ابوالقاسم دانش آشتیانی: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ حاج شيخ ابوالقاسم دانش آشتياني را به شیخ ابوالقاسم دانش آشتیانی منتقل کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | <br /> | |
| − | + | ==ولادت == | |
| − | + | ابوالقاسم دانش آشتياني در سال 1329 ق. در آشتيان پا به عرصه وجود گذاشت. پدرش آقا شيخ محمدتقي دانش از علماي بنام اين خاندان است. ايشان در [[تهران]] از محضر آيت الله [[میرزا محمد حسن آشتیانی|ميرزا محمدحسن آشتياني]] استفاده كرد و پس از كسب مقامات علمي، به موطن خود مراجعت نمود و در [[مسجد جامع]] آن شهر به [[امام جماعت|امامت جماعت]] و تبليغ و ارشاد مشغول شد. | |
| − | + | آيت الله دانش در [[قم]] نيز بعضي از كتب را درس مي‌گفتند كه تعدادي از شاگردان آن روز ايشان هم اكنون در زمره اساتيد و بزرگان حوزه جاي دارند كه از ميان آن‌ها، تنها به ذكر دو نفر اكتفا مي شود: حجج الاسلام والمسلمين: | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | #شهيد دكتر غلامرضا دانش آشتياني؛ | |
| + | #مرحوم حاج ميرزا حسين دانش آشتياني؛ | ||
| − | + | == تحصيل و اساتيد == | |
| + | ابوالقاسم دانش حدود 14 سال داشت كه در با مرحوم [[سید محمدرضا موسوی گلپایگانی|آيت الله گلپايگاني]]، كه آن زمان از اساتيد و فضلاي جوان حوزه علميه [[قم]] بود، آشنا شد و با پیشنهاد ایشان براي ادامه تحصيلات به [[حوزه علميه قم]] رفت. او ابتدا در محضر آيت الله فيض قمي، به تحصيل و تهذيب مشغول گردید. همچنین در درس اساتيد و دانشمندان بنام حوزه حاضر شد و از محضر ايشان كسب كمالات كرد. | ||
| − | + | با اين كه در آشتيان مقداري از [[ادبیات عرب|ادبيات]] و [[منطق]] را خوانده بود، اما مجدداً اين علوم را از اساتيد آن روز، يعني آيت الله آقا ميرزا محمدعلي اديب تهراني و آيت الله آقا سيد مهدي كشفي فراگرفت. سطوح متوسط را نیز از آيت الله آخوند ملا علي معصومي همداني (م 1398 ق) همداني آموخت. | |
| − | + | [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]]، [[مکاسب (کتاب)|مكاسب]] و طهارت شيخ را از حضرات آيات: [[میرزا محمد فیض قمی|ميرزا محمد فيض قمي]] (م 1370)، [[سید محمد حجت کوه کمره ای|سيد محمدحجت كوه‌كمره‌اي]] (م 1372 ق)، [[سید محمدتقی خوانساری|سيد محمدتقي خوانساري]] (م 1371 ق) و [[سید احمد خوانساری|سيد احمد خوانساري]] (م 1405 ق) استفاده كرد. پس از اتمام دروس سطح، نزديك به چهار سال در درس مؤسس حوزه علميه آيت الله [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|شيخ عبدالكريم حائري يزدي]] (م 1355 ق) حاضر شد. | |
| − | + | پس از ورود [[آیت الله بروجردی|آيت الله بروجردي]] به حوزه علميه قم و تشكيل محفل درس، آيت الله دانش به جمع شاگردان ايشان درآمد و تا آخر كه آقاي بروجردي درس مي‌گفتند، به درس ايشان حاضر شد و از محضر وي بهره برد. | |
| − | + | '''اجازات:''' | |
| − | + | آيت الله دانش با جد و جهد در راه فراگيري علوم [[اهل بيت]] علیهم السلام به درجه عاليه [[اجتهاد]] نايل شد و اجازات متعددي از اساتيد و بزرگان عصرش از جمله [[سید محمدتقی خوانساری|سيد محمدتقي خوانساري]] اخذ نمود. آيت الله [[میرزا محمد فیض قمی|ميرزا محمد فيض]] در اجازه‌نامه‌اي كه براي ايشان نگاشته، آورده است: «از مبدأ تمييز الي كنون اشتغال به تحصيل داشته، در حوزه علميه [[قم]] تكميلات و ترقيات نموده، از درس تحقيق علماي اعاظم و فقهاي اكابر استفاده مي‌فرمودند. مدت‌هاست كه در حوزه بحث احقر حاضر و يكي از فضلاي حوزه بشمار مي‌روند و با جديتي كافي و همتي وافي ليلاً و نهاراً تحصيل و تكميل نموده تا آن كه بحمدالله تعالي نايل به مراد و بالغ به مرتبه [[اجتهاد]] شدند. فهنيئاً له تلك الدرجة العليا والرتبة العظمي...». | |
| − | آيت الله دانش | + | همچنين مرجع بزرگ [[شیعه|شيعه]] آيت الله [[سید ابوالحسن اصفهانی|سيد ابوالحسن اصفهاني]] (م 1365 ق) نيز براي آيت الله دانش اجازه اجتهادي صادر كرده‌اند كه استاد حوزه علميه [[نجف]] اشرف آيت الله [[آقا ضیاءالدین عراقی|آقا ضياءالدين عراقي]] در حاشيه، آن را تصديق و گواهي كرده است. علاوه بر اين، ايشان از همه اساتيد مذكور و نيز از علامه [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهراني]] (م، 1389 ق) [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل [[حديث]] هم داشت. |
| − | == | + | == فعالیتهای اجتماعی == |
| + | '''وكالت مراجع:''' | ||
| − | + | از امور قابل توجه در مورد آيت الله دانش، اعتماد و اطمينان مراجع عصر به وي مي‌باشد. وي از زمان مرجع بزرگ آيت الله [[سید ابوالحسن اصفهانی|سيد ابوالحسن اصفهاني]] قدس سره، وكالت بسياري مراجع بزرگ را دارا بود و نماينده‌اي امين و امانتداري پرهيزكار در امور حسبيه زعماي شيعه بشمار مي‌آمد. ايشان وكيل تام الاختيار [[سید ابوالقاسم خویی|آيت الله خويي]] بود و سال‌ها امور شهريه آن مرجع بزرگ را در [[قم]]، با درايت و دقت اداره مي‌كرد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | از امور قابل توجه در مورد | ||
آيت الله آقا سيد عباس كاشاني براي نگارنده نقل كردند: «در ايام اقامت ما در نجف اشرف، بارها ديده بودم كه آيت الله خويي به كساني كه از قم به خدمت ايشان مي‌رسند و در امورمالي كاري داشتند، معمولاً مي‌فرمود: «در قم به آقاي دانش مراجعه كنيد» و نام او را با احترام مي‌برد. من آقاي دانش را كه اين همه مورد اعتماد آيت الله خويي بود، نمي شناختم. تا اين كه روزي از آقا سيد جمال، فرزند آيت الله خويي پرسيدم، ايشان گفت: آقا ميرزا ابوالقاسم دانش از محترمين علماي قم است كه پدرم با همه سخت‌گيري و دقت در صدور اجازه وكالت، با اصرار ايشان را وكيل تام‌الاختيار خود قرار داده‌اند». | آيت الله آقا سيد عباس كاشاني براي نگارنده نقل كردند: «در ايام اقامت ما در نجف اشرف، بارها ديده بودم كه آيت الله خويي به كساني كه از قم به خدمت ايشان مي‌رسند و در امورمالي كاري داشتند، معمولاً مي‌فرمود: «در قم به آقاي دانش مراجعه كنيد» و نام او را با احترام مي‌برد. من آقاي دانش را كه اين همه مورد اعتماد آيت الله خويي بود، نمي شناختم. تا اين كه روزي از آقا سيد جمال، فرزند آيت الله خويي پرسيدم، ايشان گفت: آقا ميرزا ابوالقاسم دانش از محترمين علماي قم است كه پدرم با همه سخت‌گيري و دقت در صدور اجازه وكالت، با اصرار ايشان را وكيل تام‌الاختيار خود قرار داده‌اند». | ||
| − | + | '''مسئوليت كتابخانه مسجد اعظم:''' | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
آيت الله دانش آشتياني، پس از حضور در درس آيت الله العظمي بروجردي، مورد توجه ايشان قرار گرفت و عهده دار امور مختلفي شد؛ از جمله، به نمايندگي از سوي آن زعيم عاليقدر، براي رسيدگي به مشكلات به نقاط مختلف كشور اعزام گرديد.(8) و همچنين مأمور تهيه فهرست كاملي از كتب كتابخانه [[مدرسه فيضيه]] شد؛(9) كه اين دو وظيفه با آيت الله حاج آقا مجتبي عراقي كه با يكديگر عقد اخوت و دوستي ديرينه داشتند و در دوران طلبگي در فيضيه هم حجره نيز بودند،(10) انجام گرفت. | آيت الله دانش آشتياني، پس از حضور در درس آيت الله العظمي بروجردي، مورد توجه ايشان قرار گرفت و عهده دار امور مختلفي شد؛ از جمله، به نمايندگي از سوي آن زعيم عاليقدر، براي رسيدگي به مشكلات به نقاط مختلف كشور اعزام گرديد.(8) و همچنين مأمور تهيه فهرست كاملي از كتب كتابخانه [[مدرسه فيضيه]] شد؛(9) كه اين دو وظيفه با آيت الله حاج آقا مجتبي عراقي كه با يكديگر عقد اخوت و دوستي ديرينه داشتند و در دوران طلبگي در فيضيه هم حجره نيز بودند،(10) انجام گرفت. | ||
| − | پس از تأسيس كتابخانه مسجد اعظم به وسيله آيت الله العظمي بروجردي، اداره اين مركز از سوي ايشان به آيت الله دانش واگذار شد. | + | پس از تأسيس كتابخانه [[مسجد اعظم قم|مسجد اعظم]] به وسيله آيت الله العظمي بروجردي، اداره اين مركز از سوي ايشان به آيت الله دانش واگذار شد. آيت الله دانش حدود 40 سال مسئوليت اين مركز علمي و فرهنگي را به خوبي اداره كرد و تعداد كتب چاپي و خطي آن را به سطح يكي از بزرگترين كتابخانه‌هاي [[قم]] ارتقا داد. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | آيت الله دانش حدود 40 سال مسئوليت | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | '''حضور در صحنه‌هاي انقلاب اسلامي:''' | |
| − | + | آيت الله دانش با [[امام خمینی]] نيز رابطه‌اي نزديك و صميمي داشت و غير از اين كه وكيل و پرداخت شهريه ايشان بود، ارتباط زيادي با امام داشت. حضرت امام نيز اعتماد و وثوق بالايي به حضرت آيت الله دانش داشتند، كه اين مطلب از نامه‌هايي كه از [[نجف]] اشرف براي مرحوم [[سید احمد خمینی|سيد احمد خميني]] فرستاده‌اند و اموري كه به آقاي دانش ارجاع داده‌اند، مشخص مي‌شود.(15) | |
| − | + | آن فقيد مجاهد در مبارزات علما و ملت ايران عليه نظام ستمشاهي با نشر اعلاميه‌هاي حضرت امام و كمك و مساعدت به كساني كه در صف مقدم مبارزه بودند، همراهي مي‌كرد. در [[ماه محرم|محرم]] سال 1357 ش. بر سر مزار يكي از شهداي انقلاب در آشتيان، در جمع هزاران تن از مردم منطقه، سخنراني پرشوري ايراد كرد كه هنوز طنين آن كه وعده برچيده شدن حكومت شاه را مي داد، در اذهان باقي مانده است. | |
