نیکی به پدر و مادر: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(←‏منابع)
 
(۶۱ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{متوسط}}
+
{{خوب}}
−
در [[قرآن کریم]] در چندین جا تعبیر {{متن قرآن|«وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»}} آمده است حقی که ایشان بر گردن فرزندان دارند به هیچ وجه برای فرزندان قابل أداء کردن نیست. زیرا حقوق والدین بسیار بیشتر از آن حدّی است که توسط فرزندان قابل أدا کردن باشد به همین خاطر در روایات متعدّد داریم که چون نمی‌توانید حقوق والدین را اداء کنید به همین خاطر احسان و نیکی به والدین کنید.<ref>اخلاق در قرآن، ج ۳، ص ۵۳.</ref>
+
'''نیکی (احسان) به پدر و مادر''' تعبیری برگرفته از [[قرآن کریم]] است. در قرآن در چندین [[آیه]] آمده است {{متن قرآن|«وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»}} است. تعبیر "نیکی به پدر و مادر" به جای "رعایت حقوق والدین" خود نشانگر آن است که حقوق والدین بسیار بیشتر از آن حدّی است که توسط فرزندان قابل أدا کردن باشد. در قرآن توصیه به نیکی به پدر و مادر در ردیف توحید قرار داده شده است که این نشان از اهمیت موضوع دارد. در مورد احسان به والدین روایات متعددی در منابع وجود دارد.
  
−
==مفهوم شناسی والدین==
+
==نیکی به والدین در قرآن==
−
===پدر===
+
اهمیت احترام به پدر و مادر و نیکی کردن به آنها به اندازه ای است که قرآن کریم در نه مورد از آن سخن گفته است. در سوره بقره احسان به پدر و مادر را پیمان خداوند با بنی اسرائیل بیان نموده و میفرماید:
−
پدر (أَب) به معنای مردی است که دیگرى از نطفه‌ او به وجود آید. عنوان پدر در اصطلاح فقها به دوگونه‌ نسبی و رضاعی تقسیم مى‌شود. کلمه «بابا» در عربی و ترکی و بربری و اردو نیز به معنای پدر است.
+
 
 +
*{{متن قرآن|«وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ»}}؛<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_83_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره بقرة، آیه 83.]</ref> و [یاد کنید] زمانی که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خدا را نپرستید، و به پدر و مادر و خویشان ویتیمان ومستمندان نیکی کنید.
 +
 
 +
در این آیه، [[احسان]] به والدین پس از میثاق به توحید در [[عبادت]] خدا به عنوان دومین میثاقی آمده که خدا از [[بنی اسرائیل]] گرفته است. پیمان گرفتن بر رعایت احوال والدین که امر بر این کار را در تقدیر دارد عبارت تأکیدآمیزی است که بر اهمیت آن اشاره می کند.<ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۹/۱.</ref>
 +
 
 +
احسان و نیکی به والدین در سه مورد زیر هم، در ردیف توحید قرار داده شده است 
  
−
===مادر===
+
*{{متن قرآن|«وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا»}}؛<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_23_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A1 سوره اسراء، آیه 23.]</ref> و پروردگارت فرمان قاطع داده است که جز او را نپرستید، و به پدر و مادر نیکی کنید.
−
مادر به زنی که یک یا چند فرزند به دنیا آورده باشد، گفته می‌شود.<ref>لغتنامه دهخدا، ۱۲/۱۷۵۸۵.</ref> معادل عربی آن «اُمّ» است که در اصل به معنای اصل و ریشه هر چیز و ستون آن است<ref>لسان العرب، ۱۲/۲۸ ـ ۲۹.</ref> و «والده» از ریشه «وَلَدَ» به معنای زاینده فرزند می‌باشد.<ref>همان، ۳/۴۶۷.</ref> مفهوم مادر در قرآن کریم به شکل‌های مختلفی، به صورت مفرد «اُمّ»<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_7_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%B5%D8%B5 سوره قصص، آیه 7.]</ref><ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_15_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%AD%D9%82%D8%A7%D9%81 سوره احقاف، آیه 15.]</ref> و جمع «اُمهّات»،<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_23_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A1 سوره نساء، آیه 23.]</ref>«والده»<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_32_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85 سوره مریم، آیه 32.]</ref> و جمع «والدات»<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_233_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87 سوره بقره، آیه 233.]</ref> به‌کار رفته است.
 
  
−
==نیکی به والدین در قرآن==
+
عبارت «و قضی ربک» در این آیه به الزامی بودن احسان به والدین دلالت دارد.<ref>تفسیر جوامع الجامع، ۴۵۰/۳.</ref> چنان که فعل نهی "الا تعبدوا" نیز مؤید این مطلب است. برخی از مفسران باتوجه به نکره بودن «احسانا» بر این باورند که فرزندان باید در همه امور در حق آنان مراعات احسان را بکنند و چیزی را فرونگذارند و نیز این حکم قرآنی اختصاص به مؤمنان ،نداشته همه انسانها را در بر می گیرد.<ref>تفسیر نور،  ۴۰/۷.</ref>
  
−
در آیه 15 [[سوره احقاف]] خداوند به نیکی به والدین سفارش نموده و به بیان دلیل فطری آن پرداخته است:
+
[[علامه طباطبایی]] در تفسیر این آیه مینویسد:
 +
«معلوم میشود مسئله احسان به پدر و مادر بعد از مسئله توحيد، واجب ترین واجبات است؛ همچنان که مسئله عقوق (نفرین) بعد از شرک ورزیدن به خدا، از بزرگترین گناهان کبیره است به همین جهت این مسئله را بعد از توحید و قبل از سایر احکام اسم برده نه تنها در این آیات چنین کرده، بلکه در موارد متعددی از کلام خود همین ترتیب را به کار بسته است.»<ref>الميزان في تفسير القرآن، ۸۰/۱۳.</ref>
  
−
{{متن قرآن|«وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعينَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْني‌ أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتي‌ أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَ عَلى‌ والِدَيَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لي‌ في‌ ذُرِّيَّتي‌ إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَ إِنِّي مِنَ الْمُسْلِمينَ»}}. ([[سوره احقاف]]/15)
+
*{{متن قرآن|«وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ»}}؛<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_36_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A1#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره نساء، سوره 36.]</ref> و خدا را بپرستید، و چیزی را شریک او قرار ندهید، و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایه نزدیک و همسایه دور و همنشینان و همراهان و در راه ماندگان و بردگان نیکی کنید.
  
−
و به انسان درباره پدر و مادرش به نيكوكارى سفارش كرده‌ايم. مادرش با دشوارى به او آبستن شده و به دشوارى او را زاده است و [كمترين مدّت‌] بار گرفتن و از شير بازگرفتنش سى ماه است. تا هنگامى كه به كمال توانمندى‌اش برسد و به چهل سالگى برسد، گويد: پروردگارا به من توفيق ده تا نعمتت را كه بر من و بر پدر و مادرم ارزانى داشته‌اى سپاسگزارم و كار شايسته‌اى كنم كه به آن خشنود شوى و فرزندانم را نيز براى من شايسته بدار. من به تو روى آورده‌ام و من از مسلمانانم.
+
*{{متن قرآن|«أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۖ وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ»}}؛<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_151_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%B9%D8%A7%D9%85#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره انعام، آیه 151.]</ref> اینکه چیزی را شریک او قرار مدهید، و به پدر و مادر نیکی کنید، و فرزندانتان را از [ترسِ] تنگدستی نکشید.
  
−
همچنین خداى مهربان در عده ‌اى از آيات [[قرآن]] وجوب نيكوئى به والدين را بعد از وجوب پرستش خود قرار داده است که نشان از اهميت نيكوئى به والدين دارد.
+
*خداوند دز [[سوره احقاف]]، به بیان دلیل فطری نیکی به والدین پرداخته است:
  
−
از جمله در [[سوره اسراء]]، آيه 25 مي فرمايد: {{متن قرآن|«وَ قَضى‌ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»}}؛ پروردگار تو داورى كرده كه غير از او را پرستش نكنيد و به والدين نيكوئى نمائيد.  
+
{{متن قرآن|«وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً»}}؛<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_15_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%AD%D9%82%D8%A7%D9%81#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره احقاف، آیه 15.]</ref> و انسان را درباره پدر و مادرش به نیکی سفارش کردیم.
  
−
و در [[سوره نساء]] آمده است: {{متن قرآن|«وَاعبُدُوااللّهَ وَلاتُشْرِكُوا بِهِ شَيْئا وَبِالْوالِدَيْنِ إِحْسانا»}}؛ خدا را بپرستيد و چيزى را شريك او مسازيد و به پدر و مادر احسان و نيكى كنيد. ([[سوره نساء]]: 36)
+
نیکی به پدر و مادر از اصول انسانی است و به صورت یک قانون تکوینی در نهاد همه انسان‌ها وجود دارد. و به ویژه تعبیر به «انسان» که این قانون مخصوص به مؤمنان نیست، بلکه هر کسی شایسته نام انسان است باید در برابر پدر و مادر حق‌شناس باشد.<ref>تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۲۱۵.</ref>
  
−
و در [[سوره لقمان]]، آيه 15 شکرگذاری از والدین پس از [[شکر]] خدا آمده است: {{متن قرآن|«أَنِ اشْكُرْلِي وَلِوالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ}}؛ نسبت به من و والدين خويشتن سپاسگزار باش و بازگشت خلق بسوى من خواهد بود.
+
*در [[سوره لقمان]]، شکرگذاری از والدین پس از [[شکر]] خدا آمده است:  
  
−
و در [[سوره بقره]] آیه 83 [[احسان]] به والدین پس از میثاق به توحید در [[عبادت]] خدا به عنوان دومین میثاقی آمده که خدا از [[بنی اسرائیل]] گرفته است: {{متن قرآن|«وَ إِذْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني‌ إِسْرائيلَ لاتَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً...»}}؛ و آنگاه كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خدا را نپرستيد و به پدر و مادر نيكى كنيد.
+
{{متن قرآن|«أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ»}}؛<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_14_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%84%D9%82%D9%85%D8%A7%D9%86#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره لقمان، آیه 14.]</ref> برای من و پدر و مادرت سپاس گزاری کن.
  
