ابن ابی الحدید: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | '''«عبدالحمید بن هبةالله»''' معروف به '''«ابن ابی الحدید»''' (۶۵۶-۵۸۶ ق)، ادیب، متکلم، مورخ، شاعر، فقیه [[شافعی]] و اصولی [[معتزله|معتزلی]] در قرن هفتم هجری است. کتاب «[[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید]]» از مهمترین آثار اوست. | |
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | |نام شخصیت = | ||
| + | |نام کامل = عبدالحمید ابن ابی الحدید | ||
| + | |تصویر= | ||
| + | |زادروز = ۵۸۶ قمری | ||
| + | |زادگاه = [[مدائن]] | ||
| + | |وفات = ۶۵۶ قمری | ||
| + | |مدفن = [[بغداد]] | ||
| + | |اساتید = ابوالبقاء عکبری، ابوالخیر مصدق بن شبیب واسطی،... | ||
| + | |شاگردان = | ||
| + | |آثار = [[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید]]، الفلک الدائر علی المثل السائر، قصائد السبع العلویات، العبقری الحسان،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==زندگینامه== | ||
| − | + | فخرالدین ابوحامد عبدالحمید بن هبة الله، در اول [[ذی الحجه]] سال ۵۸۶ قمری در [[مدائن]] در خانواده‌ای اهل علم متولد شد. پدرش بهاءالدین محمدالمداینی و به قولی هبة الله فرزند محمد المداینی است. پدر و یکی از برادرانش قاضی و برادر دیگرش شاعر و از جمله اهل ادب بودند. | |
| − | ابن ابی الحدید در [[ | + | ابن ابی الحدید در مدائن بزرگ شد و در همانجا علم [[کلام]] و [[اصول فقه|اصول]] را یاد گرفت. در اوایل جوانی به [[بغداد]] رفت و در آن شهر در محضر علما و بزرگان مشهور بغداد که بیشتر آنها [[شافعی]] مذهب بودند، به کسب علم و دانش پرداخت. همچنین از ابوالبقاء عکبری و ابوالخیر مصدق بن شبیب واسطی ادب آموخت. او از زمره شاعران نیز بود و در [[شعر]] طبعی رسا داشت و انواع شعر را می سرود. |
| − | + | ابن ابی الحدید معاصر خلفای [[حکومت بنی عباس|عباسی]] و از رجال دربار بود و به مناسبت نزدیکی با مؤیدالدوله محمد قمی، معروف به [[ابن علقمی|ابن علقمی]] وزیر ادیب و دانشمند [[مستعصم]] آخرین خلیفه عباسی، در شمار کاتبان [[دیوان (تشکیلات اداری)|دیوان]] دارالخلافه درآمد. او و برادرش موفق‌الدین سال ۶۴۲ هـ.ق در حمله مغولان به [[بغداد]] اسیر شدند ولی به واسطه وساطت بعضی از بزرگان این شهر از جمله [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیرالدین طوسی]] و علمای بغداد آزاد شدند. او در همین سال ۶۴۲ هـ.ق به عنوان ناظر حله، انتخاب شد. سپس "خواجه" امیرعلاءالدین طبرس و بعد ناظر بیمارستان عضدی و سرانجام در کتابخانه های بغداد به نظارت پرداخت. او در شنا و شکار و تیراندازی بسیار مهارت داشت. | |
| − | ابن | + | ابن ابی الحدید با وجود منصب های دولتی که داشت هیچ وقت خود را از کسب علم و دانش کنار نکشیده، تا جائی که حتی در [[تاریخ اسلام]] نیز کم نظیر بود. |
| − | + | بنا به نقل ذهبی در کتاب «سیر اعلام النبلاء»، ابن ابی الحدید در پنجم [[جمادی الثانی]] سال ۶۵۵ یا ۶۵۶ قمری در [[بغداد]] به دیار باقی شتافت. | |
| − | == | + | ==مذهب و اعتقاد== |
| − | + | ابن ابی الحدید در اصول، [[معتزله|معتزلی]] و در فروع [[شافعی]] بود و مشربی بین [[اهل سنت|تسنن]] و [[تشیع]] برای خود انتخاب کرده بود. در مباحث عقیدتی خود در [[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید (کتاب)|شرح نهج البلاغه]]، به موافقت با "جاحظ" تصریح دارد به همین جهت او را معتزلی جاحظی می دانند. | |
| − | + | بررسی شرح نهج البلاغه او نشان می‌دهد که برخلاف نظر ابن کثیر که وی را [[شیعه|شیعی]] غالی شمرده است، می‌توان او را معتزلی معتدل دانست. او در آغاز کتابش اتفاق همه شیوخ معتزلی خود را بر صحت شرعی [[بیعت]] با [[ابوبکر]] نقل می‌کند و تصریح می‌نماید که از [[رسول خدا]](ص) نصّی بر آن بیعت وارد نشده، بلکه تنها انتخاب مردم که هم به [[اجماع]] و هم به غیر اجماع راه تعیین پیشوا شمرده شده، موجب صحت آن است! | |
| − | + | ابن ابی الحدید با وجود این که ظاهراً [[سنی|سنی]] مذهب بود، اما ارادت خاصی به [[امام علی علیه السلام|امیرالمؤمنین علی]] علیه السلام داشت و به پیروی از مکتب معتزله، او را افضل از [[خلفای نخستین|خلفای سه گانه]] می داند و تصریح می کند که آن حضرت هم در کثرت [[ثواب]] و هم در فضایل و خصال حمیده، از دیگران افضل است. از اشعار او در مدح امام علی علیه السلام است: | |
| + | {{بیت|و وارث علم المصطفى و شقیقه|اخا و نظیرا فی العلى و الاواصر}} | ||
| + | {{بیت|ألا إنما الاسلام لولا حسامه|کعفطة عنز أو فلامة حافر}} | ||
| + | {{بیت|ألا إنما التوحید لولا علومه|کعرضة ضلیل أو کنهبة کافر}} | ||
| − | + | ترجمه: علی (علیه السلام) وارث علم مصطفی (صلی الله علیه وآله) و برادر او بود و برادر و همتای او در بزرگی و پیوند خویشی است. همانا اگر شمشیر او نبود اسلام بی ارزش می شد. همانا اگر علوم او نبود توحید همچون گمراهی گمراه یا غنیمت کافر می گردید. | |
| − | == | + | ==آثار و تألیفات== |
| − | + | تألیفات ابن ابی الحدید را تا ۱۵ اثر برشمرده‌اند که مشهورترین آنها عبارت است از: | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | *[[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید (کتاب)|شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید]]، مهمترین کتاب ابن ابی الحدید است که آن را به نام وزیر دوره خود، [[ابن علقمی]] نوشت و ابن علقمی برای تالیف این کتاب، صد هزار دینار به او صله داد. شرح ابن ابی الحدید بر کتاب شریف [[نهج البلاغه]] سبب شهرت اوست. این کتاب بالاخص از جهت مباحث تاریخی که در آن مطرح نموده، حائز اهمیت است. | ||
| + | *الفلک الدائر علی المثل السائر، که نقدی است بر کتاب «المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر»، اثر [[ابن اثیر جزری]] (۵۵۸ -۶۳۷ ق). این کتاب از آثار مهم در [[بلاغت]] و از کتب معتبر در نقد است. | ||
| + | *مجموعه المستنصریات، که یک مجموعه شعری است. | ||
| + | *السبع العلویات یا قصائد السبع العلویات، که ابن ابی الحدید آن را در ۶۱۱ق. به نام ابن علقمی در [[مداین]] سرود. موضوع [[قصیده|قصاید]] را مدح [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]](ص) و [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]](ع)، [[غزوه خیبر|فتح خیبر]]، [[فتح مکه]] و شهادت [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]](ع) تشکیل می‌دهد. | ||
| + | *نظم کتاب «الفصیح» اثر ثعلب کوفی در [[علم لغت|لغت]]، که ابن ابی الحدید آن را در یک شبانه روز به نظم آورد. | ||
| + | *العبقری الحسان، در [[علم کلام|کلام]]، [[منطق]]، اصول، تاریخ و شعر. | ||
| + | *تعلیقات بر «المحصل» در [[فلسفه]] و کلام. | ||
| + | *تعلیقات بر «المحصول» در [[اصول فقه]] از [[فخر رازى|فخر رازی]]. | ||
| + | *الاعتبار علی کتاب «[[الذریعة الی اصول الشریعة (کتاب)|الذریعه فی اصول الشریعه]]»، از [[سید مرتضی]] (م، ۴۳۶ ق). | ||
| + | *الوشاح الذهبی فی علم الأبی. | ||
| + | *دیوان شعر. | ||
| + | *نقد «المستصفی من علم الاصول» از [[ابوحامد محمد غزالی|غزالی]]. | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *معجز الآداب فی معجم الألقاب، زندگینامه ابن ابی الحدید، مرتضی رستمی. |
| − | * [http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%A7%D8%A8%D9%86+%D8%A7%D8%A8%DB%8C+%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AF&SSOReturnPage=Check&Rand=0 دانشنامه رشد] بازیابی: | + | *[http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%A7%D8%A8%D9%86+%D8%A7%D8%A8%DB%8C+%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AF&SSOReturnPage=Check&Rand=0 دانشنامه رشد]، بازیابی: ۲۰ مهرماه ۱۳۹۲. |
| − | * [http://www.shoaraa.com/poem-8436.html#down شعراء اهل البیت] بازیابی: | + | *[http://www.shoaraa.com/poem-8436.html#down شعراء اهل البیت]، بازیابی: ۲۰ مهرماه ۱۳۹۲. |
| − | + | *[https://hawzah.net/fa/Mostabser/View/63354/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%22%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%85%DB%8C "ابن ابی الحدید"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه]. | |
| − | [ | + | {{سنجش کیفی |
| − | + | |سنجش=شده | |
| + | |شناسه= متوسط | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= خوب | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب | ||
| + | |جامعیت= متوسط | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | |رده=دارد | ||
| + | }} | ||
[[رده:شارحان نهج البلاغه]] | [[رده:شارحان نهج البلاغه]] | ||
[[رده:شعرای عرب]] | [[رده:شعرای عرب]] | ||
| + | [[رده:ادیبان]][[رده:متکلمان]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۱۲
«عبدالحمید بن هبةالله» معروف به «ابن ابی الحدید» (۶۵۶-۵۸۶ ق)، ادیب، متکلم، مورخ، شاعر، فقیه شافعی و اصولی معتزلی در قرن هفتم هجری است. کتاب «شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید» از مهمترین آثار اوست.
| نام کامل | عبدالحمید ابن ابی الحدید |
| زادروز | ۵۸۶ قمری |
| زادگاه | مدائن |
| وفات | ۶۵۶ قمری |
| مدفن | بغداد |
|
| |
| اساتید |
ابوالبقاء عکبری، ابوالخیر مصدق بن شبیب واسطی،... |
|
| |
| آثار |
شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، الفلک الدائر علی المثل السائر، قصائد السبع العلویات، العبقری الحسان،... |
زندگینامه
فخرالدین ابوحامد عبدالحمید بن هبة الله، در اول ذی الحجه سال ۵۸۶ قمری در مدائن در خانواده‌ای اهل علم متولد شد. پدرش بهاءالدین محمدالمداینی و به قولی هبة الله فرزند محمد المداینی است. پدر و یکی از برادرانش قاضی و برادر دیگرش شاعر و از جمله اهل ادب بودند.
ابن ابی الحدید در مدائن بزرگ شد و در همانجا علم کلام و اصول را یاد گرفت. در اوایل جوانی به بغداد رفت و در آن شهر در محضر علما و بزرگان مشهور بغداد که بیشتر آنها شافعی مذهب بودند، به کسب علم و دانش پرداخت. همچنین از ابوالبقاء عکبری و ابوالخیر مصدق بن شبیب واسطی ادب آموخت. او از زمره شاعران نیز بود و در شعر طبعی رسا داشت و انواع شعر را می سرود.
ابن ابی الحدید معاصر خلفای عباسی و از رجال دربار بود و به مناسبت نزدیکی با مؤیدالدوله محمد قمی، معروف به ابن علقمی وزیر ادیب و دانشمند مستعصم آخرین خلیفه عباسی، در شمار کاتبان دیوان دارالخلافه درآمد. او و برادرش موفق‌الدین سال ۶۴۲ هـ.ق در حمله مغولان به بغداد اسیر شدند ولی به واسطه وساطت بعضی از بزرگان این شهر از جمله خواجه نصیرالدین طوسی و علمای بغداد آزاد شدند. او در همین سال ۶۴۲ هـ.ق به عنوان ناظر حله، انتخاب شد. سپس "خواجه" امیرعلاءالدین طبرس و بعد ناظر بیمارستان عضدی و سرانجام در کتابخانه های بغداد به نظارت پرداخت. او در شنا و شکار و تیراندازی بسیار مهارت داشت.
ابن ابی الحدید با وجود منصب های دولتی که داشت هیچ وقت خود را از کسب علم و دانش کنار نکشیده، تا جائی که حتی در تاریخ اسلام نیز کم نظیر بود.
بنا به نقل ذهبی در کتاب «سیر اعلام النبلاء»، ابن ابی الحدید در پنجم جمادی الثانی سال ۶۵۵ یا ۶۵۶ قمری در بغداد به دیار باقی شتافت.
مذهب و اعتقاد
ابن ابی الحدید در اصول، معتزلی و در فروع شافعی بود و مشربی بین تسنن و تشیع برای خود انتخاب کرده بود. در مباحث عقیدتی خود در شرح نهج البلاغه، به موافقت با "جاحظ" تصریح دارد به همین جهت او را معتزلی جاحظی می دانند.
بررسی شرح نهج البلاغه او نشان می‌دهد که برخلاف نظر ابن کثیر که وی را شیعی غالی شمرده است، می‌توان او را معتزلی معتدل دانست. او در آغاز کتابش اتفاق همه شیوخ معتزلی خود را بر صحت شرعی بیعت با ابوبکر نقل می‌کند و تصریح می‌نماید که از رسول خدا(ص) نصّی بر آن بیعت وارد نشده، بلکه تنها انتخاب مردم که هم به اجماع و هم به غیر اجماع راه تعیین پیشوا شمرده شده، موجب صحت آن است!
ابن ابی الحدید با وجود این که ظاهراً سنی مذهب بود، اما ارادت خاصی به امیرالمؤمنین علی علیه السلام داشت و به پیروی از مکتب معتزله، او را افضل از خلفای سه گانه می داند و تصریح می کند که آن حضرت هم در کثرت ثواب و هم در فضایل و خصال حمیده، از دیگران افضل است. از اشعار او در مدح امام علی علیه السلام است:
و وارث علم المصطفى و شقیقه اخا و نظیرا فی العلى و الاواصر
ألا إنما الاسلام لولا حسامه کعفطة عنز أو فلامة حافر
ألا إنما التوحید لولا علومه کعرضة ضلیل أو کنهبة کافر
ترجمه: علی (علیه السلام) وارث علم مصطفی (صلی الله علیه وآله) و برادر او بود و برادر و همتای او در بزرگی و پیوند خویشی است. همانا اگر شمشیر او نبود اسلام بی ارزش می شد. همانا اگر علوم او نبود توحید همچون گمراهی گمراه یا غنیمت کافر می گردید.
آثار و تألیفات
تألیفات ابن ابی الحدید را تا ۱۵ اثر برشمرده‌اند که مشهورترین آنها عبارت است از:
- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، مهمترین کتاب ابن ابی الحدید است که آن را به نام وزیر دوره خود، ابن علقمی نوشت و ابن علقمی برای تالیف این کتاب، صد هزار دینار به او صله داد. شرح ابن ابی الحدید بر کتاب شریف نهج البلاغه سبب شهرت اوست. این کتاب بالاخص از جهت مباحث تاریخی که در آن مطرح نموده، حائز اهمیت است.
- الفلک الدائر علی المثل السائر، که نقدی است بر کتاب «المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر»، اثر ابن اثیر جزری (۵۵۸ -۶۳۷ ق). این کتاب از آثار مهم در بلاغت و از کتب معتبر در نقد است.
- مجموعه المستنصریات، که یک مجموعه شعری است.
- السبع العلویات یا قصائد السبع العلویات، که ابن ابی الحدید آن را در ۶۱۱ق. به نام ابن علقمی در مداین سرود. موضوع قصاید را مدح پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع)، فتح خیبر، فتح مکه و شهادت امام حسین(ع) تشکیل می‌دهد.
- نظم کتاب «الفصیح» اثر ثعلب کوفی در لغت، که ابن ابی الحدید آن را در یک شبانه روز به نظم آورد.
- العبقری الحسان، در کلام، منطق، اصول، تاریخ و شعر.
- تعلیقات بر «المحصل» در فلسفه و کلام.
- تعلیقات بر «المحصول» در اصول فقه از فخر رازی.
- الاعتبار علی کتاب «الذریعه فی اصول الشریعه»، از سید مرتضی (م، ۴۳۶ ق).
- الوشاح الذهبی فی علم الأبی.
- دیوان شعر.
- نقد «المستصفی من علم الاصول» از غزالی.
منابع
- معجز الآداب فی معجم الألقاب، زندگینامه ابن ابی الحدید، مرتضی رستمی.
- دانشنامه رشد، بازیابی: ۲۰ مهرماه ۱۳۹۲.
- شعراء اهل البیت، بازیابی: ۲۰ مهرماه ۱۳۹۲.
- "ابن ابی الحدید"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