| − | + | در اوان پيروزي انقلاب اسلامي، آيت الله دانش براي احياي سنت ديرپاي [[نماز جمعه]]، از سوي حضرت امام قدس سره به [[امام جمعه|امامت جمعه]] آشتيان منصوب شد(16) كه در اين سنگر نيز منشأ خدمات بسياري بود. وی در جنگ تحميلي نيز با وجود كهولت و بيماري، براي تقويت روحيه رزمندگان در مناطق جنگي حضور يافت.(17) | |
| − | ''' | + | '''خدمات اجتماعی:''' |
| − | + | ايشان بعد از درگذشت پدرش در سال 1358 ق. راهي آشتيان شد و عهده‌دار امور ديني و تبليغي شهر شد و در ضمن، ارتباط خود را با [[حوزه علميه قم]] حفظ كرد و رفت و آمد دائم داشت. در آشتيان با اقامه جماعت و تشكيل مجالس [[اهل بيت]] علیهم السلام و احياي [[وقف|موقوفات]]، تمام سعي و اهتمام خويش را صرف تبليغ و ترويج [[دين]] در ميان مردم كرد. از ثمرات همت عالي آن بزرگوار كه به مدد مردان خيرانديش و علاقه‌مندان وي به انجام رسيد، مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: | |
| − | + | #كمك و دستگيري از مستمندان و نيازمندان؛ | |
| + | #احياي موقوفات جهت اقامه مجالس ديني. | ||
| + | #تأسيس و بازسازي مساجد و حسينيه‌هاي متعدد؛ | ||
| + | #تأسيس مصلاي آشتيان كه پس از درگذشت ايشان، از سوي مردم به «مصلاي بزرگ آيت الله دانش» نام گرفته است؛ | ||
| + | #تشكيل صندوق قرض الحسنه؛ | ||
| + | #تشكيل كتابخانه‌هاي حضرت سيدالشهدا و حضرت صاحب الامر علیهم السلام در آشتيان؛(18) | ||
| + | #احيا و نوسازي مدرسه علميه آشتيان. اين حوزه با قدمتي بيش از يك و نيم قرن(19) پايگاه معنوي و ديني منطقه بوده و آيت الله دانش ده‌ها سال نقش محوري را در اين مركز داشته است. | ||
| − | + | ==ویژگی‌های اخلاقی== | |
| − | آيت الله دانش | + | آيت الله دانش را بايد از مصاديق مردان علم و عمل و تعهد و ديانت دانست، به طوري كه در [[حوزه علميه قم]] و نزد مردم به وارستگي، امانتداري و درستكاري شهره بود. اعتماد علماي بزرگ و عشق و علاقه مردمِ آشتيان به آن عالم جليل، حاصل نزديك به يك قرن مشي عالمانه و زندگي ساده و [[زهد|زاهدانه]] توأم با خدمت و فرار از هر گونه شهرت‌طلبي و مقام‌پرستي او بود. |
| − | + | '''ارادت به اهل بيت علیهم السلام:''' | |
| − | + | او، در آستان مقدس [[اهل البیت|اهل البيت]] خادمي با خلوص بود و در تعظيم نام و يادشان سعي وافري داشت. در تشكيل مجالس اعياد و وفيات اهتمام مي‌ورزيد و در تمام مناسبت‌ها، حسب الامر ايشان، در آشتيان مراسم برگزار مي‌شد و خودشان با وجود كهولت و مشقت، در اين مجالس شركت مي‌كردند. | |
| − | ''' | + | '''ساده زيستي:''' |
| − | + | طي ده‌ها سال، سطح زندگي او تغيير نكرد و به گواه همه كساني كه ايشان را از نزديك مي‌شناختند، همواره رويه‌اي [[قناعت]] منشانه و زاهدانه داشت؛ در حالي كه مي‌توانست زندگي مرفهي فراهم كند. حضرت امام بعد از پيروزي انقلاب و سفر به [[قم]]، شبي سرزده به ديدار آيت الله دانش می‌روند و زندگي ساده ايشان را، كه پس از سال‌ها وكالت و مسئوليت در امور ماليِ حوزه، سطح زندگي‌شان تغيير نكرده بود، مي‌ستايند. با اين كه در آشتيان يا قم اشتغالات زيادي داشتند و خدمات مختلفي را انجام مي‌دادند، اما هيچ دفتر، منشي و يا راننده‌اي نداشت و شخصاً امور خود را اداره مي‌كرد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | '''تواضع و فروتني:''' | |
| − | + | آيت الله دانش آشتياني از مصاديق كساني بود كه علم را با [[حلم]] و [[تقوا]] و [[تواضع]] عجين كرده‌اند. با اين كه مقام علمي بالايي داشت و از روزگار جواني به مرتبه [[اجتهاد]] و استنباط رسيده بود، هيچگاه اظهار نمي‌كرد و اگر ساعت‌ها در محضرش مي‌نشستي، كلامي كه نشانه اظهار شخصيت و خودستايي باشد، از ايشان شنيده نمي‌شد و معمولاً نظر ديگران را نقل مي‌كرد. | |
| − | + | '''مردمداري و بي‌ادعائي:''' | |
| − | + | وي سال‌ها با مردم و در ميان آن ها زندگي كرد و در غم و شاديشان شريك بود. اگر در دورترين نقطه شهر كسي از طبقات پايين اجتماع ايشان را دعوت مي‌كرد، مي‌پذيرفت و بدون تكلف در مجلس او حاضر مي‌شد. با كودكان و جوانان بسيار صميمي و با ملاطفت برخورد مي‌كرد و با وجود كهولت، رابطه‌اي عاطفي و نزديك با جوانان داشت. | |
| − | + | == وفات == | |
| + | مرحوم آيت الله دانش آشتياني، سرانجام روز جمعه هشتم تير 1380 شمسی (1422 ق)، در 93 سالگی دار فانی را وداع گفت. پيكر پاكش پس از اقامه [[نماز میت|نماز]] به وسيله آيت الله صافي گلپايگاني، در جوار بارگاه ملكوتي [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها در مسجد طباطبايي به خاك سپرده شد. | ||
