چله نشینی: تفاوت بین نسخه‌ها
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{عالی}} | {{عالی}} | ||
| − | چله‌نشینى، اصطلاحى عرفانى و معادل اربعین یا اربعینیه، به معناى خلوت‌نشینى | + | چله‌نشینى، اصطلاحى عرفانى و معادل اربعین یا اربعینیه، به معناى خلوت‌نشینى سالک به مدت چهل روز یا در چند دوره چهل روزه. دانشمندان مسلمان به ویژه آنان که مشرب عرفانی دارند، به عدد چهل در زمینه خودسازی به دیده اهمیت می نگرند و برای این عدد در فعلیت یافتن استعدادهای انسان و کامل شدن ملکات اخلاقی و پیمودن درجات معرفت تاثیری ویژه قائل هستند. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | دانشمندان مسلمان به | ||
==عدد چهل از منظر قرآن== | ==عدد چهل از منظر قرآن== | ||
| + | در [[قرآن کریم]] این واژه در چهار آیه و مرتبط با سه موضوع دیده می شود: | ||
| − | + | * 1- در آیه 15 [[سوره احقاف]] از چهل سالگی انسان یاد شده و این که خداوند به همه انسان ها درباره نیکی به پدر و مادر سفارش کرده است؛ اما فقط نیکوکاران به این سفارش الهی عمل و به پدر و مادر خود نیکی می کنند و این نیکی را تا رسیدن به رشد کامل خود و رسیدن به چهل سالگی ادامه می دهند؛ آنگاه در چهل سالگی [[دعا]] می کنند و از خداوند توفیق می طلبند تا در برابر نعمت هایی که خود و پدر و مادرشان از آن برخوردار بوده اند، شکرگزار او باشند: {{متن قرآن|«و وصینا الانسان بوالدیه احسانا حملته امه کرها و وضعته کرها و حمله و فصاله ثلاثون شهرا حتی اذا بلغ اشده و بلغ اربعین سنه قال رب اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی و علی والدی و ان اعمل صالحا ترضاه و اصلح لی فی ذریتی انی تبت الیک و انی من المسلمین»}}. | |
| − | |||
| − | * 1- در | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | * 2- در آیه 26 [[سوره مائده]] از چهل سال ممنوعیت ورود بنی اسراییل به سرزمین مقدس و چهل سال سرگردانی آنها در قطعه ای از زمین خبر داده است: {{متن قرآن|«قال فانها محرمه علیهم اربعین سنه یتیهون فی الارض فلا تاس علی القوم الفاسقین»}}. این ممنوعیت پس از آن بود که موسی به قومش برای ورود به سرزمین مقدس فرمان داد؛ اما بنی اسراییل به این دلیل که در آنجا مردمی جبارند، از اطاعت موسی سر باز زدند و گفتند: تا آنان از آنجا بیرون نروند، ما هرگز وارد آن شهر نمی شویم. در [[تورات]] نیز داستان سرگردانی بنی اسراییل ذکر شده است. | |
| − | + | * 3- آیه 51 [[سوره بقره]] نیز از میقات چهل شبه موسی خبر می دهد: {{متن قرآن|«و اذ واعدنا موسی اربعین لیله»}} که در آیه 142 [[سوره اعراف]] به این صورت تفصیل داده شده است: {{متن قرآن|«و واعدنا موسی ثلاثین لیله و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیله»}}. | |
| − | + | مفسران برآنند که آن چهل شب در سی شب [[ذی القعده]] و دهه اول [[ذی الحجه]] بوده است؛ چنان که در روایاتی از [[امام صادق]] علیه السلام نیز بر این تعیین دلالت دارد؛ اما آلوسی بدون استناد به دلیلی، این احتمال را که میقات در سی روز [[ذی الحجه]] و دهه اول [[محرم]] بوده نیز نقل کرده است. میقات چهل روز و چهل شبه موسی در تورات آمده است. | |
