میر محمدصالح خاتون آبادی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اضافه کردن رده)
(برداشتن لینک غیر فعال)
 
(۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{بخشی از یک کتاب}}
+
میر محمدصالح خاتون آبادى (۱۰۵۸ق ـ ۱۱۲۶قمری)؛ [[فقیه|فقیه]]، [[محدث|محدّث]] و عالم [[امامیه|امامى]] قرن دوازدهم و [[شیخ الاسلام]] [[اصفهان]] و از شاگردان [[علامه مجلسى|علامه مجلسی]] است. میر محمدصالح در [[فقه]] و [[حدیث]] تبحر داشته و تألیفات او عمدتاً بر اساس این دو محور بوده است.
  
 +
==ولادت و خانواده ==
  
 +
میر محمدصالح به سال ۱۰۵۸ قمری به دنیا آمد.<ref> دوانی، علی، علامه مجلسی مرد علم و دین، ص ۳۶۹.</ref> اما در کتاب‌های شرح حال، نکته‌ای درباره زادگاه و محل رشد و بالیدن او ذکر نشده است؛ هر چند می‌‌توان حدس زد که او بیشتر عمرش را در [[اصفهان]] سپری کرده است؛ زیرا مدت سی سال در خدمت [[علامه مجلسی]] بوده<ref> در این که میر محمدصالح، داماد محمدتقی مجلسی است یا داماد فرزندش علامه محمدباقر مجلسی، برخی از صاحبان تراجم نظر اول را پذیرفته‌اند؛ اما بیشتر آنان قول دوم را مقدم داشته‌اند. با توجه به مطالبی که پژوهشگر معاصر علی دوانی، از کتاب‌های انساب خاندان مجلسی، مرآه الأحوال و فوائد رضویه نقل کرده، قول دوم صحیح است. ر.ک: همان، ص ۳۶۹ و ۳۷۰.</ref> و بیست سال نزد [[محقق خوانساری]] شاگردی کرده و سال‌های آخر عمرش، [[شیخ الاسلام]] اصفهان گردیده است.
  
 +
پدر محمدصالح، میر عبدالواسع نام داشت. سال تولدش در منابع ذکر نشده است؛ اما از آن جا که در «وقایع السنین و الأعوام» وفاتش در ۷۳ سالگی و ۱۰۹۸ هـ.ق ذکر شده،<ref> خاتون‌آبادی، میر عبدالحسین، وقایع السنن والاعوام، انتشارات اسلامیه، ص ۵۱۷. مولف این کتاب برادر مادری میر عبدالواسع است. معروف‌ترین اثر وی، همین کتاب است که به بیان وقایع از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵ هـ.ق پرداخته است. میر عبدالحسین هم از عالمان برجسته این خاندان به شمار می‌‌رود.</ref> می‌‌توان گفت ولادت او به سال ۱۰۲۵ هـ.ق رخ داده است.
  
−
'''منبع:''' تلخيص از كتاب گلشن ابرار، جلد 4، صفحه 195
+
==استادان و علمای معاصر خاتون‌آبادى==
  
−
'''نویسنده:''' علي عليزاده مهراني
+
شخصیت فرهیخته و دانای خاتون آبادی، سه استاد بزرگ داشته است و این سه، همه ارباب دانش و بینش و از اعلام وادی معنویت و فضیلت بوده‌اند که عبارتند از:<ref> نام استادان بدون ترتیب ذکر شده است.</ref>
  
−
'''ولادت'''
+
#[[علامه مجلسى|علامه محمدباقر مجلسی]] (۱۰۳۷ـ۱۱۱۱ هـ.ق)
 +
#ملا میرزا محمد بن حسین شیروانی (۱۰۹۸ـ۱۰۲۳ هـ.ق)
 +
#آقا حسین بن جمال‌الدین محمد، معروف به [[محقق خوانساری]] (۱۰۱۶ـ۱۰۹۸ هـ.ق).<ref> اعیان الشیعه، مجلد ۶، ص ۱۴۹.</ref>
  
−
میر محمدصالح به سال 1058 به دنیا آمد.<ref> دوانی، علی، علامه مجلسی مرد علم و دین، ص 369.</ref> اما در کتاب‌های شرح حال، نکته‌ای درباره زادگاه و محل رشد و بالیدن او ذکر نشده است؛ هر چند می‌‌توان حدس زد که او بیشتر عمرش را در اصفهان سپری کرده است؛ زیرا مدت سی سال در خدمت [[علامه مجلسی]] بوده<ref> در این که میر محمدصالح، داماد محمدتقی مجلسی است یا داماد فرزندش علامه محمدباقر مجلسی، برخی از صاحبان تراجم نظر اول را پذیرفته‌اند؛ اما بیشتر آنان قول دوم را مقدم داشته‌اند. با توجه به مطالبی که پژوهشگر معاصر علی دوانی، از کتاب‌های انساب خاندان مجلسی، مرآه الأحوال و فوائد رضویه نقل کرده، قول دوم صحیح است. ر.ک: همان، ص 369 و 370.</ref> و بیست سال نزد محقق خوانساری شاگردی کرده و سال‌های آخر عمرش، شیخ الاسلام اصفهان گردیده است.
+
میر محمدصالح همچنین در زمان حیات خویش، با عالمان برجسته‌ای هم عصر بود. در این جا به اختصار، به ذکر نام برخی از آنان بسنده می‌‌کنیم:
  
−
'''پدر'''
+
#[[شیخ حر عاملى|محمد بن حر عاملی]] (۱۰۳۳ـ۱۱۰۴ هـ.ق)
 +
#امیر محمدباقر مدرس
 +
#[[آقا جمال خوانساری]]
 +
#شیخ جعفر قاضی (حویزه‌ای کمره‌ای)
 +
#[[میرزا عبدالله افندی]]
 +
#[[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت‌الله جزایری]]
 +
#[[فیض کاشانی|ملا محسن فیض کاشانی]]
  
−
پدر محمدصالح، میر عبدالواسع نام داشت. سال تولدش در منابع ذکر نشده است؛ اما از آن جا که در وقایع السنین والأعوام وفاتش در 73 سالگی و 1098 هـ.ق ذکر شده،<ref> خاتون‌آبادی، میر عبدالحسین، وقایع السنن والاعوام، انتشارات اسلامیه، ص 517. مولف این کتاب برادر مادری میر عبدالواسع است. معروف‌ترین اثر وی، همین کتاب است که به بیان وقایع از ابتدای خلقت تا سال 1195 هـ.ق پرداخته است. میر عبدالحسین هم از عالمان برجسته این خاندان به شمار می‌‌رود.</ref> می‌‌توان گفت ولادت او به سال 1025 هـ.ق رخ داده است.
+
==گرایش علمی‌‌ ==
  
