سید محمدجواد ذهنی تهرانی

آیت الله سید محمدجواد ذهنی تهرانی (۱۳۲۶ - ۱۳۸۱ ش)، عالم وارسته شیعه و از شاگردان علامه شعرانی بود. وی دارای ذوقی سرشار، قلمی توانا و خطی زیبا بود و آثار ارزشمندی در موضوعات مختلف از خود به یادگار نهاد.

نام کامل	سید محمدجواد ذهنی تهرانی
زادروز	۱۳۲۶ شمسی
زادگاه	تهران
وفات	۱۳۸۱ شمسی
مدفن	قم
اساتید	علامه شعرانی، سید محمدتقی خوانساری، سید احمد خوانساری،...
شاگردان	محمدرضا کریمی، موحدی کاشانی، سید مهدی طباطبایی،...
آثار	الدرة الثمینه (شرح صمدیه)، اساس الصرف، روش تجزیه و ترکیب، گنجینه ذهنی، المباحث الفقهیه، تشریح المقاصد (شرح رسائل)،...

تحصیل و استادان

سید محمدجواد ذهنی تهرانی متولد سال ۱۳۲۶ شمسی در تهران بود. دوره ابتدایی را در دبستان عاصمی (حوالی میدان خراسان) با نمرات عالی به پایان رساند و در دبیرستان نیز دانش آموزی ممتاز بشمار می رفت. او از نظر اخلاقی نیز نمونه و برجسته بود، به طوری که در آغاز جوانی، به دلیل علاقه‌اش به مسائل مذهبی، در مجالس و مواعظ مرحوم «حاجی شیخ مهدی معزالدوله» که در مسجد معزالدوله برگزار می شد؛ شرکت می نمود. نفس گرم آن مرد خدایی، مسیر زندگی او را تغییر داد.

سید محمدجواد پس از ترک دبیرستان، دروس حوزوی را در مدارس علمیه تهران، زیر نظر استادانی بزرگ آغاز نمود و پس از به پایان رساندن دروس سطح، در سال ۱۳۵۱ ش. وارد حوزه علمیه قم گردید.

استادان سطح در تهران:

• ۱- علامه ابوالحسن شعرانی؛

• ۲- شیخ حسین کنی؛

• ۳- سید محمدتقی خوانساری؛

• ۴- سید مهدی خلخالی؛

استادان در قم:

• ۱- سید احمد خوانساری؛

• ۲- محمدعلی اراکی؛

• ۳- سید محمدرضا گلپایگانی؛

• ۴- سید شهاب الدین مرعشی نجفی؛

• ۵- سید کاظم شریعتمداری؛

• ۶- حاج شیخ راضی تبریزی؛

• ۷- شیخ محمدتقی مجلسی؛

• ۸- سید رسول موسوی تهرانی؛ ایشان درباره شاگردش می گوید: «در مدت ۴۷ سال تدریس، شاگردی به این درجه از هوش، استعداد و تقوا نداشته‌ام».

تدریس و شاگردان

تخصص آیت الله ذهنی در تألیف و تدریس در زمینه فقه، اصول، علوم غریبه و ادبیات عرب بود. آن بزرگوار همزمان با تحصیل و تألیف، تدریس را نیز آغاز نمود و در مدت بیش از ۳۵ سال در زمینه‌های مختلف، شاگردان بسیاری تربیت نمود. طلاب علوم دینی بیش از ۱۵ سال، از درس خارج فقه و اصول ایشان استفاده نمودند. وی در برخی از فصول تحصیلی، روزانه ۱۴ درس از مقدمات تا سطوح عالیه تدریس می کرد. تعدادی از شاگردان آن بزرگوار عبارتند:

• ۱- محمدرضا کریمی؛

• ۲- موحدی کاشانی؛

• ۳- برادران ملکی اصفهانی، (از استادان حوزه علمیه قم)؛

• ۴- سید مهدی طباطبایی، (پدر سید محمدحسین طباطبایی خردسالترین حافظ قرآن)؛

• ۵- سید اکبر طباطبایی؛

• ۶- سید محمد سجادی.

آثار و تألیفات

آیت الله ذهنی تهرانی به واسطه استعداد سرشار، از ابتدای طلبگی شروع به تألیف و تقریر نمود و در طی عمر کوتاه، ولی پربرکت خود، بیش از ۱۷۰ جلد کتاب در ۴۴ عنوان از خود به یادگار نهاد. در خصوص این تألیفات ذکر چهار نکته ضروری است:

۱- هدف ایشان از تألیف و شرح کتاب های حوزوی، راهنمایی و کمک به طالبان علم بود که در مقدمه یکی از کتاب‌هایش به این موضوع اشاره می کند: «در این کتاب سعی نمودم نکات و رموزات را به زبانی ساده و روشن بیان نمایم؛ تا تمام محصلین بتوانند از آن استفاده نموده و احیاناً اگر در نقطه و مکانی باشند که از فیض درس استاد محرومند؛ با راهنمایی این کتاب مشکلات متن، حل شده و نیازی به حضور در جلسه درس نداشته باشند».

۲- ایشان دارای ذوقی سرشار و قلمی توانا بود. مطالب را فقط یک بار می نوشت و دیگر بازنویسی و اصلاح نمی کرد. به طوری که در نوشته هایش، به ندرت خط خوردگی یا حذف و اضافه دیده می شود.

۳- ایشان خط زیبایی داشت و دو کتاب «تحفة الاحباب» و «اللباب» در یک نوبت، با دست خط ایشان، در کتابفروشی کتبی نجفی به طبع رسید.

۴- برای این که کتاب ها با قیمت ارزانتری به دست خوانندگان و مشتاقان علم برسد؛ از ناشران کتابهایش حق التألیف نمی گرفت.

آثار چاپ شده:

• ۱- الکلام اللطیف؛ شرح فارسی بر تصریف، ۱ جلد.

• ۲- الافاضه؛ شرح فارسی بر هدایه، ۱ جلد.

• ۳- الدرة الثمینه؛ شرح عربی بر صمدیه، ۱ جلد.

• ۴- کلمات العلویه؛ شرح فارسی بر صمدیه، ۱ جلد.

• ۵- المباحث النحویه؛ شرح فارسی بر صمدیه، ۴ جلد.

• ۶- الآثار الباقیه؛ شرح فارسی بر حاشیه ملاعبدالله، ۱ جلد.

• ۷- اساس الصرف؛ مشتمل بر امهات علم صرف به فارسی، ۱ جلد.

• ۸- انیس الطالبین؛ ترجمه آداب المتعلمین، ۱ جلد.

• ۹- روش تجزیه و ترکیب؛ ۱ جلد.

• ۱۰- گنجینه ذهنی؛ مشتمل بر اصطلاحات علوم، ۱ جلد.

• ۱۱- الکلام الغنی؛ شرح فارسی بر باب اول مغنی؛ ۲ جلد.

• ۱۲- الکلام الغنی؛ شرح فارسی بر باب رابع مغنی، ۱ جلد.

• ۱۳- توضیح المبانی؛ شرح فارسی بر مختصر المعانی، ۶ جلد.

• ۱۴- تفصیل الفصول؛ شرح فارسی بر معالم الاصول، ۶ جلد.

• ۱۵- بیان المراد؛ شرح فارسی بر جلد اول اصول الفقه، ۳ جلد.

• ۱۶- منهج الهدایه، شرح فارسی بر مبحث وقت و قبله، ۱ جلد.

• ۱۷- المباحث الفقهیه، شرح فارسی بر شرح لمعه، ۳۰ جلد.

• ۱۸- تشریح المقاصد؛ شرح فارسی بر رسائل، ۶ جلد.

• ۱۹- تشریح المطالب؛ شرح فارسی بر مکاسب (ناتمام)، ۸ جلد.

• ۲۰- تحریر الفصول؛ شرح فارسی بر کفایة الاصول، ۶ جلد.

• ۲۱- فصول المنطق؛ شرح فارسی بر لئالی مرحوم حاجی، ۲ جلد.

• ۲۲- فصول الحکمه؛ شرح فارسی بر الهیات منظومه، ۳ جلد.

• ۲۳- تحفة الاحباب؛ شرح فارسی بر تشریح الافلاک، ۱ جلد.

• ۲۴- اللباب؛ شرح فارسی بر خلاصة الحساب شیخ بهایی، ۱ جلد.

• ۲۵- المقامع؛ شرح فارسی بر جوامع الجامع طبرسی (ناتمام)، ۲ جلد.

• ۲۶- ترجمه کامل الزیارات ابن قولویه؛ ۱ جلد.

• ۲۷- از مدینه تا مدینه؛ دوره کامل مقتل حضرت سیدالشهداء علیه السلام، ۱ جلد.

• ۲۸- رساله در صلوة جمعه؛ ۱ جلد.

• ۲۹- تصحیح و تعلیق بر «شرح نهج البلاغه» ملا فتح الله کاشانی؛ ۲ جلد.

• ۳۰- تصحیح و تعلیق بر رساله حقوق علامه مجلسی، ۱ جلد.

• ۳۱- المباحث الاصولیه؛ یک دوره اصول فارسی، ۱ جلد.

• ۳۲- اسرار آفرینش؛ ترجمه علل الشرایع، ۲ جلد.

• ۳۳- عناوین الاحکام؛ ترجمه متن لمعه، ۴ جلد.

• ۳۴- تصحیح و تعلیق بر گوهر شب چراغ؛ ۱۰ جلد.

• ۳۵- کشکول ذهنی؛ مشتمل بر موضوعات چهارده گانه، ۱ جلد.

• ۳۶- حل المسائل هدایه، ۱ جلد.

آثار چاپ نشده:

• ۱- الفوائد النحویه فی ما یروی عن الائمة الاثنی عشریه؛ ۳ جلد.

• ۲- مدارک الاحکام شرح فارسی بر شرایع الاسلام؛ (ناتمام) ۱۰ جلد.

• ۳- حاشیه بر عروة الوثقی سید محمدکاظم یزدی؛ ۱ جلد.

• ۴- شرح و ترجمه کشف المراد؛ ۱ جلد.

• ۵- شرح و ترجمه باب حادی العشر؛ ۱ جلد.

• ۶- ترجمه گوهر شب چراغ؛ ۱ جلد.

• ۷- منطق مقدماتی؛ ۱ جلد.

ویژگی‌های اخلاقی

مرحوم سید محمدجواد ذهنی بسیار صبور، مؤدب، باوقار و شهرت‌گریز بود. خیلی کم می خوابید. ۲ تا ۳ ساعت قبل از اذان صبح بیدار و به عبادت و مطالعه مشغول بود.

مناعت‌طبع عجیبی داشت. پس از هجرت به قم، تا سالیان دراز در محله‌های مختلف اقامت گزید و با وجود داشتن اقوام ثروتمند، دست نیاز به سوی کسی دراز نکرد. سرانجام در محله قدیمی سیدان، در خانه‌ای ساکن شد که یک دانگ از آن متعلق به او بود. سال ۱۳۶۸ ش. به اصرار اهالی و معتمدان محل، امامت جماعت مسجد حبیب الله بیگ (واقع در محله سیدان) را پذیرفت و همواره در رفع مشکلات مردم، به ویژه افراد نیازمند تلاش می کرد.

آیت الله ذهنی تهرانی ارادت مخصوصی به امامان معصوم، به خصوص سید و سالار شهیدان امام حسین علیه السلام داشت و همیشه مهمترین مسأله را در این دنیا، کسب معارف اهل بیت علیهم السلام می دانست. ایشان در مصائب معصومان، با تعطیل درس و ملبس شدن به لباس عزا، با ذوق و عبارات مخصوص خود، همیشه اطرافیان را متوجه مناقب عالیه اهل بیت علیهم السلام می نمود.

مجالس روضه را به طور غیرمستقیم در مسجد حبیب الله بیگ برگزار می کرد. ایشان در مقدمه کتاب مقتل الحسین علیه السلام این گونه می نویسد: «...با خود حدیث نفس می‌نمودم که گیرم در تمام علوم و فنون اثری از خود به جای گذاشتی و از هر بوستانی گل‌هایی چیدی، اگر در زمینه مصائب خامس آل عبا و اهل بیت گرامی اش اثری از خویش به یادگار نگذاری، چه کارکردی و کجا دینِ خود را به صاحب شرع ادا نموده ای...؟».

وفات

آیت الله سید محمدجواد ذهنی تهرانی، سرانجام عصر پنج شنبه ۷ شهریور ۱۳۸۱ شمسی (برابر با ۲۰ جمادی الثانی ۱۴۲۳ ق) در سالروز میلاد جده اش حضرت فاطمه (سلام الله علیها) چشم از جهان فروبست و به دیدار اجداد طاهرینش شتافت. پیکر مطهر آن فقیه وارسته، به قم انتقال یافت و در بقعه علی بن بابویه قمی (پدر شیخ صدوق)، به خاک سپرده شد.

منابع

• مرتضی عبدالوهابی، ستارگان حرم، جلد ۱۷، صفحه ۱۷۲-۱۸۳.