اشعث بن قیس: تفاوت بین نسخه‌ها
جز |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}} | {{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}} | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | <br /> | |
| − | |||
| − | + | == زندگی‌نامه == | |
| + | ابومحمد، معديكرب بن قَيْس، به سبب ژوليدگى هميشگى موهايش، به «اشعث» (ژوليده مو) شهرت يافت.<ref>المعارف، ص333؛ شرح نهج‌البلاغه، ج1، ص216.</ref> او در [[جاهليت]] از سران قبيله كِنْده (از قبايل عمده [[يمن]]) بود<ref>وقعة صفين، ص138؛ الاصابه، ج1، ص239؛ الاستيعاب، ج1، ص220.</ref> و در سال دهم هجرت، در رأس هيئتى به [[مدينه]] آمد و مسلمان شد.<ref>الاستيعاب، ج1، ص220.</ref> خواهرش، قُتَيْلَه را به طور غيابى به عقد [[پیامبر اسلام|پيامبر]] صلی الله علیه و آله درآورد؛ ولى پيش از رسيدن او به مدينه، رسول خدا رحلت كرد.<ref>الطبقات، ج8، ص116ـ117؛ المحبر، ص94ـ95؛ انساب‌الاشراف، ج2، ص94.</ref> | ||
| − | + | برخی او را از راويان [[حدیث|حديث]] پيامبر و از [[صحابی|اصحاب]] او شمرده‌اند.<ref>رجال الطوسى، ص23؛ سير اعلام النبلاء، ج2، ص38.</ref> بر پايه روايتى اشعث در [[حجة الوداع|حجة‌الوداع]] حضور داشت،<ref>الخصال، ج1، ص219؛ المناقب، ج2، ص315؛ بحارالانوار، ج41، ص206.</ref> اما پس از وفات [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله، [[ارتداد|مرتد]] شد و با لشكريان [[ابوبکر|ابوبكر]] نبردهاى سختى كرد؛ اما سرانجام تسليم و به اسارت نزد ابوبكر آورده شد. ابوبكر او را بخشود و خواهر خود، اُمّ‌فَرْوَه را به همسرى وى درآورد،<ref>الرده، ص253ـ321؛ الفتوح، ج1، ص55ـ68.</ref> هر چند در واپسين لحظات عمر خود، از اين كه اشعث را نكشته بود، اظهار پشيمانى كرد زيرا با همه اين ها، او را فردى مفسد مى‌دانست.<ref>الامامة والسياسه، ج1، ص36؛ فتوح‌البلدان، ص112؛ تاريخ‌يعقوبى، ج2، ص137.</ref> | |
| − | + | در دوره خلافت [[عمر بن خطاب|عمر]] و كمى پيش از آن، در جنگهاى روم و [[ايران]] شركت جست و در همين ايام به همراه قبيله‌اش (كِنْده) در [[كوفه]] سكونت يافت.<ref>تاريخ يعقوبى، ج2، ص151؛ تاريخ دمشق، ج9، ص131.</ref> سپس در دوره [[عثمان بن عفان|عثمان]]، كارگزار [[خليفه]] در آذربايجان شد<ref> تاريخ طبرى، ج2، ص693؛ انساب الاشراف، ج3، ص80.</ref> و بنا به اختلاف روايات، بين 4 تا 10 سال والى آنجا بود. | |
| − | + | [[امام علی علیه السلام|امام على]] عليه السلام پس از [[جنگ جمل]]، يعنى حدود 6 ماه پس از آغاز خلافتش، او را از ولايت آذربايجان عزل كرد و از وى خواست تا اموال حكومتى را در كوفه به حضرت تحويل دهد.<ref>وقعة صِفين، ص20ـ21؛ الامامة والسياسه، ج1، ص111.</ref> اين تصميم بر اشعث ناگوار آمد، به طورى كه بر آن شد تا به [[معاويه]] بپيوندد ولى قومش او را بازداشتند زيرا ترك شهر و قوم و پيوستن به معاويه را سزاوار نمى‌دانستند،<ref>وقعة صفين، ص21؛ الامامة والسياسه، ج1، ص112.</ref> گرچه [[احمد بن یحیی بلاذری|بلاذرى]] از مكاتبه او با معاويه سخن گفته است.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص80.</ref> | |
| − | او در | + | او در [[جنگ صفين]] در سپاه [[امام على]] عليه السلام بود و از سوى آن حضرت فرمانده جناح راست لشكر [[عراق]] شد. در اين جنگ به [[مالک اشتر نخعی|مالك اشتر]] كه اصالتى [[يمن|يمنى]] داشت و از سرداران برجسته سپاه امام على عليه السلام بود، [[حسادت]] مى ورزيد و در كسب پيروزي هاى نخستين با او به رقابت مى‌پرداخت.<ref>وقعة صفين، ص180.</ref> |
| − | + | او در [[لیلة الهریر|ليلة‌الهرير]] ضمن سخنرانى، مردم را از ادامه جنگ برحذر داشت<ref>همان، ص480ـ481؛ الاخبارالطوال، ص188ـ189؛ الفتوح، ج4، ص197.</ref> و پس از نيرنگِ بر سر نيزه كردن [[قرآن]] ها از سوى معاويه، به شدت از ادامه جنگ جلوگيرى كرد و امام على عليه السلام را واداشت تا مالك اشتر را از صف مقدم جنگ به عقب بازگرداند. پس از آن در انتخاب [[عبدالله بن عباس|ابن‌عبّاس]] و مالك‌اشتر به صورت نماينده سپاه عراق براى داورى با [[امام علی علیه السلام|اميرمؤمنان]] عليه السلام مخالفت ورزيد و سرانجام امام را واداشت تا به داورى [[ابوموسی اشعری|ابوموسى اشعرى]] تن در دهد.<ref>وقعة صفين، ص482ـ500؛ اخبارالطوال، ص191ـ192.</ref> | |
| − | اشعث | + | اشعث در [[جنگ نهروان]] در كنار امام على عليه السلام ولى بدون هيچ سِمَتى، بر ضدّ [[خوارج]] شركت كرد<ref>تاريخ دمشق، ج9، ص120؛ المنتظم، ج3، ص408.</ref> و پس از اين جنگ با وعده‌هاى معاويه، مانع اعزام دوباره سپاه على عليه السلام به سوى [[شام]] شد،<ref>انساب‌الاشراف، ج3، ص153ـ156؛ اخبارالطوال، ص211.</ref> از اين‌رو حضرت او را بر منبر، [[نفاق|منافق]] پسر كافر خواند و نفرين كرد.<ref>الاغانى، ج21، ص20؛ نهج‌البلاغه، خطبه 19.</ref> |
| − | برخى از فرزندان او نيز در مسائل سياسى زمان خود نقش آفريدند؛ | + | اشعث كه در توطئه قتل حضرت على عليه السلام شركت داشت از مدتى قبل حضرت را به ترور تهديد مى‌كرد<ref>مقاتل الطالبيين، ص48؛ تاريخ دمشق، ج9، ص139ـ140؛ شرح‌نهج‌البلاغه، ج6، ص254.</ref> و [[ابن ملجم مرادی|ابن ملجم]] را كه براى قتل حضرت به [[كوفه]] آمده بود يك ماه در خانه‌اش ساكن كرد.<ref>تاريخ يعقوبى، ج2، ص212.</ref> ابن ملجم شبى كه فرداى آن قصد كشتن على عليه السلام را داشت تا نزديكى طلوع فجر با اشعث در [[مسجد]] مشاوره داشت. سپس اشعث به او گفت: در انجام كارت شتاب كن كه چون صبح شود رسوا مى‌شوى.<ref>الطبقات، ج3، ص26؛ انساب الاشراف، ج3، ص254.</ref> اين سخن را [[حجر بن عدى|حُجر بن عَدِىّ]] شنيد و چون امام به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسید، حجر به اشعث گفت: اى اعور تو او را كشته‌اى.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص254.</ref> |
| + | |||
| + | اشعث سرانجام 40 روز پس از [[شهادت امام علی علیه السلام|شهادت امام على]] عليه السلام، در 63 سالگى مُرد.<ref>الاستيعاب، ج1، ص221.</ref> | ||
| + | |||
| + | برخى از فرزندان او نيز در مسائل سياسى زمان خود نقش آفريدند؛ دخترش جَعْدَه، همسر خود [[امام حسن]] علیه السلام را با زهر به شهادت رساند.<ref>المعارف، ص212؛ انساب‌الاشراف، ج3، ص270ـ295.</ref> [[محمد بن اشعث|محمد بن اشعث]] نیز پس از [[صلح امام حسن علیه السلام|صلح امام حسن]] عليه السلام، حُجر بن عَدِىّ را دستگير و به [[زیاد بن ابیه|زياد بن ابيه]] تحويل داد<ref>تاريخ طبرى، ج5، ص223ـ224؛ البداية والنهايه، ج8، ص425.</ref> و همچنین پس از قيام [[امام حسين]] عليه السلام و پيش از حادثه [[كربلا]]، [[مسلم بن عقیل]] را دستگير و به [[عبیدالله بن زیاد|عبيدالله بن زياد]] تحويل داد<ref>المحبر، ص245ـ246؛ انساب‌الاشراف، ج2، ص339؛ الارشاد، ج2، ص58.</ref> و در كربلا نیز با برادرش [[قیس بن اشعث|قَيْس بن اشعث]] در ميان فرماندهان [[عمر بن سعد|عمر سعد]] بود.<ref>الاخبار الطوال، ص298ـ302؛ الكافى، ج8، ص144.</ref> | ||
==اشعث در شأن نزول== | ==اشعث در شأن نزول== | ||
| − | برخى، ذيل آيه 77 [[سوره آل عمران]] | + | برخى، ذيل آيه 77 [[سوره آل عمران]]، از اشعث ياد كرده‌اند؛ از خود او نقل شده كه گفته است: اين [[آیه|آيه]]، درباره من نازل شده است؛ من و مردى [[یهود|يهودى]] درباره زمينى اختلاف داشتيم. او را نزد [[پیامبر اسلام|پيامبر]] صلی الله علیه وآله بردم. حضرت به من فرمود: آيا بيّنه‌اى دارى؟ عرض كردم: نه. پيامبر فرمود: پس مرد يهودى بايد [[سوگند]] ياد كند. عرض كردم: اى رسول خدا! او با سوگند دروغ خود زمينم را تصاحب خواهد كرد و اين آيه نازل شد:<ref>جامع‌البيان، مج3، ج3، ص436؛ تاريخ دمشق، ج9، ص117.</ref> {{متن قرآن|«اِنَّ الَّذينَ يَشتَرونَ بِعَهدِاللّهِ واَيمنِهِم ثَمَنـًا قَليلاً اُولئِكَ لاخَلقَ لَهُم فِى الأخِرَةِ ولا‌يُكَلِّمُهُمُ اللّهُ ولا يَنظُرُ اِلَيهِم يَومَ القِيمَةِ ولا‌يُزَكّيهِم ولَهُم عَذابٌ اَلِيم»}}؛ كسانى كه عهد خدا و سوگندهاى خود را به بهايى اندك بفروشند، آنان را در آخرت بهره‌اى نخواهد بود. خدا با آنها سخن نگويد و به نظر رحمت در قيامت به آنها ننگرد و از پليدى گناه پاكيزه نسازد و آنان را عذابى دردناك خواهد بود. |
| − | با توجه به نزول همه سوره آل‌عمران پيش از سال نهم هجرى، اين شأن نزول بعيد به نظر مى‌رسد.<ref>الميزان، ج3، ص116، 273.</ref> | + | بنابر روايت ابن جريح، زمين از يهودى بود و اشعث قصد داشت با سوگند [[دروغ]] آن را تملك كند كه با نزول اين آيه، از آن صرف‌نظر كرد و گواهى داد كه از يهودى است.<ref> جامع‌البيان، مج3، ج3، ص437.</ref> اما با توجه به نزول همه سوره آل‌عمران پيش از سال نهم هجرى، اين [[اسباب نزول|شأن نزول]] بعيد به نظر مى‌رسد.<ref>الميزان، ج3، ص116، 273.</ref> |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | اشعث بن | + | |
| + | * دائرة المعارف قرآن کریم، "اشعث بن قیس"، ابوالقاسم زرگر، ج3، ص359-362. | ||
[[رده:شخصیت‌های شان نزول آیات قرآن]] | [[رده:شخصیت‌های شان نزول آیات قرآن]] | ||
[[رده:مخالفان امام علی علیه السلام]] | [[رده:مخالفان امام علی علیه السلام]] | ||
نسخهٔ ۲۷ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۸
زندگی‌نامه
ابومحمد، معديكرب بن قَيْس، به سبب ژوليدگى هميشگى موهايش، به «اشعث» (ژوليده مو) شهرت يافت.[۱] او در جاهليت از سران قبيله كِنْده (از قبايل عمده يمن) بود[۲] و در سال دهم هجرت، در رأس هيئتى به مدينه آمد و مسلمان شد.[۳] خواهرش، قُتَيْلَه را به طور غيابى به عقد پيامبر صلی الله علیه و آله درآورد؛ ولى پيش از رسيدن او به مدينه، رسول خدا رحلت كرد.[۴]
برخی او را از راويان حديث پيامبر و از اصحاب او شمرده‌اند.[۵] بر پايه روايتى اشعث در حجة‌الوداع حضور داشت،[۶] اما پس از وفات رسول خدا صلی الله علیه و آله، مرتد شد و با لشكريان ابوبكر نبردهاى سختى كرد؛ اما سرانجام تسليم و به اسارت نزد ابوبكر آورده شد. ابوبكر او را بخشود و خواهر خود، اُمّ‌فَرْوَه را به همسرى وى درآورد،[۷] هر چند در واپسين لحظات عمر خود، از اين كه اشعث را نكشته بود، اظهار پشيمانى كرد زيرا با همه اين ها، او را فردى مفسد مى‌دانست.[۸]
در دوره خلافت عمر و كمى پيش از آن، در جنگهاى روم و ايران شركت جست و در همين ايام به همراه قبيله‌اش (كِنْده) در كوفه سكونت يافت.[۹] سپس در دوره عثمان، كارگزار خليفه در آذربايجان شد[۱۰] و بنا به اختلاف روايات، بين 4 تا 10 سال والى آنجا بود.
امام على عليه السلام پس از جنگ جمل، يعنى حدود 6 ماه پس از آغاز خلافتش، او را از ولايت آذربايجان عزل كرد و از وى خواست تا اموال حكومتى را در كوفه به حضرت تحويل دهد.[۱۱] اين تصميم بر اشعث ناگوار آمد، به طورى كه بر آن شد تا به معاويه بپيوندد ولى قومش او را بازداشتند زيرا ترك شهر و قوم و پيوستن به معاويه را سزاوار نمى‌دانستند،[۱۲] گرچه بلاذرى از مكاتبه او با معاويه سخن گفته است.[۱۳]
او در جنگ صفين در سپاه امام على عليه السلام بود و از سوى آن حضرت فرمانده جناح راست لشكر عراق شد. در اين جنگ به مالك اشتر كه اصالتى يمنى داشت و از سرداران برجسته سپاه امام على عليه السلام بود، حسادت مى ورزيد و در كسب پيروزي هاى نخستين با او به رقابت مى‌پرداخت.[۱۴]
او در ليلة‌الهرير ضمن سخنرانى، مردم را از ادامه جنگ برحذر داشت[۱۵] و پس از نيرنگِ بر سر نيزه كردن قرآن ها از سوى معاويه، به شدت از ادامه جنگ جلوگيرى كرد و امام على عليه السلام را واداشت تا مالك اشتر را از صف مقدم جنگ به عقب بازگرداند. پس از آن در انتخاب ابن‌عبّاس و مالك‌اشتر به صورت نماينده سپاه عراق براى داورى با اميرمؤمنان عليه السلام مخالفت ورزيد و سرانجام امام را واداشت تا به داورى ابوموسى اشعرى تن در دهد.[۱۶]
اشعث در جنگ نهروان در كنار امام على عليه السلام ولى بدون هيچ سِمَتى، بر ضدّ خوارج شركت كرد[۱۷] و پس از اين جنگ با وعده‌هاى معاويه، مانع اعزام دوباره سپاه على عليه السلام به سوى شام شد،[۱۸] از اين‌رو حضرت او را بر منبر، منافق پسر كافر خواند و نفرين كرد.[۱۹]
اشعث كه در توطئه قتل حضرت على عليه السلام شركت داشت از مدتى قبل حضرت را به ترور تهديد مى‌كرد[۲۰] و ابن ملجم را كه براى قتل حضرت به كوفه آمده بود يك ماه در خانه‌اش ساكن كرد.[۲۱] ابن ملجم شبى كه فرداى آن قصد كشتن على عليه السلام را داشت تا نزديكى طلوع فجر با اشعث در مسجد مشاوره داشت. سپس اشعث به او گفت: در انجام كارت شتاب كن كه چون صبح شود رسوا مى‌شوى.[۲۲] اين سخن را حُجر بن عَدِىّ شنيد و چون امام به شهادت رسید، حجر به اشعث گفت: اى اعور تو او را كشته‌اى.[۲۳]
اشعث سرانجام 40 روز پس از شهادت امام على عليه السلام، در 63 سالگى مُرد.[۲۴]
برخى از فرزندان او نيز در مسائل سياسى زمان خود نقش آفريدند؛ دخترش جَعْدَه، همسر خود امام حسن علیه السلام را با زهر به شهادت رساند.[۲۵] محمد بن اشعث نیز پس از صلح امام حسن عليه السلام، حُجر بن عَدِىّ را دستگير و به زياد بن ابيه تحويل داد[۲۶] و همچنین پس از قيام امام حسين عليه السلام و پيش از حادثه كربلا، مسلم بن عقیل را دستگير و به عبيدالله بن زياد تحويل داد[۲۷] و در كربلا نیز با برادرش قَيْس بن اشعث در ميان فرماندهان عمر سعد بود.[۲۸]
اشعث در شأن نزول
برخى، ذيل آيه 77 سوره آل عمران، از اشعث ياد كرده‌اند؛ از خود او نقل شده كه گفته است: اين آيه، درباره من نازل شده است؛ من و مردى يهودى درباره زمينى اختلاف داشتيم. او را نزد پيامبر صلی الله علیه وآله بردم. حضرت به من فرمود: آيا بيّنه‌اى دارى؟ عرض كردم: نه. پيامبر فرمود: پس مرد يهودى بايد سوگند ياد كند. عرض كردم: اى رسول خدا! او با سوگند دروغ خود زمينم را تصاحب خواهد كرد و اين آيه نازل شد:[۲۹] «اِنَّ الَّذينَ يَشتَرونَ بِعَهدِاللّهِ واَيمنِهِم ثَمَنـًا قَليلاً اُولئِكَ لاخَلقَ لَهُم فِى الأخِرَةِ ولا‌يُكَلِّمُهُمُ اللّهُ ولا يَنظُرُ اِلَيهِم يَومَ القِيمَةِ ولا‌يُزَكّيهِم ولَهُم عَذابٌ اَلِيم»؛ كسانى كه عهد خدا و سوگندهاى خود را به بهايى اندك بفروشند، آنان را در آخرت بهره‌اى نخواهد بود. خدا با آنها سخن نگويد و به نظر رحمت در قيامت به آنها ننگرد و از پليدى گناه پاكيزه نسازد و آنان را عذابى دردناك خواهد بود.
بنابر روايت ابن جريح، زمين از يهودى بود و اشعث قصد داشت با سوگند دروغ آن را تملك كند كه با نزول اين آيه، از آن صرف‌نظر كرد و گواهى داد كه از يهودى است.[۳۰] اما با توجه به نزول همه سوره آل‌عمران پيش از سال نهم هجرى، اين شأن نزول بعيد به نظر مى‌رسد.[۳۱]
پانویس
- ↑ المعارف، ص333؛ شرح نهج‌البلاغه، ج1، ص216.
- ↑ وقعة صفين، ص138؛ الاصابه، ج1، ص239؛ الاستيعاب، ج1، ص220.
- ↑ الاستيعاب، ج1، ص220.
- ↑ الطبقات، ج8، ص116ـ117؛ المحبر، ص94ـ95؛ انساب‌الاشراف، ج2، ص94.
- ↑ رجال الطوسى، ص23؛ سير اعلام النبلاء، ج2، ص38.
- ↑ الخصال، ج1، ص219؛ المناقب، ج2، ص315؛ بحارالانوار، ج41، ص206.
- ↑ الرده، ص253ـ321؛ الفتوح، ج1، ص55ـ68.
- ↑ الامامة والسياسه، ج1، ص36؛ فتوح‌البلدان، ص112؛ تاريخ‌يعقوبى، ج2، ص137.
- ↑ تاريخ يعقوبى، ج2، ص151؛ تاريخ دمشق، ج9، ص131.
- ↑ تاريخ طبرى، ج2، ص693؛ انساب الاشراف، ج3، ص80.
- ↑ وقعة صِفين، ص20ـ21؛ الامامة والسياسه، ج1، ص111.
- ↑ وقعة صفين، ص21؛ الامامة والسياسه، ج1، ص112.
- ↑ انساب الاشراف، ج3، ص80.
- ↑ وقعة صفين، ص180.
- ↑ همان، ص480ـ481؛ الاخبارالطوال، ص188ـ189؛ الفتوح، ج4، ص197.
- ↑ وقعة صفين، ص482ـ500؛ اخبارالطوال، ص191ـ192.
- ↑ تاريخ دمشق، ج9، ص120؛ المنتظم، ج3، ص408.
- ↑ انساب‌الاشراف، ج3، ص153ـ156؛ اخبارالطوال، ص211.
- ↑ الاغانى، ج21، ص20؛ نهج‌البلاغه، خطبه 19.
- ↑ مقاتل الطالبيين، ص48؛ تاريخ دمشق، ج9، ص139ـ140؛ شرح‌نهج‌البلاغه، ج6، ص254.
- ↑ تاريخ يعقوبى، ج2، ص212.
- ↑ الطبقات، ج3، ص26؛ انساب الاشراف، ج3، ص254.
- ↑ انساب الاشراف، ج3، ص254.
- ↑ الاستيعاب، ج1، ص221.
- ↑ المعارف، ص212؛ انساب‌الاشراف، ج3، ص270ـ295.
- ↑ تاريخ طبرى، ج5، ص223ـ224؛ البداية والنهايه، ج8، ص425.
- ↑ المحبر، ص245ـ246؛ انساب‌الاشراف، ج2، ص339؛ الارشاد، ج2، ص58.
- ↑ الاخبار الطوال، ص298ـ302؛ الكافى، ج8، ص144.
- ↑ جامع‌البيان، مج3، ج3، ص436؛ تاريخ دمشق، ج9، ص117.
- ↑ جامع‌البيان، مج3، ج3، ص437.
- ↑ الميزان، ج3، ص116، 273.
منابع
- دائرة المعارف قرآن کریم، "اشعث بن قیس"، ابوالقاسم زرگر، ج3، ص359-362.