 
==نیکی به پدر و مادر در روایات==
 
==نیکی به پدر و مادر در روایات==
  
−
[[رسول خدا]] صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: برّ الوالدين أفضل من الصلاة و الصوم و الحجّ و العمرة و الجهاد في سبيل اللّه؛ نيكى به پدر و مادر از نماز و روزه و [[حج]] و [[عمره]] و [[جهاد]] در راه خدا برتر است و فرمود: من أصبح مرضيّا لابويه، أصبح له بابان مفتوحان إلى الجنّة. هر كه روز آغازد و پدر و مادرش از او راضى باشند، دو در از بهشت بر او گشوده باشد.
+
[[رسول خدا]] صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: {{متن حدیث|«برّ الوالدين أفضل من الصلاة و الصوم و الحجّ و العمرة و الجهاد في سبيل اللّه»}}؛<ref>علم اخلاق اسلامى ( ترجمه جامع السعادات)، ‏ج 2، ص 353.</ref> نيكى به پدر و مادر از نماز و روزه و [[حج]] و [[عمره]] و [[جهاد]] در راه خدا برتر است. <br>
 +
و فرمود: {{متن حدیث|«من أصبح مرضيّا لابويه، أصبح له بابان مفتوحان إلى الجنّة»}}؛<ref>همان، ص 355.</ref> هر كه روز آغازد و پدر و مادرش از او راضى باشند، دو در از بهشت بر او گشوده باشد.
  
−
و از حضرت [[امام صادق]] عليه السلام روايت است كه فرمود: انّ رجلا اتى النّبىّ صلى اللّه عليه و آله و سلّم فقال: يا رسول اللّه أوصنى. فقال: لاتشرك باللّه شيئا وان حرّقت بالنّار و عذّبت إلا و قلبك مطمئنّ بالايمان و والديك فأطعهما و برّهما حيّين كانا أو ميّتين و ان امراك ان تخرج من اهلك و مالك فافعل، فانّ ذلك من الايمان.
+
و از حضرت [[امام صادق]] عليه السلام روايت است كه فرمود: {{متن حدیث|«انّ رجلا اتى النّبىّ صلى اللّه عليه و آله و سلّم فقال: يا رسول اللّه أوصنى. فقال: لاتشرك باللّه شيئا وان حرّقت بالنّار و عذّبت إلا و قلبك مطمئنّ بالايمان و والديك فأطعهما و برّهما حيّين كانا أو ميّتين و ان امراك ان تخرج من اهلك و مالك فافعل، فانّ ذلك من الايمان»}}؛<ref>تحف العقول عن آل الرسول صلی ال، ج 2، ص 41.</ref> مردى نزد [[پیامبر اسلام|پيغمبر اكرم]] صلى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و عرض كرد: يا رسول اللّه مرا سفارشى كن، فرمود: چيزى را شريك خدا مگير، هر چند به آتش سوخته شوى و شكنجه بينی كه دل تو بايد به [[ایمان|ايمان]] مطمئن باشد و پدر و مادر خود را فرمان بر و با آنها نيكى كن زنده باشند يا مرده و اگر تو را فرمان دادند كه دست از اهل و مال خود بردار چنان كن كه اين عمل نشانه ايمان است.
  
−
مردى نزد [[پیامبر اسلام|پيغمبر اكرم]] صلى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و عرض كرد: يا رسول اللّه مرا سفارشى كن، فرمود: چيزى را شريك خدا مگير، هر چند به آتش سوخته شوى و شكنجه بينی كه دل تو بايد به [[ایمان|ايمان]] مطمئن باشد و پدر و مادر خود را فرمان بر و با آنها نيكى كن زنده باشند يا مرده و اگر تو را فرمان دادند كه دست از اهل و مال خود بردار چنان كن كه اين عمل نشانه ايمان است.
+
سألت النبي صلى اللّه عليه و آله و سلّم: {{متن حدیث|«اىّ الاعمال افضل؟ قال: الصلاة لوقتها، و برّ الوالدين، والجهاد في سبيل اللّه»}}؛<ref> الخصال، ج ١، ص ١٠٧.</ref> از نبی صلى اللّه عليه و آله و سلّم سوال شد چه اعمالى بهتر است؟ فرمودند: نماز در وقت و نيكوئى با پدر و مادر و جهاد در راه خدا.
  
−
و نيز از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه فرمود: مردى نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم آمد و از نيكى به پدر و مادر پرسيد. سه بار فرمود: با مادر خود نيكوئى كن و سه بار فرمود: با پدر خود نيكوئى كن و مادر را قبل از پدر ذكر كرد.
+
'''قال: قلت لأبي عبدالله علیالسلام: انّ أبي قد كبر جدّا وضعف، فنحن نحمله اذا اراد الحاجة.''' فقال: {{متن حدیث|«ان استطعت أن تلى ذلك منه فافعل، ولقّمه بيدك، فإنّه جنّة لك غدا»}}؛<ref>اصول کافی، ج 2، ص 162، باب بر الوالدین، ح 13،</ref>
 +
مردى به امام صادق علیه اسلام عرض كرد:  پدرم بسيار پير شده و ضعف چنان بر او غالب گشته كه براى قضاى حاجت او را برمى داريم، فرمود: اگر توانى خودت چنان كن و بدست خود لقمه به دهان او گذار كه فردا سپر تو خواهد بود.  
  
−
و نيز از آن حضرت است: مردى خدمت پيغمبر اكرم صلى اللّه عليه و آله آمد و عرض كرد: به كه احسان كنم؟ فرمود: به مادرت. گفت: سپس به كه؟ فرمود: به مادرت، پرسيد: سپس به كه؟ فرمود: به مادرت. عرض كرد: سپس به كه؟ فرمود: به پدرت.
+
مردى به حضرت [[امام رضا]] عليه السّلام عرض كرد: '''أدعو لوالدىّ اذا كانا لا يعرفان الحقّ؟ قال:''' {{متن حدیث|«ادع لهما و تصدّق عنهما، وان كانا حيّين لايعرفان الحقّ فدارهما، فانّ رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلّم قال: انّ اللّه بعثنى بالرّحمة لابالعقوق»}}؛<ref> الكافي، ج 2، ص 159.</ref> سائل می پرسد: هرگاه پدر و مادرم مذهب حق را نشناسند دعاشان كنم؟ فرمود: به ايشان دعا كن و براى آنها [[صدقه]] بده و اگر زنده باشند و مذهب حق را نشناسند با آنها مدارا كن كه [[رسول خدا]] صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: خدا مرا براى رحمت فرستاد نه براى نافرمانى و بى مهرى.
  
−
و مرد ديگرى خدمت آن حضرت صلى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و عرض كرد: من مردى جوان هستم و جهاد را دوست دارم و مادرى دارم كه از آن اكراه دارد. فرمود: برگرد و با مادر خود باش، به خدائى كه مرا به حق برانگيخته است آرام گرفتن مادر تو به تو در يك شب بهتر است از يك سال جهاد در راه خدا.
+
امام صادق عليه السّلام فرمود: {{متن حدیث|«ما يمنع الرّجل منكم أن يتبرّ والديه حيّين و ميّتين و يصلّى عنهما و يتصدّق عنهما و يحجّ عنهما و يصوم عنهما فيكون الّذى صنع لهما وله مثل ذلك، فيزيده اللّه عزّوجلّ ببرّه و صلاته (صلته) خيرا كثيرا»}}؛<ref>نزهة الناظر و تنبیه الخاطر،  جلد ۱، صفحه ۸.</ref> مردى از شما را چه باز مى دارد كه به پدر و مادر خود نيكى كند، زنده باشند يا مرده كه از جانب ايشان نماز كند و صدقه دهد و حج بجا آورد و روزه بگيرد تا ثواب آنچه كرده از ايشان باشد و مانند آن هم براى خود او باشد و خداى عزوجل به سبب احسان و نماز (يا صله) او خير بسيار براى او بيفزايد.
  
−
و نيز حضرت صادق عليه السلام فرمود: خواهر رضاعى [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله و سلّم نزد آن حضرت آمد، چون او را ديد شاد شد و روپوش خود را براى او گسترد و او را روى آن نشانيد، سپس به او رو كرد و با تبسم با او سخن گفت تا برخاست و رفت و برادرش آمد، حضرت رفتارى كه درباره خواهش كرد نسبت به او نكرد، گفتند: يا رسول اللّه با خواهرش رفتارى كردى كه نسبت به او با آن كه مرد است نكردى، فرمود: زيرا آن خواهر با پدر و مادر خود نيكوكارتر بود.
+
==محدوده نیکی به پدر و مادر==
 +
نیکی به پدر و مادر هیچ محدوده و مرزی ندارد و شامل هر پدر و مادری می‌شود، حتی اگر مشرک باشند،
 +
در همین مورد، جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: شنیدم مردی به امام صادق علیه‌السّلام عرض کرد: پدر و مادرم مخالف حق هستند. امام علیه‌السّلام فرمود: «به آنها نیکی کن، همان گونه که اگر مسلمان بودند، به آنها نیکی می‌کردی».<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۵۶.    </ref>
 +
==گونه های نيكي به والدين==
 +
احسان و احترام به پدر و مادر با توجه به سنت ها و فرهنگ ها متفاوت است. بر اساس آموزه های دینی، نيكي به والدين را می توان به گونه های ذیل تقسیم کرد.
 +
===نمودهای گفتاری===
 +
شارع مقدس در حوزه گفتار و نحوه سخن گفتن، آدابی را به ما گوشزد می کند.
 +
====رعایت ادب در گفتار====
 +
در [[سوره اسراء]] سه دستور درباره گفتار مؤدبانه با والدین بیان شده است؛
 +
* سخن رنجش آور به پدر و مادر نگفتن
 +
* بر سر والدین داد و فریاد نکردن
 +
* با آنها با به نیکویی سخن گفتن
 +
امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_23_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A1#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره اسراء، آیه 23.]</ref> می فرماید: {{متن حدیث|«لو علم الله شيئاً هو ادنی من اف لنهى عنه»}}؛ اگر چیزی کمتر از «اف» وجود داشت، خداوند از آن نهی می کرد.<ref>مجلسی، ۱۰/ ۳۷۵.</ref>
  
