین علیه السلام و روایات کتاب بدون سند می باشند. این کتاب مورد اعتماد شیعه است و در قرن هفتم نوشته شده است.
7. کتاب سعد السعود
8. کتاب محاسبة النفس
9. کتاب الیقین باختصاص علی بامره المومنین
10. کتاب الأمان من أخطار الأسفار والأزمان
11. کتاب التحصین
12. کتاب الدروع الواقیة
13. کتاب المجتنی من الدعاء المجتبی

آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی گفته است: لهوف، نقلیاتش بسیار مورد اعتماد است و در میان کتب مقاتل، کتاب مقتلی به اندازه اعتبار و اعتماد آن نمی رسد و در اطمینان به آن کتاب، در ردیف اول کتب معتبره مقاتل قرار گرفته است؛ گرچه آن را در اوایل جوانی نوشته است.

وفات‌

سيد على بن طاووس در سال 664 هجرى در سن 75 سالگى و در شهر بغداد وفات نمود. بدن شريفش را به نجف اشرف منتقل نموده و در حرم اميرالمؤمنين عليه السلام به خاك سپردند.

منابع

• خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۹۰ق.
• سید علی حسین پور، راویان عاشورا چه کسانی هستند؟ پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: 27 آبان 1392.
• علي محمد تاج الدين، زندگي و آثار سيّد بن طاووس، پژوهشگاه باقرالعلوم علیه السلام، بازیابی: 16 اردیبهشت 1393.
• کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس، ترجمه علی قرایی و رسول جعفریان، قم، کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش.
• سید بن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجه لثمره المهجه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
• عبدالحمید٬ معجم مورخی الشیعه، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، قم، ۱۴۲۴ق.
• سید بن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجه یا فانوس، ترجمه اسد الله مبشری، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
• شهیدی گلپایگانی، سید محمد باقر، راهنمای سعادت (ترجمه کشف المحجه)، تهران، نشر سعدی، ۱۳۸۲ق.

پیوندهای مفید

• کتاب المجتنی من الدعاء المجتبی
• کتاب فتح الأبواب
• کتاب اللهوف
• کتاب الملاحم والفتن
• کتاب التحصین
• کتاب سعد السعود
• کتاب فرج المهموم
• کتاب الیقین
• کتاب فلاح السائل
• کتاب جمال الأسبوع
• کتاب جمال الأسبوع
• کتاب إقبال الأعمال
• کتاب الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف
• کتاب قبس من غياث سلطان الوري
• کتاب كشف المحجة لثمرة المهجة
• کتاب فرحة الغري
• کتاب بناء المقالة الفاطمية
• کتاب الدروع الواقية
• کتاب سوگنامه كربلا