| − | + | مفسران در ذیل هر یک از آیات پیشین درصدد برآمده اند رازی متناسب با موضوع را برای عدد چهل بیان کنند. در آیه 15 [[سوره احقاف]] از کمال رشد انسان و چهل سالگی وی یاد شده است. | |
| − | + | اهمیت چهل سالگی انسان قابل انکار نیست، چنانکه در روایات متعددی از پیامبر صلی الله علیه و آله و معصومان آمده است: هنگامی که بنده به چهل سالگی می رسد خداوند به دو فرشته مراقب او می گوید: ازاین پس بر او سخت بگیرید و همه کارهای کوچک و بزرگ و زیاد و کم را ثبت کنید. این روایات همه از این حقیقت خبر می دهند که شخصیت انسان تا چهل سالگی شکل گرفته و از آن پس تحولات درونی در او سخت تر می شود. | |
| − | + | برخی سر تأکید آیه بر چهل سالگی را این دانسته اند که از یک سو معمولاً عقل انسان در این سن کامل می شود و در همین زمان حجت خداوند بر او تمام شده، جهالت جوانی از وی فاصله گرفته، حق واجب خداوند را در نیکی به پدر و مادر می شناسد و از سوی دیگر در چهل سالگی صفات اخلاقی در وی قوی شده، از آن پس به آسانی از او جدا نمی شود. | |
| − | + | آلوسی درباره سر چهل سال سرگردانی بنی اسرائیل می گوید: چهل سال، زمان لازمی بود که بنی اسرائیل از نادانی خود در مخالفت با موسی علیه السلام دست بردارند. برخی دیگر نیز چهل سال را زمان لازم برای انقضای نسل نافرمان بنی اسرائیل - که به اخلاق فاسد خو گرفته بودند - و نیز ظهور نسل جدید از آنان دانسته و برآنند که پس از آن زمان، نسل جدید بنی اسرائیل وارد سرزمین مقدس شد. | |
| − | راز | + | راز میقات چهل شبه موسی نیز روشن نیست؛ اما وجود این روایت از [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله که فرمود: هر کس چهل روز اخلاص ورزد و اعمال خود را برای خدا خالص گرداند، چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می شود: «من اخلص لله اربعین صباحا جرت ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه» در کنار دو آیه میقات، سبب شده تا دانشمندان مسلمان به ویژه آنان که مشرب عرفانی دارند؛ به عدد چهل در زمینه خودسازی با دیده اهمیت بنگرند و برای این عدد در فعلیت یافتن استعدادهای انسان و کامل شدن ملکات اخلاقی و پیمودن درجات معرفت تأثیری ویژه قایل شوند. |
| − | + | صدرالمتألهین شیرازی بر آن است که فقط پیامبران و اولیای الهی از راز تعیین عدد چهل باخبرند؛ سپس به نقل نکته ای لطیف از سهروردی، صاحب عوارف المعارف درباره راز آن می پردازد که خدای سبحان، گل آدم را در چهل روز سرشت؛ چنان که در حدیث آمده: «خمرت طینه آدم بیدی اربعین صباحا» و او را به گونه ای متناسب با عالم شهادت و غیب آفرید و در هر صباح که مرتبه ای از قوا و طبقه ای از اعضا را برای آبادانی جنبه شهادت (دنیایی) وی در او به ودیعه نهاد بین او و عوالم غیبی حجابی پدید آورد و او را به نوعی از ساحت قدس الهی دور کرد؛ بنابراین برای بیرون آمدن وی از این حجاب ها و نزدیک شدن به آن ساحت یک اربعین اخلاص در عمل لازم است. | |
