ابن فهد حلی

احمد بن فهد حلى اسدى (757-841 ه.ق)فقیه، محدث و عارف بزرگ امامیه در قرن هشتم و نهم هجرى است. كتاب عدة الداعی و نجاح الساعی اثر مشهور اوست كه به دعا و آداب و مسائل مربوط به آن می‌پردازد.

زندگی نامه

«جمال السالكين ابوالعباس، احمد بن فهد حلى اسدى در سال 757 متولد شده و در سال 841 وفات يافته است. در طبقه شاگردان شهيد اول و فخرالمحققين است. مشايخ حدیث او فاضل مقداد سابق الذكر و شيخ على بن الخازن فقيه و شيخ بهاءالدين على بن عبدالكريم است.

على الظاهر اساتيد فقهى او نيز همين‌ها هستند. ابن فهد تاليفات فقهى معتبرى دارد، از قبيل: المهذب البارع كه شرح المختصر النافع محقق حلى است و شرح ارشاد علامه به نام المقتصر و شرح الفيه شهيد اول. شهرت بيشتر او در اخلاق، دعا و سير و سلوك است. كتاب مشهور او در اين زمينه، «عدة الداعى» است».

او از تربيت يافتگان مكتب فقهى شهيد اول و از اكابر فقهاء و علماى اماميه در قرن نهم هجرى است كه در فقه و سير و سلوك و زهد و تقوى و عبادت مقام شامخ و والايى دارد. او حاوى كمالات ظاهرى و باطنى و جامع علم و عمل و حاوى معارف عقلى و نقلى بوده است. بهترين معرف مقامات باطنى او، آثار و تاليفات باقى مانده از اوست كه حكايت از مقامات باطنى و معنوى او مى‌نمايد، كه برخى از آن‌ها به ترتيب زير است:

تالیفات ابن فهد حلی

1. آداب الداعى.
2. الادعية والختوم.
3. استخراج الحوادث و بعض الوقايع المستقبله من كلام امیرالمومنین علیه‌السلام فيما انشاه فيصفين بعد شهادة عمار بن ياسر. در اين كتاب برخى از اسرار علوم غريبه مانند خروج چنگيز و پديد آمدن اسماعيل صفوى را از كلمات معجزه آميز على علیه‌السلام كه در صفين بعد از شهادت عمار فرموده است، استنباط و استخراج نموده است.
4. اسرار الصلوة.
5. تاريخ الائمة علیهم‌السلام.
6. التحرير در فقه.
7. التحصين في صفات العارفين من العزلة والخمول بالاسانيد المتلقاة عن آل الرسول علیه‌السلام.
8. ترجمة الصلوة در بيان معانى، اقوال و افعال و فوائد نماز.
9. تعيين ساعات الليل و تشخيصها بمنازل القمر.
10. جامع الدقائق و كاشف الحقائق.
11. الدر النضيد في فقه الصلوة.
12. عدة الداعى و نجاح الساعى در ايران چاپ شده و سه نسخه خطى آن تحت شماره‌هاى 2137 - 38 - 40 در كتابخانه مدرسه شهيد مطهرى (سپهسالار) موجود است.
13. المسائل الشاميات.
14. مصباح المبتدى و هداية المهتدى.
15. المتقصر في شرح ارشاد الاذهان.
16. الموجز الهادى.
17. المهذب البارع في شرح المختصر النافع.
18. الموجز الحاوى.

و تعدادى ديگر از رساله‌ها و مجموعه‌ها كه در ريحانة الادب آمده است.

گفتار ديگران درباره او

صاحب روضات الجنات در شرح زندگى او مى‌نويسد: «عالم عارف پر از اسرار، كاشف اسرار فضائل، جمال الدين ابوالعباس احمد بن شمس الدين محمد بن فهد اسدى حلى، در اثر شهرت و اعتبار، بى‌نياز از توصيف و تعريف مى‌باشد. وى جامع معقول و منقول، فروع و اصول ظاهرى و باطنى و علم و عمل است. او از شاگردان شهيد اول و فخر محققان است و از شيخ مقداد سيورى و على بن خازن حائرى و ابن متوج بحرانى و از سيد جليل نقيب، بهاءالدين ابوالقاسم على بن عبدالحميد نيلى صاحب كتاب «الانوار الالهية» اجازه روايتى دارد و پيش ما اجازه‌نامه‌اى موجود است كه به خط فرزند شهيد ثانى يا پسرش محمد است (و از اين دو كنار نيست) و مضمون آن چنين است:

«احمد بن محمد بن فهد، از رجال متاخر عصر ما و يكى از مدرسين زينبيه در حله سيفيه و يكى از رجال علم، خير، صلاح و بذل و بخشش و جود مى‌باشد. او از من كسب اجازه نمود، پس به او در مورد تاليفات و روايات خويش اجازه دادم. او تعدادى مصنفات و تاليفات دارد كه از آن ميان، «عدة الداعى و نجاح الساعى» است كه داراى فوائد متعددى است و كتاب «كفاية المحتاج الى معرفة مسائل الحاج» و كتاب «الهداية في فقه الصلوة» و كتاب «التحصين في صفات العارفين» و جز اين‌ها تاليفات ديگرى نيز دارد...».

مناظره و گفتگو با ارباب مذاهب

او در مناظره و مباحثه، تبحر و توانايى كامل داشته است و با برخى از پيروان فقه اهل سنت، در عصر حكومت ميرزا اسبند تركمان حاكم عراق مباحثاتى داشت، به ويژه در مورد مساله امامت و رهبرى گفتگوهايى انجام داد و بر جمع كثيرى از علماء مذاهب اهل سنت غلبه يافت. ميرزا تحت تاثير آن جلسه قرار گرفت و مذهب خويش را تغيير داد و خطبه‌اى به نام امیرالمومنین علیه‌السلام و اولاد پاك و معصوم او انشاء نمود...».

شاگردان

او شاگردان متعددى را در مكتب تربيتى خويش پرورانده است كه:

1. شيخ على بن هلال جزائرى است كه شرح زندگى او خواهد آمد.
2. شيخ بزرگوار فقيه نامى عزالدين حسن بن احمد بن يوسف، معروف به ابن العشرة الكروانى العاملى.
3. شيخ على بن عبدالعالى كركى.
4. شيخ عبدالسميع بن فياض اسدى حلى صاحب كتاب «تحفة الطالبين في اصول الدين».
5. سيد محمد بن فلاح موسوى از نياكان سيد خلف.
6. شيخ ابوالقاسم على بن جمال الدين محمد بن طى عاملى مؤلف كتاب مسائل ابن طى (متوفى 855 هـ.ق).

و جز اين افراد شاگردان ديگرى نيز داشته است كه در كتاب‌هاى تراجم و رجال، تفصيلاً آمده است.

وفات

ابن فهد به سال 841 در هشتاد و پنج سالگى در کربلا معلى به رحمت ايزدى پيوست و در خانه‌‌اش که آن را براى زائران به عنوان منزل‌گاهى وقف كرده بود به خاك سپرده شد. قبر او اکنون در غرب خيابان باب القبله، يعنى سمت قبله صحن، داخل مسجدى قرار دارد كه به نام او معروف است.

منابع

• عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، "ابن فَهْد حلی" فقهای نامدار شیعه
• عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان

پیوندها

• زندگینامه

• زندگینامه (ترجمه)

• کتاب التحصین

• کتاب عدة الداعي

• کتاب المهذب البارع في شرح المختصر النافع

• کتاب المقتصر من شرح المختصر

• کتاب آيين بندگي

• کتاب الرسائل العشر