−
از امام صادق عليه السلام سؤال شد: اىّ الاعمال افضل؟ قال: الصلاة لوقتها، و برّ الوالدين، والجهاد في سبيل اللّه؛ چه اعمالى بهتر است؟ فرمود: نماز در وقت و نيكوئى با پدر و مادر و جهاد در راه خدا.
+
همچنین درباره فراز آخر آیه می فرمایند: {{متن حدیث|«إن أضجراك فلا تقل لهما أف و لا تنهرهما إن ضرباك .... إن ضرباك فقل لهما غفر الله لكما فذلك منك قول كريم»}} اگر پدر و مادر تو را غمگین کردند بدانها کمترین حرفی نزن و اگر تو را زدند آنها را زجر مده بلکه به آنها بگو: خداوند شما را بیامرزد و این سخن همان قول
 +
کریم است که خداوند در قرآن آورده است.<ref>فیض کاشانی، ٤٩٣/٥</ref>
  
−
مردى به آن حضرت عرض كرد: انّ أبي قد كبر جدّا وضعف، فنحن نحمله اذا اراد الحاجة. فقال: ان استطعت أن تلى ذلك منه فافعل، ولقّمه بيدك، فإنّه جنّة لك غدا؛ پدرم بسيار پير شده و ضعف چنان بر او غالب گشته كه براى قضاى حاجت او را برمى داريم، فرمود: اگر توانى خودت چنان كن و بدست خود لقمه به دهان او گذار كه فردا سپر تو خواهد بود.  
+
====قدر شناسی از والدین====
 +
خداوند در [[سوره لقمان]] به ما می گوید، شکر و قدردانی از کسی که نعمتی به انسان رسانده، لازم عقلی است. پدر و مادر رکن اساسی این فرایند هستند.
  
−
مردى به آن حضرت گفت: انّ لي ابوين مخالفين. فقال: برّهما كما تبرّ المسلمين ممّن يتولانا؛ پدر و مادرى دارم كه در مذهب مخالف من هستند. فرمود: با آنان نيكوئى كن همچنان كه با مسلمانهاى دوست و اهل ولاء ما نيكى مى كنى.
+
امام صادق علیه السلام در این باب<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_14_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%84%D9%82%D9%85%D8%A7%D9%86 سوره لقمان، آیه 14.]</ref> می فرمایند: {{متن حدیث|«يجب للوالدين على الولد ثلاثه اشياء. شكرهما على كل حال و طاعتهما فيما يأمرانه و ينهيانه عنه فى غير معصيه الله و نصيحتهما في السر والعلانيه»}} سه چیز بر فرزند، در حق پدر و مادر واجب است؛ شکر پدر و مادر به هر شکل ممکن، اطاعت از پدر و مادر در هر چیزی که امر و نهی میکنند به جز در گناه و معصيت خدا خیرخواهی برای ایشان در پیدا و نهان.<ref>حرانی، ١٤٠٤.</ref>
  
−
مردى به حضرت [[امام رضا]] عليه السّلام عرض كرد: أدعو لوالدىّ اذا كانا لا يعرفان الحقّ؟ قال: ادع لهما و تصدّق عنهما، وان كانا حيّين لايعرفان الحقّ فدارهما، فانّ رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلّم قال: انّ اللّه بعثنى بالرّحمة لابالعقوق؛ هرگاه پدر و مادرم مذهب حق را نشناسند دعاشان كنم؟ فرمود: به ايشان دعا كن و براى آنها [[صدقه]] بده و اگر زنده باشند و مذهب حق را نشناسند با آنها مدارا كن كه [[رسول خدا]] صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: خدا مرا براى رحمت فرستاد نه براى نافرمانى و بى مهرى.
+
====دعا در حق والدین====
 +
طیق آیات سور [[سوره نوح/متن و ترجمه|نوح]]، [[سوره ابراهیم/متن و ترجمه|ابراهیم]] و [[سوره اسراء/متن و ترجمه|اسراء]] یکی از وظایف فرزندان برای نیکی به ایشان، دعاگویی در حق آنان است.
  
−
و اخبار ديگرى نيز در امر به نيكى و احسان به پدر و مادر با آن كه برخلاف حق باشند، رسيده است.
+
===نمودهای رفتاری===
 +
شارع مقدس در حوزه رفتار و معاشرت با پدر و مادر، آدابی را به ما گوشزد می کند.
 +
====فرمانبردای از والدین====
 +
در قرآن کریم ([[سوره عنکبوت/متن و ترجمه|سوره عنکبوت]] و [[سوره لقمان/متن و ترجمه|لقمان]]) اطاعت و تکریم پدر و مادر در کنار اطاعت پروردگار بیان شده و فقط یک مورد استثنا شده و شخص میتواند با حفظ احترام،از آنان سرپیچی کند.
  
−
امام صادق عليه السّلام فرمود: ما يمنع الرّجل منكم أن يتبرّ والديه حيّين و ميّتين و يصلّى عنهما و يتصدّق عنهما و يحجّ عنهما و يصوم عنهما فيكون الّذى صنع لهما وله مثل ذلك، فيزيده اللّه عزّوجلّ ببرّه و صلاته (صلته) خيرا كثيرا؛ مردى از شما را چه باز مى دارد كه به پدر و مادر خود نيكى كند، زنده باشند يا مرده كه از جانب ايشان نماز كند و صدقه دهد و حج بجا آورد و روزه بگيرد تا ثواب آنچه كرده از ايشان باشد و مانند آن هم براى خود او باشد و خداى عزوجل به سبب احسان و نماز (يا صله) او خير بسيار براى او بيفزايد.
+
حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام در بیانی شیوا می فرمایند: {{متن حدیث|«... فَحَقُّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ أَنْ يُطِيعَهُ فِي كُلِّ شَيْءٍ إِلَّا فِي مَعْصِيَةِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ ...»}}؛<ref>[https://ahlolbait.com/content/18875/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D9%88-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-399-%D9%86%D9%87%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA%D9%87-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D9%85%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D9%BE%D8%AF%D8%B1-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF نهج البلاغه، حکمت 399.]</ref> حق پدر بر فرزند اينكه پدر را در همه امور جز در معصيت خدا اطاعت كند.
  
−
و روايت است: مردى از [[يمن]] نزد رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم آمد كه در خدمت آن حضرت جهاد كند، حضرت فرمود: برگرد و از پدر و مادر خود اجازه بخواه، اگر اجازه دادند جهاد كن وگرنه تا توانى به آنها نيكى كن كه اين بعد از [[توحید|توحيد]] از همه آنچه نسبت به آن تكليف مقرر شده است بهتر است.  
+
====خدمت به والدین و رفع نیاز آنها====
 +
حضرت قرآن در در این باب، نکات دقیقی را به ما گوشزد می کند. این صفات از
 +
ویژگی های بارز پیامبران و از فضایلی است که خداوند به ایشان عطا نموده است.
 +
* از واژه توصیه و وصیت استفاده شده است که سفارش و تأکید را می رساند.
 +
* نیکی به پدر و مادر هم باید مستقیم و بدون واسطه انجام گیرد.  اگر با «الی» آورده شود، مفهوم آن نیکی کردن هرچند غیرمستقیم و باواسطه است ولی هنگامی که با «ب» گفته شود (بـ + وَالِدَيْهِ حُسْناً) مستقیم و بدون واسطه انجام گیرد.
 +
* واژه «احسان» بر این معنی دلالت دارد که خدمت به پدر و مادر، محدود به مکان، زمان و شرایط خاص نبوده، همیشه و همه جا این حق برای آنان محفوظ است.
 +
* باید با رغبت و کوچک شمردن این خدمات انجام گیرد.
  
−
و ديگرى براى جهاد نزد آن حضرت آمد، فرمود: آيا مادر دارى؟ گفت: آرى. فرمود: ملازم او باش، كه [[بهشت]] زير پاى اوست.
+
==== انفاق به والدین====
 +
[[انفاق]] (مادی و معنوی) از مهمترین اموری است که خداوند، پس از اقامه [[نماز]]، از انسان خواسته است. برخی آیات، پدر و مادر را در صدر کسانی قرار داده که باید به آنها کمک شود.
 +
{{متن قرآن|«يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ ۖ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ»}}<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_215_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87 سوره بقره، آیه 215.]</ref>
 +
از تو می پرسند: چه چیز انفاق کنند؟ بگو: هر مال و مایه سودمندی که انفاق می کنید باید برای پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و نیازمندان و در راه مانده گان باشد،
  
−
و ديگرى آمد كه براى جهاد بيعت كند و گفت: به خدمت شما نيامدم مگر اين كه پدر و مادرم را به گريه آوردم. فرمود: برگرد نزد ايشان و آنها را چنان كه گريانيدى بخندان.
+
====فروتنی نسبت به پدر و مادر====
 +
[[تواضع]] به پدر و مادر باید از رحمت و عواطف قلبی و عمل به فرایض الهی نشأت گرفته باشد؛ نه از روی کراهت و اجبار و [[ترس]] و نیاز.  
  
−
حضرت [[امام سجاد علیه السلام|امام زين العابدين]] عليه السّلام در اين باره مي فرمايد: اى خداى من! آن مدت طولانى كه والدين مشغول پرورش من بودند! و آن خستگى‌هاى شديدى كه در نگاهدارى من متحمل شدند كجا! و آن تنگدستى‌هائى كه ايشان براى توسعه دادن به زندگى من پذيرفتند كجا! هيهات! كه ايشان بتوانند حق خود را از من استيفاء نمايند و من بتوانم آن حق واجبى را كه بگردنم دارند درك كنم و آن خدمتى كه وظيفه من است براى آنان انجام دهم!!
+
بر اساس آیه 24 سوره اسراء، لفظ «اخفض» همراه «ذل» آمده و هر دو به معنای نرمش و فروتنی با پدر و مادر است.
 +
«إِمَّا يَبْلُغَنَّ» مرکب از «إن شرطيه» و «ما زایده» است که تأکید موکد را می رساند؛ یعنی در دوران پیری پدر و مادر،احترام خدمت رسانی و محبت باید دوچندان گردد.
  