−
علامه سید محسن امین از وی به عنوان «عالمی ‌‌فاضل و معاشر مجلسی اول (پدر علامه مجلسی)»<ref> اعیان الشیعه، ج 8، ص 131.</ref> یاد کرده است. از کلام مؤلف وقایع السنین برمی‌‌آید که او مدتی به تحصیل و تدریس اشتغال داشته است؛ اما پس از چندی به «کدخدایی و کارهای دیگر»<ref> وقایع السنن والاعوام، ص 517.</ref> روی آورده است. او در اواخر عمر نابینا گردیده و تنها به [[عبادت]] مشغول بوده است.<ref> همان، ص 543.</ref> محل دفن این عالم فاضل را در [[نجف]] اشرف، در سردابی نزدیک مضجع مطهر علوی ذکر کرده‌اند.<ref> کتابی، سید محمدباقر، رجال اصفهان، ج 1، ص 54.</ref>
+
میر محمدصالح، گویا در اوایل تحصیل شوق فراوانی به علوم عقلی و [[فلسفه|فلسفی]] داشته است؛ چنان که خود هنگام شرح حال استادش [[علامه مجلسی]]، می‌‌گوید: «در اوایل حال، این قاصر حریص بودم بر تحصیل علوم عقلی و اوقات خود را صرف کتب حکمت می‌‌نمودم».
  
−
'''استادان'''
+
استادان وی در این عرصه، ملا میرزا محمد شیروانی و محقق خوانساری بوده‌اند. تا این که در سفر خود به [[بیت الله الحرام]]، به سبب آشنایی با علامه مجلسی و تشویق او، از [[حکمت]] و علوم عقلی صرفنظر می‌‌کند و به طور ویژه به دانش [[حدیث]] اهتمام می‌‌ورزد، به طوری که در آثارش هیچ ردی از فلسفه و [[منطق]] دیده نمی‌‌شود. (چنان که موضوع آثار او حاکی از این امر است.) البته ممکن است علاوه بر تشویق‌های علامه، وضعیت علمی ‌‌آن زمان نیز در رغبت او به حدیث تأثیر داشته است؛ زیرا چنان که خواهد آمد یکی از ویژگی‌های عصر میر محمدصالح، حدیث‌گرایی و رونق دانش حدیث بوده است.
  
−
شخصیت فرهیخته و دانای این نوشتار، سه استاد بزرگ داشته است و این سه، همه ارباب دانش و بینش و از اعلام وادی معنویت و فضیلت بوده‌اند. آنان عبارتند از:<ref> نام استادان بدون ترتیب ذکر شده است.</ref>
+
در این میان، برخی آثار میر محمدصالح مانند «التهلیلیه»، «شرح [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]]»، «رساله هلالیه»، نشان می‌‌دهد که وی فقیهی صاحب نظر و مجتهد بوده است؛ اما از مباحث [[تفسیر قرآن|تفسیری]]، [[علم کلام|کلامی]]، حدیثی و [[اخلاق|اخلاقی]] غفلت نورزیده و آثاری را در این زمینه‌ها به یادگار گذاشته است. با این همه، از عناوین کتاب‌های وی این نکته بدست می‌‌آید که به احتمال زیاد وی در این تألیفات، رویکردی حدیثی داشته است.
  
−
* 1. علامه محمدباقر مجلسی (1037ـ1111 هـ.ق)؛
+
از پاره‌ای قراین و نکات که درباره میر محمدصالح نقل شده، معلوم می‌‌شود که او از لحاظ علمی ‌‌مورد اعتماد و عنایت علامه مجلسی بوده است، به طوری که حکایت شده علامه مجلسی پیش از تألیف «[[زاد المعاد (کتاب)|زادالمعاد]]»، مردم را به کتاب «ذریعة النجاح» میر محمدصالح ارجاع می‌‌داده است،<ref> [[الذریعه]]، ج ۱۰، ص ۳۲.</ref> همچنان که او به اشاره علامه، «شرح [[الاستبصار (کتاب)|استبصار]]» را تصنیف و «شرح [[الکافی (کتاب)|کافی]]» را تکمیل کرده است.<ref> اعیان الشیعه، مجلد نهم، ص ۳۷۱ـ۳۷۲.</ref>
−
 
 
−
* 2. ملا میرزا محمد بن حسین شیروانی (1098ـ1023 هـ.ق)؛
 
−
 
 
−
* 3. محقق خوانساری (آقا حسین بن جمال‌الدین محمد 1016ـ1098 هـ.ق).<ref> اعیان الشیعه، مجلد 6، ص 149.</ref>
 
−
 
 
−
'''گرایش علمی‌‌'''
 
−
 
 
−
میر محمدصالح، گویا در اوایل تحصیل شوق فراوانی به علوم عقلی و فلسفی داشته است؛ چنان که خود هنگام شرح حال استادش [[علامه مجلسی]]، می‌‌گوید: «در اوایل حال، این قاصر حریص بودم بر تحصیل علوم عقلی و اوقات خود را صرف کتب حکمت می‌‌نمودم».
 
−
 
 
−
استادان وی در این عرصه، ملا میرزا محمد شیروانی و محقق خوانساری بوده‌اند. (در بخش استادان، کلام میر محمدصالح در این باره نقل شده است.) تا این که در سفر خود به بیت الله الحرام، به سبب آشنایی با علامه مجلسی و تشویق او، از [[حکمت]] و علوم عقلی صرفنظر می‌‌کند و به طور ویژه به دانش [[حدیث]] اهتمام می‌‌ورزد، به طوری که در آثارش هیچ ردی از فلسفه و منطق دیده نمی‌‌شود. (چنان که موضوع آثار او حاکی از این امر است.) البته ممکن است علاوه بر تشویق‌های علامه، وضعیت علمی ‌‌آن زمان نیز در رغبت او به حدیث تأثیر داشته است؛ زیرا چنان که خواهد آمد یکی از ویژگی‌های عصر میر محمدصالح، حدیث‌گرایی رونق دانش [[حدیث]] بوده است.
 
−
 
 
−
در این میان، برخی آثار میر محمدصالح مانند «التهلیلیه»، «شرح من لایحضره الفقیه»، «رساله هلالیه»، نشان می‌‌دهد که وی فقیهی صاحب نظر و مجتهد بوده است؛ اما از مباحث تفسیری، کلامی، حدیثی و اخلاقی غفلت نورزیده و آثاری را در این زمینه‌ها به یادگار گذاشته است. با این همه، از عناوین کتاب‌های وی این نکته بدست می‌‌آید که به احتمال زیاد وی در این تألیفات، رویکردی حدیثی داشته است.
 
