عقیقه: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
|||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | {{خوب}} |
| − | از مستحبات موکد در تولد نوزاد است که گوسفند یا شتر یا گاوی را برای او قربانی کنند و گوشت را بین مؤمنان | + | «عقیقه» از [[مستحب|مستحبات]] موکد در تولد نوزاد است که گوسفند یا شتر یا گاوی را برای او قربانی کنند و گوشت را بین مؤمنان تقسیم کنند. به این قربانی عقیقه می گویند که در [[اسلام]] آداب و [[احکام شرعی|احکامی]] دارد. |
==لغت و اصطلاح عقیقه== | ==لغت و اصطلاح عقیقه== | ||
| − | + | عقیقه از ماده «عقّ»، به معناى شکافته شدن چیزى است. به سرزمین عقیق که یکى از [[میقات|میقات‌ها]] براى بستن [[احرام]] محسوب مى‌شود، از این جهت عقیق گفته مى‌شود که سیل، باعث شکاف و وسعت این محل گردیده است. به موى طفل نوزاد نیز عقیقه گفته مى‌شود؛ از این جهت که پوست او را مى‌شکافد. | |
| + | |||
| + | عقیقه در اصطلاح [[فقه|فقهى]]، به گوسفند یا حیوان دیگرى گفته مى‌شود که در روز هفتم تولد بچه، هنگام تراشیدن موى سر او، قربانى مى‌شود و چون در این روز، موى سر بچه تراشیده مى‌شود، [[قربانى]] این روز را عقیقه مى‌نامند. عقیقه، یکى از مستحباتى است که بسیار به آن سفارش شده است. بنابراین، [[مستحب]] است که در روز هفتم تولد، براى نوزاد پسر، حیوان نر و براى نوزاد دختر، حیوان ماده قربانى شود و اگر عقیقه از روز هفتم به تأخیر افتاد، ساقط نمى‌شود؛ بلکه اگر براى فرزند تا هنگام [[بلوغ|بلوغ]]، عقیقه داده نشود، مستحب است خودش بعد از بلوغ، عقیقه بدهد. عقیقه، باید یکى از چهارپایان سه گانه باشد که عبارتند از: گوسفند، گاو و شتر و [[صدقه]] دادن پول به جاى آن، کافى نیست. | ||
==اهمیت عقیقه دادن== | ==اهمیت عقیقه دادن== | ||
| − | در دین مبین اسلام تولد فرزند دارای احکامی است که بعضی واجب و برخی مستحب می باشد. عمل به این | + | در دین مبین [[اسلام]]، تولد فرزند دارای [[احکام شرعی|احکامی]] است که بعضی [[واجب]] و برخی [[مستحب]] می باشد. عمل به این احکام در زمینه سازی برای سلامت و [[تربیت دینی|تربیت]] معنوی فرزند نقش بسزایی دارد. به عنوان نمونه مستحب است کودک را پس از تولد در صورتی که ضرری متوجه او نشود، بشویند و نیز در گوش راست او [[اذان]] و در گوش چپش [[اقامه]] بگویند و کام او را با آب [[فرات]] و [[تربت امام حسین علیه السلام|تربت سیدالشهداء]] علیه السلام بردارند و برای او نام نیک انتخاب کنند (که این از [[حقوق فرزندان|حقوق فرزند]] بر پدر می باشد). |
| − | یکی از مستحبات مؤکّد آن است که برای طفل | + | یکی از مستحبات مؤکّد آن است که برای طفل «عقیقه» کنند. کسانی که قدرت مالی ندارند، هرگاه توانستند آن را انجام دهند و اگر هیچ گاه نتوانستند عقیقه کنند، اشکالی ندارد. در استحباب عقیقه فرقی بین فرزند پسر و دختر و نوزاد اول و دوم و غیره نیست. |
در ارزش و اهمیت این عمل مستحب، همین بس که از [[امام صادق]] علیه السلام نقل شده است: «کُلُّ مَوْلُودٍ مُرْتَهَنٌ بِعَقِیقَتِهِ؛ هر مولودی در گرو عقیقه خود است.» به عبارت دیگر، اگر عقیقه نکند در معرض انواع بلاهاست. | در ارزش و اهمیت این عمل مستحب، همین بس که از [[امام صادق]] علیه السلام نقل شده است: «کُلُّ مَوْلُودٍ مُرْتَهَنٌ بِعَقِیقَتِهِ؛ هر مولودی در گرو عقیقه خود است.» به عبارت دیگر، اگر عقیقه نکند در معرض انواع بلاهاست. | ||
| − | ==احکام و | + | ==احکام و شرایط عقیقه== |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | #عقیقه حتما باید یکی از انعام ثلاثة باشد؛ یعنی یا از جنس گوسفند باشد که البته بز نیز در این باب با گوسفند یک جنس حساب می شود و یا از جنس گاو باشد و یا از جنس شتر. | |
| + | #[[مستحب]] است برای مولود پسر، حیوانی نر و برای نوزاد دختر، حیوان ماده عقیقه شود. | ||
| + | #مستحب است عقیقه در هفتمین روز ولادت باشد؛ ولی اگر با عذر یا بدون عذر از روز هفتم تأخیر افتاد، استحباب آن ساقط نمی شود، حتی اگر کودک بمیرد باز هم مستحب است برای او عقیقه کنند. البته اگر قبل از زوال روز هفتم بمیرد، استحباب عقیقه ساقط می شود. و اگر تا زمان بلوغ عقیقه نشد، مستحب است خودش برای خودش عقیقه کند. یعنی تا وقتی طفل بالغ نشده، استحباب و [[سنت]] بودن عقیقه برای پدر طفل است و پس از بلوغ، بر خود فرزند سنت است که برای خودش عقیقه کند. | ||
| + | #گفته شده مستحب است شرائط حیوانی که برای قربانی تهیه می کنند، در حیوانی که برای عقیقه در نظر می گیرند نیز جمع شده باشد؛ یعنی: | ||
| − | + | *الف. حیوان سالم باشد. | |
| + | *ب. اگر شتر است، سنش کمتر از پنج سال نباشد. | ||
| + | *ج. اگر گاو است، کمتر از دو سال نباشد. | ||
| + | *د. اگر بز است، کمتر از یک سال کامل نباشد. | ||
| + | *ه. اگر گوسفند است، کمتر از هفت ماه نباشد. | ||
| − | + | باید توجه نمود که اموری که در عقیقه مستحب است به این معنی است که رعایت آنها بهتر است. و بدون رعایت آنها نیز عقیقه به حساب می آید. مثلا اگر شرایط قربانی را نداشته باشد باز هم کفایت می‌کند. چنان‌که [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]](ع) فرمودند: «همانا عقیقه گوسفند گوشتی است (یعنی هدف گوشت است)، به منزله قربانی نیست، هر گوسفندی برای عقیقه کفایت می‌کند، منتها هر چه چاق‌تر باشد بهتر است».<ref>کلینی، [[الکافی (کتاب)|الکافی]]، ۶: ۳۰.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | باید توجه نمود که اموری که در عقیقه مستحب است به این معنی است که رعایت آنها بهتر است. و بدون رعایت آنها نیز عقیقه به حساب می آید. | ||
==موارد مصرف عقیقه== | ==موارد مصرف عقیقه== | ||
| سطر ۳۳: | سطر ۳۳: | ||
مستحب است که پا و ران حیوان عقیقه را به قابله بدهند؛ بلکه در بعضی اخبار وارد شده است که یک چهارم آن را و در بعضی دیگر وارد شده است که یک سوم عقیقه را به قابله بدهند و اگر یک چهارم آن را که مشتمل بر پا و ران است به وی بدهند، بعید نیست که به هر دو استحباب عمل کرده باشند. و اگر کودک هنکام ولادت قابله نداشته باشد، همان مقدار را به مادر کودک بدهند تا او آن مقدار را به هر کس که خواست، [[صدقه]] دهد و این صدقه اختصاص به فقراء ندارد بلکه به هر کس دلش خواست، آن مقدار را می بخشد. و اگر قابله مادربزرگ پدری نوزاد باشد یا زنی باشد که نان خور پدر کودک است، چیزی از عقیقه اختصاص به او ندارد. | مستحب است که پا و ران حیوان عقیقه را به قابله بدهند؛ بلکه در بعضی اخبار وارد شده است که یک چهارم آن را و در بعضی دیگر وارد شده است که یک سوم عقیقه را به قابله بدهند و اگر یک چهارم آن را که مشتمل بر پا و ران است به وی بدهند، بعید نیست که به هر دو استحباب عمل کرده باشند. و اگر کودک هنکام ولادت قابله نداشته باشد، همان مقدار را به مادر کودک بدهند تا او آن مقدار را به هر کس که خواست، [[صدقه]] دهد و این صدقه اختصاص به فقراء ندارد بلکه به هر کس دلش خواست، آن مقدار را می بخشد. و اگر قابله مادربزرگ پدری نوزاد باشد یا زنی باشد که نان خور پدر کودک است، چیزی از عقیقه اختصاص به او ندارد. | ||
| − | مکروه است والدین کودک و نیز کسانی که نان خور آنها حساب می شوند، از عقیقه مصرف کنند و این کراهت در مورد مادر شدیدتر است. | + | [[مکروه]] است والدین کودک و نیز کسانی که نان خور آنها حساب می شوند، از عقیقه مصرف کنند و این کراهت در مورد مادر شدیدتر است. |
گوشت عقیقه را می توان خام بین مؤمنین تقسیم کرد و می توان پخت و تقسیم کرد و همچنین می توان پخت و مؤمنین را دعوت کرد تا مصرف کنند و حداقل دعوت شدگان دَه نفر باشند. [و اگر خواستند گوشت را پخته یا خام تقسیم کنند، باز هم حداقل بین دَه نفر تقسیم کنند.] البته اگر بیش از دَه نفر باشند، افضل است. | گوشت عقیقه را می توان خام بین مؤمنین تقسیم کرد و می توان پخت و تقسیم کرد و همچنین می توان پخت و مؤمنین را دعوت کرد تا مصرف کنند و حداقل دعوت شدگان دَه نفر باشند. [و اگر خواستند گوشت را پخته یا خام تقسیم کنند، باز هم حداقل بین دَه نفر تقسیم کنند.] البته اگر بیش از دَه نفر باشند، افضل است. | ||
| − | دعوت شدگان یا کسانی که گوشت عقیقه بین آنها تقسیم می شود، فقط مؤمنین و اهل ولایت باشند. مستحب است کسانی که گوشت عقیقه را مصرف می کنند، پس از آن برای کودک دعا کنند. | + | دعوت شدگان یا کسانی که گوشت عقیقه بین آنها تقسیم می شود، فقط [[مومن|مؤمنین]] و اهل [[ولایت|ولایت]] باشند. مستحب است کسانی که گوشت عقیقه را مصرف می کنند، پس از آن برای کودک [[دعا]] کنند. |
| − | مکروه است که استخوانهای عقیقه شکسته شود، بلکه بهتر است آنها را از یکدیگر از سر مفاصل جدا کنند؛ به گونه ای که استخوانها نشکند | + | مکروه است که استخوانهای عقیقه شکسته شود، بلکه بهتر است آنها را از یکدیگر از سر مفاصل جدا کنند؛ به گونه ای که استخوانها نشکند. |
| − | عقیقه از قربانیِ مستحب بهتر و لازمتر است. البته بعضی از فقهاء فرموده اند: «اگر کسی در روز عید قربان قربانی | + | شرط نیست که حتما پدر کودک برای او عقیقه کند، بلکه اگر دیگران نیز مثل مادر طفل یا پدر بزرگ یا عموی او برای او عقیقه کنند، خوب است. |
| + | |||
| + | عقیقه از قربانیِ مستحب بهتر و لازمتر است. البته بعضی از [[فقیه|فقهاء]] فرموده اند: «اگر کسی در روز [[عید قربان]] قربانی کند، به جای عقیقه محسوب می شود و کفایت می کند. [[صدقه]] دادن قیمت حیوانی که می خواهند عقیقه کنند، جایگزین عقیقه نمی شود و از آن کفایت نمی کند؛ بلکه خوب است صبر کنند تا عقیقه میسّر شود. | ||
==دعای عقیقه== | ==دعای عقیقه== | ||
| − | مستحب است هنگام کشتن عقیقه دعاهایی را که وارد شده است، بخوانند و از خداوند تعالی بخواهند که عقیقه را فدیه قرار دهد؛ یعنی گوشت آن در مقابل گوشت کسی که عقیقه برای اوست، استخوان در مقابل استخوان، پوست در مقابل پوست و مو در مقابل مو باشد. | + | مستحب است هنگام کشتن عقیقه [[دعا|دعاهایی]] را که وارد شده است، بخوانند و از [[الله|خداوند]] تعالی بخواهند که عقیقه را [[فدیه]] قرار دهد؛ یعنی گوشت آن در مقابل گوشت کسی که عقیقه برای اوست، استخوان در مقابل استخوان، پوست در مقابل پوست و مو در مقابل مو باشد. |
برخی از دعاهایی که در این مورد نقل شده، عبارت است از: | برخی از دعاهایی که در این مورد نقل شده، عبارت است از: | ||
| − | * الف. ابراهیم کرخی از [[امام صادق]] علیه السلام نقل کرده که آن حضرت فرمود: هنگامی که عقیقه کردی، بر عقیقه بگو: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ عَقِیقَةٌ عَنْ فُلَانٍ لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لآِلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله». | + | *الف. ابراهیم کرخی از [[امام صادق]] علیه السلام نقل کرده که آن حضرت فرمود: هنگامی که عقیقه کردی، بر عقیقه بگو: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ عَقِیقَةٌ عَنْ فُلَانٍ لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لآِلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله».<ref>الکافی، ۶: ۱۱۷.</ref> |
| − | * ب. همچنین امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی که اراده کردی عقیقه را [[ذبح]] کنی، می گویی: «یَا قَوْمِ إِنِّی بَرِیءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِنَّ صَلَاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذَلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ مِنْکَ وَلَکَ بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ» سپس مولود را نام می بری و حیوان را ذبح می کنی. | + | *ب. همچنین امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی که اراده کردی عقیقه را [[ذبح]] کنی، می گویی: «یَا قَوْمِ إِنِّی بَرِیءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِنَّ صَلَاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذَلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ مِنْکَ وَلَکَ بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ» سپس مولود را نام می بری و حیوان را ذبح می کنی.<ref>الکافی، ۶: ۳۱.</ref> |
| − | * ج. [[امام باقر]] علیه السلام نیز فرمود: هنگام ذبح عقیقه بگو: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْعِصْمَةُ لِأَمْرِهِ وَ الشُّکْرُ لِرِزْقِهِ وَ الْمَعْرِفَةُ بِفَضْلِهِ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ» و اگر کودک پسر است بگو: «اللَّهُمَّ إِنَّکَ وَهَبْتَ لَنَا ذَکَراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا وَهَبْتَ وَ مِنْکَ مَا أَعْطَیْتَ وَ کُلَّمَا [کُلَّ ما] صَنَعْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَی سُنَّتِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله وَ اخْسَأْ عَنَّا الشَّیْطَانَ الرَّجِیمَ لَکَ سُفِکَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِیکَ لَکَ وَالْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ». | + | *ج. [[امام باقر]] علیه السلام نیز فرمود: هنگام ذبح عقیقه بگو: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْعِصْمَةُ لِأَمْرِهِ وَ الشُّکْرُ لِرِزْقِهِ وَ الْمَعْرِفَةُ بِفَضْلِهِ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ» و اگر کودک پسر است بگو: «اللَّهُمَّ إِنَّکَ وَهَبْتَ لَنَا ذَکَراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا وَهَبْتَ وَ مِنْکَ مَا أَعْطَیْتَ وَ کُلَّمَا [کُلَّ ما] صَنَعْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَی سُنَّتِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله وَ اخْسَأْ عَنَّا الشَّیْطَانَ الرَّجِیمَ لَکَ سُفِکَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِیکَ لَکَ وَالْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ».<ref>الکافی، ۶: ۳۰.</ref> |
| + | |||
| + | ==پانویس== | ||
| + | <references /> | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * محمد محمدی ری شهری، | + | |
| − | * [http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B9%D9%82%DB%8C%D9%82%D9%87+%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF&SSOReturnPage=Check&Rand=0 دانشنامه رشد]، بازیابی: | + | *محمد محمدی ری شهری، حکمت نامه کودک، نشر سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ اوّل قم، ۱۳۸۵، ص۹۴، در دسترس در [http://www.hadith.net/n144-e1380-p94.html پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه، حدیث نت]. |
| − | * نشریه مبلغان، آبان و آذر | + | *[http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B9%D9%82%DB%8C%D9%82%D9%87+%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF&SSOReturnPage=Check&Rand=0 دانشنامه رشد]، بازیابی: ۲ بهمن ماه ۱۳۹۲. |
| − | *[http://rasekhoon.net/article/show/111179/%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AD%E2%80%8F%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%89%20%D9%81%D9%82%D9%87%20%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87/ اصطلاح شناسی فقه خانواده، سایت راسخون]، بازیابی: | + | *نشریه مبلغان، آبان و آذر ۱۳۸۵، شماره ۸۴، صفحه ۱۱۲، سید جعفر موسوی، احکام و آداب عقیقه، در دسترس در[http://www.hawzah.net/fa/MagArt.html?MagazineArticleID=76696&MagazineNumberID=6580 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]. |
| − | *[http://ahlolbait.com/2859/%D8%A7%D8%AD%DA%A9%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D9%82%DB%8C%D9%82%D9%87 احکام عقیقه، پورتال موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)]، بازیابی: | + | *[http://rasekhoon.net/article/show/111179/%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AD%E2%80%8F%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%89%20%D9%81%D9%82%D9%87%20%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87/ اصطلاح شناسی فقه خانواده، سایت راسخون]، بازیابی: ۷ بهمن ماه ۱۳۹۳. |
| + | *[http://ahlolbait.com/2859/%D8%A7%D8%AD%DA%A9%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D9%82%DB%8C%D9%82%D9%87 احکام عقیقه، پورتال موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)]، بازیابی: ۷ بهمن ماه ۱۳۹۳. | ||
[[رده: دعا]] | [[رده: دعا]] | ||
[[رده: آداب و سنن]] | [[رده: آداب و سنن]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۰۸
«عقیقه» از مستحبات موکد در تولد نوزاد است که گوسفند یا شتر یا گاوی را برای او قربانی کنند و گوشت را بین مؤمنان تقسیم کنند. به این قربانی عقیقه می گویند که در اسلام آداب و احکامی دارد.
محتویات
لغت و اصطلاح عقیقه
عقیقه از ماده «عقّ»، به معناى شکافته شدن چیزى است. به سرزمین عقیق که یکى از میقات‌ها براى بستن احرام محسوب مى‌شود، از این جهت عقیق گفته مى‌شود که سیل، باعث شکاف و وسعت این محل گردیده است. به موى طفل نوزاد نیز عقیقه گفته مى‌شود؛ از این جهت که پوست او را مى‌شکافد.
عقیقه در اصطلاح فقهى، به گوسفند یا حیوان دیگرى گفته مى‌شود که در روز هفتم تولد بچه، هنگام تراشیدن موى سر او، قربانى مى‌شود و چون در این روز، موى سر بچه تراشیده مى‌شود، قربانى این روز را عقیقه مى‌نامند. عقیقه، یکى از مستحباتى است که بسیار به آن سفارش شده است. بنابراین، مستحب است که در روز هفتم تولد، براى نوزاد پسر، حیوان نر و براى نوزاد دختر، حیوان ماده قربانى شود و اگر عقیقه از روز هفتم به تأخیر افتاد، ساقط نمى‌شود؛ بلکه اگر براى فرزند تا هنگام بلوغ، عقیقه داده نشود، مستحب است خودش بعد از بلوغ، عقیقه بدهد. عقیقه، باید یکى از چهارپایان سه گانه باشد که عبارتند از: گوسفند، گاو و شتر و صدقه دادن پول به جاى آن، کافى نیست.
اهمیت عقیقه دادن
در دین مبین اسلام، تولد فرزند دارای احکامی است که بعضی واجب و برخی مستحب می باشد. عمل به این احکام در زمینه سازی برای سلامت و تربیت معنوی فرزند نقش بسزایی دارد. به عنوان نمونه مستحب است کودک را پس از تولد در صورتی که ضرری متوجه او نشود، بشویند و نیز در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگویند و کام او را با آب فرات و تربت سیدالشهداء علیه السلام بردارند و برای او نام نیک انتخاب کنند (که این از حقوق فرزند بر پدر می باشد).
یکی از مستحبات مؤکّد آن است که برای طفل «عقیقه» کنند. کسانی که قدرت مالی ندارند، هرگاه توانستند آن را انجام دهند و اگر هیچ گاه نتوانستند عقیقه کنند، اشکالی ندارد. در استحباب عقیقه فرقی بین فرزند پسر و دختر و نوزاد اول و دوم و غیره نیست.
در ارزش و اهمیت این عمل مستحب، همین بس که از امام صادق علیه السلام نقل شده است: «کُلُّ مَوْلُودٍ مُرْتَهَنٌ بِعَقِیقَتِهِ؛ هر مولودی در گرو عقیقه خود است.» به عبارت دیگر، اگر عقیقه نکند در معرض انواع بلاهاست.
احکام و شرایط عقیقه
- عقیقه حتما باید یکی از انعام ثلاثة باشد؛ یعنی یا از جنس گوسفند باشد که البته بز نیز در این باب با گوسفند یک جنس حساب می شود و یا از جنس گاو باشد و یا از جنس شتر.
- مستحب است برای مولود پسر، حیوانی نر و برای نوزاد دختر، حیوان ماده عقیقه شود.
- مستحب است عقیقه در هفتمین روز ولادت باشد؛ ولی اگر با عذر یا بدون عذر از روز هفتم تأخیر افتاد، استحباب آن ساقط نمی شود، حتی اگر کودک بمیرد باز هم مستحب است برای او عقیقه کنند. البته اگر قبل از زوال روز هفتم بمیرد، استحباب عقیقه ساقط می شود. و اگر تا زمان بلوغ عقیقه نشد، مستحب است خودش برای خودش عقیقه کند. یعنی تا وقتی طفل بالغ نشده، استحباب و سنت بودن عقیقه برای پدر طفل است و پس از بلوغ، بر خود فرزند سنت است که برای خودش عقیقه کند.
- گفته شده مستحب است شرائط حیوانی که برای قربانی تهیه می کنند، در حیوانی که برای عقیقه در نظر می گیرند نیز جمع شده باشد؛ یعنی:
- الف. حیوان سالم باشد.
- ب. اگر شتر است، سنش کمتر از پنج سال نباشد.
- ج. اگر گاو است، کمتر از دو سال نباشد.
- د. اگر بز است، کمتر از یک سال کامل نباشد.
- ه. اگر گوسفند است، کمتر از هفت ماه نباشد.
باید توجه نمود که اموری که در عقیقه مستحب است به این معنی است که رعایت آنها بهتر است. و بدون رعایت آنها نیز عقیقه به حساب می آید. مثلا اگر شرایط قربانی را نداشته باشد باز هم کفایت می‌کند. چنان‌که امام صادق(ع) فرمودند: «همانا عقیقه گوسفند گوشتی است (یعنی هدف گوشت است)، به منزله قربانی نیست، هر گوسفندی برای عقیقه کفایت می‌کند، منتها هر چه چاق‌تر باشد بهتر است».[۱]
موارد مصرف عقیقه
مستحب است که پا و ران حیوان عقیقه را به قابله بدهند؛ بلکه در بعضی اخبار وارد شده است که یک چهارم آن را و در بعضی دیگر وارد شده است که یک سوم عقیقه را به قابله بدهند و اگر یک چهارم آن را که مشتمل بر پا و ران است به وی بدهند، بعید نیست که به هر دو استحباب عمل کرده باشند. و اگر کودک هنکام ولادت قابله نداشته باشد، همان مقدار را به مادر کودک بدهند تا او آن مقدار را به هر کس که خواست، صدقه دهد و این صدقه اختصاص به فقراء ندارد بلکه به هر کس دلش خواست، آن مقدار را می بخشد. و اگر قابله مادربزرگ پدری نوزاد باشد یا زنی باشد که نان خور پدر کودک است، چیزی از عقیقه اختصاص به او ندارد.
مکروه است والدین کودک و نیز کسانی که نان خور آنها حساب می شوند، از عقیقه مصرف کنند و این کراهت در مورد مادر شدیدتر است.
گوشت عقیقه را می توان خام بین مؤمنین تقسیم کرد و می توان پخت و تقسیم کرد و همچنین می توان پخت و مؤمنین را دعوت کرد تا مصرف کنند و حداقل دعوت شدگان دَه نفر باشند. [و اگر خواستند گوشت را پخته یا خام تقسیم کنند، باز هم حداقل بین دَه نفر تقسیم کنند.] البته اگر بیش از دَه نفر باشند، افضل است.
دعوت شدگان یا کسانی که گوشت عقیقه بین آنها تقسیم می شود، فقط مؤمنین و اهل ولایت باشند. مستحب است کسانی که گوشت عقیقه را مصرف می کنند، پس از آن برای کودک دعا کنند.
مکروه است که استخوانهای عقیقه شکسته شود، بلکه بهتر است آنها را از یکدیگر از سر مفاصل جدا کنند؛ به گونه ای که استخوانها نشکند.
شرط نیست که حتما پدر کودک برای او عقیقه کند، بلکه اگر دیگران نیز مثل مادر طفل یا پدر بزرگ یا عموی او برای او عقیقه کنند، خوب است.
عقیقه از قربانیِ مستحب بهتر و لازمتر است. البته بعضی از فقهاء فرموده اند: «اگر کسی در روز عید قربان قربانی کند، به جای عقیقه محسوب می شود و کفایت می کند. صدقه دادن قیمت حیوانی که می خواهند عقیقه کنند، جایگزین عقیقه نمی شود و از آن کفایت نمی کند؛ بلکه خوب است صبر کنند تا عقیقه میسّر شود.
دعای عقیقه
مستحب است هنگام کشتن عقیقه دعاهایی را که وارد شده است، بخوانند و از خداوند تعالی بخواهند که عقیقه را فدیه قرار دهد؛ یعنی گوشت آن در مقابل گوشت کسی که عقیقه برای اوست، استخوان در مقابل استخوان، پوست در مقابل پوست و مو در مقابل مو باشد.
برخی از دعاهایی که در این مورد نقل شده، عبارت است از:
- الف. ابراهیم کرخی از امام صادق علیه السلام نقل کرده که آن حضرت فرمود: هنگامی که عقیقه کردی، بر عقیقه بگو: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ عَقِیقَةٌ عَنْ فُلَانٍ لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لآِلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله».[۲]
- ب. همچنین امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی که اراده کردی عقیقه را ذبح کنی، می گویی: «یَا قَوْمِ إِنِّی بَرِیءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِنَّ صَلَاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذَلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ مِنْکَ وَلَکَ بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ» سپس مولود را نام می بری و حیوان را ذبح می کنی.[۳]
- ج. امام باقر علیه السلام نیز فرمود: هنگام ذبح عقیقه بگو: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْعِصْمَةُ لِأَمْرِهِ وَ الشُّکْرُ لِرِزْقِهِ وَ الْمَعْرِفَةُ بِفَضْلِهِ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ» و اگر کودک پسر است بگو: «اللَّهُمَّ إِنَّکَ وَهَبْتَ لَنَا ذَکَراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا وَهَبْتَ وَ مِنْکَ مَا أَعْطَیْتَ وَ کُلَّمَا [کُلَّ ما] صَنَعْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَی سُنَّتِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله وَ اخْسَأْ عَنَّا الشَّیْطَانَ الرَّجِیمَ لَکَ سُفِکَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِیکَ لَکَ وَالْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ».[۴]
پانویس
منابع
- محمد محمدی ری شهری، حکمت نامه کودک، نشر سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ اوّل قم، ۱۳۸۵، ص۹۴، در دسترس در پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه، حدیث نت.
- دانشنامه رشد، بازیابی: ۲ بهمن ماه ۱۳۹۲.
- نشریه مبلغان، آبان و آذر ۱۳۸۵، شماره ۸۴، صفحه ۱۱۲، سید جعفر موسوی، احکام و آداب عقیقه، در دسترس درپایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- اصطلاح شناسی فقه خانواده، سایت راسخون، بازیابی: ۷ بهمن ماه ۱۳۹۳.
- احکام عقیقه، پورتال موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)، بازیابی: ۷ بهمن ماه ۱۳۹۳.