 
==آثار نيكي به والدين==
 
==آثار نيكي به والدين==
 
نيكي و احترام به پدر و مادر و راضي و خشنود نمودن آنان، آثار و فوايد بسيار مهم و ارزنده و سعادت دنيوي و اخروي را در پي خواهد داشت . در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم:
 
نيكي و احترام به پدر و مادر و راضي و خشنود نمودن آنان، آثار و فوايد بسيار مهم و ارزنده و سعادت دنيوي و اخروي را در پي خواهد داشت . در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم:
  
−
===خشنودي خداوند و غفران الهي===
+
*خشنودي خداوند و غفران الهي
−
خشنودي خداوند يكي از مهم ترين نتايج نيكي و احترام به والدين است چنان كه امام صادق علیه السلام مي فرمايد: «حسن سلوك و نيكي به والدين از حسن شناخت و معرفت عبد به خداوند تعالي است، زيرا هيچ عبادتي انسان را به سرعت نيكي به پدر و مادر به خشنودي خداوند تعالي نمي رساند آن هم احساني كه محض تحصيل رضاي پروردگار باشد.»
+
 
−
بدين جهت خداوند در سوره اسراء بعد از آنكه انسان را به نيكي كردن و احترام به پدر و مادر دستور مي دهد، مي فرمايد: «پروردگارتان به آنچه در درون شماست، آگاه تر [از خودتان]است. اگر صالح باشيد، قطعاً او آمرزنده توبه كنندگان است.»(اسراء/25)
+
خشنودي خداوند يكي از مهم ترين نتايج نيكي و احترام به والدين است. خداوند در سوره اسراء بعد از آنكه انسان را به نيكي كردن و احترام به پدر و مادر دستور مي دهد.
−
بنا بر اين از آنجا كه گاهي در باره حفظ حقوق پدر و مادر و احترام آنها و تواضعي كه بر فرزند لازم است ممكن است لغزش هايي پيش بيايد كه انسان آگاهانه يا ناآگاه به سوي آن كشيده شود . چنانچه بلافاصله پشيمان شود و در مقام جبران برآيد، مسلماً مشمول عفو خدا خواهد شد.
+
*طول عمر
 +
 
 +
يكي ديگر از آثار احترام به والدين، طولاني شدن عمر انسان است.
 +
امام باقر علیه السلام با تحسين كساني كه والدين خود را مورد احترام و نيكي قرار مي دهند مي فرمايد: {{متن حدیث|مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِاَهْلِهِ زادَ اللّه في عُمُرِهِ}}<ref>الكافي، ج 8، ص 219، ح 269</ref>
 +
"هر كس به شايستگي در حقّ خانواده اش نيكي كند، خداوند بر عمرش مي افزايد.
 +
"
 +
*فراواني روزي
 +
 
 +
طبق فرمایش قرآن و یکی از سنت های الهی، شکرگزاری از نعم الهی موجب زیاد شدن آن می شود. امام رضا علیه السلام در اين باره مي فرمايد:«خدا امر فرموده به شكرگذاري از خودش و براي والدين، پس اگر كسي والدين را شكر نكند، خدا را هم شكر نمي كند.<ref>میزان الحکمه، ج 10، ص 709.</ref>
 +
*اجابت دعاي والدين در حق فرزندان
 +
 
 +
در اهميت دعا براي فرزندان همين بس كه حضرت امام سجاد علیه السلام در [https://wiki.ahlolbait.com/%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C_%DB%B2%DB%B5_%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D9%81%D9%87_%D8%B3%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87 صحيفه سجاديه، دعاي 25] را به فرزندان خود اختصاص مي دهد و از خداوند نيك بختي آ نها را مي خواهد.
 +
حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|أربَعةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ: الإمامُ العادلُ لرعیَّتِهِ و الوالدُ البارُّ لولدِهِ و الولدُ البارُّ لوالدِهِ و المظلومُ.}}<ref>الإرشاد، ج 1، ص 3، ظ 4.</ref> "دعاى چهار گروه رد نمى شود: (اول) دعای پیشواى دادگر در حقّ ملّتش. (دوم) دعای پدر صالح در حقّ فرزندش. (سوم) دعای فرزند صالح در حقّ پدرش و (چهارم) دعای ستمدیده."
 +
*موجب نيكي فرزندان
 +
 
 +
والدينی كه انتظار ادب و معرفت و حق شناسي از فرزندانش دارد، بايد همين حالت را نسبت به پدر و مادر خودش و بزرگترها نشان دهند، تا كوچكترها هم از آن ها بياموزند.اگر كسي پدر و مادرش را احترام كرد نتيجه آن را در احترام فرزندانش به خود خواهد ديد.
 +
امام صادق عليه السلام:{{متن حدیث|بَرُّوا آبائكُم يَبَرَّكُم أبنائُكُم}}<ref>تحف العقول، ص 359.</ref> "
 +
به پدرانتان نيكى كنيد تا فرزندانتان به شما نيكى كنند."
 +
*آسان شدن مرگ
 +
 
 +
امام صادق علیه السلام راحتي در هنگام مرگ و آسان شدن سكرات موت را از ديگر آثار احترام و نيكي به والدين برشمرده و مي فرمايد: {{متن حدیث|مَنْ احبَّ أن يخفّفَ اللهُ عزّ و جلّ عنه سَكراتُ المَوتِ فليكُن لِقرابَتِهِ و بوالِدَيْهِ بارّاً ...}}<ref>سفينة البحار، جلد 2، صفحه 553.</ref> "كسي كه دوست دارد خداي متعال سختي هاي مرگ را بر او آسان سازد، نسبت به خويشان و نزديكان و پدر و مادرش نيكوكار باشد و اگر چنين كند خداي متعال سختي هاي مرگ را بر او آسان مي كند"
 +
*برخورداري از درجات بالاي بهشتي و همنشيني با نيكان
 +
 
 +
==علت تحریم نافرمانی والدین==
 +
در روایتی از امام رضا علیه السلام داریم:
 +
خداوند نافرمانی پدر و مادر را از این جهت حرام فرموده است که موجب از دست دادن توفیق طاعت خداوند عزوجل و بی احترامی به پدر و مادر و ناسپاسی ، نعمت و از بین رفتن شکر و سپاسگزاری و کم شدن نسل و قطع شدن آن می‌شود؛ زیرا نافرمانی والدین سبب می‌گردد که به پدر و مادر احترام گذاشته نشود، حقّ و حقوق آنها شناخته نشود، پیوندهای خویشاوندی قطع گردد، پدر و مادر به داشتن فرزند بی رغبت شوند و به علت نیکی نکردن و فرمان نبردن فرزند از پدر و مادر، آنان نیز کار تربیت او را رها سازند.»<ref>میزان الحکمه ج ۱۴، ص ۷۱۰۱.</ref>
 +
 
 +
==انبیاء و نيكي به والدين==
 +
*'''[[حضرت نوح]] سلام الله'''
 +
 
 +
ایشان در دعایی می فرماید: {{متن قرآن|«رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ»}}<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_28_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%86%D9%88%D8%AD#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره نوح، آیه 28.]</ref> پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را و هر کس که با ایمان به خانه ام درآید و همه مردان و زنان با ایمان را بیامرز.
 +
*'''[[حضرت ابراهیم]] سلام الله'''
 +
 
 +
حضرت ابراهیم از خداوند هفت درخواست دارد. یکی از درخواست های ایشان عبارتند از:
 +
{{متن قرآن|«رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ»}} <ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_41_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره ابراهیم، آیه 41.]</ref> پروردگارا! روزی که حساب برپا می شود، مرا و پدر و مادرم و مؤمنان را بیامرز.
 +
*'''[[حضرت یحیی]] سلام الله'''
 +
 
 +
خداوند در اين آيات، اوصاف گوناگونى را درباره حضرت يحيى برشمرده است. می‌فرماید: {{متن قرآن|«وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُنْ جَبَّارًا عَصِيًّا»}}<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_14_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره مریم، آیه 14.]</ref> و به پدر و مادرش نیکوکار بود و سرکش و نافرمان نبود.
 +
*'''[[حضرت عیسی]] سلام الله'''
 +
 
 +
حضرت  عيسى عليه السلام بر اساس این آبه، به پاكدامنى مادر هم اشاره می کند.
 +
{{متن قرآن|«وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا»}}<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_32_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره مریم، آیه 32.]</ref> و مرا نسبت به مادرم نیکوکار [و خوش رفتار] گردانیده و گردنکش و تیره بختم قرار نداده است.
 +
 
 +
==علما و نيكي به والدين==
 +
*[[شیخ مرتضی انصاری]]
 +
 
 +
شیخ مادرش را تا نزدیك حمّام به دوش مى گرفت و او را به زن حمامى سپرده، مى ایستاد، تا بعد از پایان كار او را به خانه برگرداند.ابشان پس از مرگ مادر با كثرت كار و تدریس و مراجعات تمام نمازهاى واجب عمر مادرش را خواند، با آنكه مادر از متدیّنه هاى روزگار بود.
 +
*[[آیت الله بهجت]]
 +
 
 +
آیت‌الله بهجت به کسانی که یکی از والدینشان را از دست می‌دادند، اصرار داشت که آنها را فراموش نکنند. می‌فرمود: «یاد کردن اینها حتی اگر به چیزهای کوچک باشد، خدا می‌داند آنجا چقدر بزرگ است. شما برایتان کوچک است، ولی برای آنها خیلی بزرگ است. هر چه را به آنها بدهید به خود شما برمی‌گردد».<ref>http://bahjat.ir/fa/content/10602</ref>
 +
*[[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|آیت‌ الله مرعشی نجفی]]
 +
 
 +
زمانی كه در [[نجف]] بودیم، یك روز مادرم گفتند: «پدرت را صدا بزن تا تشریف بیاورد برای نهار.» حقیر رفتم طبقه فوقانی؛ پدرم در حال مطالعه خوابش برده بود.
 +
 
 +
ماندم چه كنم، خدایا امر مادرم را اطاعت كنم؟ از طرفی می‌ترسیدم با بیدار كردن ایشان، باعث رنجش خاطر مباركشان شوم.
  