−
 
 
−
از پاره‌ای قراین و نکات که درباره میر محمدصالح نقل شده، معلوم می‌‌شود که او از لحاظ علمی ‌‌مورد اعتماد و عنایت علامه مجلسی بوده است، به طوری که حکایت شده علامه مجلسی پیش از تألیف «زادالمعاد»، مردم را به کتاب «ذریعه النجاح» میر محمدصالح ارجاع می‌‌داده است،<ref> [[الذریعه]]، ج 10، ص 32.</ref> همچنان که او به اشاره علامه، «شرح استبصار» را تصنیف و «شرح کافی» را تکمیل کرده است.<ref> اعیان الشیعه، مجلد نهم، ص 371ـ372.</ref>
 
  
 
یکی از نوادگان علامه در یکی از آثارش گفته است: «هرگاه معنی حدیثی از مجلد شانزدهم [[بحارالانوار]] بر تو مشتبه شد، به کتاب‌های روادع النفوس، تقویم المؤمنین و انوار المشرقیه (از تألیفات میر محمدصالح) مراجعه کن».<ref> همان.</ref>
 
یکی از نوادگان علامه در یکی از آثارش گفته است: «هرگاه معنی حدیثی از مجلد شانزدهم [[بحارالانوار]] بر تو مشتبه شد، به کتاب‌های روادع النفوس، تقویم المؤمنین و انوار المشرقیه (از تألیفات میر محمدصالح) مراجعه کن».<ref> همان.</ref>
−
 
+
==آثار و تألیفات ==
−
حاصل کلام آن که میر محمدصالح در [[فقه]] و [[حدیث]] تبحر داشته و تألیفات او عمدتاً بر اساس این دو محور بوده است.
 
−
 
 
−
'''علمای معاصر میر محمدصالح'''
 
−
 
 
−
میر محمدصالح در زمان حیات خویش، با عالمان برجسته‌ای هم عصر بود. در این جا به اختصار، به ذکر نام برخی از آنان بسنده می‌‌کنیم:
 
−
 
 
−
* 1. محمد بن حر عاملی (1033ـ1104 هـ.ق)؛
 
−
 
 
−
* 2. امیر محمدباقر مدرس؛
 
−
 
 
−
* 3. آقا جمال خوانساری؛
 
−
 
 
−
* 4. شیخ جعفر قاضی (حویزه‌ای کمره‌ای)؛
 
−
 
 
−
* 5. میرزا عبدالله افندی؛
 
−
 
 
−
* 6. سید نعمت‌الله جزایری؛
 
−
 
 
−
* 7. ملا محسن فیض کاشانی.
 
−
 
 
−
'''جایگاه علمی‌‌ و اجتماعی'''
 
−
 
 
−
درباره جایگاه علمی‌‌ و اجتماعی خاندان میر محمدصالح باید به صراحت اعتراف کرد که در بیشتر ـ یا همه ـ آثار شرح‌حال‌نگاری، به طور مشروح، مطلبی نیامده است؛ اما از مناصبی که میر محمدصالح و برخی از اعقابش داشته‌اند، این مطلب به خوبی استفاده می‌‌شود که آنان حضوری فعال و تأثیرگذار در عرصه دانش و اندیشه و امور اجتماعی داشته و مقبول عام و خاص بوده‌اند.
 
−
 
 
−
برای پی بردن به جایگاه اجتماعی و علمی ‌‌این خاندان، لازم است علاوه بر توجه به وظایف کسانی که به امامت جمعه و شیخ الاسلامی‌‌ منصوب می‌‌شده‌اند، به این نکته نیز عنایت شود که این دو منصب از میان ده‌ها عالم هر زمان به افرادی با شرایط علمی‌‌ و مقبولیت خاص اعطا می‌‌شده است.
 
−
 
 
−
امامت جمعه، منصبی بود که در هر عصر برای شهرهای مهم از سوی حاکم به یکی از عالمان معروف اصفهان داده می‌‌شد. در اصفهان معمولاً امام جمعه در هر زمان، [[نماز جمعه]] را در مسجد قدیم برگزار می‌‌کرد.
 
−
 
 
−
شیخ الاسلام، منصب عالی روحانی بود که به یکی از بهترین عالمان روحانی داده می‌‌شد و او به دعاوی شرعی، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، نظارت بر امور حسبی و امور عالی روحانیون<ref> رجال اصفهان، ج 1، ص 57.</ref> و نظارت بر تمام طلاق‌های رسمی، مدیریت اموال یتیم و افراد غایب می‌‌پرداخت. به علاوه، اجازه اعمال دینی نیز از طریق دفتر شیخ الاسلام صادر می‌‌شد.
 
−
 
 
−
اهمیت این منصب از زمان سلطان سلیمان اول به اوج خود رسید.<ref> به اهتمام مهریزی، مهدی و ربانی، هادی، یادنامه [[علامه مجلسی]]، ج 3، ص 329 و 330.</ref> شیخ الاسلام می‌‌توانست مشروعیت و صلاحیت شخص سلطان را زیر سوال ببرد و در امور داخلی دخالت کند. حدود احکام و فرامین با مشورت وی انجام می‌‌شد. شیخ الاسلام شهرهای دیگر، زیر نظر شیخ الاسلام اصفهان انجام وظیفه می‌‌کرد و عزل و نصب صاحبان این منصب در دیگر شهرها، با تأیید و تصویب و نظر شیخ الاسلام اصفهان بود.<ref> همان، ص 350.</ref>
 
−
 
 
−
اولین شیخ الاسلام و امام جمعه اصفهان در عهد صفوی، [[شیخ بهایی]] است و پس از او حکیم و فقیه میر محمدباقر داماد؛ تا این که این امر به ملا محمدتقی مجلسی تفویض گردید. پس از درگذشت او، این مناصب به فرزندش علامه محمدباقر مجلسی تفویض گردید. با رحلت علامه، با وجود اعیان و معاریف بزرگ اصفهان، امامت جمعه و ریاست دینی و شیخ الاسلامی، به میر محمدصالح، داماد علامه مجلسی و سپس به میر محمدحسین واگذار شد. پس از او دو شخص دیگر از غیر این خاندان، امام جمعه گردیدند؛ اما دوباره این مسئولیت به اعقاب میر محمدصالح بازگشت ابتدا به میر محمدمهدی (متوفی 1183 هـ.ق) فرزند بزرگ میر محمدحسین خاتون‌آبادی، پس از او به میر عبدالباقی، فرزند دیگر میر محمدحسین، و پس از او به میر محمدحسین، فرزند میر عبدالباقی.
 
−
 
 
−
تا سال 1348 هـ.ق همچنان این سمت بر عهده این خاندان بود. از این پس تا بیست سال، اصفهان امام جمعه نداشت؛ تا این که در سال 1368 هـ.ق، میر محمدمهدی سلطان الادبا به امامت جمعه اصفهان منصوب شد. وی آخرین امام جمعه از این سلسله است گفتنی است که امام جمعه‌های تهران نیز از اولاد میر محمدمهدی، فرزند میر محمدحسین، فرزند میر محمدصالح خاتون‌آبادی بوده‌اند.<ref> رجال اصفهان، ج 1، ص 60ـ56. در آغاز نوشتار اشاره شد که این سلسله به «امام جمعه»، شهرت یافته‌اند. با توجه به مطالب مذکور به خوبی علت این نامگذاری آشکار می‌‌شود. نکته دیگر این که در این سلسله نام‌هایی چون میر محمدحسین، میر محمد، میر اسماعیل، میر صالح بارها تکرار می‌‌شود که نباید خواننده دچار اشتباه شود.</ref>
 
−
 
 
−
'''تألیفات'''
 
  
 
میر محمدصالح خاتون‌آبادی، آثار گوناگونی را در موضوعات مختلف تألیف کرد که نام برخی از آن‌ها در کتابخانه‌های خطی دیده می‌‌شود. این آثار عبارتند از:
 
میر محمدصالح خاتون‌آبادی، آثار گوناگونی را در موضوعات مختلف تألیف کرد که نام برخی از آن‌ها در کتابخانه‌های خطی دیده می‌‌شود. این آثار عبارتند از:
  
−
* 1. آداب سنیه؛
+
#آداب سنیه
 +
#حدائق المقرّبین<ref>الذریعه، ج۶، ص۲۸۹.</ref>
 +
#ذریعة النجاح فی اعمال السنه
 +
#اصول العقائد<ref>الذریعه، ج۲، ص۱۹۷.</ref>
 +
#اسرار الصلوه<ref> همان، ص۴۸.</ref>
 +
#اسماء من استبصر من العلماء و رجع الی الطریقه الاثنی عشریه
 +
#الانوار المشرقه<ref>همان، ص ۴۴۰.</ref>
 +
#الایمان والکفر<ref> همان، ص ۵۱۶.</ref>
 +
#اثبات عصمة الأئمه<ref>ریحانه الادب.</ref>
 +
#احوال الملائکه<ref>الذریعه، ج ۱، ص ۳۰۶.</ref>
 +
#تفسیر [[سوره حمد]]<ref> همان، ج ۴، ص ۳۳۹.</ref>
 +
#تفسیر [[سوره اخلاص]]؛<ref> همان، ص ۳۳۵.</ref>
 +
#التهلیله
 +
#تکمله [[مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول (کتاب)|مرآة العقول]]<ref>الذریعه این کتاب را ذکر نکرده ولی در ریحانه الأدب آمده است.</ref>
 +
#الحدیقه السلیمانیه؛<ref>همان، ج۶، ص۳۸۵.</ref>
 +
#روادع النفوس فی الاخلاق والمواعظ
 +
#شرح من لایحضره الفقیه؛<ref>همان، ج۱۴، ص ۹۴.</ref>
 +
#کتاب المزار<ref>همان، ج۲۰، ص۳۱۹.</ref>
 +
#النجم الثاقب فی اثبات الواجب<ref> همان، ج۲۴، ص۶۹.</ref>
 +
#الهدایه فی حکم اثبات رؤیه الهلال بحکم الحاکم<ref>همان، ج۲۵، ص۲۳۹ و ج۱۱، ص۲۳۰.</ref>
 +
#رساله‌ای در هلال.<ref>ریحانه الادب.</ref>
  
−
* 2. حدائق المقرّبین؛<ref> الذریعه، ج 6، ص 289.</ref>
+
وی گذشته از تألیفات مذکور، آثار دیگری نیز داشته است که از ذکر آن‌ها پرهیز شد.<ref>ر.ک: ریحانه الأدب، ج۲، ص۱۰۲.</ref>
  
−
* 3. ذریعه النجاح فی اعمال السنه؛
+
==جایگاه علمی‌‌ و اجتماعی==
  
−
* 4. اصول العقائد؛<ref> الذریعه، ج 2، ص 197.</ref>
+
درباره جایگاه علمی‌‌ و اجتماعی خاندان میر محمدصالح باید به صراحت اعتراف کرد که در بیشتر ـ یا همه ـ آثار شرح‌حال‌نگاری، به طور مشروح، مطلبی نیامده است؛ اما از مناصبی که میر محمدصالح و برخی از اعقابش داشته‌اند، این مطلب به خوبی استفاده می‌‌شود که آنان حضوری فعال و تأثیرگذار در عرصه دانش و اندیشه و امور اجتماعی داشته و مقبول عام و خاص بوده‌اند. برای پی بردن به جایگاه اجتماعی و علمی ‌‌این خاندان، لازم است علاوه بر توجه به وظایف کسانی که به [[امام جمعه|امامت جمعه]] و [[شیخ الاسلام|شیخ الاسلامی‌‌]] منصوب می‌‌شده‌اند، به این نکته نیز عنایت شود که این دو منصب از میان ده‌ها عالم هر زمان به افرادی با شرایط علمی‌‌ و مقبولیت خاص اعطا می‌‌شده است.
  
−
* 5. اسرار الصلوه؛<ref> همان، ص 48.</ref>
+
امامت جمعه، منصبی بود که در هر عصر برای شهرهای مهم از سوی حاکم به یکی از عالمان معروف [[اصفهان]] داده می‌‌شد. در اصفهان معمولاً امام جمعه در هر زمان، [[نماز جمعه]] را در مسجد قدیم برگزار می‌‌کرد.
  
−
* 6. اسماء من استبصر من العلماء و رجع الی الطریقه الاثنی عشریه؛
+
شیخ الاسلام، منصب عالی روحانی بود که به یکی از بهترین عالمان روحانی داده می‌‌شد و او به دعاوی شرعی، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، نظارت بر امور حسبی و امور عالی روحانیون<ref> رجال اصفهان، ج ۱، ص ۵۷.</ref> و نظارت بر تمام طلاق‌های رسمی، مدیریت اموال یتیم و افراد غایب می‌‌پرداخت. به علاوه، اجازه اعمال دینی نیز از طریق دفتر شیخ الاسلام صادر می‌‌شد. اهمیت این منصب از زمان سلطان سلیمان اول به اوج خود رسید.<ref> به اهتمام مهریزی، مهدی و ربانی، هادی، یادنامه [[علامه مجلسی]]، ج ۳، ص ۳۲۹ و ۳۳۰.</ref> شیخ الاسلام می‌‌توانست مشروعیت و صلاحیت شخص سلطان را زیر سوال ببرد و در امور داخلی دخالت کند. حدود [[احکام|احکام]] و فرامین با مشورت وی انجام می‌‌شد. شیخ الاسلام شهرهای دیگر، زیر نظر شیخ الاسلام اصفهان انجام وظیفه می‌‌کرد و عزل و نصب صاحبان این منصب در دیگر شهرها، با تأیید و تصویب و نظر شیخ الاسلام اصفهان بود.<ref> همان، ص ۳۵۰.</ref>
  
−
* 7. الانوار المشرقه؛<ref> همان، ص 440.</ref>
+
اولین شیخ الاسلام و امام جمعه اصفهان در عهد [[صفویه|صفوی]]، [[شیخ بهایی]] است و پس از او حکیم و فقیه [[میرداماد|میر محمدباقر داماد]]؛ تا این که این امر به [[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]] تفویض گردید. پس از درگذشت او، این مناصب به فرزندش [[علامه مجلسى|علامه محمدباقر مجلسی]] تفویض گردید. با رحلت علامه، با وجود اعیان و معاریف بزرگ اصفهان، امامت جمعه و ریاست دینی و شیخ الاسلامی، به میر محمدصالح، داماد علامه مجلسی و سپس به میر محمدحسین واگذار شد. پس از او دو شخص دیگر از غیر این خاندان، امام جمعه گردیدند؛ اما دوباره این مسئولیت به اعقاب میر محمدصالح بازگشت؛ ابتدا به میر محمدمهدی (متوفی ۱۱۸۳ هـ.ق) فرزند بزرگ میر محمدحسین خاتون‌آبادی، پس از او به میر عبدالباقی، فرزند دیگر میر محمدحسین، و پس از او به میر محمدحسین، فرزند میر عبدالباقی. تا سال ۱۳۴۸ هـ.ق همچنان این سمت بر عهده این خاندان بود. از این پس تا بیست سال، اصفهان امام جمعه نداشت؛ تا این که در سال ۱۳۶۸ هـ.ق، میر محمدمهدی سلطان الادبا به امامت جمعه اصفهان منصوب شد. وی آخرین امام جمعه از این سلسله است. گفتنی است که امام جمعه‌های [[تهران]] نیز از اولاد میر محمدمهدی، فرزند میر محمدحسین، فرزند میر محمدصالح خاتون‌آبادی بوده‌اند.<ref> رجال اصفهان، ج ۱، ص ۶۰ـ۵۶. در آغاز نوشتار اشاره شد که این سلسله به «امام جمعه»، شهرت یافته‌اند. با توجه به مطالب مذکور به خوبی علت این نامگذاری آشکار می‌‌شود. نکته دیگر این که در این سلسله نام‌هایی چون میر محمدحسین، میر محمد، میر اسماعیل، میر صالح بارها تکرار می‌‌شود که نباید خواننده دچار اشتباه شود.</ref>
  
−
* 8. الایمان والکفر؛<ref> همان، ص 516.</ref>
+
خاتون آبادى پس از درگذشت مجلسى با وجود عالمان بزرگى مانند [[فاضل هندی|فاضل هندى]] (متوفى ۱۱۳۷ق) و [[آقا جمال خوانساری|آقا جمال الدین خوانسارى]] (متوفى ۱۱۲۲ق)، امام جمعه و سرپرست [[حوزه علمیه|حوزه علمى]] اصفهان شد و پس از وفات جعفر بن عبداللّه کمَرِه اى (شیخ الاسلام اصفهان) در ۱۱۱۵ق، شیخ الاسلام شهر شد.
  
−
* 9. اثبات عصمه الأئمه؛<ref> ریحانه الادب.</ref>
+
پس از مدتى مناسبات او با شاه سلطان حسین (حک: ۱۱۰۵ـ۱۱۳۵ق) که از ابتدا نیز رغبت چندانى به انتصاب او در این سِمَت نداشت، تیره گشت و در [[ربیع الثانی]] ۱۱۲۴ق عزل شد، ولى بار دیگر در ۱۱۲۵ق، با وساطت مریم بیگم عمه شاه، به این سمت منصوب شد.<ref>خاتون آبادى، عبدالحسین بن محمدباقر، وقایع السنین والاعوام یا گزارشهاى سالیانه از ابتداى خلقت تا سال ۱۱۹۵ هجرى، چاپ محمدباقر بهبودى، تهران ۱۳۵۲ش.</ref>
 +
==وفات==
  
−
* 10. احوال الملائکه؛<ref> الذریعه، ج 1، ص 306.</ref>
+
ستاره پرفروغ خاندان خاتون‌آبادی، پس از سال‌ها روشنی بخشیدن، سرانجام در سال ۱۱۲۶ هـ.ق غروب کرد. بنابر قولی پیکرش در [[نجف]] اشرف دفن شد.<ref> الذریعه، ج ۴، ص ۳۹۷.</ref> در «[[اعیان الشیعه]]»<ref> ر.ک: [[اعیان الشیعه]]، ج ۶، ص ۲۷۱.</ref> و مواضع متعددی از کتاب [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]] و برخی کتاب‌های دیگر، سال وفات میر محمدصالح ۱۱۱۶ هـ.ق ذکر شده است؛ اما قطعاً او پس از ۱۱۲۰ هـ.ق درگذشته است، زیرا: چنان که گذشت، تاریخ نگارش آداب سنیه، سال ۱۱۲۰ هـ.ق بوده است. همچنین بنابر گزارش میر عبدالحسین خاتون‌آبادی، میر محمدصالح در سال ۱۱۲۲ هـ.ق در قید حیات بوده است.<ref>ر.ک: وقایع السنین والاعوام، ص ۵۶۱.</ref> و همو در وقایع سال ۱۱۲۴ هـ.ق از معزول شدن میر محمدصالح از منصب شیخ الاسلامی‌‌ و سپس نصب مجدد او به سال ۱۱۲۵ خبر داده است.<ref> ر.ک: همان، ص ۵۶۵.</ref>
  
−
* 11. تفسیر [[سوره حمد]]؛<ref> همان، ج 4، ص 339.</ref>
+
==پانویس==
 +
<references />
  
−
* 12. تفسیر [[سوره اخلاص]]؛<ref> همان، ص 335.</ref>
+
==منابع==
  
−
* 13. التهلیله؛
+
*تلخيص از مجموعه [[گلشن ابرار]]، جلد 4، زندگی نامه "مير محمدصالح خاتون آبادی" از علی عليزاده مهرانی.
 +
*دانشنامه جهان اسلام، مدخل "میر محمد صالح خاتون آبادی" از عليرضا سعيد.
  
−
* 14. تکمله مرآه العقول؛<ref> الذریعه این کتاب را ذکر نکرده، ولی در ریحانه الأدب آمده است.</ref>
 
−
 
−
* 15. الحدیقه السلیمانیه؛<ref> همان، ج 6، ص 385.</ref>
 
−
 
−
* 16. روادع النفوس فی الاخلاق والمواعظ؛
 
−
 
−
* 17. شرح من لایحضره الفقیه؛<ref> همان، ج 14، ص 94.</ref>
 
−
 
−
* 18. کتاب المزار؛<ref> همان، ج 20، ص 319.</ref>
 
−
 
−
* 19. النجم الثاقب فی اثبات الواجب؛<ref> همان، ج 24، ص 69.</ref>
 
−
 
−
* 20. الهدایه فی حکم اثبات رؤیه الهلال بحکم الحاکم؛<ref> همان، ج 25، ص 239 و ج 11، ص 230.</ref>
 
−
 
−
* 21. رساله‌ای در هلال.<ref> ریحانه الادب.</ref>
 
−
 
−
وی گذشته از تألیفات مذکور، آثار دیگری نیز داشته است که از ذکر آن‌ها پرهیز شد.<ref> ر.ک: ریحانه الأدب، ج 2، ص 102.</ref>
 
−
 
−
'''غروب ستاره'''
 
−
 
−
ستاره پرفروغ خاندان خاتون‌آبادی، پس از سال‌ها روشنی بخشیدن، سرانجام در سال 1126 هـ.ق غروب کرد. بنابر قولی پیکرش در [[نجف]] اشرف دفن شد.<ref> الذریعه، ج 4، ص 397.</ref> در «[[اعیان الشیعه]]»<ref> ر.ک: [[اعیان الشیعه]]، ج 6، ص 271.</ref> و مواضع متعددی از کتاب الذریعه و برخی کتاب‌های دیگر، سال وفات میر محمدصالح 1116 هـ.ق ذکر شده است؛ اما با توجه به نکات ذیل، قطعاً او پس از 1120 هـ.ق درگذشته است.
 
−
 
−
* 1. چنان که گذشت، تاریخ نگارش آداب سنیه، سال 1120 هـ.ق بوده است.
 
−
 
−
* 2. بنابر گزارش میر عبدالحسین خاتون‌آبادی، میر محمدصالح در سال 1122 هـ.ق در قید حیات بوده است.<ref> ر.ک: وقایع السنین والاعوام، ص 561.</ref>
 
−
 
−
* 3. همو در وقایع سال 1124 هـ.ق از معزول شدن میر محمدصالح از منصب شیخ الاسلامی‌‌ و سپس نصب مجدد او به سال 1125 خبر داده است.<ref> ر.ک: همان، ص 565.</ref>
 
−
 
−
==پانویس ==
 
−
<references />
 
 
[[رده:علمای قرن دوازدهم]]
 
[[رده:علمای قرن دوازدهم]]
 +
[[رده:فقیهان]]
 +
[[رده:راویان حدیث]]
 +
[[رده:ائمه جمعه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۰۶

میر محمدصالح خاتون آبادى (۱۰۵۸ق ـ ۱۱۲۶قمری)؛ فقیه، محدّث و عالم امامى قرن دوازدهم و شیخ الاسلام اصفهان و از شاگردان علامه مجلسی است. میر محمدصالح در فقه و حدیث تبحر داشته و تألیفات او عمدتاً بر اساس این دو محور بوده است.

ولادت و خانواده

میر محمدصالح به سال ۱۰۵۸ قمری به دنیا آمد.[۱] اما در کتاب‌های شرح حال، نکته‌ای درباره زادگاه و محل رشد و بالیدن او ذکر نشده است؛ هر چند می‌‌توان حدس زد که او بیشتر عمرش را در اصفهان سپری کرده است؛ زیرا مدت سی سال در خدمت علامه مجلسی بوده[۲] و بیست سال نزد محقق خوانساری شاگردی کرده و سال‌های آخر عمرش، شیخ الاسلام اصفهان گردیده است.

پدر محمدصالح، میر عبدالواسع نام داشت. سال تولدش در منابع ذکر نشده است؛ اما از آن جا که در «وقایع السنین و الأعوام» وفاتش در ۷۳ سالگی و ۱۰۹۸ هـ.ق ذکر شده،[۳] می‌‌توان گفت ولادت او به سال ۱۰۲۵ هـ.ق رخ داده است.

استادان و علمای معاصر خاتون‌آبادى

شخصیت فرهیخته و دانای خاتون آبادی، سه استاد بزرگ داشته است و این سه، همه ارباب دانش و بینش و از اعلام وادی معنویت و فضیلت بوده‌اند که عبارتند از:[۴]

  1. علامه محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷ـ۱۱۱۱ هـ.ق)
  2. ملا میرزا محمد بن حسین شیروانی (۱۰۹۸ـ۱۰۲۳ هـ.ق)
  3. آقا حسین بن جمال‌الدین محمد، معروف به محقق خوانساری (۱۰۱۶ـ۱۰۹۸ هـ.ق).[۵]

میر محمدصالح همچنین در زمان حیات خویش، با عالمان برجسته‌ای هم عصر بود. در این جا به اختصار، به ذکر نام برخی از آنان بسنده می‌‌کنیم:

  1. محمد بن حر عاملی (۱۰۳۳ـ۱۱۰۴ هـ.ق)
  2. امیر محمدباقر مدرس
  3. آقا جمال خوانساری
  4. شیخ جعفر قاضی (حویزه‌ای کمره‌ای)
  5. میرزا عبدالله افندی
  6. سید نعمت‌الله جزایری
  7. ملا محسن فیض کاشانی

گرایش علمی‌‌

میر محمدصالح، گویا در اوایل تحصیل شوق فراوانی به علوم عقلی و فلسفی داشته است؛ چنان که خود هنگام شرح حال استادش علامه مجلسی، می‌‌گوید: «در اوایل حال، این قاصر حریص بودم بر تحصیل علوم عقلی و اوقات خود را صرف کتب حکمت می‌‌نمودم».

استادان وی در این عرصه، ملا میرزا محمد شیروانی و محقق خوانساری بوده‌اند. تا این که در سفر خود به بیت الله الحرام، به سبب آشنایی با علامه مجلسی و تشویق او، از حکمت و علوم عقلی صرفنظر می‌‌کند و به طور ویژه به دانش حدیث اهتمام می‌‌ورزد، به طوری که در آثارش هیچ ردی از فلسفه و منطق دیده نمی‌‌شود. (چنان که موضوع آثار او حاکی از این امر است.) البته ممکن است علاوه بر تشویق‌های علامه، وضعیت علمی ‌‌آن زمان نیز در رغبت او به حدیث تأثیر داشته است؛ زیرا چنان که خواهد آمد یکی از ویژگی‌های عصر میر محمدصالح، حدیث‌گرایی و رونق دانش حدیث بوده است.

در این میان، برخی آثار میر محمدصالح مانند «التهلیلیه»، «شرح من لایحضره الفقیه»، «رساله هلالیه»، نشان می‌‌دهد که وی فقیهی صاحب نظر و مجتهد بوده است؛ اما از مباحث تفسیری، کلامی، حدیثی و اخلاقی غفلت نورزیده و آثاری را در این زمینه‌ها به یادگار گذاشته است. با این همه، از عناوین کتاب‌های وی این نکته بدست می‌‌آید که به احتمال زیاد وی در این تألیفات، رویکردی حدیثی داشته است.

از پاره‌ای قراین و نکات که درباره میر محمدصالح نقل شده، معلوم می‌‌شود که او از لحاظ علمی ‌‌مورد اعتماد و عنایت علامه مجلسی بوده است، به طوری که حکایت شده علامه مجلسی پیش از تألیف «زادالمعاد»، مردم را به کتاب «ذریعة النجاح» میر محمدصالح ارجاع می‌‌داده است،[۶] همچنان که او به اشاره علامه، «شرح استبصار» را تصنیف و «شرح کافی» را تکمیل کرده است.[۷]

یکی از نوادگان علامه در یکی از آثارش گفته است: «هرگاه معنی حدیثی از مجلد شانزدهم بحارالانوار بر تو مشتبه شد، به کتاب‌های روادع النفوس، تقویم المؤمنین و انوار المشرقیه (از تألیفات میر محمدصالح) مراجعه کن».[۸]

آثار و تألیفات

میر محمدصالح خاتون‌آبادی، آثار گوناگونی را در موضوعات مختلف تألیف کرد که نام برخی از آن‌ها در کتابخانه‌های خطی دیده می‌‌شود. این آثار عبارتند از:

  1. آداب سنیه
  2. حدائق المقرّبین[۹]
  3. ذریعة النجاح فی اعمال السنه
  4. اصول العقائد[۱۰]
  5. اسرار الصلوه[۱۱]
  6. اسماء من استبصر من العلماء و رجع الی الطریقه الاثنی عشریه
  7. الانوار المشرقه[۱۲]
  8. الایمان والکفر[۱۳]
  9. اثبات عصمة الأئمه[۱۴]
  10. احوال الملائکه[۱۵]
  11. تفسیر سوره حمد[۱۶]
  12. تفسیر سوره اخلاص؛[۱۷]
  13. التهلیله
  14. تکمله مرآة العقول[۱۸]
  15. الحدیقه السلیمانیه؛[۱۹]
  16. روادع النفوس فی الاخلاق والمواعظ
  17. شرح من لایحضره الفقیه؛[۲۰]
  18. کتاب المزار[۲۱]
  19. النجم الثاقب فی اثبات الواجب[۲۲]
  20. الهدایه فی حکم اثبات رؤیه الهلال بحکم الحاکم[۲۳]
  21. رساله‌ای در هلال.[۲۴]

وی گذشته از تألیفات مذکور، آثار دیگری نیز داشته است که از ذکر آن‌ها پرهیز شد.[۲۵]

جایگاه علمی‌‌ و اجتماعی

درباره جایگاه علمی‌‌ و اجتماعی خاندان میر محمدصالح باید به صراحت اعتراف کرد که در بیشتر ـ یا همه ـ آثار شرح‌حال‌نگاری، به طور مشروح، مطلبی نیامده است؛ اما از مناصبی که میر محمدصالح و برخی از اعقابش داشته‌اند، این مطلب به خوبی استفاده می‌‌شود که آنان حضوری فعال و تأثیرگذار در عرصه دانش و اندیشه و امور اجتماعی داشته و مقبول عام و خاص بوده‌اند. برای پی بردن به جایگاه اجتماعی و علمی ‌‌این خاندان، لازم است علاوه بر توجه به وظایف کسانی که به امامت جمعه و شیخ الاسلامی‌‌ منصوب می‌‌شده‌اند، به این نکته نیز عنایت شود که این دو منصب از میان ده‌ها عالم هر زمان به افرادی با شرایط علمی‌‌ و مقبولیت خاص اعطا می‌‌شده است.

امامت جمعه، منصبی بود که در هر عصر برای شهرهای مهم از سوی حاکم به یکی از عالمان معروف اصفهان داده می‌‌شد. در اصفهان معمولاً امام جمعه در هر زمان، نماز جمعه را در مسجد قدیم برگزار می‌‌کرد.

شیخ الاسلام، منصب عالی روحانی بود که به یکی از بهترین عالمان روحانی داده می‌‌شد و او به دعاوی شرعی، امر به معروف و نهی از منکر، نظارت بر امور حسبی و امور عالی روحانیون[۲۶] و نظارت بر تمام طلاق‌های رسمی، مدیریت اموال یتیم و افراد غایب می‌‌پرداخت. به علاوه، اجازه اعمال دینی نیز از طریق دفتر شیخ الاسلام صادر می‌‌شد. اهمیت این منصب از زمان سلطان سلیمان اول به اوج خود رسید.[۲۷] شیخ الاسلام می‌‌توانست مشروعیت و صلاحیت شخص سلطان را زیر سوال ببرد و در امور داخلی دخالت کند. حدود احکام و فرامین با مشورت وی انجام می‌‌شد. شیخ الاسلام شهرهای دیگر، زیر نظر شیخ الاسلام اصفهان انجام وظیفه می‌‌کرد و عزل و نصب صاحبان این منصب در دیگر شهرها، با تأیید و تصویب و نظر شیخ الاسلام اصفهان بود.[۲۸]

اولین شیخ الاسلام و امام جمعه اصفهان در عهد صفوی، شیخ بهایی است و پس از او حکیم و فقیه میر محمدباقر داماد؛ تا این که این امر به ملا محمدتقی مجلسی تفویض گردید. پس از درگذشت او، این مناصب به فرزندش علامه محمدباقر مجلسی تفویض گردید. با رحلت علامه، با وجود اعیان و معاریف بزرگ اصفهان، امامت جمعه و ریاست دینی و شیخ الاسلامی، به میر محمدصالح، داماد علامه مجلسی و سپس به میر محمدحسین واگذار شد. پس از او دو شخص دیگر از غیر این خاندان، امام جمعه گردیدند؛ اما دوباره این مسئولیت به اعقاب میر محمدصالح بازگشت؛ ابتدا به میر محمدمهدی (متوفی ۱۱۸۳ هـ.ق) فرزند بزرگ میر محمدحسین خاتون‌آبادی، پس از او به میر عبدالباقی، فرزند دیگر میر محمدحسین، و پس از او به میر محمدحسین، فرزند میر عبدالباقی. تا سال ۱۳۴۸ هـ.ق همچنان این سمت بر عهده این خاندان بود. از این پس تا بیست سال، اصفهان امام جمعه نداشت؛ تا این که در سال ۱۳۶۸ هـ.ق، میر محمدمهدی سلطان الادبا به امامت جمعه اصفهان منصوب شد. وی آخرین امام جمعه از این سلسله است. گفتنی است که امام جمعه‌های تهران نیز از اولاد میر محمدمهدی، فرزند میر محمدحسین، فرزند میر محمدصالح خاتون‌آبادی بوده‌اند.[۲۹]

خاتون آبادى پس از درگذشت مجلسى با وجود عالمان بزرگى مانند فاضل هندى (متوفى ۱۱۳۷ق) و آقا جمال الدین خوانسارى (متوفى ۱۱۲۲ق)، امام جمعه و سرپرست حوزه علمى اصفهان شد و پس از وفات جعفر بن عبداللّه کمَرِه اى (شیخ الاسلام اصفهان) در ۱۱۱۵ق، شیخ الاسلام شهر شد.

پس از مدتى مناسبات او با شاه سلطان حسین (حک: ۱۱۰۵ـ۱۱۳۵ق) که از ابتدا نیز رغبت چندانى به انتصاب او در این سِمَت نداشت، تیره گشت و در ربیع الثانی ۱۱۲۴ق عزل شد، ولى بار دیگر در ۱۱۲۵ق، با وساطت مریم بیگم عمه شاه، به این سمت منصوب شد.[۳۰]

وفات

ستاره پرفروغ خاندان خاتون‌آبادی، پس از سال‌ها روشنی بخشیدن، سرانجام در سال ۱۱۲۶ هـ.ق غروب کرد. بنابر قولی پیکرش در نجف اشرف دفن شد.[۳۱] در «اعیان الشیعه»[۳۲] و مواضع متعددی از کتاب الذریعه و برخی کتاب‌های دیگر، سال وفات میر محمدصالح ۱۱۱۶ هـ.ق ذکر شده است؛ اما قطعاً او پس از ۱۱۲۰ هـ.ق درگذشته است، زیرا: چنان که گذشت، تاریخ نگارش آداب سنیه، سال ۱۱۲۰ هـ.ق بوده است. همچنین بنابر گزارش میر عبدالحسین خاتون‌آبادی، میر محمدصالح در سال ۱۱۲۲ هـ.ق در قید حیات بوده است.[۳۳] و همو در وقایع سال ۱۱۲۴ هـ.ق از معزول شدن میر محمدصالح از منصب شیخ الاسلامی‌‌ و سپس نصب مجدد او به سال ۱۱۲۵ خبر داده است.[۳۴]

پانویس

  1. ↑ دوانی، علی، علامه مجلسی مرد علم و دین، ص ۳۶۹.
  2. ↑ در این که میر محمدصالح، داماد محمدتقی مجلسی است یا داماد فرزندش علامه محمدباقر مجلسی، برخی از صاحبان تراجم نظر اول را پذیرفته‌اند؛ اما بیشتر آنان قول دوم را مقدم داشته‌اند. با توجه به مطالبی که پژوهشگر معاصر علی دوانی، از کتاب‌های انساب خاندان مجلسی، مرآه الأحوال و فوائد رضویه نقل کرده، قول دوم صحیح است. ر.ک: همان، ص ۳۶۹ و ۳۷۰.
  3. ↑ خاتون‌آبادی، میر عبدالحسین، وقایع السنن والاعوام، انتشارات اسلامیه، ص ۵۱۷. مولف این کتاب برادر مادری میر عبدالواسع است. معروف‌ترین اثر وی، همین کتاب است که به بیان وقایع از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵ هـ.ق پرداخته است. میر عبدالحسین هم از عالمان برجسته این خاندان به شمار می‌‌رود.
  4. ↑ نام استادان بدون ترتیب ذکر شده است.
  5. ↑ اعیان الشیعه، مجلد ۶، ص ۱۴۹.
  6. ↑ الذریعه، ج ۱۰، ص ۳۲.
  7. ↑ اعیان الشیعه، مجلد نهم، ص ۳۷۱ـ۳۷۲.
  8. ↑ همان.
  9. ↑ الذریعه، ج۶، ص۲۸۹.
  10. ↑ الذریعه، ج۲، ص۱۹۷.
  11. ↑ همان، ص۴۸.
  12. ↑ همان، ص ۴۴۰.
  13. ↑ همان، ص ۵۱۶.
  14. ↑ ریحانه الادب.
  15. ↑ الذریعه، ج ۱، ص ۳۰۶.
  16. ↑ همان، ج ۴، ص ۳۳۹.
  17. ↑ همان، ص ۳۳۵.
  18. ↑ الذریعه این کتاب را ذکر نکرده ولی در ریحانه الأدب آمده است.
  19. ↑ همان، ج۶، ص۳۸۵.
  20. ↑ همان، ج۱۴، ص ۹۴.
  21. ↑ همان، ج۲۰، ص۳۱۹.
  22. ↑ همان، ج۲۴، ص۶۹.
  23. ↑ همان، ج۲۵، ص۲۳۹ و ج۱۱، ص۲۳۰.
  24. ↑ ریحانه الادب.
  25. ↑ ر.ک: ریحانه الأدب، ج۲، ص۱۰۲.
  26. ↑ رجال اصفهان، ج ۱، ص ۵۷.
  27. ↑ به اهتمام مهریزی، مهدی و ربانی، هادی، یادنامه علامه مجلسی، ج ۳، ص ۳۲۹ و ۳۳۰.
  28. ↑ همان، ص ۳۵۰.
  29. ↑ رجال اصفهان، ج ۱، ص ۶۰ـ۵۶. در آغاز نوشتار اشاره شد که این سلسله به «امام جمعه»، شهرت یافته‌اند. با توجه به مطالب مذکور به خوبی علت این نامگذاری آشکار می‌‌شود. نکته دیگر این که در این سلسله نام‌هایی چون میر محمدحسین، میر محمد، میر اسماعیل، میر صالح بارها تکرار می‌‌شود که نباید خواننده دچار اشتباه شود.
  30. ↑ خاتون آبادى، عبدالحسین بن محمدباقر، وقایع السنین والاعوام یا گزارشهاى سالیانه از ابتداى خلقت تا سال ۱۱۹۵ هجرى، چاپ محمدباقر بهبودى، تهران ۱۳۵۲ش.
  31. ↑ الذریعه، ج ۴، ص ۳۹۷.
  32. ↑ ر.ک: اعیان الشیعه، ج ۶، ص ۲۷۱.
  33. ↑ ر.ک: وقایع السنین والاعوام، ص ۵۶۱.
  34. ↑ ر.ک: همان، ص ۵۶۵.

منابع

  • تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد 4، زندگی نامه "مير محمدصالح خاتون آبادی" از علی عليزاده مهرانی.
  • دانشنامه جهان اسلام، مدخل "میر محمد صالح خاتون آبادی" از عليرضا سعيد.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=میر_محمدصالح_خاتون_آبادی&oldid=124729»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا