جامع الشّتات (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| سطر ۱۱: | سطر ۱۱: | ||
|زبان= فارسی | |زبان= فارسی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۳ |
|عنوان افزوده1= مصحح | |عنوان افزوده1= مصحح | ||
| سطر ۲۳: | سطر ۲۳: | ||
|لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38443/ جامع الشّتات] | |لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38443/ جامع الشّتات] | ||
| − | }}«جامع الشّتات» از تألیفات میرزا ابوالقاسم قمى ( | + | }} |
| + | '''«جامع الشّتات»''' از تألیفات [[میرزای قمی|میرزا ابوالقاسم قمى]] (م، ۱۲۳۱ ق)، مشتمل بر یک دوره کامل [[فقه]] استدلالی به زبان عربی و فارسی است، که مؤلف آن را در قالب پرسش و پاسخ در جواب سوالات گوناگون مقلدان خود تدوین کرده است. | ||
| − | ==مؤلف == | + | ==مؤلف== |
| − | میرزا ابوالقاسم بن حسین جیلانى قمى، معروف به [[میرزای قمی|میرزاى قمى]] ( | + | میرزا ابوالقاسم بن حسین جیلانى قمى، معروف به [[میرزای قمی|میرزاى قمى]] (م، ۱۲۳۱ ق) عالم [[امامیه|امامى]]، محقق و شاعر اصلاً از رشت بوده ولى متولد و ساکن و متوفى [[قم]] است. او در [[علم اصول]] از مؤسسان بود و یکى از بزرگان [[شیعه]] در قرن سیزدهم هجرى است. |
| − | میرزاى قمى پس از طى مقدماتى از علوم، راهى خوانسار شد و مدت‌ها از حضور [[سید حسین خوانساری|سید خوانسارى]] بهره برد. سپس وارد [[عتبات عالیات]] گردید و از محضر علامه مازندرانى، نجفى عاملى، استاد | + | میرزاى قمى پس از طى مقدماتى از علوم، راهى خوانسار شد و مدت‌ها از حضور [[سید حسین خوانساری|سید خوانسارى]] بهره برد. سپس وارد [[عتبات عالیات]] گردید و از محضر علامه مازندرانى، نجفى عاملى، استاد کل [[وحید بهبهانی|وحید بهبهانى]] و دیگران بهره ها برد؛ تا خود به درجه [[اجتهاد]] و استنباط رسید. |
| − | میرزا مولاى فضلا، استاد فقهاى عصر خویش، مردى متین، باوقار، پارسایى عاقل و هشیار بود و در خلوص و زهد و ورع | + | میرزا مولاى فضلا، استاد فقهاى عصر خویش، مردى متین، باوقار، پارسایى عاقل و هشیار بود و در خلوص و [[زهد]] و [[ورع]] یکتاى عصر خویش بشمار مى رفت. برخی از شاگردان بزرگ ایشان عبارتند از: [[سید محمد باقر شفتی|سید محمدباقر شفتى]]، [[سید محمدجواد عاملی|سید جواد عاملى]]، [[سید عبدالله شبر|سید عبدالله شبّر]] و [[ملا احمد نراقی|ملا احمد نراقى]]. |
علاوه بر «جامع الشّتات» میرزا ابوالقاسم قمی تألیفات مهم دیگری دارد از جمله: [[قوانین الاصول (کتاب)|قوانین الاصول]]، الغنائم، المناهج فی الطهارة والصلاة، مرشدالعلوم و معین الخواص فی فقه العبادات. | علاوه بر «جامع الشّتات» میرزا ابوالقاسم قمی تألیفات مهم دیگری دارد از جمله: [[قوانین الاصول (کتاب)|قوانین الاصول]]، الغنائم، المناهج فی الطهارة والصلاة، مرشدالعلوم و معین الخواص فی فقه العبادات. | ||
| − | == | + | == وجه تسمیه کتاب == |
| + | «جامع الشّتات» به معنی «جامع متفرقات» است و در توجیه چنین نامگذاری گفته‌اند: | ||
| − | این | + | * چون نظم و ترتیب مسائل مندرج در این کتاب، به صورت کلاسیک نیست و در مقایسه با کتابهای دیگر کلاسیک [[فقه|فقهی]] از یک اسلوب خاص و حالت «مفردات» برخوردار است، لذا بدین نام موسوم گشته است. |
| + | * نظر به این که مرحوم [[میرزای قمی]] در این کتاب گاهی به زبان فارسی و گاهی به زبان عربی به نگارش پرداخته است و نیز گاهی از موضوع و مسائل فقهی خارج شده و مستقیما وارد مسائل اصول شده است، بنا بر این بهتر دانسته که نام کتاب را جامع الشتات بگذارد. | ||
| − | + | با این که هر دو سخن بالا در مورد این کتاب صحت دارد، لیکن این گونه خصوصیت‌ها عامل تفرقه محتوای کتاب نگشته است. نام اصلی این کتاب «السؤال و الجواب» بوده و علت وجودی و ساختار و محتوایش نیز چنین بوده است. خود محقق قمی غیر از این، نام دیگری برای کتاب انتخاب نکرده است زیرا مجموعه‌ای از علوم متعدد بود. پس از وفات میرزا، یکی از شاگردانش مجلدات یا دفترهای سه گانه را (که مکمل یکدیگر بوده‌اند) تلفیق نموده و کتاب «الرد علی الصوفیه» را نیز به آخر آن افزوده و نام این مجموعه را «جامع الشتات» گذاشته است. | |
| − | == | + | == محتواى کتاب == |
| + | منشاء مجلدات سه گانۀ «السؤال و الجواب» یا «جامع الشّتات» پرسش‌های کتبی مردم بوده که مشکلات شرعی روزمره شان را می‌نوشتند و پاسخ کتبی از میرزا می‌خواستند. کتاب دو بخش دارد و مطالب آن به صورت سؤال و جواب به زبان عربى و فارسى بیان شده است. بخش نخست مربوط به [[احکام]] شرعى به ترتیب ابواب فقهى از طهارت تا دیات و یک دوره کامل [[فقه]] است. | ||
| − | این | + | بخش دوم مربوط به عقاید [[دین|دینى]] و مسائل [[علم کلام|کلامى]] است و همچنین رد بر [[تصوف|صوفیه]] و طعن بر برخى از بزرگان آنها است؛ مثل بایزید، مولاى رومى، [[محیی الدین ابن عربی|محى الدین عربى]] و دیگران که قائل به وحدت وجود و عقول عشر بوده اند. |
| + | |||
| + | ==ویژگی‌های کتاب== | ||
| + | «جامع الشتات» امتیازات و رجحان‌هایی بر کتابهای دیگر دارد، از جمله: | ||
| + | |||
| + | * نظر به این که منشأ و خاستگاه این کتاب حوادث و رخدادهایی است که عملا در زندگی روزمرۀ مردم پیش می‌آمد، لذا مسائلی در این کتاب وجود دارد که بی تردید در هیچ کتاب فقهی دیگر نه مطرح شده و نه اشاره‌ای به آنها شده است. بنابراین جنبۀ عملی این کتاب بیشتر است و از تکرار روند و جریان گذشتگان پیروی نکرده و در این خصیصه، یک ابتکار است. | ||
| + | * جالب این است که میرزا همین مسائل خاص را (که فقهای سلف در آنها بحثی نکرده‌اند) طوری به اصول و کلیات کلام گذشتگان ربط داده که خواننده به دشواری متوجه می‌شود که پیشینیان در این مورد بحث مستقیم نکرده‌اند. و اهل فن توجه دارند که این «ایجاد پیوند» کاری عظیم و بیانگر عمق بینش و وسعت علمی میرزا می‌باشد. | ||
| + | * کتاب، در عین مستدل بودن، زبان و بیان به اصطلاح مردمی و بیان ساده دارد و در سبک محاورات مردمی نگارش یافته است. صمیمیت و (به اصطلاح) خودمانی بودن، در جای جای کتاب میان خواننده و نویسنده یک رابطه قلبی ایجاد می‌کند. جامع الشتات می‌توانست هم به عنوان فقه مستدل و هم به عنوان یک رساله عملیه فارسی دست آنان را بگیرد و یاریشان نماید به طوری که کمتر روحانی محلی بود که از آن بی نیاز باشد در عین حال برای محققین هم منبع تحقیق بود. | ||
| + | * جامع الشتات دارای ساختار بخصوصی است که دست اندر کاران علوم اجتماعی (مردم نگاری، مردم شناسی، جامعه شناسی، بررسی نظام اداری و اجتماعی و...) می‌توانند به عنوان یک منبع مهم و آئینه‌ای که اصول و فروع زیادی از نحوۀ زیست مردم [[ایران]] در اوایل عصر قاجاری را نشان می‌دهد از آن بهره مند گردند. همچنین در این کتاب لغات و اصطلاحاتی به کار رفته که در زمان خود خیلی هم رایج بوده‌اند ولی متاسفانه در منابع لغوی فارسی یادی از آنها نشده، این نکته برای آنان که سر و کاری با این رشته دارند قابل توجه است. | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | کتابشناسی تفصیلی مذاهب | + | * [[نرم افزار جامع فقه اهلبیت (علیهم السلام) ۲|نرم افزار جامع فقه اهل البیت]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |
| + | * کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری. | ||
| − | ==متن کتاب | + | ==متن کتاب == |
| − | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38443/ جامع الشّتات] | + | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38443/ '''جامع الشّتات'''] |
| − | |||
| − | |||
[[رده:منابع فقهی]] | [[رده:منابع فقهی]] | ||
[[رده:کتابهای اعتقادی]] | [[رده:کتابهای اعتقادی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۳۶
 | |
| نویسنده | میرزا ابوالقاسم قمی |
| موضوع | فقه شیعه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۳ |
| مصحح | مرتضی رضوی |
|
| |
«جامع الشّتات» از تألیفات میرزا ابوالقاسم قمى (م، ۱۲۳۱ ق)، مشتمل بر یک دوره کامل فقه استدلالی به زبان عربی و فارسی است، که مؤلف آن را در قالب پرسش و پاسخ در جواب سوالات گوناگون مقلدان خود تدوین کرده است.
مؤلف
میرزا ابوالقاسم بن حسین جیلانى قمى، معروف به میرزاى قمى (م، ۱۲۳۱ ق) عالم امامى، محقق و شاعر اصلاً از رشت بوده ولى متولد و ساکن و متوفى قم است. او در علم اصول از مؤسسان بود و یکى از بزرگان شیعه در قرن سیزدهم هجرى است.
میرزاى قمى پس از طى مقدماتى از علوم، راهى خوانسار شد و مدت‌ها از حضور سید خوانسارى بهره برد. سپس وارد عتبات عالیات گردید و از محضر علامه مازندرانى، نجفى عاملى، استاد کل وحید بهبهانى و دیگران بهره ها برد؛ تا خود به درجه اجتهاد و استنباط رسید.
میرزا مولاى فضلا، استاد فقهاى عصر خویش، مردى متین، باوقار، پارسایى عاقل و هشیار بود و در خلوص و زهد و ورع یکتاى عصر خویش بشمار مى رفت. برخی از شاگردان بزرگ ایشان عبارتند از: سید محمدباقر شفتى، سید جواد عاملى، سید عبدالله شبّر و ملا احمد نراقى.
علاوه بر «جامع الشّتات» میرزا ابوالقاسم قمی تألیفات مهم دیگری دارد از جمله: قوانین الاصول، الغنائم، المناهج فی الطهارة والصلاة، مرشدالعلوم و معین الخواص فی فقه العبادات.
وجه تسمیه کتاب
«جامع الشّتات» به معنی «جامع متفرقات» است و در توجیه چنین نامگذاری گفته‌اند:
- چون نظم و ترتیب مسائل مندرج در این کتاب، به صورت کلاسیک نیست و در مقایسه با کتابهای دیگر کلاسیک فقهی از یک اسلوب خاص و حالت «مفردات» برخوردار است، لذا بدین نام موسوم گشته است.
- نظر به این که مرحوم میرزای قمی در این کتاب گاهی به زبان فارسی و گاهی به زبان عربی به نگارش پرداخته است و نیز گاهی از موضوع و مسائل فقهی خارج شده و مستقیما وارد مسائل اصول شده است، بنا بر این بهتر دانسته که نام کتاب را جامع الشتات بگذارد.
با این که هر دو سخن بالا در مورد این کتاب صحت دارد، لیکن این گونه خصوصیت‌ها عامل تفرقه محتوای کتاب نگشته است. نام اصلی این کتاب «السؤال و الجواب» بوده و علت وجودی و ساختار و محتوایش نیز چنین بوده است. خود محقق قمی غیر از این، نام دیگری برای کتاب انتخاب نکرده است زیرا مجموعه‌ای از علوم متعدد بود. پس از وفات میرزا، یکی از شاگردانش مجلدات یا دفترهای سه گانه را (که مکمل یکدیگر بوده‌اند) تلفیق نموده و کتاب «الرد علی الصوفیه» را نیز به آخر آن افزوده و نام این مجموعه را «جامع الشتات» گذاشته است.
محتواى کتاب
منشاء مجلدات سه گانۀ «السؤال و الجواب» یا «جامع الشّتات» پرسش‌های کتبی مردم بوده که مشکلات شرعی روزمره شان را می‌نوشتند و پاسخ کتبی از میرزا می‌خواستند. کتاب دو بخش دارد و مطالب آن به صورت سؤال و جواب به زبان عربى و فارسى بیان شده است. بخش نخست مربوط به احکام شرعى به ترتیب ابواب فقهى از طهارت تا دیات و یک دوره کامل فقه است.
بخش دوم مربوط به عقاید دینى و مسائل کلامى است و همچنین رد بر صوفیه و طعن بر برخى از بزرگان آنها است؛ مثل بایزید، مولاى رومى، محى الدین عربى و دیگران که قائل به وحدت وجود و عقول عشر بوده اند.
ویژگی‌های کتاب
«جامع الشتات» امتیازات و رجحان‌هایی بر کتابهای دیگر دارد، از جمله:
- نظر به این که منشأ و خاستگاه این کتاب حوادث و رخدادهایی است که عملا در زندگی روزمرۀ مردم پیش می‌آمد، لذا مسائلی در این کتاب وجود دارد که بی تردید در هیچ کتاب فقهی دیگر نه مطرح شده و نه اشاره‌ای به آنها شده است. بنابراین جنبۀ عملی این کتاب بیشتر است و از تکرار روند و جریان گذشتگان پیروی نکرده و در این خصیصه، یک ابتکار است.
- جالب این است که میرزا همین مسائل خاص را (که فقهای سلف در آنها بحثی نکرده‌اند) طوری به اصول و کلیات کلام گذشتگان ربط داده که خواننده به دشواری متوجه می‌شود که پیشینیان در این مورد بحث مستقیم نکرده‌اند. و اهل فن توجه دارند که این «ایجاد پیوند» کاری عظیم و بیانگر عمق بینش و وسعت علمی میرزا می‌باشد.
- کتاب، در عین مستدل بودن، زبان و بیان به اصطلاح مردمی و بیان ساده دارد و در سبک محاورات مردمی نگارش یافته است. صمیمیت و (به اصطلاح) خودمانی بودن، در جای جای کتاب میان خواننده و نویسنده یک رابطه قلبی ایجاد می‌کند. جامع الشتات می‌توانست هم به عنوان فقه مستدل و هم به عنوان یک رساله عملیه فارسی دست آنان را بگیرد و یاریشان نماید به طوری که کمتر روحانی محلی بود که از آن بی نیاز باشد در عین حال برای محققین هم منبع تحقیق بود.
- جامع الشتات دارای ساختار بخصوصی است که دست اندر کاران علوم اجتماعی (مردم نگاری، مردم شناسی، جامعه شناسی، بررسی نظام اداری و اجتماعی و...) می‌توانند به عنوان یک منبع مهم و آئینه‌ای که اصول و فروع زیادی از نحوۀ زیست مردم ایران در اوایل عصر قاجاری را نشان می‌دهد از آن بهره مند گردند. همچنین در این کتاب لغات و اصطلاحاتی به کار رفته که در زمان خود خیلی هم رایج بوده‌اند ولی متاسفانه در منابع لغوی فارسی یادی از آنها نشده، این نکته برای آنان که سر و کاری با این رشته دارند قابل توجه است.
منابع
- نرم افزار جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
متن کتاب