−
===طول عمر===
+
خم شدم و لب‌هایم را كف پاهای پدر گذاشتم و چندین بوسه زدم تا اینكه[پدرم] به خاطر قلقلك پا بیدار شد و دید من هستم. وقتی این علاقه و [[ادب]] و [[احترام]] را از من دید، فرمود: شهاب‌الدین تو هستی؟! عرض كردم: بله آقا.
−
يكي ديگر از آثار احترام به والدين، طولاني شدن عمر انسان است .پيامبر اعظم صلی الله علیه و آله در اين باره مي فرمايد: « اي فرزند آدم! به پدر و مادرت نيكي كن و صله رحم داشته باش تا خداوند، كارت را آسان و عمرت را طولاني بگرداند. پروردگارت را فرمان ببر تا خردمند به شمار آيي و از او نافرماني نكن كه نادان شمرده مي شوي.» همچنين مي فرمايد:«در آنچه خداي متعال در «الواح» به موسي سلام الله داد، از جمله چنين بود:... مرا و پدر و مادرت را سپاسگزاري كن، تا تو را از نابود شدن ها حفاظت كنم و اجلت را به تأخير بيندازم و به تو زندگي اي پاك ببخشم و تو را از اين زندگي به سوي بهتر از آن، ببرم.»
 
−
امام باقر علیه السلام نيز با تحسين كساني كه والدين خود را مورد احترام و نيكي قرار مي دهند مي فرمايد: «خوشا به حال كسي كه به پدر و مادر خود نيكي كند، زيرا خداوند بر عمر او مي افزايد»
 
  
−
===فراواني روزي===
+
دستش را به‌سوی آسمان بلند كرد و فرمود: «پسرم، خدا عزتت را بالا ببرد و تو را از خادمین اهل بیت علیهم السلام قرار دهد». آیت‌الله شهاب الدین مرعشی نجفی می‌فرمود: هرچه دارم از بركت دعای پدرم است.
−
خداوند متعال «رزاق» است؛ تمامي موجودات بر سفره لطف و احسان او حضور دارند و از نعمت هاي او چه مادي و چه معنوي بهره مند مي شوند. وظيفه ما در قبال اين همه نعمتي كه خداوند به ما عطا كرده اين است كه هميشه و در همه حال سپاسگزار او باشيم. در حقيقت شكر نعمت عامل بسيار مؤثري در افزايش نعمت ها و الطاف الهي است كه خداوند با صراحت بدان اشاره فرموده است: « و پروردگارتان اعلام كرد كه اگر مرا سپاس گوييد، بر نعمت شما مي افزايم و اگر كفران كنيد، بدانيد كه عذاب من سخت است.»
+
*[[شهید مطهری]]
−
پدر و مادر نيز از جمله بزرگترين نعمت هايي هستند كه خداوند به بندگانش ارزاني داشته است و بايد خدا را به خاطر وجود اين نعمت هاي گرانقدر شاكر بود .
 
−
در آيه 14 سوره لقمان، شكر والدين هم رديف شكر خدا آمده است:«أَنِ اشْكُرْ لِي وَ لِوالِدَيْكَ؛ [به انسان توصيه كرديم]كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش!»
 
−
امام رضا علیه السلام در اين باره مي فرمايد:«خدا امر فرموده به شكرگذاري از خودش و براي والدين، پس اگر كسي والدين را شكر نكند، خدا را هم شكر نمي كند.
 
  
−
===اجابت دعاي والدين در حق فرزندان===
+
استاد می‌فرمود: گه‌گاه كه به اسرار وجودی خود و كارهایم می‌اندیشم، احساس می‌كنم یكی از مسائلی كه باعث خیر و بركت در زندگی‌ام شده و همواره لطف و عنایت الهی را شامل حال من كرده است، احترام و نیكی فراوانی بوده كه به والدین خود كرده‌ام؛ به‌ویژه در دوران بیماری.
−
انسان موجودي است كه هميشه به خداوند محتاج است و همواره در تمام كارها بايد به او متوسل شود و از او كمك بخواهد . دعا بهترين وسيله ارتباط بين خدا و انسان است . خداوند بزرگ بندگان خود را به دعا كردن سفارش نموده و وعده استجابت به آنان داده است. چنانكه درسوره بقره مي فرمايد: «دعاي دعا كننده را، به هنگامي كه مرا مي خواند، پاسخ مي گويم.»
+
*[[آیت الله ناصری]]
−
البته خداوند متعال براي دعا و استجابت آن و همچنين براي درخواست كنندگان آن شرايطي قرار داده است كه بايد به آن شرايط عمل نمود. در اين خصوص پدر و مادر از جمله كساني هستند كه دعايشان در حق فرزندان خوش رفتار مستجاب مي شود .
 
−
در اهميت دعا براي فرزندان همين بس كه حضرت امام سجاد علیه السلام در صحيفه سجاديه، دعاي 25 را به فرزندان خود اختصاص مي دهد و از خداوند نيك بختي آ نها را مي خواهد.
 
−
امام صادق علیه السلام در اهميت دعاي والدين در حق فرزندان مي فرمايد: «خداوند دعاي سه كس را رد نخواهد كرد: دعاي پدر در حق فرزند در هنگام نيكي به او، دعاي پدر بر ضد فرزند(نفرين) هنگامي كه مورد عاق او واقع شود و دعاي مظلوم بر ظالم.»
 
  
−
===موجب نيكي فرزندان===
+
آقا احترام به پدر و مادر را ترک نکن. ضرباتی که ما داریم میخوریم از چند چیز است. یکی خیانت در امانت کردن و یکی بی احترامی به پدر و مادر است هر چند مرده باشند آقا. آنها هم حق دارند، از من انتظار دارند، حالا مرد و او را زیر خاک کردی دیگر خلاص شد و رفت؟ نه بابا فراموش کردن پدر و مادر میت، از فراموش کردن پدر و مادر زنده بدتر است. نفرین میکنند، خیلی از این گرفتاری ها مال این است که حقوق پدر و مادر، چه مرده و چه زنده، را ادا نمی کنیم<ref>كانال رسمي آيت الله ناصري</ref>
−
والدين از نظر اخلاقي و تربيتي بر فرزندان خود تأثير زيادي دارند. پدر و مادر اولين كساني هستند كه فرزندان در تمام مراحل زندگي،آنها را به عنوان الگوي خود قرار مي دهند.
 
−
بنا بر اين كسي كه انتظار ادب و معرفت و حق شناسي از فرزندانش دارد، بايد همين حالت را نسبت به پدر و مادر خودش و بزرگترها نشان دهد، تا كوچكترها هم از او بياموزند.اگر كسي پدر و مادرش را احترام كرد نتيجه آن را در احترام فرزندانش به خود خواهد ديد. اگر فرزند ببيند كه پدر و مادرشان نيكي به والدين را سرلوحه زندگي خود قرار داده اند و به آن اهتمام مي ورزند، او هم نسبت به آنان چنين خواهد كرد.
 
−
امام صادق(ع) مي فرمايد: «به پدرانتان نيكي كنيد تا فرزندانتان به شما نيكي كنند.» (بحارالانوار/ج71/ص65)
 
−
===آسان شدن مرگ===
 
−
مرگ يك رخداد طبيعي در زندگي انسان است و در روايتي از امام رضا علیه السلام به عنوان يكي از وحشتناك ترين مراحل زندگي انسان معرفي شده است. در حالي كه مرگ براي انسان مؤمن و صالح آسان و بنا به سخن امام علي(ع) ارزشمندترين هديه براي او مي باشد آن جا كه فرمود: «أفضل تحفة المومن الموت»
 
−
خداوند در قرآن كريم در وصف مرگ پرهيزگاران مي فرمايد: «همانها كه فرشتگان [مرگ]روحشان را مي گيرند در حالي كه پاك و پاكيزه اند به آنها مي گويند: «سلام بر شما! وارد بهشت شويد به خاطر اعمالي كه انجام مي داديد!»(نحل/32)
 
−
امام صادق علیه السلام راحتي در هنگام مرگ و آسان شدن سكرات موت را از ديگر آثار احترام و نيكي به والدين برشمرده و مي فرمايد: «كسي كه دوست دارد خداي متعال سختي هاي مرگ را بر او آسان سازد، نسبت به خويشان و نزديكان و پدر و مادرش نيكوكار باشد و اگر چنين كند خداي متعال سختي هاي مرگ را بر او آسان مي كند»
 
  
−
===ورود به بهشت و برخورداري از درجات بالاي بهشتي===
+
*آیت الله حائری شیرازی
−
از جمله آثار اخروي كه در نتيجه احترام به پدر و مادر براي انسان حاصل مي شود ،رسيدن به بهشت و بهره مندي از نعمتهاي فراوان آن است.
 
−
خداوند در قرآن سعادت و شقاوت انسان را بسته به اعمال او مي داند و براي هر يك از اعمال انسان درجه و مرتبه اي قرار داده است: «براي هر يك برابر اعمالي كه انجام داده اند درجاتي است، كه پروردگار تو از آنچه مي كنند غافل نيست.»(انعام/132)
 
−
اگر احترام به پدر و مادر در نزد خدا در مرتبه اي بسيار بالا قرار دارد، پس چه پاداشي بهتر و ارزشمندتر از بهره مندي از بهشت و درجات بالاي آن براي انسان مي تواند وجود داشته باشد؟
 
−
امام باقر علیه السلام در مورد مؤمنان برخوردار از جايگاه والاي بهشتي مي فرمايد: «اگر مؤمني چهار ويژگي در خود داشته باشد خداوند او را در بالاترين و شريف ترين جايگاه قرار خواهد داد: كسي كه يتيمي را پناه داده و بر او پدرانه نظر افكند، كسي كه ضعيفي را مورد ترحم قرار دهد و در حد كفايت به او كمك كند، كسي كه به والدين خود انفاق و با آنان مدارا كند، و[آن كه]به ايشان نيكي كرده واز نگران ساختن آنها اجتناب نمايد.»
 
  
−
===همنشيني با نيكان===
+
پدر و مادر رابطه بین تو و خدای تو هستند. این پل ارتباطی خودت را قطع نکن. نسل امروز به نسل گذشته تکیه دارد. این تکیه گاه خودت را محکم نگه دار.  
−
يكي از پيامدهاي نيك احترام به والدين، همنشيني با نيكان در آخرت است. بزرگترين آرزو و خواسته اهل ايمان، همنشيني با «ابرار» چه در دنيا و چه در آخرت است . آنان از خدا مي خواهند كه با نيكان بميرند و با ايشان محشور شوند: «پروردگارا! گناهان ما را بيامرز و زشتي هاي ما را بپوشان و ما را با نيكان بميران.»
+
 
−
كسي كه به خدا ايمان داشته باشد، براي جلب رضايت خداي متعال و برخورداري از فضل و رحمت الهي تمام سعي و تلاش خود را به كار مي گيرد و با اعمال شايسته ،راه رسيدن به رستگاري را مي پيمايد . يكي از آن اعمال نيك، احترام به پدر و مادر است كه سعادت آخرت و همنشيني با نيكان را به دنبال خواهد داشت .
+
اگر تو حاجتی داری بدان که خدا گرو می ‎کشد. روایت داریم خدا می‎ گوید برو به مادرت بگو به من بده تا من به تو بدهم. برو سر قبر مادرت دو رکعت نماز بخوان و حاجت بگیر.  
−
پيامبر اكرم(ص) در بيان نيكي به پدر و مادر و نتيجه آن در آخرت و روز قيامت مي فرمايد: «كسي كه براي پدر و مادرش حج انجام دهد و يا بدهكاري آنها را بپردازد، خداوند او را در روز قيامت با نيكان بر مي انگيزد.»
+
می‎ گوید ما از این کانال به تو روزی می‎دادیم الان هم برو آنجا. پشت سرتان را محکم کنید تا پیش رویتان محکم بشود.<ref>@haerishirazi</ref>
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
سطر ۱۱۴: سطر ۱۸۵:
 
*محمدجواد نجفی خمینی، تفسير آسان، تهران‌، 1398ق‌، ج‌3، ص226.
 
*محمدجواد نجفی خمینی، تفسير آسان، تهران‌، 1398ق‌، ج‌3، ص226.
 
*نگاهي به جايگاه احسان و نيكي به والدين در قرآن و حديث؛ راهي به سوي بهشت: مرضیه‌سادات موسوی، روزنامه قدس، 1388/01/27.
 
*نگاهي به جايگاه احسان و نيكي به والدين در قرآن و حديث؛ راهي به سوي بهشت: مرضیه‌سادات موسوی، روزنامه قدس، 1388/01/27.
 +
*گونه شناسی تعامل نیکو با والدین از منظر قرآن: سکینه آخوند، نشریه اسلامی زنان و خانواده، سال دوم، شماره 2.
 +
*ویکی فقه
 +
 
[[رده:اخلاق خانواده]]
 
[[رده:اخلاق خانواده]]
 
[[رده:صفات پسندیده]]
 
[[رده:صفات پسندیده]]
 
[[رده:مقاله های مرتبط به دانشنامه]]
 
[[رده:مقاله های مرتبط به دانشنامه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۰۵

Confirm3.jpg

نیکی (احسان) به پدر و مادر تعبیری برگرفته از قرآن کریم است. در قرآن در چندین آیه آمده است «وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً» است. تعبیر "نیکی به پدر و مادر" به جای "رعایت حقوق والدین" خود نشانگر آن است که حقوق والدین بسیار بیشتر از آن حدّی است که توسط فرزندان قابل أدا کردن باشد. در قرآن توصیه به نیکی به پدر و مادر در ردیف توحید قرار داده شده است که این نشان از اهمیت موضوع دارد. در مورد احسان به والدین روایات متعددی در منابع وجود دارد.

نیکی به والدین در قرآن

اهمیت احترام به پدر و مادر و نیکی کردن به آنها به اندازه ای است که قرآن کریم در نه مورد از آن سخن گفته است. در سوره بقره احسان به پدر و مادر را پیمان خداوند با بنی اسرائیل بیان نموده و میفرماید:

  • «وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ»؛[۱] و [یاد کنید] زمانی که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خدا را نپرستید، و به پدر و مادر و خویشان ویتیمان ومستمندان نیکی کنید.

در این آیه، احسان به والدین پس از میثاق به توحید در عبادت خدا به عنوان دومین میثاقی آمده که خدا از بنی اسرائیل گرفته است. پیمان گرفتن بر رعایت احوال والدین که امر بر این کار را در تقدیر دارد عبارت تأکیدآمیزی است که بر اهمیت آن اشاره می کند.[۲]

احسان و نیکی به والدین در سه مورد زیر هم، در ردیف توحید قرار داده شده است

  • «وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا»؛[۳] و پروردگارت فرمان قاطع داده است که جز او را نپرستید، و به پدر و مادر نیکی کنید.

عبارت «و قضی ربک» در این آیه به الزامی بودن احسان به والدین دلالت دارد.[۴] چنان که فعل نهی "الا تعبدوا" نیز مؤید این مطلب است. برخی از مفسران باتوجه به نکره بودن «احسانا» بر این باورند که فرزندان باید در همه امور در حق آنان مراعات احسان را بکنند و چیزی را فرونگذارند و نیز این حکم قرآنی اختصاص به مؤمنان ،نداشته همه انسانها را در بر می گیرد.[۵]

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه مینویسد: «معلوم میشود مسئله احسان به پدر و مادر بعد از مسئله توحيد، واجب ترین واجبات است؛ همچنان که مسئله عقوق (نفرین) بعد از شرک ورزیدن به خدا، از بزرگترین گناهان کبیره است به همین جهت این مسئله را بعد از توحید و قبل از سایر احکام اسم برده نه تنها در این آیات چنین کرده، بلکه در موارد متعددی از کلام خود همین ترتیب را به کار بسته است.»[۶]

  • «وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ»؛[۷] و خدا را بپرستید، و چیزی را شریک او قرار ندهید، و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایه نزدیک و همسایه دور و همنشینان و همراهان و در راه ماندگان و بردگان نیکی کنید.
  • «أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۖ وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ»؛[۸] اینکه چیزی را شریک او قرار مدهید، و به پدر و مادر نیکی کنید، و فرزندانتان را از [ترسِ] تنگدستی نکشید.
  • خداوند دز سوره احقاف، به بیان دلیل فطری نیکی به والدین پرداخته است:

«وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً»؛[۹] و انسان را درباره پدر و مادرش به نیکی سفارش کردیم.

نیکی به پدر و مادر از اصول انسانی است و به صورت یک قانون تکوینی در نهاد همه انسان‌ها وجود دارد. و به ویژه تعبیر به «انسان» که این قانون مخصوص به مؤمنان نیست، بلکه هر کسی شایسته نام انسان است باید در برابر پدر و مادر حق‌شناس باشد.[۱۰]

«أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ»؛[۱۱] برای من و پدر و مادرت سپاس گزاری کن.

نیکی به پدر و مادر در روایات

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: «برّ الوالدين أفضل من الصلاة و الصوم و الحجّ و العمرة و الجهاد في سبيل اللّه»؛[۱۲] نيكى به پدر و مادر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد در راه خدا برتر است.
و فرمود: «من أصبح مرضيّا لابويه، أصبح له بابان مفتوحان إلى الجنّة»؛[۱۳] هر كه روز آغازد و پدر و مادرش از او راضى باشند، دو در از بهشت بر او گشوده باشد.

و از حضرت امام صادق عليه السلام روايت است كه فرمود: «انّ رجلا اتى النّبىّ صلى اللّه عليه و آله و سلّم فقال: يا رسول اللّه أوصنى. فقال: لاتشرك باللّه شيئا وان حرّقت بالنّار و عذّبت إلا و قلبك مطمئنّ بالايمان و والديك فأطعهما و برّهما حيّين كانا أو ميّتين و ان امراك ان تخرج من اهلك و مالك فافعل، فانّ ذلك من الايمان»؛[۱۴] مردى نزد پيغمبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و عرض كرد: يا رسول اللّه مرا سفارشى كن، فرمود: چيزى را شريك خدا مگير، هر چند به آتش سوخته شوى و شكنجه بينی كه دل تو بايد به ايمان مطمئن باشد و پدر و مادر خود را فرمان بر و با آنها نيكى كن زنده باشند يا مرده و اگر تو را فرمان دادند كه دست از اهل و مال خود بردار چنان كن كه اين عمل نشانه ايمان است.

سألت النبي صلى اللّه عليه و آله و سلّم: «اىّ الاعمال افضل؟ قال: الصلاة لوقتها، و برّ الوالدين، والجهاد في سبيل اللّه»؛[۱۵] از نبی صلى اللّه عليه و آله و سلّم سوال شد چه اعمالى بهتر است؟ فرمودند: نماز در وقت و نيكوئى با پدر و مادر و جهاد در راه خدا.

قال: قلت لأبي عبدالله علیالسلام: انّ أبي قد كبر جدّا وضعف، فنحن نحمله اذا اراد الحاجة. فقال: «ان استطعت أن تلى ذلك منه فافعل، ولقّمه بيدك، فإنّه جنّة لك غدا»؛[۱۶] مردى به امام صادق علیه اسلام عرض كرد: پدرم بسيار پير شده و ضعف چنان بر او غالب گشته كه براى قضاى حاجت او را برمى داريم، فرمود: اگر توانى خودت چنان كن و بدست خود لقمه به دهان او گذار كه فردا سپر تو خواهد بود.