| − | + | وی در ادامه، همین نکته را منشأ تعیین عدد چهل (چله نشینی ها) برای خلوت ها و ریاضت های عارفان دانسته است. همچنان که روایت پیشین، توجه عارفان را به خود جلب کرد، نقل حدیث دیگری از [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله که فرمود: هر کس از امت من چهل حدیث مورد نیاز مردم در امور دین را حفظ کند، خداوند او را در روز قیامت فقیه و دانشمند برمی انگیزد. توجه فقیهان و محدثان را به خود معطوف داشت، به طوری که کتاب های زیادی در زمینه چهل حدیث نگاشته شد. برخی بیش از 72 کتاب و برخی دیگر افزون بر 90 کتاب در این موضوع یاد کرده اند. روایات فراوانی نیز نقل شده که در آن به نوعی از عدد چهل نام برده شده است. | |
==شرایط چله نشینی== | ==شرایط چله نشینی== | ||
| − | نویسندگان صوفیه، براى به چله‌نشستن | + | نویسندگان صوفیه، براى به چله‌نشستن سالک شرایط و لوازمى برشمرده‌اند، از جمله اجازه و نظارت شیخ نسفى،<ref> ،1359ش، ص134ـ135؛ همو، 1341ش، ص104؛ ابرقوهى، ص329.</ref> دوام چله‌نشین بر طهارت بدن و دوام وضو، انتخاب مکان مناسب و نشستن در حجره‌اى تاریک و بی‌روزن، سکوت و خاموشى، روزه‌دارى یا کم کردن خوراک، مداومت بر ذکر و حضور قلب، انتخاب زمان مناسب و داشتن توانایى جسمى و روحى لازم، خلوص نیت، نفى خواطر و جز آنها.<ref>رجوع کنید به نسفى، 1359ش؛ همو، 1341ش، همانجاها؛ ابرقوهى، ص330؛ باخرزى، ج2، ص314.</ref> |
| − | گاه توصیه می‌شد | + | گاه توصیه می‌شد که سالک به هنگام چله‌نشینى به حالتِ چهارزانو یا دوزانو و رو به قبله به ذکر بنشیند.<ref>رجوع کنید به نجم‌رازى، ص282؛ عزالدین کاشانى، ص165؛ باخرزى؛ ابرقوهى، همانجاها.</ref> علاوه بر اینها ــ که در همه فرقه‌هاى صوفیه مورد تأکید بود ــ در برخى طریقت ها، به سالک چله‌نشین توصیه‌هاى دیگرى نیز می‌شد. مثلاً عزیزالدین نسفى در قرن هفتم از ترک خوراک حیوانى در طول چله یاد کرده است.<ref>1359ش، ص134.</ref> همچنین گاه بر بیدارى در شب هاى ابتداى چله‌نشینى، پوشاندن سر به هنگام خروج موقت از چله‌خانه، تکیه ندادن به جایى یا چیزى در هنگام نشستن در چله‌خانه، بستن چشم و شروع به چله‌نشینى در آغاز حلول خورشید در برج جَدى در اول زمستان تأکید شده است.<ref>الفیوضات الربّانیة، ص51ـ52.</ref> |
| − | دفعات چله‌نشینى در میان طریقت هاى صوفیه | + | دفعات چله‌نشینى در میان طریقت هاى صوفیه یکسان نبود. این که صوفى چنان سلوک کند که گویى تمام عمر خویش را در حالت چله‌نشینى بسر می‌برد،<ref>رجوع کنید به سهروردى، ص207.</ref> آرمانى صوفیانه به شمار می‌رفت و از این رو، گاه صوفیان به صورت متوالى مثلاً چهل‌بار پشت سرهم<ref>هجویرى، ص417.</ref> چله می‌گرفتند، چنانکه به اوحدالدین کرمانى، 72 اربعین، به شیخ اویس بن عبداللّه خُنجى بیش از پنجاه اربعین <ref>رجوع کنید به جنید شیرازى، ص272.</ref> و در روایتى به علاءالدوله سمنانى 140 اربعین در خانقاه سَکاکیه در سمنان و نیز 130 اربعین در جاهاى دیگر نسبت داده شده است. |
| − | توالى اربعینات یا چله‌ها به نظر شیخ و مربىِ | + | توالى اربعینات یا چله‌ها به نظر شیخ و مربىِ سالک بستگى داشت، به طورى که شیخ با هر چله‌اى، ریاضت هاى جدیدى را به سالک دستور می‌داد تا آلودگی هاى نفسانى وى کاملاً از بین برود و [[معراج]] و سیر و استغراق براى سالک ملکه و عادت شود با این حال، ظاهراً سالانه یک تا چهار چله براى صوفیان معمول بوده است.<ref>رجوع کنید به نسفى، 1359ش، ص133؛ باخرزى، ج2، ص311.</ref> معروف‌ترین گونه چله‌نشینى در میان صوفیه، اربعین موسوى نام داشت که یادآور اقامت چهل روزه حضرت موسى در کوه طور بود. |
| − | این چله از اول [[ذی القعده]] آغاز می‌شد و در دهم [[ذی الحجه]] پایان می‌یافت. نوعى چله، به نام چله | + | این چله از اول [[ذی القعده]] آغاز می‌شد و در دهم [[ذی الحجه]] پایان می‌یافت. نوعى چله، به نام چله معکوس نیز در برخى طریقت ها مرسوم بود که در آن سالک چهل شبانه روز را در حالى که با سر در چاهى آویزان بود، به ذکر و مراقبه می‌گذراند. |
==چله نشینی عرفان یا بدعت== | ==چله نشینی عرفان یا بدعت== | ||
| − | به رغم اهمیت رسم چله‌نشینى در نزد گروه هایى از صوفیان و از جمله | + | به رغم اهمیت رسم چله‌نشینى در نزد گروه هایى از صوفیان و از جمله تأکید فراوان مولویه به آن<ref>رجوع کنید به گولپینارلى، ص474.</ref> و اقوال گوناگون درباره فواید و واقعات و مشاهدات حاصل از آن <ref>براى نمونه رجوع کنید به عزالدین کاشانى، ص161ـ162؛ علاءالدوله سمنانى، 1369ش، ص164؛ باخرزى، ج2، ص294ـ295؛ محمود بن عثمان، ص417؛ جامى، ص599ـ600.</ref> برخى صوفیان تأکید می‌کردند که این رسم از محمدیان نیست و نوعى بدعت به شمار می‌رود.<ref>رجوع کنید به شمس تبریزى، ج1، ص323؛ افلاکى، ج2، ص793.</ref> و معتقد بودند که مثلاً براى اصحاب دیوان، رعایت حال مسکینان و رهاندن مظلومان از چنگ ظالمان از هزاران خلوت چله بهتر است و بر آن بودند که این رسوم اعتبارى ندارند، بلکه کارکردن داراى اعتبار است.<ref>نسفى، 1359ش، ص135؛ افلاکى، ج1، ص308.</ref> |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| سطر ۶۴: | سطر ۴۷: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * مجله فرهنگ | + | * مجله فرهنگ کوثر - مرداد 1376، شماره 5، تاریخ: 1386/11/10، در دسترس در [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4180/4185/26394 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]. |
| − | * روزنامه | + | * روزنامه کیهان، شماره 18757، 17/12/85، صفحه 6، رمز و رازهای عدد چهل از منظر قرآن و روایات، در دسترس در [http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1368176 مگ ایرن، بانک اطلاعات نشریات کشور]. |
| − | * [http://www.encyclopaediaislamica.com/ دانشنامه جهان اسلام]، مدخل "چله نشینی" از حسینعلى | + | * [http://www.encyclopaediaislamica.com/ دانشنامه جهان اسلام]، مدخل "چله نشینی" از حسینعلى کاشانى بیدختى. |
[[رده: آداب و سنن]] | [[رده: آداب و سنن]] | ||
نسخهٔ ۲۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۱:۱۹
چله‌نشینى، اصطلاحى عرفانى و معادل اربعین یا اربعینیه، به معناى خلوت‌نشینى سالک به مدت چهل روز یا در چند دوره چهل روزه. دانشمندان مسلمان به ویژه آنان که مشرب عرفانی دارند، به عدد چهل در زمینه خودسازی به دیده اهمیت می نگرند و برای این عدد در فعلیت یافتن استعدادهای انسان و کامل شدن ملکات اخلاقی و پیمودن درجات معرفت تاثیری ویژه قائل هستند.
عدد چهل از منظر قرآن
در قرآن کریم این واژه در چهار آیه و مرتبط با سه موضوع دیده می شود:
- 1- در آیه 15 سوره احقاف از چهل سالگی انسان یاد شده و این که خداوند به همه انسان ها درباره نیکی به پدر و مادر سفارش کرده است؛ اما فقط نیکوکاران به این سفارش الهی عمل و به پدر و مادر خود نیکی می کنند و این نیکی را تا رسیدن به رشد کامل خود و رسیدن به چهل سالگی ادامه می دهند؛ آنگاه در چهل سالگی دعا می کنند و از خداوند توفیق می طلبند تا در برابر نعمت هایی که خود و پدر و مادرشان از آن برخوردار بوده اند، شکرگزار او باشند: «و وصینا الانسان بوالدیه احسانا حملته امه کرها و وضعته کرها و حمله و فصاله ثلاثون شهرا حتی اذا بلغ اشده و بلغ اربعین سنه قال رب اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی و علی والدی و ان اعمل صالحا ترضاه و اصلح لی فی ذریتی انی تبت الیک و انی من المسلمین».
- 2- در آیه 26 سوره مائده از چهل سال ممنوعیت ورود بنی اسراییل به سرزمین مقدس و چهل سال سرگردانی آنها در قطعه ای از زمین خبر داده است: «قال فانها محرمه علیهم اربعین سنه یتیهون فی الارض فلا تاس علی القوم الفاسقین». این ممنوعیت پس از آن بود که موسی به قومش برای ورود به سرزمین مقدس فرمان داد؛ اما بنی اسراییل به این دلیل که در آنجا مردمی جبارند، از اطاعت موسی سر باز زدند و گفتند: تا آنان از آنجا بیرون نروند، ما هرگز وارد آن شهر نمی شویم. در تورات نیز داستان سرگردانی بنی اسراییل ذکر شده است.
- 3- آیه 51 سوره بقره نیز از میقات چهل شبه موسی خبر می دهد: «و اذ واعدنا موسی اربعین لیله» که در آیه 142 سوره اعراف به این صورت تفصیل داده شده است: «و واعدنا موسی ثلاثین لیله و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیله».
مفسران برآنند که آن چهل شب در سی شب ذی القعده و دهه اول ذی الحجه بوده است؛ چنان که در روایاتی از امام صادق علیه السلام نیز بر این تعیین دلالت دارد؛ اما آلوسی بدون استناد به دلیلی، این احتمال را که میقات در سی روز ذی الحجه و دهه اول محرم بوده نیز نقل کرده است. میقات چهل روز و چهل شبه موسی در تورات آمده است.
مفسران در ذیل هر یک از آیات پیشین درصدد برآمده اند رازی متناسب با موضوع را برای عدد چهل بیان کنند. در آیه 15 سوره احقاف از کمال رشد انسان و چهل سالگی وی یاد شده است.
اهمیت چهل سالگی انسان قابل انکار نیست، چنانکه در روایات متعددی از پیامبر صلی الله علیه و آله و معصومان آمده است: هنگامی که بنده به چهل سالگی می رسد خداوند به دو فرشته مراقب او می گوید: ازاین پس بر او سخت بگیرید و همه کارهای کوچک و بزرگ و زیاد و کم را ثبت کنید. این روایات همه از این حقیقت خبر می دهند که شخصیت انسان تا چهل سالگی شکل گرفته و از آن پس تحولات درونی در او سخت تر می شود.
برخی سر تأکید آیه بر چهل سالگی را این دانسته اند که از یک سو معمولاً عقل انسان در این سن کامل می شود و در همین زمان حجت خداوند بر او تمام شده، جهالت جوانی از وی فاصله گرفته، حق واجب خداوند را در نیکی به پدر و مادر می شناسد و از سوی دیگر در چهل سالگی صفات اخلاقی در وی قوی شده، از آن پس به آسانی از او جدا نمی شود.
آلوسی درباره سر چهل سال سرگردانی بنی اسرائیل می گوید: چهل سال، زمان لازمی بود که بنی اسرائیل از نادانی خود در مخالفت با موسی علیه السلام دست بردارند. برخی دیگر نیز چهل سال را زمان لازم برای انقضای نسل نافرمان بنی اسرائیل - که به اخلاق فاسد خو گرفته بودند - و نیز ظهور نسل جدید از آنان دانسته و برآنند که پس از آن زمان، نسل جدید بنی اسرائیل وارد سرزمین مقدس شد.
راز میقات چهل شبه موسی نیز روشن نیست؛ اما وجود این روایت از رسول خدا صلی الله علیه و آله که فرمود: هر کس چهل روز اخلاص ورزد و اعمال خود را برای خدا خالص گرداند، چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می شود: «من اخلص لله اربعین صباحا جرت ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه» در کنار دو آیه میقات، سبب شده تا دانشمندان مسلمان به ویژه آنان که مشرب عرفانی دارند؛ به عدد چهل در زمینه خودسازی با دیده اهمیت بنگرند و برای این عدد در فعلیت یافتن استعدادهای انسان و کامل شدن ملکات اخلاقی و پیمودن درجات معرفت تأثیری ویژه قایل شوند.
صدرالمتألهین شیرازی بر آن است که فقط پیامبران و اولیای الهی از راز تعیین عدد چهل باخبرند؛ سپس به نقل نکته ای لطیف از سهروردی، صاحب عوارف المعارف درباره راز آن می پردازد که خدای سبحان، گل آدم را در چهل روز سرشت؛ چنان که در حدیث آمده: «خمرت طینه آدم بیدی اربعین صباحا» و او را به گونه ای متناسب با عالم شهادت و غیب آفرید و در هر صباح که مرتبه ای از قوا و طبقه ای از اعضا را برای آبادانی جنبه شهادت (دنیایی) وی در او به ودیعه نهاد بین او و عوالم غیبی حجابی پدید آورد و او را به نوعی از ساحت قدس الهی دور کرد؛ بنابراین برای بیرون آمدن وی از این حجاب ها و نزدیک شدن به آن ساحت یک اربعین اخلاص در عمل لازم است.
وی در ادامه، همین نکته را منشأ تعیین عدد چهل (چله نشینی ها) برای خلوت ها و ریاضت های عارفان دانسته است. همچنان که روایت پیشین، توجه عارفان را به خود جلب کرد، نقل حدیث دیگری از رسول خدا صلی الله علیه و آله که فرمود: هر کس از امت من چهل حدیث مورد نیاز مردم در امور دین را حفظ کند، خداوند او را در روز قیامت فقیه و دانشمند برمی انگیزد. توجه فقیهان و محدثان را به خود معطوف داشت، به طوری که کتاب های زیادی در زمینه چهل حدیث نگاشته شد. برخی بیش از 72 کتاب و برخی دیگر افزون بر 90 کتاب در این موضوع یاد کرده اند. روایات فراوانی نیز نقل شده که در آن به نوعی از عدد چهل نام برده شده است.
شرایط چله نشینی
نویسندگان صوفیه، براى به چله‌نشستن سالک شرایط و لوازمى برشمرده‌اند، از جمله اجازه و نظارت شیخ نسفى،[۱] دوام چله‌نشین بر طهارت بدن و دوام وضو، انتخاب مکان مناسب و نشستن در حجره‌اى تاریک و بی‌روزن، سکوت و خاموشى، روزه‌دارى یا کم کردن خوراک، مداومت بر ذکر و حضور قلب، انتخاب زمان مناسب و داشتن توانایى جسمى و روحى لازم، خلوص نیت، نفى خواطر و جز آنها.[۲]
گاه توصیه می‌شد که سالک به هنگام چله‌نشینى به حالتِ چهارزانو یا دوزانو و رو به قبله به ذکر بنشیند.[۳] علاوه بر اینها ــ که در همه فرقه‌هاى صوفیه مورد تأکید بود ــ در برخى طریقت ها، به سالک چله‌نشین توصیه‌هاى دیگرى نیز می‌شد. مثلاً عزیزالدین نسفى در قرن هفتم از ترک خوراک حیوانى در طول چله یاد کرده است.[۴] همچنین گاه بر بیدارى در شب هاى ابتداى چله‌نشینى، پوشاندن سر به هنگام خروج موقت از چله‌خانه، تکیه ندادن به جایى یا چیزى در هنگام نشستن در چله‌خانه، بستن چشم و شروع به چله‌نشینى در آغاز حلول خورشید در برج جَدى در اول زمستان تأکید شده است.[۵]
دفعات چله‌نشینى در میان طریقت هاى صوفیه یکسان نبود. این که صوفى چنان سلوک کند که گویى تمام عمر خویش را در حالت چله‌نشینى بسر می‌برد،[۶] آرمانى صوفیانه به شمار می‌رفت و از این رو، گاه صوفیان به صورت متوالى مثلاً چهل‌بار پشت سرهم[۷] چله می‌گرفتند، چنانکه به اوحدالدین کرمانى، 72 اربعین، به شیخ اویس بن عبداللّه خُنجى بیش از پنجاه اربعین [۸] و در روایتى به علاءالدوله سمنانى 140 اربعین در خانقاه سَکاکیه در سمنان و نیز 130 اربعین در جاهاى دیگر نسبت داده شده است.
توالى اربعینات یا چله‌ها به نظر شیخ و مربىِ سالک بستگى داشت، به طورى که شیخ با هر چله‌اى، ریاضت هاى جدیدى را به سالک دستور می‌داد تا آلودگی هاى نفسانى وى کاملاً از بین برود و معراج و سیر و استغراق براى سالک ملکه و عادت شود با این حال، ظاهراً سالانه یک تا چهار چله براى صوفیان معمول بوده است.[۹] معروف‌ترین گونه چله‌نشینى در میان صوفیه، اربعین موسوى نام داشت که یادآور اقامت چهل روزه حضرت موسى در کوه طور بود.
این چله از اول ذی القعده آغاز می‌شد و در دهم ذی الحجه پایان می‌یافت. نوعى چله، به نام چله معکوس نیز در برخى طریقت ها مرسوم بود که در آن سالک چهل شبانه روز را در حالى که با سر در چاهى آویزان بود، به ذکر و مراقبه می‌گذراند.
چله نشینی عرفان یا بدعت
به رغم اهمیت رسم چله‌نشینى در نزد گروه هایى از صوفیان و از جمله تأکید فراوان مولویه به آن[۱۰] و اقوال گوناگون درباره فواید و واقعات و مشاهدات حاصل از آن [۱۱] برخى صوفیان تأکید می‌کردند که این رسم از محمدیان نیست و نوعى بدعت به شمار می‌رود.[۱۲] و معتقد بودند که مثلاً براى اصحاب دیوان، رعایت حال مسکینان و رهاندن مظلومان از چنگ ظالمان از هزاران خلوت چله بهتر است و بر آن بودند که این رسوم اعتبارى ندارند، بلکه کارکردن داراى اعتبار است.[۱۳]
پانویس
- ↑ ،1359ش، ص134ـ135؛ همو، 1341ش، ص104؛ ابرقوهى، ص329.
- ↑ رجوع کنید به نسفى، 1359ش؛ همو، 1341ش، همانجاها؛ ابرقوهى، ص330؛ باخرزى، ج2، ص314.
- ↑ رجوع کنید به نجم‌رازى، ص282؛ عزالدین کاشانى، ص165؛ باخرزى؛ ابرقوهى، همانجاها.
- ↑ 1359ش، ص134.
- ↑ الفیوضات الربّانیة، ص51ـ52.
- ↑ رجوع کنید به سهروردى، ص207.
- ↑ هجویرى، ص417.
- ↑ رجوع کنید به جنید شیرازى، ص272.
- ↑ رجوع کنید به نسفى، 1359ش، ص133؛ باخرزى، ج2، ص311.
- ↑ رجوع کنید به گولپینارلى، ص474.
- ↑ براى نمونه رجوع کنید به عزالدین کاشانى، ص161ـ162؛ علاءالدوله سمنانى، 1369ش، ص164؛ باخرزى، ج2، ص294ـ295؛ محمود بن عثمان، ص417؛ جامى، ص599ـ600.
- ↑ رجوع کنید به شمس تبریزى، ج1، ص323؛ افلاکى، ج2، ص793.
- ↑ نسفى، 1359ش، ص135؛ افلاکى، ج1، ص308.
منابع
- مجله فرهنگ کوثر - مرداد 1376، شماره 5، تاریخ: 1386/11/10، در دسترس در پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- روزنامه کیهان، شماره 18757، 17/12/85، صفحه 6، رمز و رازهای عدد چهل از منظر قرآن و روایات، در دسترس در مگ ایرن، بانک اطلاعات نشریات کشور.
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "چله نشینی" از حسینعلى کاشانى بیدختى.