==آثار ماندگار== | ==آثار ماندگار== | ||
| سطر ۱۳۵: | سطر ۸۵: | ||
از مرحوم آيت الله دانش آشتياني آثار مكتوب ذيل به يادگار مانده است:(25) | از مرحوم آيت الله دانش آشتياني آثار مكتوب ذيل به يادگار مانده است:(25) | ||
| − | # تقريرات [[فقه]] و [[اصول]] بعضي از اساتيدشان؛ | + | #تقريرات [[فقه]] و [[اصول]] بعضي از اساتيدشان؛ |
| − | # دو سرمايه نفيس: اين رساله شرحي بر [[حديث ثقلين]] است؛ | + | #دو سرمايه نفيس: اين رساله شرحي بر [[حديث ثقلين]] است؛ |
| − | # سقيفه: كه پيرامون مسئله جانشيني پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله است. اين كتاب ترجمه و تعليق بر كتاب السقيفه از مرحوم آيت الله آقا سيد احمد روحاني قدس سره است. | + | #سقيفه: كه پيرامون مسئله جانشيني پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله است. اين كتاب ترجمه و تعليق بر كتاب السقيفه از مرحوم آيت الله آقا سيد احمد روحاني قدس سره است. |
| − | # رمز نيكبختي: كه درباره آثار و بركات ذكر شريف [[صلوات]] نگاشته شده و ترجمه و تعليق بر رساله سرّالسّعاده آيت الله آقا سيد احمد روحاني قدس سره است. | + | #رمز نيكبختي: كه درباره آثار و بركات ذكر شريف [[صلوات]] نگاشته شده و ترجمه و تعليق بر رساله سرّالسّعاده آيت الله آقا سيد احمد روحاني قدس سره است. |
| − | # دو مجلد نشريه كتابخانه مسجد اعظم قم: كه شامل 24 ماهنامه است، به سردبيري و همت ايشان از ارديبهشت 1344 تا اسفند 1345 منتشر شد و در آن زمان و با امكانات محدود آن وقت، اثر بسيار مهمي بشمار مي‌آيد. به جهت چهره موجه آيت الله خوانساري، آثار خوبي از علما و بزرگان در اين مجموعه به چشم مي‌خورد. بعضي از نويسندگان نشريه كتابخانه مسجد اعظم، عبارتند از حضرات آيات: صافي گلپايگاني، حاج شيخ مرتضي حائري يزدي، نوري همداني، حسين شب زنده‌دار، سيد جلال طاهرشمس گلپايگاني و... | + | #دو مجلد نشريه كتابخانه مسجد اعظم قم: كه شامل 24 ماهنامه است، به سردبيري و همت ايشان از ارديبهشت 1344 تا اسفند 1345 منتشر شد و در آن زمان و با امكانات محدود آن وقت، اثر بسيار مهمي بشمار مي‌آيد. به جهت چهره موجه آيت الله خوانساري، آثار خوبي از علما و بزرگان در اين مجموعه به چشم مي‌خورد. بعضي از نويسندگان نشريه كتابخانه مسجد اعظم، عبارتند از حضرات آيات: صافي گلپايگاني، حاج شيخ مرتضي حائري يزدي، نوري همداني، حسين شب زنده‌دار، سيد جلال طاهرشمس گلپايگاني و... |
| − | # مقالات مختلف در زمينه‌هاي اخلاقي و اجتماعي كه در نشريات مختلف به چاپ رسيده است. شانزده مورد از اين مقالات به همت فاضل محترم حجةالاسلام والمسلمين سيد مهدي شمس الدين (داماد آن مرحوم) تحت عنوان «چشمه‌سار معرفت» به چاپ رسيده است. عناوين بعضي از اين مقالات چنين است: نظري به صدر اسلام، مردان فضيلت، استفاده از حوادث، مشكل [[ازدواج]]، جهان زنده، مكتب پارسايي و پرهيزكاري، اهميت تبليغات و... | + | #مقالات مختلف در زمينه‌هاي اخلاقي و اجتماعي كه در نشريات مختلف به چاپ رسيده است. شانزده مورد از اين مقالات به همت فاضل محترم حجةالاسلام والمسلمين سيد مهدي شمس الدين (داماد آن مرحوم) تحت عنوان «چشمه‌سار معرفت» به چاپ رسيده است. عناوين بعضي از اين مقالات چنين است: نظري به صدر اسلام، مردان فضيلت، استفاده از حوادث، مشكل [[ازدواج]]، جهان زنده، مكتب پارسايي و پرهيزكاري، اهميت تبليغات و... |
در پايان سزاوار است اشاره شود كه از ايشان يك فرزند به يادگار مانده است؛ وي فاضل معظم آيت الله حاج شيخ محمدتقي دانش متولد سال 1358 ق. مي‌باشد، كه علاوه بر استفاده از محضر پدر دانشمندش از حضرات آيات: سلطاني طباطبايي، گلپايگاني، اراكي و [[امام خمينی]] بهره برده است. مراتب فضل، تقوا و اخلاق ايشان يادآور سيماي پدر ارجمندشان است. | در پايان سزاوار است اشاره شود كه از ايشان يك فرزند به يادگار مانده است؛ وي فاضل معظم آيت الله حاج شيخ محمدتقي دانش متولد سال 1358 ق. مي‌باشد، كه علاوه بر استفاده از محضر پدر دانشمندش از حضرات آيات: سلطاني طباطبايي، گلپايگاني، اراكي و [[امام خمينی]] بهره برده است. مراتب فضل، تقوا و اخلاق ايشان يادآور سيماي پدر ارجمندشان است. | ||
نسخهٔ ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۵:۵۲
محتویات
ولادت
ابوالقاسم دانش آشتياني در سال 1329 ق. در آشتيان پا به عرصه وجود گذاشت. پدرش آقا شيخ محمدتقي دانش از علماي بنام اين خاندان است. ايشان در تهران از محضر آيت الله ميرزا محمدحسن آشتياني استفاده كرد و پس از كسب مقامات علمي، به موطن خود مراجعت نمود و در مسجد جامع آن شهر به امامت جماعت و تبليغ و ارشاد مشغول شد.
آيت الله دانش در قم نيز بعضي از كتب را درس مي‌گفتند كه تعدادي از شاگردان آن روز ايشان هم اكنون در زمره اساتيد و بزرگان حوزه جاي دارند كه از ميان آن‌ها، تنها به ذكر دو نفر اكتفا مي شود: حجج الاسلام والمسلمين:
- شهيد دكتر غلامرضا دانش آشتياني؛
- مرحوم حاج ميرزا حسين دانش آشتياني؛
تحصيل و اساتيد
ابوالقاسم دانش حدود 14 سال داشت كه در با مرحوم آيت الله گلپايگاني، كه آن زمان از اساتيد و فضلاي جوان حوزه علميه قم بود، آشنا شد و با پیشنهاد ایشان براي ادامه تحصيلات به حوزه علميه قم رفت. او ابتدا در محضر آيت الله فيض قمي، به تحصيل و تهذيب مشغول گردید. همچنین در درس اساتيد و دانشمندان بنام حوزه حاضر شد و از محضر ايشان كسب كمالات كرد.
با اين كه در آشتيان مقداري از ادبيات و منطق را خوانده بود، اما مجدداً اين علوم را از اساتيد آن روز، يعني آيت الله آقا ميرزا محمدعلي اديب تهراني و آيت الله آقا سيد مهدي كشفي فراگرفت. سطوح متوسط را نیز از آيت الله آخوند ملا علي معصومي همداني (م 1398 ق) همداني آموخت.
رسائل، مكاسب و طهارت شيخ را از حضرات آيات: ميرزا محمد فيض قمي (م 1370)، سيد محمدحجت كوه‌كمره‌اي (م 1372 ق)، سيد محمدتقي خوانساري (م 1371 ق) و سيد احمد خوانساري (م 1405 ق) استفاده كرد. پس از اتمام دروس سطح، نزديك به چهار سال در درس مؤسس حوزه علميه آيت الله شيخ عبدالكريم حائري يزدي (م 1355 ق) حاضر شد.
پس از ورود آيت الله بروجردي به حوزه علميه قم و تشكيل محفل درس، آيت الله دانش به جمع شاگردان ايشان درآمد و تا آخر كه آقاي بروجردي درس مي‌گفتند، به درس ايشان حاضر شد و از محضر وي بهره برد.
اجازات:
آيت الله دانش با جد و جهد در راه فراگيري علوم اهل بيت علیهم السلام به درجه عاليه اجتهاد نايل شد و اجازات متعددي از اساتيد و بزرگان عصرش از جمله سيد محمدتقي خوانساري اخذ نمود. آيت الله ميرزا محمد فيض در اجازه‌نامه‌اي كه براي ايشان نگاشته، آورده است: «از مبدأ تمييز الي كنون اشتغال به تحصيل داشته، در حوزه علميه قم تكميلات و ترقيات نموده، از درس تحقيق علماي اعاظم و فقهاي اكابر استفاده مي‌فرمودند. مدت‌هاست كه در حوزه بحث احقر حاضر و يكي از فضلاي حوزه بشمار مي‌روند و با جديتي كافي و همتي وافي ليلاً و نهاراً تحصيل و تكميل نموده تا آن كه بحمدالله تعالي نايل به مراد و بالغ به مرتبه اجتهاد شدند. فهنيئاً له تلك الدرجة العليا والرتبة العظمي...».
همچنين مرجع بزرگ شيعه آيت الله سيد ابوالحسن اصفهاني (م 1365 ق) نيز براي آيت الله دانش اجازه اجتهادي صادر كرده‌اند كه استاد حوزه علميه نجف اشرف آيت الله آقا ضياءالدين عراقي در حاشيه، آن را تصديق و گواهي كرده است. علاوه بر اين، ايشان از همه اساتيد مذكور و نيز از علامه آقا بزرگ تهراني (م، 1389 ق) اجازه نقل حديث هم داشت.
فعالیتهای اجتماعی
وكالت مراجع:
از امور قابل توجه در مورد آيت الله دانش، اعتماد و اطمينان مراجع عصر به وي مي‌باشد. وي از زمان مرجع بزرگ آيت الله سيد ابوالحسن اصفهاني قدس سره، وكالت بسياري مراجع بزرگ را دارا بود و نماينده‌اي امين و امانتداري پرهيزكار در امور حسبيه زعماي شيعه بشمار مي‌آمد. ايشان وكيل تام الاختيار آيت الله خويي بود و سال‌ها امور شهريه آن مرجع بزرگ را در قم، با درايت و دقت اداره مي‌كرد.
آيت الله آقا سيد عباس كاشاني براي نگارنده نقل كردند: «در ايام اقامت ما در نجف اشرف، بارها ديده بودم كه آيت الله خويي به كساني كه از قم به خدمت ايشان مي‌رسند و در امورمالي كاري داشتند، معمولاً مي‌فرمود: «در قم به آقاي دانش مراجعه كنيد» و نام او را با احترام مي‌برد. من آقاي دانش را كه اين همه مورد اعتماد آيت الله خويي بود، نمي شناختم. تا اين كه روزي از آقا سيد جمال، فرزند آيت الله خويي پرسيدم، ايشان گفت: آقا ميرزا ابوالقاسم دانش از محترمين علماي قم است كه پدرم با همه سخت‌گيري و دقت در صدور اجازه وكالت، با اصرار ايشان را وكيل تام‌الاختيار خود قرار داده‌اند».
مسئوليت كتابخانه مسجد اعظم:
آيت الله دانش آشتياني، پس از حضور در درس آيت الله العظمي بروجردي، مورد توجه ايشان قرار گرفت و عهده دار امور مختلفي شد؛ از جمله، به نمايندگي از سوي آن زعيم عاليقدر، براي رسيدگي به مشكلات به نقاط مختلف كشور اعزام گرديد.(8) و همچنين مأمور تهيه فهرست كاملي از كتب كتابخانه مدرسه فيضيه شد؛(9) كه اين دو وظيفه با آيت الله حاج آقا مجتبي عراقي كه با يكديگر عقد اخوت و دوستي ديرينه داشتند و در دوران طلبگي در فيضيه هم حجره نيز بودند،(10) انجام گرفت.
پس از تأسيس كتابخانه مسجد اعظم به وسيله آيت الله العظمي بروجردي، اداره اين مركز از سوي ايشان به آيت الله دانش واگذار شد. آيت الله دانش حدود 40 سال مسئوليت اين مركز علمي و فرهنگي را به خوبي اداره كرد و تعداد كتب چاپي و خطي آن را به سطح يكي از بزرگترين كتابخانه‌هاي قم ارتقا داد.
حضور در صحنه‌هاي انقلاب اسلامي:
آيت الله دانش با امام خمینی نيز رابطه‌اي نزديك و صميمي داشت و غير از اين كه وكيل و پرداخت شهريه ايشان بود، ارتباط زيادي با امام داشت. حضرت امام نيز اعتماد و وثوق بالايي به حضرت آيت الله دانش داشتند، كه اين مطلب از نامه‌هايي كه از نجف اشرف براي مرحوم سيد احمد خميني فرستاده‌اند و اموري كه به آقاي دانش ارجاع داده‌اند، مشخص مي‌شود.(15)
آن فقيد مجاهد در مبارزات علما و ملت ايران عليه نظام ستمشاهي با نشر اعلاميه‌هاي حضرت امام و كمك و مساعدت به كساني كه در صف مقدم مبارزه بودند، همراهي مي‌كرد. در محرم سال 1357 ش. بر سر مزار يكي از شهداي انقلاب در آشتيان، در جمع هزاران تن از مردم منطقه، سخنراني پرشوري ايراد كرد كه هنوز طنين آن كه وعده برچيده شدن حكومت شاه را مي داد، در اذهان باقي مانده است.
در اوان پيروزي انقلاب اسلامي، آيت الله دانش براي احياي سنت ديرپاي نماز جمعه، از سوي حضرت امام قدس سره به امامت جمعه آشتيان منصوب شد(16) كه در اين سنگر نيز منشأ خدمات بسياري بود. وی در جنگ تحميلي نيز با وجود كهولت و بيماري، براي تقويت روحيه رزمندگان در مناطق جنگي حضور يافت.(17)
خدمات اجتماعی:
ايشان بعد از درگذشت پدرش در سال 1358 ق. راهي آشتيان شد و عهده‌دار امور ديني و تبليغي شهر شد و در ضمن، ارتباط خود را با حوزه علميه قم حفظ كرد و رفت و آمد دائم داشت. در آشتيان با اقامه جماعت و تشكيل مجالس اهل بيت علیهم السلام و احياي موقوفات، تمام سعي و اهتمام خويش را صرف تبليغ و ترويج دين در ميان مردم كرد. از ثمرات همت عالي آن بزرگوار كه به مدد مردان خيرانديش و علاقه‌مندان وي به انجام رسيد، مي‌توان به اين موارد اشاره كرد:
- كمك و دستگيري از مستمندان و نيازمندان؛
- احياي موقوفات جهت اقامه مجالس ديني.
- تأسيس و بازسازي مساجد و حسينيه‌هاي متعدد؛
- تأسيس مصلاي آشتيان كه پس از درگذشت ايشان، از سوي مردم به «مصلاي بزرگ آيت الله دانش» نام گرفته است؛
- تشكيل صندوق قرض الحسنه؛
- تشكيل كتابخانه‌هاي حضرت سيدالشهدا و حضرت صاحب الامر علیهم السلام در آشتيان؛(18)
- احيا و نوسازي مدرسه علميه آشتيان. اين حوزه با قدمتي بيش از يك و نيم قرن(19) پايگاه معنوي و ديني منطقه بوده و آيت الله دانش ده‌ها سال نقش محوري را در اين مركز داشته است.
ویژگی‌های اخلاقی
آيت الله دانش را بايد از مصاديق مردان علم و عمل و تعهد و ديانت دانست، به طوري كه در حوزه علميه قم و نزد مردم به وارستگي، امانتداري و درستكاري شهره بود. اعتماد علماي بزرگ و عشق و علاقه مردمِ آشتيان به آن عالم جليل، حاصل نزديك به يك قرن مشي عالمانه و زندگي ساده و زاهدانه توأم با خدمت و فرار از هر گونه شهرت‌طلبي و مقام‌پرستي او بود.