مردى به حضرت امام رضا عليه السّلام عرض كرد: أدعو لوالدىّ اذا كانا لا يعرفان الحقّ؟ قال: «ادع لهما و تصدّق عنهما، وان كانا حيّين لايعرفان الحقّ فدارهما، فانّ رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلّم قال: انّ اللّه بعثنى بالرّحمة لابالعقوق»؛[۱۷] سائل می پرسد: هرگاه پدر و مادرم مذهب حق را نشناسند دعاشان كنم؟ فرمود: به ايشان دعا كن و براى آنها صدقه بده و اگر زنده باشند و مذهب حق را نشناسند با آنها مدارا كن كه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: خدا مرا براى رحمت فرستاد نه براى نافرمانى و بى مهرى.

امام صادق عليه السّلام فرمود: «ما يمنع الرّجل منكم أن يتبرّ والديه حيّين و ميّتين و يصلّى عنهما و يتصدّق عنهما و يحجّ عنهما و يصوم عنهما فيكون الّذى صنع لهما وله مثل ذلك، فيزيده اللّه عزّوجلّ ببرّه و صلاته (صلته) خيرا كثيرا»؛[۱۸] مردى از شما را چه باز مى دارد كه به پدر و مادر خود نيكى كند، زنده باشند يا مرده كه از جانب ايشان نماز كند و صدقه دهد و حج بجا آورد و روزه بگيرد تا ثواب آنچه كرده از ايشان باشد و مانند آن هم براى خود او باشد و خداى عزوجل به سبب احسان و نماز (يا صله) او خير بسيار براى او بيفزايد.

محدوده نیکی به پدر و مادر

نیکی به پدر و مادر هیچ محدوده و مرزی ندارد و شامل هر پدر و مادری می‌شود، حتی اگر مشرک باشند، در همین مورد، جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: شنیدم مردی به امام صادق علیه‌السّلام عرض کرد: پدر و مادرم مخالف حق هستند. امام علیه‌السّلام فرمود: «به آنها نیکی کن، همان گونه که اگر مسلمان بودند، به آنها نیکی می‌کردی».[۱۹]

گونه های نيكي به والدين

احسان و احترام به پدر و مادر با توجه به سنت ها و فرهنگ ها متفاوت است. بر اساس آموزه های دینی، نيكي به والدين را می توان به گونه های ذیل تقسیم کرد.

نمودهای گفتاری

شارع مقدس در حوزه گفتار و نحوه سخن گفتن، آدابی را به ما گوشزد می کند.

رعایت ادب در گفتار

در سوره اسراء سه دستور درباره گفتار مؤدبانه با والدین بیان شده است؛

  • سخن رنجش آور به پدر و مادر نگفتن
  • بر سر والدین داد و فریاد نکردن
  • با آنها با به نیکویی سخن گفتن

امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه[۲۰] می فرماید: «لو علم الله شيئاً هو ادنی من اف لنهى عنه»؛ اگر چیزی کمتر از «اف» وجود داشت، خداوند از آن نهی می کرد.[۲۱]

همچنین درباره فراز آخر آیه می فرمایند: «إن أضجراك فلا تقل لهما أف و لا تنهرهما إن ضرباك .... إن ضرباك فقل لهما غفر الله لكما فذلك منك قول كريم» اگر پدر و مادر تو را غمگین کردند بدانها کمترین حرفی نزن و اگر تو را زدند آنها را زجر مده بلکه به آنها بگو: خداوند شما را بیامرزد و این سخن همان قول کریم است که خداوند در قرآن آورده است.[۲۲]

قدر شناسی از والدین

خداوند در سوره لقمان به ما می گوید، شکر و قدردانی از کسی که نعمتی به انسان رسانده، لازم عقلی است. پدر و مادر رکن اساسی این فرایند هستند.

امام صادق علیه السلام در این باب[۲۳] می فرمایند: «يجب للوالدين على الولد ثلاثه اشياء. شكرهما على كل حال و طاعتهما فيما يأمرانه و ينهيانه عنه فى غير معصيه الله و نصيحتهما في السر والعلانيه» سه چیز بر فرزند، در حق پدر و مادر واجب است؛ شکر پدر و مادر به هر شکل ممکن، اطاعت از پدر و مادر در هر چیزی که امر و نهی میکنند به جز در گناه و معصيت خدا خیرخواهی برای ایشان در پیدا و نهان.[۲۴]

دعا در حق والدین

طیق آیات سور نوح، ابراهیم و اسراء یکی از وظایف فرزندان برای نیکی به ایشان، دعاگویی در حق آنان است.

نمودهای رفتاری

شارع مقدس در حوزه رفتار و معاشرت با پدر و مادر، آدابی را به ما گوشزد می کند.

فرمانبردای از والدین

در قرآن کریم (سوره عنکبوت و لقمان) اطاعت و تکریم پدر و مادر در کنار اطاعت پروردگار بیان شده و فقط یک مورد استثنا شده و شخص میتواند با حفظ احترام،از آنان سرپیچی کند.

حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام در بیانی شیوا می فرمایند: «... فَحَقُّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ أَنْ يُطِيعَهُ فِي كُلِّ شَيْءٍ إِلَّا فِي مَعْصِيَةِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ ...»؛[۲۵] حق پدر بر فرزند اينكه پدر را در همه امور جز در معصيت خدا اطاعت كند.

خدمت به والدین و رفع نیاز آنها

حضرت قرآن در در این باب، نکات دقیقی را به ما گوشزد می کند. این صفات از ویژگی های بارز پیامبران و از فضایلی است که خداوند به ایشان عطا نموده است.

  • از واژه توصیه و وصیت استفاده شده است که سفارش و تأکید را می رساند.
  • نیکی به پدر و مادر هم باید مستقیم و بدون واسطه انجام گیرد. اگر با «الی» آورده شود، مفهوم آن نیکی کردن هرچند غیرمستقیم و باواسطه است ولی هنگامی که با «ب» گفته شود (بـ + وَالِدَيْهِ حُسْناً) مستقیم و بدون واسطه انجام گیرد.
  • واژه «احسان» بر این معنی دلالت دارد که خدمت به پدر و مادر، محدود به مکان، زمان و شرایط خاص نبوده، همیشه و همه جا این حق برای آنان محفوظ است.
  • باید با رغبت و کوچک شمردن این خدمات انجام گیرد.

انفاق به والدین

انفاق (مادی و معنوی) از مهمترین اموری است که خداوند، پس از اقامه نماز، از انسان خواسته است. برخی آیات، پدر و مادر را در صدر کسانی قرار داده که باید به آنها کمک شود. «يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ ۖ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ»[۲۶] از تو می پرسند: چه چیز انفاق کنند؟ بگو: هر مال و مایه سودمندی که انفاق می کنید باید برای پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و نیازمندان و در راه مانده گان باشد،

فروتنی نسبت به پدر و مادر

تواضع به پدر و مادر باید از رحمت و عواطف قلبی و عمل به فرایض الهی نشأت گرفته باشد؛ نه از روی کراهت و اجبار و ترس و نیاز.

بر اساس آیه 24 سوره اسراء، لفظ «اخفض» همراه «ذل» آمده و هر دو به معنای نرمش و فروتنی با پدر و مادر است. «إِمَّا يَبْلُغَنَّ» مرکب از «إن شرطيه» و «ما زایده» است که تأکید موکد را می رساند؛ یعنی در دوران پیری پدر و مادر،احترام خدمت رسانی و محبت باید دوچندان گردد.

آثار نيكي به والدين

نيكي و احترام به پدر و مادر و راضي و خشنود نمودن آنان، آثار و فوايد بسيار مهم و ارزنده و سعادت دنيوي و اخروي را در پي خواهد داشت . در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم:

  • خشنودي خداوند و غفران الهي

خشنودي خداوند يكي از مهم ترين نتايج نيكي و احترام به والدين است. خداوند در سوره اسراء بعد از آنكه انسان را به نيكي كردن و احترام به پدر و مادر دستور مي دهد.

  • طول عمر

يكي ديگر از آثار احترام به والدين، طولاني شدن عمر انسان است. امام باقر علیه السلام با تحسين كساني كه والدين خود را مورد احترام و نيكي قرار مي دهند مي فرمايد: مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِاَهْلِهِ زادَ اللّه في عُمُرِهِ[۲۷] "هر كس به شايستگي در حقّ خانواده اش نيكي كند، خداوند بر عمرش مي افزايد. "

  • فراواني روزي

طبق فرمایش قرآن و یکی از سنت های الهی، شکرگزاری از نعم الهی موجب زیاد شدن آن می شود. امام رضا علیه السلام در اين باره مي فرمايد:«خدا امر فرموده به شكرگذاري از خودش و براي والدين، پس اگر كسي والدين را شكر نكند، خدا را هم شكر نمي كند.[۲۸]

  • اجابت دعاي والدين در حق فرزندان

در اهميت دعا براي فرزندان همين بس كه حضرت امام سجاد علیه السلام در صحيفه سجاديه، دعاي 25 را به فرزندان خود اختصاص مي دهد و از خداوند نيك بختي آ نها را مي خواهد. حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام می فرمایند: أربَعةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ: الإمامُ العادلُ لرعیَّتِهِ و الوالدُ البارُّ لولدِهِ و الولدُ البارُّ لوالدِهِ و المظلومُ.[۲۹] "دعاى چهار گروه رد نمى شود: (اول) دعای پیشواى دادگر در حقّ ملّتش. (دوم) دعای پدر صالح در حقّ فرزندش. (سوم) دعای فرزند صالح در حقّ پدرش و (چهارم) دعای ستمدیده."

