الفتوح (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | {{مشخصات کتاب |
| − | |||
| − | ''' | + | |عنوان= |
| + | |||
| + | |تصویر= [[پرونده:الفتوح.jpg|240px|وسط]] | ||
| + | |||
| + | |نویسنده= ابن اعثم کوفی | ||
| + | |||
| + | |موضوع= تاریخ اسلام | ||
| + | |||
| + | |زبان= عربی | ||
| + | |||
| + | |تعداد جلد= ۸ | ||
| + | |||
| + | |عنوان افزوده1=محقق | ||
| + | |||
| + | |افزوده1= علی شیری | ||
| + | |||
| + | |عنوان افزوده2= | ||
| + | |||
| + | |افزوده2= | ||
| + | |||
| + | |لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38799/كتاب-الفتوح الفتوح] | ||
| + | |||
| + | }} | ||
| + | '''«کتاب الفُتوح»''' تألیف [[ابن اعثم کوفی|احمد بن اعثم کوفی]] (م، ۳۱۴ قمری)، کتابی تاریخی مشتمل بر حوادث پس از رحلت [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه وآله تا پایان خلافت [[مقتدر (خلیفه عباسی)|مقتدر عباسی]] است. استناد مؤلف به منابع و روایات [[شیعه]] در کنار [[اهل سنت]]، و نقل وقایع تاریخی به‌صورت داستان، از ویژگی‌های کتاب «الفتوح» است. این کتاب از مآخذ دست اول واقعه [[کربلا]] محسوب می‌شود. | ||
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| − | + | [[ابن اعثم کوفی|احمد بن اعثم کوفی]] (م، ۳۱۴ قمری) مورخ، محدث و شاعر نامدار مسلمان در قرن سوم و چهارم هجری است. وی اهل [[کوفه]] بوده و دوران حکومت شش حاکم [[حکومت بنی عباس|عباسی]] از جمله [[معتضد (خلیفه عباسی)|المعتضد]]، [[مکتفی (خلیفه عباسی)|المکتفی]]، [[مقتدر (خلیفه عباسی)|المقتدر]] و [[راضی (خلیفه عباسی)|الراضی]] را درک کرده است. | |
| + | |||
| + | [[یاقوت حموی]] او را مورخی [[شیعه]] دانسته که نزد اصحاب حدیث ضعیف شمرده شده، اما [[قاضی نورالله شوشتری|قاضی نورالله شوشتری]] او را [[شافعی|شافعی]] مذهب و از ثقات متقدمین دانسته است. | ||
| + | |||
| + | برخی از تألیفات او عبارتند از: کتاب الفتوح، التاریخ فی شرح الوقایع، المألوفة، اخبار الدولة العباسیة. | ||
| + | |||
| + | ==معرفی کتاب== | ||
| + | |||
| + | کتاب «الفتوح» یکی از اسناد مهم تاریخی صدر [[اسلام]] است. این کتاب به نامهای «تاریخ فتوح» و «فتوحات الشام» نیز معرفی شده است. | ||
| − | ابن | + | متن کتاب، از حوادث پس از رحلت [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه وآله شروع شده و تا پایان خلافت [[مقتدر (خلیفه عباسی)|مقتدر عباسی]] ادامه یافته است. البته به تصریح [[ابن حجرعسقلانی|ابن حجر عسقلانی]]، کتاب الفتوح شامل حوادث [[واقعه سقیفه بنی ساعده|سقیفه بنی‌‌ساعده]] تا زمان [[هارون الرشید|هارون‌الرشید]] (م، ۱۹۳ق) است. همچنین به گفته یاقوت حموی کتاب «التاریخ» ابن اعثم، به احتمال زیاد، ذیلی بر کتاب اول وی یعنی الفتوح است و حوادث پس از آن، یعنی از زمان [[مأمون|مأمون]] (م، ۲۱۸ق) تا [[مقتدر (خلیفه عباسی)|مقتدر]] (م، ۳۲۰ق) که در الفتوح چاپ حیدرآباد آمده، باید همان ذیلی باشد که یاقوت از آن نام برده است. |
| − | + | کتاب الفتوح از آن روی که مطالب مهمی درباره حوادث [[عراق]]، فتح [[خراسان|خراسان]]، ارمنستان، [[جمهوری آذربایجان|آذربایجان]] و همچنین جنگهای اعراب و خزرها و روابط بیزانس و اعراب دارد، از اهمیت و اعتبار بسیاری برخوردار است. همچنین وقایع [[کربلا]] را از ابتدا تا [[قیام مختار]] در یک جلد به نگارش درآورده است و از مآخذ دست اول واقعه کربلا محسوب می‌شود. | |
| − | + | ابن اعثم در بیشتر موارد، از مآخذ خود یاد نکرده، اما بسیاری از اخبار او را در سایر منابع می‌توان یافت؛ هر چند از برخی منابع خود یاد کرده است، مانند مداینی، [[محمد بن عمر واقدی|واقدی]]، زهری، [[ابومخنف|ابومخنف]]، [[احمد بن یحیی بلاذری|بلاذری]]، شعبی، نصر بن مزاحم، واقدی، زهری و [[هشام بن محمد سائب کلبی|هشام کلبی]]. | |
| − | + | محمد بن محمد مستوفی این کتاب را در سال ۵۹۸ قمری ترجمه کرده است. این ترجمه، ترجمه‌ای آزاد است که از حیث ادبی از اهمیت زیادی برخوردار است و تنها تا وقایع مربوط به [[امام حسین]] علیه‌السلام ترجمه شده است. | |
| − | == | + | ==محتوای کتاب== |
| − | + | گرچه کتاب «الفتوح» ابن اعثم نام فتوحات دارد و در وهله نخست، چنین می‌نماید که مانند دیگر آثار مذکور فتوح، موضوع آن، فتح سرزمین‌ها باشد، اما با دقت و مطالعه معلوم می‌شود که این کتاب علاوه بر آنکه شامل فتح سرزمین‌ها در عصر خلفا می‌شود، همچون کتاب‌هایی چون [[تاریخ طبری]]، أخبار الطوال، کامل [[عزالدین ابن اثیر|ابن اثیر]] و غیر اینها، نوعی تاریخ عمومی اسلامی نیز هست که در نقل جزئیات، اهتمام دارد. | |
| − | + | ابن اعثم در کتاب «الفتوح»، تفصیل بیشتری نسبت به «[[فتوح البلدان (کتاب)|فتوح البلدان]]» [[احمد بن یحیی بلاذری|بلاذری]] در خصوص وضع اعراب در بلاد مفتوحه، به‌خصوص در ارمنستان و [[خراسان]] در اختیار خواننده قرار می‌دهد. | |
| − | + | شیوه تاریخ‌نویسی ابن اعثم با [[محمد بن جریر طبری|ابن جریر طبری]] و سایر مورخان زمان خود، از دو جهت فرق دارد: یکی آنکه استناد او بیشتر به روایات [[شیعه]] است و دیگر آنکه وقایع تاریخی را به‌صورت داستان نوشته است. در این کتاب کمتر با تاریخ وقوع حوادث برخورد می‌کنیم و جز در برخی موارد، زمان تولد و وفات حکام و خلفا و یا رویدادهای مهم، زمان و تاریخ را متذکر نشده است. | |
| − | + | مطالب «الفتوح» درباره حوادث [[عراق]]، افزون بر اخبار آن درباره سایر شهرهاست. چنانکه یک جلد از چاپ هشت جلدی کتاب (جلد پنجم) درباره حادثه [[کربلا]] است. همین متن با اندکی تغییر در «[[مقتل الحسین علیه السلام (خوارزمی) (کتاب)|مقتل الحسین]]» خوارزمی آمده است. به همین دلیل می‌توان گفت که ابن اعثم کوفی یکی از پیش‌کسوتان مکتب تاریخ‌نگاری عراق است که پس از طبری، گزارش بسیار مفصلی از حادثه [[عاشورا]] به دست می‌دهد. مجموعه گزارش او در این رابطه بیش از ۱۵۰ صفحه است. ابن اعثم گرایشات و تمایلات [[شیعه|شیعی]] دارد و به نظر می‌رسد، بی‌طرفانه‌ترین گزارش تاریخی از حادثه عاشورا را ارائه کرده است. وی تنها به روایت‌های [[اهل سنت]] بسنده نکرده و برخی روایت‌های شیعه را نیز آورده است و همین به کتابش اعتبار بیشتری بخشیده و آن را والاتر از جایگاه [[مقتل]] نگاشته‌های ابن سعد و ابن عساکر و دیگران قرار داده است. | |
| − | |||
| + | ==منابع== | ||
| − | + | *"ابن اعثم کوفی"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، بازیابی: ۲۹ آبان ۱۳۹۲. | |
| − | + | *"الفتوح"، ویکی نور. | |
| + | *کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری، ص ۳۰۴-۳۰۵. | ||
[[رده:منابع تاریخ اسلام]] | [[رده:منابع تاریخ اسلام]] | ||
| + | [[رده:کتاب‌های تاریخی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۱ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۵:۵۲
 | |
| نویسنده | ابن اعثم کوفی |
| موضوع | تاریخ اسلام |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۸ |
| محقق | علی شیری |
|
| |
«کتاب الفُتوح» تألیف احمد بن اعثم کوفی (م، ۳۱۴ قمری)، کتابی تاریخی مشتمل بر حوادث پس از رحلت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله تا پایان خلافت مقتدر عباسی است. استناد مؤلف به منابع و روایات شیعه در کنار اهل سنت، و نقل وقایع تاریخی به‌صورت داستان، از ویژگی‌های کتاب «الفتوح» است. این کتاب از مآخذ دست اول واقعه کربلا محسوب می‌شود.
محتویات
مؤلف
احمد بن اعثم کوفی (م، ۳۱۴ قمری) مورخ، محدث و شاعر نامدار مسلمان در قرن سوم و چهارم هجری است. وی اهل کوفه بوده و دوران حکومت شش حاکم عباسی از جمله المعتضد، المکتفی، المقتدر و الراضی را درک کرده است.
یاقوت حموی او را مورخی شیعه دانسته که نزد اصحاب حدیث ضعیف شمرده شده، اما قاضی نورالله شوشتری او را شافعی مذهب و از ثقات متقدمین دانسته است.
برخی از تألیفات او عبارتند از: کتاب الفتوح، التاریخ فی شرح الوقایع، المألوفة، اخبار الدولة العباسیة.
معرفی کتاب
کتاب «الفتوح» یکی از اسناد مهم تاریخی صدر اسلام است. این کتاب به نامهای «تاریخ فتوح» و «فتوحات الشام» نیز معرفی شده است.
متن کتاب، از حوادث پس از رحلت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله شروع شده و تا پایان خلافت مقتدر عباسی ادامه یافته است. البته به تصریح ابن حجر عسقلانی، کتاب الفتوح شامل حوادث سقیفه بنی‌‌ساعده تا زمان هارون‌الرشید (م، ۱۹۳ق) است. همچنین به گفته یاقوت حموی کتاب «التاریخ» ابن اعثم، به احتمال زیاد، ذیلی بر کتاب اول وی یعنی الفتوح است و حوادث پس از آن، یعنی از زمان مأمون (م، ۲۱۸ق) تا مقتدر (م، ۳۲۰ق) که در الفتوح چاپ حیدرآباد آمده، باید همان ذیلی باشد که یاقوت از آن نام برده است.
کتاب الفتوح از آن روی که مطالب مهمی درباره حوادث عراق، فتح خراسان، ارمنستان، آذربایجان و همچنین جنگهای اعراب و خزرها و روابط بیزانس و اعراب دارد، از اهمیت و اعتبار بسیاری برخوردار است. همچنین وقایع کربلا را از ابتدا تا قیام مختار در یک جلد به نگارش درآورده است و از مآخذ دست اول واقعه کربلا محسوب می‌شود.
ابن اعثم در بیشتر موارد، از مآخذ خود یاد نکرده، اما بسیاری از اخبار او را در سایر منابع می‌توان یافت؛ هر چند از برخی منابع خود یاد کرده است، مانند مداینی، واقدی، زهری، ابومخنف، بلاذری، شعبی، نصر بن مزاحم، واقدی، زهری و هشام کلبی.
محمد بن محمد مستوفی این کتاب را در سال ۵۹۸ قمری ترجمه کرده است. این ترجمه، ترجمه‌ای آزاد است که از حیث ادبی از اهمیت زیادی برخوردار است و تنها تا وقایع مربوط به امام حسین علیه‌السلام ترجمه شده است.
محتوای کتاب
گرچه کتاب «الفتوح» ابن اعثم نام فتوحات دارد و در وهله نخست، چنین می‌نماید که مانند دیگر آثار مذکور فتوح، موضوع آن، فتح سرزمین‌ها باشد، اما با دقت و مطالعه معلوم می‌شود که این کتاب علاوه بر آنکه شامل فتح سرزمین‌ها در عصر خلفا می‌شود، همچون کتاب‌هایی چون تاریخ طبری، أخبار الطوال، کامل ابن اثیر و غیر اینها، نوعی تاریخ عمومی اسلامی نیز هست که در نقل جزئیات، اهتمام دارد.
ابن اعثم در کتاب «الفتوح»، تفصیل بیشتری نسبت به «فتوح البلدان» بلاذری در خصوص وضع اعراب در بلاد مفتوحه، به‌خصوص در ارمنستان و خراسان در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
شیوه تاریخ‌نویسی ابن اعثم با ابن جریر طبری و سایر مورخان زمان خود، از دو جهت فرق دارد: یکی آنکه استناد او بیشتر به روایات شیعه است و دیگر آنکه وقایع تاریخی را به‌صورت داستان نوشته است. در این کتاب کمتر با تاریخ وقوع حوادث برخورد می‌کنیم و جز در برخی موارد، زمان تولد و وفات حکام و خلفا و یا رویدادهای مهم، زمان و تاریخ را متذکر نشده است.
مطالب «الفتوح» درباره حوادث عراق، افزون بر اخبار آن درباره سایر شهرهاست. چنانکه یک جلد از چاپ هشت جلدی کتاب (جلد پنجم) درباره حادثه کربلا است. همین متن با اندکی تغییر در «مقتل الحسین» خوارزمی آمده است. به همین دلیل می‌توان گفت که ابن اعثم کوفی یکی از پیش‌کسوتان مکتب تاریخ‌نگاری عراق است که پس از طبری، گزارش بسیار مفصلی از حادثه عاشورا به دست می‌دهد. مجموعه گزارش او در این رابطه بیش از ۱۵۰ صفحه است. ابن اعثم گرایشات و تمایلات شیعی دارد و به نظر می‌رسد، بی‌طرفانه‌ترین گزارش تاریخی از حادثه عاشورا را ارائه کرده است. وی تنها به روایت‌های اهل سنت بسنده نکرده و برخی روایت‌های شیعه را نیز آورده است و همین به کتابش اعتبار بیشتری بخشیده و آن را والاتر از جایگاه مقتل نگاشته‌های ابن سعد و ابن عساکر و دیگران قرار داده است.
منابع
- "ابن اعثم کوفی"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، بازیابی: ۲۹ آبان ۱۳۹۲.
- "الفتوح"، ویکی نور.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری، ص ۳۰۴-۳۰۵.