ارادت به اهل بيت علیهم السلام:
او، در آستان مقدس اهل البيت خادمي با خلوص بود و در تعظيم نام و يادشان سعي وافري داشت. در تشكيل مجالس اعياد و وفيات اهتمام مي‌ورزيد و در تمام مناسبت‌ها، حسب الامر ايشان، در آشتيان مراسم برگزار مي‌شد و خودشان با وجود كهولت و مشقت، در اين مجالس شركت مي‌كردند.
ساده زيستي:
طي ده‌ها سال، سطح زندگي او تغيير نكرد و به گواه همه كساني كه ايشان را از نزديك مي‌شناختند، همواره رويه‌اي قناعت منشانه و زاهدانه داشت؛ در حالي كه مي‌توانست زندگي مرفهي فراهم كند. حضرت امام بعد از پيروزي انقلاب و سفر به قم، شبي سرزده به ديدار آيت الله دانش می‌روند و زندگي ساده ايشان را، كه پس از سال‌ها وكالت و مسئوليت در امور ماليِ حوزه، سطح زندگي‌شان تغيير نكرده بود، مي‌ستايند. با اين كه در آشتيان يا قم اشتغالات زيادي داشتند و خدمات مختلفي را انجام مي‌دادند، اما هيچ دفتر، منشي و يا راننده‌اي نداشت و شخصاً امور خود را اداره مي‌كرد.
تواضع و فروتني:
آيت الله دانش آشتياني از مصاديق كساني بود كه علم را با حلم و تقوا و تواضع عجين كرده‌اند. با اين كه مقام علمي بالايي داشت و از روزگار جواني به مرتبه اجتهاد و استنباط رسيده بود، هيچگاه اظهار نمي‌كرد و اگر ساعت‌ها در محضرش مي‌نشستي، كلامي كه نشانه اظهار شخصيت و خودستايي باشد، از ايشان شنيده نمي‌شد و معمولاً نظر ديگران را نقل مي‌كرد.
مردمداري و بي‌ادعائي:
وي سال‌ها با مردم و در ميان آن ها زندگي كرد و در غم و شاديشان شريك بود. اگر در دورترين نقطه شهر كسي از طبقات پايين اجتماع ايشان را دعوت مي‌كرد، مي‌پذيرفت و بدون تكلف در مجلس او حاضر مي‌شد. با كودكان و جوانان بسيار صميمي و با ملاطفت برخورد مي‌كرد و با وجود كهولت، رابطه‌اي عاطفي و نزديك با جوانان داشت.
وفات
مرحوم آيت الله دانش آشتياني، سرانجام روز جمعه هشتم تير 1380 شمسی (1422 ق)، در 93 سالگی دار فانی را وداع گفت. پيكر پاكش پس از اقامه نماز به وسيله آيت الله صافي گلپايگاني، در جوار بارگاه ملكوتي حضرت معصومه سلام الله علیها در مسجد طباطبايي به خاك سپرده شد.
آثار ماندگار
از مرحوم آيت الله دانش آشتياني آثار مكتوب ذيل به يادگار مانده است:(25)
- تقريرات فقه و اصول بعضي از اساتيدشان؛
- دو سرمايه نفيس: اين رساله شرحي بر حديث ثقلين است؛
- سقيفه: كه پيرامون مسئله جانشيني پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله است. اين كتاب ترجمه و تعليق بر كتاب السقيفه از مرحوم آيت الله آقا سيد احمد روحاني قدس سره است.
- رمز نيكبختي: كه درباره آثار و بركات ذكر شريف صلوات نگاشته شده و ترجمه و تعليق بر رساله سرّالسّعاده آيت الله آقا سيد احمد روحاني قدس سره است.
- دو مجلد نشريه كتابخانه مسجد اعظم قم: كه شامل 24 ماهنامه است، به سردبيري و همت ايشان از ارديبهشت 1344 تا اسفند 1345 منتشر شد و در آن زمان و با امكانات محدود آن وقت، اثر بسيار مهمي بشمار مي‌آيد. به جهت چهره موجه آيت الله خوانساري، آثار خوبي از علما و بزرگان در اين مجموعه به چشم مي‌خورد. بعضي از نويسندگان نشريه كتابخانه مسجد اعظم، عبارتند از حضرات آيات: صافي گلپايگاني، حاج شيخ مرتضي حائري يزدي، نوري همداني، حسين شب زنده‌دار، سيد جلال طاهرشمس گلپايگاني و...
- مقالات مختلف در زمينه‌هاي اخلاقي و اجتماعي كه در نشريات مختلف به چاپ رسيده است. شانزده مورد از اين مقالات به همت فاضل محترم حجةالاسلام والمسلمين سيد مهدي شمس الدين (داماد آن مرحوم) تحت عنوان «چشمه‌سار معرفت» به چاپ رسيده است. عناوين بعضي از اين مقالات چنين است: نظري به صدر اسلام، مردان فضيلت، استفاده از حوادث، مشكل ازدواج، جهان زنده، مكتب پارسايي و پرهيزكاري، اهميت تبليغات و...
در پايان سزاوار است اشاره شود كه از ايشان يك فرزند به يادگار مانده است؛ وي فاضل معظم آيت الله حاج شيخ محمدتقي دانش متولد سال 1358 ق. مي‌باشد، كه علاوه بر استفاده از محضر پدر دانشمندش از حضرات آيات: سلطاني طباطبايي، گلپايگاني، اراكي و امام خمينی بهره برده است. مراتب فضل، تقوا و اخلاق ايشان يادآور سيماي پدر ارجمندشان است.
آفرين بر روان آن پدري × که بماند از او چنين پسري.
پي‌نوشت
(1). گنجينه دانشمندان، ج 2، ص 140.
(2). مصاحبه با آيت الله حاج شيخ محمدتقي دانش (فرزند آن مرحوم).
(3). همان.
(4). نقل نگارنده از گفتار آن مرحوم.
(5). همان.
(6). اصل همه اين اجازات و اسناد، نزد آيت الله حاج شيخ محمدتقي دانش، فرزند آن مرحوم است.
(7). صحيفه امام، ج 2، ص 192 و 332، با توضيحات مرحوم حجت الاسلام والمسلمين حاج سيد احمد خميني در حاشيه صفحات.
(8). مجله حوزه، سال ششم، ش 36، ص 28، مصاحبه با مرحوم آيت الله حاج آقا مجتبي عراقي.
(9). فهرست كتب كتابخانه مباركه مدرسه فيضيه قم، مقدمه.
(10). مصاحبه با آيت الله حاج شيخ محمدتقي دانش.
(11). چشمه سار معرفت، ص 27.
(12). مصاحبه با آيت الله حاج شيخ محمدتقي دانش.
(13). مرحوم آيت الله حاج سيد حسن فريد اراكي، از شاگردان آيت الله العظمي حائري يزدي و از اساتيد بنام حوزه‌هاي علميه در اراك و سپس در قم بود در ربيع الثانی 1391 ق در تهران وفات يافت و در وادي السلام نجف در مقبره اجدادي اش به خاك سپرده شد آن مرحوم كتابخانه مجهزي داشت كه طبق وصيت خودش كتاب‌هاي چاپي آن به كتابخانه مسجد اعظم، و كتب خطي آن به كتابخانه آستان قدس رضوي منتقل شد (تفسير سوره حمد، آيت الله فريد اراكي، مقدمه).
(14). مرحوم حاج محمد رمضاني معروف به حاجي خاور، مدير مجلات شرق، افسانه و كلاله خاور از خادمين صنعت نشر و دوستداران كتاب و كتابخانه در دوران معاصر است او كتابخانه بسيار ارزشمند و عظيمي داشت كه بعد از فوت او طبق نظر خودش و تلاش ديگران از جمله مرحوم حجةالاسلام والمسلمين حاج آقا مهدي آيت الله زاده گلپايگاني به كتابخانه مسجد اعظم منتقل شد اين مجموعه حدود 40 هزار جلد كتاب است حاجي خاور در 1346 ش درگذشت. ر.ك: مؤسسه خاور، بزرگترين انتشاراتي ايران در هفتاد سال پيش، سيد فريد قاسمي، صنعت چاپ، ش 171 (فروردين 1376)، ص 66 و همچنين مجلدات نشريه كتابخانه مسجد اعظم.
(15). صحيفه امام، ج 2، ص 192 و 332.
(16). همان، ج 12، ص 316.
(17). مصاحبه با آيت الله حاج شيخ محمدتقي دانش.
(18). كتابخانه حضرت صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه شریف در حوزه علميه آشتيان است و كتابخانه حضرت سيدالشهدا علیه السلام در طبقه فوقاني حسينيه بازار آشتيان، واقع در ميدان آزادي اين شهر قرار دارد فهرست نسخ خطي اين دو كتابخانه را آقاي صادق حضرتي آشتياني تهيه كرده است و در دفتر دوم ميراث اسلامي به سعي جناب آقاي رسول جعفريان چاپ شده است.
(19). قدمت و تاريخچه اين حوزه را نگارنده، از يكي از نسخ خطي بحارالانوار كه در كتابخانه مدرسه علميه آشتيان موجود است، استخراج كرد كه به تأييد حضرت آيت الله دانش رسيد همچنين ر.ك: سيماي آشتيان، ص 99.
(20). چشمه سار معرفت، ص 28.
(21). مصاحبه با آيت الله حاج شيخ محمدتقي دانش.
(22). نقل نگارنده از حضرت آيت الله العظمي شبيري زنجاني.
(23). چشمه سار معرفت، ص 9 و 10.
(24). روزنامه جمهوري اسلامي، 11 تير 1380.
(25). موسوعة مؤلفي الاماميه، ج 2، ص 509، چاپي فارسي خان‌بابامشار، ج 2، ص 2226.
منابع و مآخذ
(1). آثار الحجه يا دائرةالمعارف حوزه علميه قم، محمد شريف رازي، دارالكتب، قم.
(2). آيينه دانشوران، سيد عليرضا ريحان يزدي، با مقدمه و تعليقات و اضافات ناصر باقري بيدهندي، انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي، قم.
(3). سيماي آشتيان، محسن آشتياني، انتشارات فقه، تهران.
(4). چشمه سار معرفت، آيت الله ابوالقاسم دانش آشتياني، مؤسسه توسعه فرهنگ قرآني، 1380، قم.
(5). فهرست كتب كتابخانه مباركه مدرسه فيضيه، حاج آقا مجتبي عراقي، چاپخانه علميه قم، 1378 ق.
(6). فهرست نسخه‌هاي خطي كتابخانه مسجد اعظم، رضا استادي، انتشارات كتابخانه مسجد اعظم قم، 1365 ش.
(7). صحيفه امام، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، تهران.
(8). گنجينه دانشمندان، محمد شريف رازي، كتابفروشي اسلاميه، تهران.
(9). مجله مكتب اسلام، سال سوم، شماره سوم، جمعي از فضلاي حوزه علميه قم.
(10). معجم المؤلفين، خان‌بابامشار، تهران.
(11). مفاخر اسلام، علي دواني، اميركبير، تهران.
(12). مؤلفين كتب چاپي فارسي و عربي، خان‌بابامشار، چاپخانه نگين، تهران.
(13). مجله حوزه، دفتر تبليغات اسلامي، قم.
(14). موسوعة مؤلفي الاماميه، مجمع الفكر الاسلامي، قم.
منابع
مهدي سليماني آشتياني،" حاج شيخ ابوالقاسم دانش آشتياني"ستارگان حرم، جلد 13، صفحه 10-27