  • موجب نيكي فرزندان

والدينی كه انتظار ادب و معرفت و حق شناسي از فرزندانش دارد، بايد همين حالت را نسبت به پدر و مادر خودش و بزرگترها نشان دهند، تا كوچكترها هم از آن ها بياموزند.اگر كسي پدر و مادرش را احترام كرد نتيجه آن را در احترام فرزندانش به خود خواهد ديد. امام صادق عليه السلام:بَرُّوا آبائكُم يَبَرَّكُم أبنائُكُم[۳۰] " به پدرانتان نيكى كنيد تا فرزندانتان به شما نيكى كنند."

  • آسان شدن مرگ

امام صادق علیه السلام راحتي در هنگام مرگ و آسان شدن سكرات موت را از ديگر آثار احترام و نيكي به والدين برشمرده و مي فرمايد: مَنْ احبَّ أن يخفّفَ اللهُ عزّ و جلّ عنه سَكراتُ المَوتِ فليكُن لِقرابَتِهِ و بوالِدَيْهِ بارّاً ...[۳۱] "كسي كه دوست دارد خداي متعال سختي هاي مرگ را بر او آسان سازد، نسبت به خويشان و نزديكان و پدر و مادرش نيكوكار باشد و اگر چنين كند خداي متعال سختي هاي مرگ را بر او آسان مي كند"

  • برخورداري از درجات بالاي بهشتي و همنشيني با نيكان

علت تحریم نافرمانی والدین

در روایتی از امام رضا علیه السلام داریم: خداوند نافرمانی پدر و مادر را از این جهت حرام فرموده است که موجب از دست دادن توفیق طاعت خداوند عزوجل و بی احترامی به پدر و مادر و ناسپاسی ، نعمت و از بین رفتن شکر و سپاسگزاری و کم شدن نسل و قطع شدن آن می‌شود؛ زیرا نافرمانی والدین سبب می‌گردد که به پدر و مادر احترام گذاشته نشود، حقّ و حقوق آنها شناخته نشود، پیوندهای خویشاوندی قطع گردد، پدر و مادر به داشتن فرزند بی رغبت شوند و به علت نیکی نکردن و فرمان نبردن فرزند از پدر و مادر، آنان نیز کار تربیت او را رها سازند.»[۳۲]

انبیاء و نيكي به والدين

ایشان در دعایی می فرماید: «رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ»[۳۳] پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را و هر کس که با ایمان به خانه ام درآید و همه مردان و زنان با ایمان را بیامرز.

حضرت ابراهیم از خداوند هفت درخواست دارد. یکی از درخواست های ایشان عبارتند از: «رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ» [۳۴] پروردگارا! روزی که حساب برپا می شود، مرا و پدر و مادرم و مؤمنان را بیامرز.

خداوند در اين آيات، اوصاف گوناگونى را درباره حضرت يحيى برشمرده است. می‌فرماید: «وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُنْ جَبَّارًا عَصِيًّا»[۳۵] و به پدر و مادرش نیکوکار بود و سرکش و نافرمان نبود.

حضرت عيسى عليه السلام بر اساس این آبه، به پاكدامنى مادر هم اشاره می کند. «وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا»[۳۶] و مرا نسبت به مادرم نیکوکار [و خوش رفتار] گردانیده و گردنکش و تیره بختم قرار نداده است.

علما و نيكي به والدين

شیخ مادرش را تا نزدیك حمّام به دوش مى گرفت و او را به زن حمامى سپرده، مى ایستاد، تا بعد از پایان كار او را به خانه برگرداند.ابشان پس از مرگ مادر با كثرت كار و تدریس و مراجعات تمام نمازهاى واجب عمر مادرش را خواند، با آنكه مادر از متدیّنه هاى روزگار بود.

آیت‌الله بهجت به کسانی که یکی از والدینشان را از دست می‌دادند، اصرار داشت که آنها را فراموش نکنند. می‌فرمود: «یاد کردن اینها حتی اگر به چیزهای کوچک باشد، خدا می‌داند آنجا چقدر بزرگ است. شما برایتان کوچک است، ولی برای آنها خیلی بزرگ است. هر چه را به آنها بدهید به خود شما برمی‌گردد».[۳۷]

زمانی كه در نجف بودیم، یك روز مادرم گفتند: «پدرت را صدا بزن تا تشریف بیاورد برای نهار.» حقیر رفتم طبقه فوقانی؛ پدرم در حال مطالعه خوابش برده بود.

ماندم چه كنم، خدایا امر مادرم را اطاعت كنم؟ از طرفی می‌ترسیدم با بیدار كردن ایشان، باعث رنجش خاطر مباركشان شوم.

خم شدم و لب‌هایم را كف پاهای پدر گذاشتم و چندین بوسه زدم تا اینكه[پدرم] به خاطر قلقلك پا بیدار شد و دید من هستم. وقتی این علاقه و ادب و احترام را از من دید، فرمود: شهاب‌الدین تو هستی؟! عرض كردم: بله آقا.

دستش را به‌سوی آسمان بلند كرد و فرمود: «پسرم، خدا عزتت را بالا ببرد و تو را از خادمین اهل بیت علیهم السلام قرار دهد». آیت‌الله شهاب الدین مرعشی نجفی می‌فرمود: هرچه دارم از بركت دعای پدرم است.

استاد می‌فرمود: گه‌گاه كه به اسرار وجودی خود و كارهایم می‌اندیشم، احساس می‌كنم یكی از مسائلی كه باعث خیر و بركت در زندگی‌ام شده و همواره لطف و عنایت الهی را شامل حال من كرده است، احترام و نیكی فراوانی بوده كه به والدین خود كرده‌ام؛ به‌ویژه در دوران بیماری.

آقا احترام به پدر و مادر را ترک نکن. ضرباتی که ما داریم میخوریم از چند چیز است. یکی خیانت در امانت کردن و یکی بی احترامی به پدر و مادر است هر چند مرده باشند آقا. آنها هم حق دارند، از من انتظار دارند، حالا مرد و او را زیر خاک کردی دیگر خلاص شد و رفت؟ نه بابا فراموش کردن پدر و مادر میت، از فراموش کردن پدر و مادر زنده بدتر است. نفرین میکنند، خیلی از این گرفتاری ها مال این است که حقوق پدر و مادر، چه مرده و چه زنده، را ادا نمی کنیم[۳۸]

  • آیت الله حائری شیرازی

پدر و مادر رابطه بین تو و خدای تو هستند. این پل ارتباطی خودت را قطع نکن. نسل امروز به نسل گذشته تکیه دارد. این تکیه گاه خودت را محکم نگه دار.

اگر تو حاجتی داری بدان که خدا گرو می ‎کشد. روایت داریم خدا می‎ گوید برو به مادرت بگو به من بده تا من به تو بدهم. برو سر قبر مادرت دو رکعت نماز بخوان و حاجت بگیر. می‎ گوید ما از این کانال به تو روزی می‎دادیم الان هم برو آنجا. پشت سرتان را محکم کنید تا پیش رویتان محکم بشود.[۳۹]

پانویس

  1. ↑ سوره بقرة، آیه 83.
  2. ↑ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۹/۱.
  3. ↑ سوره اسراء، آیه 23.
  4. ↑ تفسیر جوامع الجامع، ۴۵۰/۳.
  5. ↑ تفسیر نور، ۴۰/۷.
  6. ↑ الميزان في تفسير القرآن، ۸۰/۱۳.
  7. ↑ سوره نساء، سوره 36.
  8. ↑ سوره انعام، آیه 151.
  9. ↑ سوره احقاف، آیه 15.
  10. ↑ تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۲۱۵.
  11. ↑ سوره لقمان، آیه 14.
  12. ↑ علم اخلاق اسلامى ( ترجمه جامع السعادات)، ‏ج 2، ص 353.
  13. ↑ همان، ص 355.
  14. ↑ تحف العقول عن آل الرسول صلی ال، ج 2، ص 41.
  15. ↑ الخصال، ج ١، ص ١٠٧.
  16. ↑ اصول کافی، ج 2، ص 162، باب بر الوالدین، ح 13،
  17. ↑ الكافي، ج 2، ص 159.
  18. ↑ نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، جلد ۱، صفحه ۸.
  19. ↑ بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۵۶.
  20. ↑ سوره اسراء، آیه 23.
  21. ↑ مجلسی، ۱۰/ ۳۷۵.
  22. ↑ فیض کاشانی، ٤٩٣/٥
  23. ↑ سوره لقمان، آیه 14.
  24. ↑ حرانی، ١٤٠٤.
  25. ↑ نهج البلاغه، حکمت 399.
  26. ↑ سوره بقره، آیه 215.
  27. ↑ الكافي، ج 8، ص 219، ح 269
  28. ↑ میزان الحکمه، ج 10، ص 709.
  29. ↑ الإرشاد، ج 1، ص 3، ظ 4.
  30. ↑ تحف العقول، ص 359.
  31. ↑ سفينة البحار، جلد 2، صفحه 553.
  32. ↑ میزان الحکمه ج ۱۴، ص ۷۱۰۱.
  33. ↑ سوره نوح، آیه 28.
  34. ↑ سوره ابراهیم، آیه 41.
  35. ↑ سوره مریم، آیه 14.
  36. ↑ سوره مریم، آیه 32.
  37. ↑ http://bahjat.ir/fa/content/10602
  38. ↑ كانال رسمي آيت الله ناصري
  39. ↑ @haerishirazi


منابع

  • گروهی از محققان و پژوهشگران، بر و نیکی، سایت دانلود بوک، بخش با معصومین، بازیابی: 1 بهمن 1391.
  • محمدجواد نجفی خمینی، تفسير آسان، تهران‌، 1398ق‌، ج‌3، ص226.
  • نگاهي به جايگاه احسان و نيكي به والدين در قرآن و حديث؛ راهي به سوي بهشت: مرضیه‌سادات موسوی، روزنامه قدس، 1388/01/27.
  • گونه شناسی تعامل نیکو با والدین از منظر قرآن: سکینه آخوند، نشریه اسلامی زنان و خانواده، سال دوم، شماره 2.
  • ویکی فقه
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=نیکی_به_پدر_و_مادر&oldid=152659»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا