|
|
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده) |
| سطر ۱: |
سطر ۱: |
| − | {{بخشی از یک کتاب}} | + | '''علی بن حسین بن بابویه قمی''' (م، ۳۲۹ ق)، از [[محدث|محدثان]] بزرگ [[شیعه]] در [[قم|قم]]، و از شاگردان [[سعد بن عبدالله اشعری قمی|سعد بن عبدالله اشعری]] و [[محمد بن حسن صفار|محمد بن حسن صفار]] است. وی یکی از فقهای نامدار و صاحب [[فتوا|فتوی]] و [[اجتهاد]] در عصر خویش بود و [[شیعه|شیعیان]] در امور دینی به او مراجعاتی داشته‌اند و فتوایش نزد همگان نافذ و محترم بوده است. [[شیخ صدوق]] و [[حسین بن علی بن حسین بابویه قمی|حسین بن علی بابویه]]، دو فرزند عالم او هستند که به دعای [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] (علیه‌السلام) به دنیا آمدند. کتاب «[[الإمامة والتبصرة من الحیره|الإمامة والتبصرة من الحیرة]]» در موضوع [[امامت]]، از آثار منسوب به اوست. |
| | + | {{شناسنامه عالم |
| | + | ||نام کامل = '''علی بن حسین بابویه قمی''' |
| | + | ||تصویر= [[پرونده:ابن بابویه.jpg|۲۳۰px]] |
| | + | ||زادروز = |
| | + | |زادگاه = [[قم]] |
| | + | |وفات = ۳۲۹ قمری |
| | + | |مدفن = قم |
| | + | |اساتید = [[سعد بن عبدالله اشعری قمی|سعد بن عبدالله اشعری]]، [[عبدالله بن جعفر حمیری]]، [[علی بن ابراهیم قمی|علی بن ابراهیم]]، [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیی العطار]]، [[محمد بن حسن صفار|محمد بن حسن صفار]]،... |
| | + | |شاگردان = [[شیخ صدوق]]، [[حسین بن علی بن حسین بابویه قمی|حسین بن علی قمی]]، [[جعفر بن محمد قولويه|جعفر بن محمد بن قولویه قمی]]، [[احمد بن داوود قمی|احمد بن داوود بن علی قمی]]،... |
| | + | |آثار = [[الإمامة والتبصرة من الحیره|الإمامة والتبصرة من الحیرة]]، الشرائع، الاملاء و النطق، التوحید، التفسیر، مناسک الحج، النساء والولدان،... |
| | + | }} |
| | + | ==معرفی اجمالی== |
| | | | |
| | + | ابوالحسن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، پدر [[شیخ صدوق|محمد بن علی بن بابویه]] (شیخ صدوق) است. علی بن حسین به «صدوق اول» نیز معروف است که هر جا «صدوقین» یا «ابنا بابویه» گفته شود او و فرزندش ابوجعفر محمد در نظر است و تصور این که شیخ صدوق و برادرش مراد باشد اشتباه است.<ref> اعیان الشیعه، ج ۲، ص ۲۶۱.</ref> |
| | | | |
| | + | بابویه، نام جد بزرگ او یک نام کهن ایرانی است که در روزگار پس از ظهور [[اسلام]] نیز افرادی به این نام موسوم بوده‌اند. برخی این کلمه را منسوب به «بابُو» یعنی بابا، پدر، پیر و مرشد می‌‌دانند و در زبان عربی هم به ضم با و فتح واو و سکون یاء تلفظ می‌‌شود.<ref> اعیان الشیعه، سید محسن امین؛ دارالتعارف بیروت، ج ۲، ص ۲۶۱؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج ۳، ص ۶۱؛ دائرةالمعارف تشیع بنیاد اسلامی طاهر، ج ۱، ص ۳۰۵.</ref> |
| | | | |
| | + | ابن بابویه قمی در [[قم]] چشم به جهان گشود و به حیات پربار علمی و معنوی خویش ادامه داد. گرچه تاریخ ولادتش معلوم نیست، ولی با توجه به نامه‌ای که از [[امام حسن عسکری]] علیه‌السلام دریافت کرد، می توان گفت در سال [[شهادت امام حسن عسکری علیه السلام|شهادت امام عسکری]] علیه‌السلام یعنی سال ۲۶۰ ق، حداقل بیست بهار از عمر خود را سپری کرده است و سالروز تولد وی ممکن است از سال ۲۳۵ ق، به بعد باشد. |
| | + | ==منزلت دینی و اجتماعی== |
| | | | |
| − | '''منبع:''' ستارگان حرم، شماره 2، صفحه 26-46
| + | علی ابن بابویه قمی، در بین مردم [[قم]] از موقعیت خاصی برخوردار بود و تعبیر دو رجالی معروف شیعی [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] و [[علامه حلی]] از او به «شیخ القمیین فی عصره»، «متقدّمهم» و «فقیههم»<ref> رجال النجاشی، ج ۲، ص ۸۹؛ خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، ص ۱۷۸.</ref> آشکار می‌‌سازد که او منصب [[مرجعیت]] و پیشوایی [[شیعه|شیعیان]] قم و اطراف آن را در روزگار خویش داشته است. به سبب همین مقام و منزلت دین و اجتماعی ارزشمند و بس خطیر این فقیه است که [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام حسن عسکری]] علیه‌السلام از [[سامرا]] برای شخص ایشان پیام می‌‌فرستد و به او وصایایی دارد که در ابتدا خود عمل کند و آنگاه شیعیان و پیروان راستینش را بر انجام آنها فرمان دهد و این حاکی از منزلت علمی و فقهی این محدث بزرگ شیعی در عصر [[امامت]] امام یازدهم علیه‌السلام است. |
| | | | |
| − | '''نویسنده:''' محمدحسن امانی
| + | نامه‌ای که یازدهمین پیشوای [[معصوم]] برای وی نگاشت جایگاه رفیع ابن بابویه قمی را در بین دیگر دانشمندان و فقهای قم و نیز موقعیت خاص و احترامی که در نزد [[ائمه اطهار|ائمه]] معصومین علیهم‌السلام داشت آشکار می‌‌سازد. |
| | | | |
| − | ==ابن بابویه قمی، (صدوق اول)==
| + | [[امام حسن عسکری|امام عسکری]] علیه‌السلام پس از حمد و ثنای ربوبی و [[صلوات]] و سلام بر [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه و آله و [[عترت]] طاهرینش خطاب به او می‌‌نویسد: «یا شیخی و معتمدی و فقیهی ابا الحسن علی بن الحسین القمی وفّقک الله لمرضاته و جعل من صُلبک اولادا صالحین برحمته؛ ای فقیه بزرگوار و مورد اعتمادم ابوالحسن علی بن حسین قمی! خداوند تو را بر انجام افعال پسندیده حق توفیق دهد و از نسلت به رحمت و کرمش فرزندان شایسته‌ای به وجود آورد». |
| | | | |
| − | ابوالحسن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، فقیه روشن ضمیر و محدث فرزانه قم در نیمه دوم قرن سوم و اوائل قرن چهارم هجری قمری یعنی در زمان غیبت صغری امام زمان ارواحنا فداه زندگانی گرانمایه داشت. گرچه لقب «ابن بابویه» بیشتر به فرزندش ابوجعفر محمد (شیخ صدوق متوفی 381 ق) گفته می‌‌شود ولی پدر و نیز فرزند دیگرش ابوعبدالله حسین بدین لقب شهرت داشته‌اند و در کتاب‌های تراجم و نوشته‌های علم رجال، پدر و دو فرزندش به «ابن بابویه» معروف‌اند.
| + | امام علیه‌السلام در ادامه این پیام که منشور عبادی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی برای یک زندگانی شرافتمندانه انسانی است، چنین وصیت می‌‌کند: «تو را وصیت می‌‌کنم به تقوای الهی، به پا داشتن [[نماز]] و پرداخت [[زکات]] زیرا نماز کسانی که زکات نمی‌‌دهند پذیرفته نمی‌‌شود، و تو را وصیت می‌‌کنم به گذشت از گناه دیگران، فرو بردن خشم، [[صله رحم]]، همدردی با برادران و کوشش در انجام نیازمندی‌های آنان در هنگامه کارها، هم‌پیمانی با [[قرآن]]، خوش خلقی و [[امر به معروف و نهی از منکر|امر به معروف و نهی از منکر]]، چرا که خداوند متعال می‌‌فرماید: "لاخیر فی کثیر من نجویهم الاّ من أمر بصدقة أو معروف أو اصلاح بین النّاس".»<ref> [[سوره نساء]]، آیه ۱۱۴.</ref> |
| | | | |
| − | بابویه، نام جد بزرگ او یک نام کهن ایرانی است که در روزگار پس از ظهور [[اسلام]] نیز افرادی به این نام موسوم بوده‌اند. برخی این کلمه را منسوب به «بابُو» یعنی بابا، پدر، پیر و مرشد می‌‌دانند و در زبان عربی هم به ضم با و فتح واو و سکون یاء تلفظ می‌‌شود. بنابراین «ابن بابویه» به معنای پسر بابا می‌‌شود و هم اکنون نیز در میان خانواده‌های ایرانی تعبیر «فرزند بابا» یا «پسر بابا» به فرزند مورد احترام و علاقه پدر بسیار شهرت دارد.<ref> [[اعیان الشیعه]]، سید محسن امین؛ دارالتعارف بیروت، ج 2، ص 261؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 3، ص 61؛ دائرةالمعارف تشیع بنیاد اسلامی طاهر، ج 1، ص 305.</ref>
| + | علی بن بابویه مورد عنایت خاصه [[امام زمان]] (عجل الله تعالی فرجه) نیز واقع شده است و نامه ای از سوی آن بزرگوار توسط [[حسین بن روح نوبختی]] به او رسیده که متن آن در [[رجال نجاشی (کتاب)|رجال نجاشی]] این گونه آمده است: «ابوالحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی، شیخ بزرگ و پیشوای قمی ها در روزگار خویش، فقیه و مورد وثوق آنان، به [[عراق]] آمد و با ابوالقاسم حسین بن روح ملاقات نمود و از او مسائلی را پرسید. سپس با او مکاتبه نمود و این مکاتبات توسط علی بن جعفر بن اسود انجام می پذیرفت. در یکی از این مکاتبات از او می طلبد که نامه ای را به محضر [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|صاحب الامر]] عجل الله تعالی فرجه برساند که در آن نامه درخواست دعائی درباره فرزند صورت گرفته بود، پس در پاسخ او چنین آمد که "ما از خداوند متعال درخواست نمودیم که فرزندانی به تو عنایت فرماید و بزودی دو فرزند نیکوکار و خیر نصیب تو خواهد شد". پس از آن مکاتبه بود که [[شیخ صدوق|ابوجعفر]] و [[حسین بن علی بن حسین بابویه قمی|ابوعبدالله]] از یک همسر ام ولدی متولد گردیدند...».<ref>رجال نجاشی، ص ۲۶۱، چاپ جامعه مدرسین.</ref> |
| | | | |
| − | علی بن حسین به «صدوق اول» نیز معروف است که هر جا «صدوقین» یا «ابنا بابویه» گفته شود او و فرزندش ابوجعفر محمد در نظر است و تصور این که شیخ صدوق و برادرش مراد باشد اشتباه است.<ref> اعیان الشیعه، ج 2، ص 261.</ref> | + | همچنین در بیان عظمت علمی و [[تقوا|تقوای]] علی بن بابویه، گفته شده: فقهای ما در مواردی که حدیثی از [[اهل بیت]] علیهم السلام نرسیده باشد، و از ابن بابویه [[فتوا|فتوایی]] در آن زمینه وجود داشته باشد، فتاوای او را به علت نزدیک بودن به عهد [[امامت]] و عصر [[معصوم]] علیه السلام، به منزله [[حدیث]] تلقی می کردند و فتوای او را نشانی از وجود حدیث در آن زمینه قلمداد می نمودند. چنان که [[شهید اول]] در کتاب [[ذکری الشیعه فی احکام الشریعه (کتاب)|ذکری]] با این تعبیر بیان فرموده اند: اصحاب ما، دستورالعمل خود را از رساله علی بن بابویه می گرفتند، هنگامی که دسترسی به [[نص و ظاهر|نص]] روایت نداشتند، چون اعتماد و اطمینان کاملی به او داشتند.<ref>ریاض العلماء، ج ۴، ص ۸.</ref> |
| | | | |
| − | ابن بابویه قمی این رادمرد بزرگ علم و دین در [[قم]] حرم اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام چشم به جهان گشود و به حیات پربار علمی و معنوی خویش ادامه داد. | + | [[ابن ندیم]]، کتابشناس و مورخ معروف در [[فهرست ابن ندیم (کتاب)|فهرست]] خود می نویسد: ابن بابویه علی بن موسی قمی، یکی از فقها و موثقین [[شیعه]] می باشد... .<ref>فهرست ابن ندیم، ص ۲۴۶، فن ۵ از مقاله پنجم.</ref> |
| | | | |
| − | گرچه تاریخ ولادتش معلوم نیست ولی با توجه به نامه‌ای که از [[امام حسن عسکری]] علیه‌السلام دریافت کرد و در آن نوشته از او تجلیل شده است، حکی از منزلت علمی و فقهی این محدث بزرگ شیعی در عصر امامت امام یازدهم علیه‌السلام دارد. بنابراین در سال شهادت امام عسکری علیه‌السلام یعنی سال 260 ق، حداقل بیست بهار از عمر خود را سپری کرده است و سالروز تولد وی ممکن است از سال 235 ق، به بعد باشد.
| + | علی ابن بابویه قمی علاوه بر مسئولیت بزرگ دینی که پاسخگوی مسائل شرعی مؤمنان بود و پرچم هدایت و ارشاد شیعیان را بر دوش داشت، به کار تجارت نیز مشغول بود. از آغاز تحصیل که در شهر قم فقه می‌‌آموخت دارای مغازه‌ای بود و در آنجا به تجارت اشتغال داشت. صاحب ثروت و مال بود و از این راه زندگی روزمره‌اش را می‌‌گذراند. آن طور که فرزندش ابوعبدالله حسین نقل کرده است، این شغل را تا اواخر عمر پربارش و نیز در زمان تصدی مرجعیت داشته است.<ref> کتاب الغیبة، شیخ طوسی، ص ۴۰۳؛ نامه دانشوران، ج ۱، ص ۲.</ref> گرچه از چگونگی شغل شریفش اطلاعی در دست نیست ولی این کار را برای این که در [[بیت المال]] تصرف نکند انتخاب کرد تا با امکانات بیشتر و دست بازتری به نیازمندی‌های شیعیان و دوستداران [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام اهتمام ورزد. |
| | | | |
| − | '''منشور حیات طیبه'''
| + | ==استادان حدیث== |
| | | | |
| − | فقیه بزرگوار ابن بابویه قمی، در جوار بارگاه ملکوتی فاطمه معصومه سلام الله علیها از فقها و محدثان به نام قم که از قله‌های فرازمند فرهنگ تشیع به شمار می‌‌آمدند و در [[فقه]]، [[حدیث]] و دیگر علوم و معارف [[اهل بیت]] عصمت و طهارت علیهم‌السلام سرآمد روزگار بودند بهره برد و به سرعت در [[حدیث]] و [[فقه]] و دیگر علوم اسلامی و نیز در [[تقوا]] و پارسایی و فضائل اخلاقی از چهره‌های بی‌نظیر [[تاریخ اسلام]] گشت. نامه‌ای که یازدهمین پیشوای انسان‌ها برای وی نگاشت جایگاه رفیع ابن بابویه قمی را در بین دیگر دانشمندان و فقهای قم و نیز موقعیت خاص و احترامی که در نزد ائمه معصومین علیهم‌السلام داشت آشکار می‌‌سازد.
| + | علی ابن بابویه قمی، در جوار بارگاه ملکوتی [[حضرت فاطمه معصومه علیها السلام|فاطمه معصومه]] سلام الله علیها از [[فقیه|فقها]] و [[محدث|محدثان]] به نام قم بهره برد. وی بیشترین حدیث را از این محدثان و راویان شیعی نقل کرده که عبارتند از: |
| | | | |
| − | [[امام حسن عسکری]] علیه‌السلام پس از حمد و ثنای ربوبی و [[صلوات]] و سلام بر پیامبر صلی الله علیه و آله و عترت طاهرینش خطاب به او می‌‌نویسد: «یا شیخی و معتمدی و فقیهی ابا الحسن علی بن الحسین القمی وفّقک الله لمرضاته و جعل من صلبک اولادا صالحین برحمته؛ ای فقیه بزرگوار و مورد اعتمادم ابوالحسن علی بن حسین قمی! خداوند تو را بر انجام افعال پسندیده حق توفیق دهد و از نسلت به رحمت و کرمش فرزندان شایسته‌ای به وجود آورد». | + | #[[سعد بن عبدالله اشعری قمی]] (متوفی ۳۰۱ ق)؛ |
| | + | #[[عبدالله بن جعفر حمیری]]؛ |
| | + | #[[علی بن ابراهیم قمی|علی بن ابراهیم بن هاشم قمی]]<nowiki/> (۳۰۷ ق) |
| | + | #[[احمد ابن ادریس|احمد بن ادریس قمی]]؛ |
| | + | #[[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیی العطار]]؛ |
| | + | #[[محمد بن حسن صفار|محمد بن حسن صفار قمی]] (متوفی ۲۹۰ ق) |
| | + | #محمد بن ابی‌القاسم ماجیلویه؛ |
| | + | #علی بن موسی بن جعفر کمندانی؛ |
| | + | #حسین بن احمد مالکی؛ |
| | + | #عبدالله بن حسن مؤدب؛ |
| | + | #[[حسین بن محمد اشعری قمی|حسین بن محمد بن عامر]]؛ |
| | + | #علی بن محمد بن قتیبه؛ |
| | + | #علی بن حسن بن علی کوفی؛ |
| | + | #علی بن حسین سعدآبادی.<ref> رک: اسانید کامل الزیارات در صفحات متعدد؛ اسانید کمال الدین و تمام النعمه شیخ صدوق؛ صفحات متعدد؛ اسانید التوحید، معانی الاخبار، من لایحضره الفقیه در صفحات متعدد آنها؛ شرح مشیخیه من لایحضره الفقیه، ج ۴، صفحات ۱۰۷ و ۴۰ و ۱۱۰ و ۳۱ و ۸۱ و ۲۷ و ۱۳۶ در بحار نام ۳۲ نفر از استادان او ذکر شده است. ج ۵، ص ۷۶ به بعد.</ref> |
| | | | |
| − | امام علیه‌السلام در ادامه این پیام که به حق منشور عبادی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی برای یک زندگانی شرافتمندانه انسانی است، در روزگار پر از مخاطره و گرداب‌های جهالت و هوس‌ها چنین وصیت می‌‌کند: تو را وصیت می‌‌کنم به تقوای الهی، به پا داشتن [[نماز]] و پرداخت [[زکات]] زیرا نماز کسانی که زکات نمی‌‌دهند پذیرفته نمی‌‌شود، و تو را وصیت می‌‌کنم به گذشت از گناه دیگران، فرو بردن خشم، صله رحم، همدردی با برادران و کوشش در انجام نیازمندی‌های آنان در هنگامه کارها، هم‌پیمانی با قرآن، خوش خلقی و امر به معروف و نهی از منکر چرا که خداوند متعال می‌‌فرماید: «لاخیر فی کثیر من نجویهم الاّ من أمر بصدقة او معروف او اصلاح بین النّاس؛<ref> [[سوره نساء]]، آیه 114.</ref> در بسیاری از گفتگوهای درگوشی آنان خیری نیست جز آن کس که به [[صدقه]] یا معروفی امر کند و یا میان مردم اصلاح نماید».
| + | ==شاگردان و راویان== |
| | | | |
| − | '''و دوری از تمام پلیدی‌ها و زشتی‌ها'''
| + | جمعی از محدثان و استادان اندیشمند نیز از ابن بابویه قمی [[حدیث]] نقل کرده‌اند، از جمله: |
| | | | |
| − | و بر تو باد به [[نماز شب]] خواندن! زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به [[امام علی]] علیه‌السلام چنین سفارش کرد و فرمود: ای علی! بر تو باد به نماز شب خواندن - و این جمله را سه بار تکرار نمود - و هر کس نماز شب را سبک بشمارد از ما نیست. پس توصیه مرا بکار بند و شیعیانم را بر انجام آن فرمان ده تا عمل کنند. و بر تو باد به صبر و انتظار فرج زیرا [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله فرمود: برترین اعمال امت من انتظار فرج است. امت من و شیعیان ما همواره اندوهگین خواهند بود تا فرزندم که پیامبر صلی الله علیه و آله بشارت ظهور او را داده است قیام کند؛ او زمین را پس از آن که پر از ظلم و ستم شده است سرشار از [[عدالت]] و برابری خواهد بود.
| + | #فرزندش ابوجعفر محمد، معروف به [[شیخ صدوق]] (متوفی ۳۸۱ ق) که بیشترین روایت را در کتاب‌هایش از پدرش دارد. |
| | + | #فرزند دیگرش [[حسین بن علی بن حسین بابویه قمی|ابوعبدالله حسین بن علی قمی]] (متوفی ۳۸۱ به بعد). |
| | + | #[[جعفر بن محمد قولويه|جعفر بن محمد بن قولویه قمی]] (متوفی ۳۶۸ ق) که در [[کامل الزیارات (کتاب)|کامل الزیارات]] این محدث بزرگوار احادیث زیادی را از این استادش نقل کرده است.<ref> مقدمه کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، نشر الفقاهه، ص ۱۱ و اساتید آن در صفحات متعدد.</ref> |
| | + | #[[احمد بن داوود قمی|احمد بن داوود بن علی قمی]]. |
| | + | #ابوعبدالله حسین بن حسن بن محمد (فرزند خواهرش). |
| | + | #[[هارون بن موسی تلعکبری]].<ref> رجال طوسی، ص ۴۳۲؛ طبقات اعلام الشیعه، آقای بزرگ تهرانی، اسماعیلیان، ج ۱، ص ۱۸۵؛ بحارالانوار، ج ۵، ص ۷۹.</ref> |
| | + | #[[محمد بن بندار قمی|محمد بن حسن بن بندار قمی]].<ref> اختیار معرفة الرجال، ص ۲۲۲، رقم ۳۹۷.</ref> |
| | + | #ابوالحسن عباس بن عمر بن عباس کلوذاتی، که خود می‌‌گوید: زمانی که علی بن حسین (ابن بابویه قمی) وارد [[بغداد]] شد به من [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] تمام کتاب‌هایش را داد.<ref> رجال نجاشی، ص ۹۰.</ref> |
| | | | |
| − | ای شخصیت بزرگ من! (ابن بابویه قمی) پس صبر کن و شیعیانم را به صبر دستور ده، زیرا زمین از آن خداوند است به هر کس از بندگانش که بخواهد واگذار می‌‌کند و فرجام نیک از متقین خواهد بود. « والسلام علیک و علی جمیع شیعتنا و رحمة الله و برکاته».<ref> قاموس الرجال، ج 7، ص 439؛ مجالس المؤمنین، ج 1، ص 435؛ روضات الجنات، ج 4، ص 274؛ لؤلؤةالبحرین، ص 384؛ زندگانی [[امام حسن عسکری]] علیه‌السلام؛ باقر شریف قرشی، جامعه مدرسین، ص 84، مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 425.</ref>
| + | ==آثار و تألیفات== |
| | | | |
| − | باری نامه رهبری دینی و معنوی و پیشوای به حق در روی زمین که بدست ابن بابویه قمی رسید، آن را بوسید و بر چشمانش گذارد و فرامین و سفارشات مولایش آب حیات و سرچشمه جوشانی در روزگار طلایی‌اش شد.
| + | ابن بابویه قمی را در زمره پرکارترین محدثان در فرهنگ [[شیعه|تشیع]] شمرده‌اند و فقهای بزرگ برای نظریات اجتهادی و فقهی او ارزش زیادی قائلند. او در [[فقه]]، [[حدیث]] و دیگر [[علوم اسلامی]] آثار بسیاری از خویش به یادگار گذارد که [[ابن ندیم]] چنین اعتراف می‌‌کند: من به خط ابوجعفر محمد بن علی ([[شیخ صدوق]]) پسر ابن بابویه قمی، بر پشت کتابی خواندم که نوشته بود: به فلانی اجازه کتاب‌های پدرم علی بن حسین را که دویست کتاب و نیز کتاب‌های خود را که هیجده اثر است، دادم.<ref> الفهرست، ص ۳۶۳.</ref> |
| | | | |
| − | '''از نگاه سروقامتان'''
| + | گرچه در نقل این سخن ممکن است اشتباهی رخ داده و جابجا شده است، زیرا [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] وقتی آثار علمی ابن بابویه قمی را یادآور می‌‌شود تنها هیجده اثر از آثار او را نام می‌‌برد، ولی جایگاه رفیع و دست به قلم بودن این دانشور را آشکار می‌‌سازد. |
| | | | |
| − | در فضل و بزرگواری و مراتب دانش و تقوای ابن بابویه قمی، همین بس که امام معصوم علیه‌السلام با تعابیر زیبا و افتخارآمیز تصریح به وثاقت و پاک سرشتی این ستاره شیعی بنماید و یادکردی ارزشمند از این محدث داشته باشد. این ستایش‌ها از جانب امام که خشنودی و رضایت قلبی ایشان را از عالمان دین آشکار می‌‌سازد، در سایه [[اخلاص]] و معنویت فقیهان و راویان در راه خدا بدست آمده و مشعل‌دار هدایت انسان‌ها بر راه مستقیم و استواری که [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام ترسیم کردند می‌‌باشد.
| + | یکی از آثار ارزشمندش «الشرائع» همان رساله معروفی است که برای فرزندش نوشته و [[شیخ صدوق]] در کتاب‌هایش از آن بهره زیادی برده است. دانشمندان و فرهیختگان حوزه [[علوم اسلامی]]، شیوه ابن بابویه قمی را در رساله الشرائع ستوده‌اند چرا که وی اولین شخصیتی است که در این رساله مبتکر جمع روایات شبیه به هم بود و اصل حدیث را با قرائن آن یادآور گردید.<ref> روضات الجنات، ج ۴، ص ۲۷۴.</ref> |
| | | | |
| − | صفحات زرین زندگانی این مرد الهی، نگاه تحسین‌برانگیز تذکره‌نویسان را نیز به خود مجذوب ساخته، با جملات برخاسته از اندیشه و فکر و بدون اغراق او را ستودند. نجاشی می‌‌نویسد: ابوالحسن علی بن حسین بن موسی (رضوان خدا بر او باد) در روزگار خویش بزرگ، پیشوا و پیشرو، فقیه و مورد اعتماد قمی‌‌ها بود، آنگاه هیجده اثر از آثار این محدث را می‌‌شمارد.<ref> رجال النجاشی، ج 2، ص 89.</ref>
| + | از دیگر آثاری که برای او برشمرده اند عبارت است از: [[الإمامة والتبصرة من الحیره]]، الاملاء و النطق، الأخوان، التسلیم، التوحید، التفسیر، الجنائز، الصلاة، الطب، قرب الاسناد، المعراج، مناسک الحج، المنطق، المواریث، النکاح، النساء والولدان، الوضوء، النوادر.<ref> رجال النجاشی، ج ۲، ص ۸۹ و ۹۰؛ الفهرست، شیخ طوسی، ص ۹۳؛ معالم العلماء، محمد بن علی بن شهر آشوب، چاپ نجف، ص ۶۵.</ref> |
| | | | |
| − | شیخ طوسی می‌‌نویسد: ابوالحسن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (رضوان خدا بر او باد) فقیه بزرگوار و شخصیت مورد اعتمادی بود. آنگاه بیست کتاب از آثارش را نام برد و طرق روایی خویش را از کتاب‌های این محدث یادآور می‌‌شود.<ref> الفهرست، شیخ طوسی، ص 93؛ رجال طوسی، جامعه مدرسین، ص 432، رقم 6191.</ref>
| + | ==وفات== |
| | | | |
| − | علامه حلی و [[علامه مامقانی]] دو رجالی سرشناس نیز با عباراتی نظیر نجاشی و شیخ به ستایش این محدث و فقیه برآمده‌اند.<ref> خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، علامه حلی، نشر فقاهت، ص 178؛ تنقیح المقال، علامه مامقانی، ج 2، ص 283.</ref>
| + | علی بن بابویه در سال ۳۲۹ ه.ق در همان سال رحلت ثقةالاسلام [[شیخ کلینی|محمد بن یعقوب کلینی]] درگذشت، و در [[قم]]، نزدیک صحن مطهر [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها مدفون گردید و مزارش معروف، و هم اکنون مورد [[زیارت]] و عنایت مردم می باشد.<ref>رجال نجاشی، ص ۲۶۲.</ref> |
| − | | |
| − | محقق خوانساری می‌‌نویسد: ابوالحسن علی بن حسین، استاد و پدر [[شیخ صدوق]]، صاحب همان رساله معروفی است که شیخ صدوق در کتاب [[من لایحضره الفقیه]] از آن حدیث نقل کرده است. وی از فقهای بزرگ شیعی و پویندگان ثابت و استوار راه نبوت و خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام بود و مشعل‌دار هدایت انسان‌ها بر همان راه؛ غیرت دینی داشت و در برابر تهاجمات نااهلان، مرزبان مرزهای اعتقادی شیعه بود. از استادان بزرگوار شیعی و از ارکان و اساطین شریعت بشمار می‌‌رفت. دارای کرامات و مقامات بلند اخلاقی و در خویشتن‌داری و حفظ نفس بسیار کوشا بود. در نهایت بزرگ‌منشی این شخصیت همین بس که نامه‌ای از محضر مقدس مولایمان [[امام حسن عسکری]] علیه‌السلام بدست مبارکش رسید.<ref> روضات الجنات، محمدباقر موسوی خوانساری، ج 4، ص 273.</ref>
| |
| − | | |
| − | شیخ عباس قمی محدث بزرگ از او چنین یاد کرده است: ابوالحسن علی بن حسین، از استوانه‌های بزرگ محدثین، دانشمند و فقیه بلندمرتبه که در روزگار خویش بزرگ قمی‌‌ها، فقیه دین شناس و مورد اعتمادشان بوده است. فضل و بزرگواری از او می‌‌درخشد و نامه شریف امام عسکری علیه‌السلام شاهد صادقی است بر قله‌های فرازمند کرامت و عظمت او که در نوشته‌اش خطاب کرده است: یا شیخی و معتمدی و فقیهی یا ابا الحسن!<ref> الکنی والالقاب، [[شیخ عباس قمی]]، ج 1، ص 222؛ فوائد الرضویة، ص 280.</ref>
| |
| − | | |
| − | سید حسن صدر در شمار دانشمندان و مفسرانی که در تفسیر [[قرآن]] از آنان اثری به یادگار مانده است می‌‌نویسد: از زمره دانشورانی که در تفسیر قرآن از آنان اثری به یادگار مانده علی بن بابویه پدر [[شیخ صدوق]] است. وی بزرگ شیعیان در [[قم]] و از شخصیت هایی بود که مولای ما [[امام حسن عسکری]] علیه‌السلام با او مکاتبه داشت. زندگانی‌اش مشحون از کرامات و حکایات ارزنده و یکی از آثارش کتاب «التفسیر» است.<ref> تأسیس الشیعه، سید حسن صدر، ص 331.</ref>
| |
| − | | |
| − | وثاقت ابن بابویه قمی تا بدانجا رسید که مورد اطمینان تمامی فقهای شیعه قرار گرفت که از یک سو برخی از فقهای شیعی با توجه به سخن معصوم در حق این شخصیت قلمشان توانای نوشتن نداشت و از سوی دیگر، دانشمندان اهل سنت چون ابن ندیم را واداشت که قلم به ستایش از او بردارد و بنویسد: علی، ابن بابویه قمی، از فقهای شیعه و شخصیت مورد اطمینان است.<ref> الفهرست، محمد بن اسحاق ندیم، ترجمه رضا تجدد، ص 363.</ref>
| |
| − | | |
| − | '''منزلت دینی و اجتماعی'''
| |
| − | | |
| − | ابن بابویه قمی، در بین مردم [[قم]] از موقعیت خاصی برخوردار بود و تعبیر دو رجالی معروف شیعی نجاشی و [[علامه حلی]] از او به «شیخ القمیین فی عصره»، «متقدمهم» و «فقیههم»<ref> رجال النجاشی، ج 2، ص 89؛ خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، ص 178.</ref> آشکار می‌‌سازد که او منصب مرجعیت و پیشوایی شیعیان قم و اطراف آن را در روزگار خویش داشته است. به سبب همین مقام و منزلت دین و اجتماعی ارزشمند و بس خطیر این فقیه است که امام عسکری علیه‌السلام از [[سامرا]] برای شخص ایشان پیام می‌‌فرستد و به او وصایایی دارد که در ابتدا خود عمل کند و آنگاه شیعیان و پیروان راستین‌اش را بر انجام آنها فرمان دهد.
| |
| − | | |
| − | او علاوه بر این مسئولیت بزرگ دینی که پاسخگوی مسائل شرعی مؤمنان بود و پرچم هدایت و ارشاد شیعیان را بر دوش داشت؛ به کار تجارت نیز مشغول بود. از آغاز تحصیل که در شهر قم فقه می‌‌آموخت دارای مغازه‌ای بود و در آنجا به تجارت اشتغال داشت. صاحب ثروت و مال بود و از این راه زندگی روزمره‌اش را می‌‌گذراند. آن طور که فرزندش ابوعبدالله حسین نقل کرده است، این شغل را تا اواخر عمر پربارش و نیز در زمان تصدی مرجعیت داشته است.<ref> کتاب الغیبة، شیخ طوسی، ص 403؛ نامه دانشوران، ج 1، ص 2.</ref>
| |
| − | | |
| − | گرچه از چگونگی شغل شریف‌اش اطلاعی در دست نیست ولی این کار را برای این که در بیت المال تصرف نکند انتخاب کرد تا با امکانات بیشتر و دست بازتری به نیازمندی‌های شیعیان و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام اهتمام ورزد.
| |
| − | | |
| − | '''منزلت علمی'''
| |
| − | | |
| − | ابن بابویه قمی را در زمره پرکارترین محدثان در فرهنگ تشیع شمرده‌اند و فقهای بزرگ برای نظریات اجتهادی و فقهی او ارزش زیادی قائلند. او در فقه، [[حدیث]] و دیگر علوم اسلامی آثار بسیاری از خویش به یادگار گذارد که ابن ندیم چنین اعتراف می‌‌کند: من به خط ابوجعفر محمد بن علی (شیخ صدوق) پسر ابن بابویه قمی، بر پشت کتابی خواندم که نوشته بود: به فلانی اجازه کتاب‌های پدرم علی بن حسین را که دویست کتاب و نیز کتاب‌های خود را که هیجده اثر است، دادم.<ref> الفهرست، ص 363.</ref>
| |
| − | | |
| − | گرچه در نقل این سخن ممکن است اشتباهی رخ داده و جابجا شده است، زیرا نجاشی وقتی آثار علمی ابن بابویه قمی را یادآور می‌‌شود تنها هیجده اثر از آثار او را نام می‌‌برد، ولی جایگاه رفیع و دست به قلم بودن این دانشور را آشکار می‌‌سازد.
| |
| − | | |
| − | یکی از آثار ارزشمندش «الشرائع» همان رساله معروفی است که برای فرزندش نوشته و [[شیخ صدوق]] در کتاب‌هایش از آن بهره زیادی برده است. دانشمندان و فقهای بزرگ هر وقت به [[حدیث]] و روایتی از امامان معصوم علیهم‌السلام دسترسی پیدا نمی‌‌کردند به فتاوی و نظریاتی که در این رساله ارائه شده مراجعه می‌‌کردند و آراء مطرح شده در آن را به مثابه متن حدیث می‌‌دانستند و این به سبب سخن نویسنده در آغاز کتاب است که فرموده: آنچه در این کتاب موجود است از ائمه طاهرین علیهم‌السلام گرفته شده است.<ref> الذریعه الی تصانیف الشیعه، [[آقا بزرگ تهرانی]]، ج 13، ص 46، رقم 57.</ref>
| |
| − | | |
| − | دانشمندان و فرهیختگان حوزه علوم اسلامی، شیوه ابن بابویه قمی را در رساله الشرائع ستوده‌اند چرا که وی اولین شخصیتی است که در این رساله مبتکر جمع روایات شبیه به هم بود و اصل حدیث را با قرائن آن یادآور گردید.<ref> روضات الجنات، ج 4، ص 274.</ref>
| |
| − | | |
| − | از آثار او می‌‌توان از الامامة من الحیره، الاملاء والنطق، الأخوان، التسلیم، التوحید، التفسیر، الجنائز، الصلاة، الطب، قرب الاسناد، المعراج، مناسک الحج، المنطق، المواریث، النکاح، النساء والولدان، الوضوء، الحج که کامل نیست والنوادر نام برد.<ref> رجال النجاشی، ج 2، ص 89 و 90؛ الفهرست، شیخ طوسی، ص 93؛ معالم العلماء، محمد بن علی بن شهر آشوب، چاپ نجف، ص 65.</ref>
| |
| − | | |
| − | '''شاگردان و راویان'''
| |
| − | | |
| − | جمعی از محدثان و استادان اندیشمند از ابن بابویه قمی حدیث نقل کرده‌اند که از جمله آنها عبارتند از:
| |
| − | | |
| − | # قرزندش ابوجعفر محمد (شیخ صدوق، متوفی 381 ق) که بیشترین روایت را در کتاب‌هایش از پدرش دارد.
| |
| − | # فرزند دیگرش ابوعبدالله حسین (متوفی 381 به بعد).
| |
| − | # ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه قمی (متوفی 368 ق) که در کامل الزیارات این محدث بزرگوار [[احادیث]] زیادی را از این استادش نقل کرده است.<ref> مقدمه کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، نشر الفقاهه، ص 11 و اساتید آن در صفحات متعدد.</ref>
| |
| − | # احمد بن داوود بن علی قمی.
| |
| − | # فرزند خواهرش ابوعبدالله حسین بن حسن بن محمد.
| |
| − | # هارون بن موسی تلعکبری.<ref> رجال طوسی، ص 432؛ طبقات اعلام الشیعه، آقای بزرگ تهرانی، اسماعیلیان، ج 1، ص 185؛ [[بحارالانوار]]، ج 5، ص 79.</ref>
| |
| − | # محمد بن حسن بن بندار قمی.<ref> اختیار معرفة الرجال، ص 222، رقم 397.</ref>
| |
| − | # ابوالحسن عباس بن عمر بن عباس کلوذاتی که خود می‌‌گوید: زمانی که علی بن حسین (ابن بابویه قمی) وارد بعداد شد به من اجازه تمام کتاب‌هایش را داد.<ref> رجال نجاشی، ص 90.</ref>
| |
| − | | |
| − | '''استادان حدیث'''
| |
| − | | |
| − | ابن بابویه قمی، در محضر بسیاری از بزرگان و استادان [[فقه]] و [[حدیث]] شاگردی نمود و از دریای دانش و تقوای آنها عطش درونی‌اش را سیراب کرد و به مقام نقل حدیث از آنان نایل گشت. وی بیشترین حدیث را از این محدثان و راویان شیعی نقل کرده که عبارتند از:
| |
| − | | |
| − | ابوالقاسم سعد بن عبدالله اشعری قمی (متوفی 301 ق)؛ ابوالعباس عبدالله بن جعفر حمیری؛ علی بن ابراهیم بن هاشم قمی(307) احمد بن ادریس قمی؛ محمد بن یحیی العطار؛ محمد بن حسن صفار قمی (متوفی 290 ق) محمد بن ابی‌القاسم ماجیلویه؛ علی بن موسی بن جعفر کمندانی؛ حسین بن احمد مالکی؛ عبدالله بن حسن مؤدب؛ حسین بن محمد بن عامر؛ علی بن محمد بن قتیبه؛ علی بن حسن بن علی کوفی؛ علی بن حسین سعدآبادی.<ref> رک: اسانید کامل الزیارات در صفحات متعدد؛ اسانید کمال الدین و تمام النعمه [[شیخ صدوق]]؛ صفحات متعدد؛ اسانید التوحید، معانی الاخبار، من لایحضره الفقیه در صفحات متعدد آنها؛ شرح مشیخیه من لایحضره الفقیه، ج 4، صفحات 107 و 40 و 110 و 31 و 81 و 27 و 136 در بحار نام 32 نفر از استادان او ذکر شده است. ج 5، ص 76 به بعد.</ref>
| |
| − | | |
| − | '''در برابر اندیشه باطل'''
| |
| − | | |
| − | محدثان فقیه و آگاهان به [[احکام]] شرع و [[حلال]] و [[حرام]]، مرزبانی از مرزهای اعتقادی شیعی و اسلام ناب را بر عهده دارند. سلامت دین و باورهای اعتقادی راستین از تهاجمات نااهلان و عنادورزان مغرض در سایه تلاش و زحمت‌های طاقت‌فرسای شخصیت‌ها و فقهای تیزبین و آگاه همچون ابن بابویه قمی پدر شیخ صدوق، ماندگار مانده است. او با تدبیر، [[بصیرت]] و موقعیت شناسی تحسین برانگیزی که داشت در هنگامه خطر با قاطعیت و صلابت در برابر اندیشه‌های باطل می‌‌ایستاد و مدعیان دروغین را طرد می‌‌کرد.
| |
| − | | |
| − | حسین بن منصور حلاج، ادعای وکالت از جانب صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه شریف را داشت؛ از یک سو به سراغ افراد ضعیف الایمان می‌‌رفت و با نیرنگ‌ها و معرکه‌گیری‌های خود آنان را می‌‌فریفت و به پیروی از خویش دعوت می‌‌کرد و گاهی نیز به سراغ شخصیت‌های علمی که در میان مردم مشهور بودند و موقعیت خاصی داشتند می‌‌رفت! از این روی در بغداد نزد ابوسهل بن اسماعیل نوبختی که از متکلمان بزرگ شیعی بود و در دانش و ادب شهرت فراوان داشت رفت به تصور این که شاید نیرنگ‌های شیطانی‌اش در او مؤثر واقع شود ولی سرش به سنگ خورد و با رسوایی بغداد را به قصد قم ترک کرد.
| |
| − | | |
| − | در قم اطلاع پیدا کرد که خاندان ابن بابویه قمی و به ویژه ابوالحسن علی بن حسین، بنیانگذار و شخصیت بزرگ علمی این خاندان، بیشترین موقعیت را در میان فقها و شیعیان قم دارند، لذا دام شیطانی‌اش را به سمت ابن بابویه قمی گستراند! جریان را از زبان ابوعبدالله حسین، فرزند ابن بابویه قمی، پی می‌‌گیریم او می‌‌گوید: حسین بن منصور حلاج به [[قم]] آمد و نامه‌ای به پدرم نوشت و در آن ادعا کرد: من فرستاده [[امام زمان]] عجل الله تعالی فرجه شریف و وکیل او هستم از من پیروی کنید! نامه‌رسان نوشته او را به دست پدرم داد و به محض این که از مضمون نامه آگاه شد آن را پاره کرد و به نامه رسان گفت: چه می‌‌پنداری درباره انسان‌های نادان؟ قاصد مطالبی بر زبان جاری کرد و به پاره کردن نامه اعتراض کرد که حاضران بر سخنان او خندیدند و به مسخره گرفتند. سپس پدرم برخاست و با جمعی از یاران و دست اندرکارانش به مکان تجارت خود رفت؛ وقتی از در وارد شد کسانی که در آنجا نشسته بودند به احترام پدرم برخاستند، جز مرد ناشناسی که از جای خود بلند نشد و شیوه ادب را رعایت نکرد، البته پدرم نیز او را نمی‌‌شناخت. پدرم نشست و دفتر حساب و قلم و دواتش را چنان که معمول بازرگانان است درآورد و از یکی از افراد پرسید این مرد ناشناس کیست؟ آن شخص پاسخ پدرم را داد ولی آن مرد ناشناس وقتی متوجه شد درباره او جستجو می‌‌شود برخاست و نزدیک آمد و به حالت اعتراض گفت: با این که حاضرم چرا از دیگری درباره من می‌‌پرسی؟! پدرم گفت: ای مرد! احترام تو را نگه داشتم و تو را بزرگ شمردم که از خودت نپرسیدم. آن مرد گفت: نامه مرا پاره می‌‌کنی! من خودم دیدم که شما نامه مرا پاره کردی! پدرم گفت: تو همان شخص یعنی حسین بن منصور حلاج هستی! پدرم ناراحت شد و بلافاصله به شاگردش دستور داد: دشمن خدا و رسولش را ازاینجا بیرون کن! و خطاب به حسین بن منصور حلاج گفت: اتّدعی المعجزات؟ علیک لعنة الله! ادعای معجزه‌ای داری؟ لعنت خدا بر تو باد! همان طور که فرمان داده بود از پشت گردن حسین بن منصور حلاج گرفتند و او را از آنجا بیرون انداختند که پس از این جریان دیگر ما او را در قم ندیدیم.<ref> کتاب الغیبه، ص 403؛ نامه دانشوران، ج 1، ص 3.</ref>
| |
| − | | |
| − | '''مقام زیارت و دیدار یار'''
| |
| − | | |
| − | ابن بابویه قمی، از زمان ولادتش تا پایان دوره نیابت ابوجعفر محمد بن عثمان عمری، دومین سفیر امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف، در شهر [[قم]] ماند و به جایی مسافرت نکرد. در آغاز عصر نیابت ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی یعنی سال 304 یا 305 ق، به منظور زیارت امامان معصوم علیهم‌السلام و دیدار سومین نایب خاص صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه شریف وارد عراق شد.
| |
| − | | |
| − | او پس از زیارت چهار امام معصوم علیهم‌السلام و بهره روحی و معنوی از آستان مقدس آنان به [[بغداد]] رفت و به دیدار ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی (سومین نایب خاص امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف) شتافت. احترام کرد و بین دو چشمانش را بوسید و در محضرش نشست و با مطرح کردن چندین سؤال، از مقام دانش و تقوا و انفاس قدسیه‌اش بهره‌ها برد.
| |
| − | | |
| − | نجاشی می‌‌نویسد: (علی بن حسین) به [[عراق]] مسافرت کرد و به محضر ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی (رضوان خدا بر او باد) رسید. از مسائلی پرسید و پس از این دیدار به وسیله نامه با او در ارتباط بود.<ref> رجال النجاشی، ج 2، ص 89.</ref>
| |
| − | | |
| − | علامه حلی نیز نظیر گفته نجاشی را نقل می‌‌کند.<ref> ر.ک خلاصة الاقوال، ص 178.</ref>
| |
| − | | |
| − | از سخنان این دو رجالی سرشناس شیعی استفاده می‌‌شود که این سفر اولین مسافرت این محدث به عراق و بغداد بوده است زیرا اگر در عصر نیابت دومین نایب امام علیه‌السلام مسافرت داشت قطعا چنین دیداری را با او انجام می‌‌داد و چنین چیزی نقل نشده است و نیز نامه‌هایی که ابن بابویه قمی از قم به جناب حسین بن روح نوشت پس از این ملاقات حضوری بوده است.<ref> رابط میان ابن بابویه قمی و حسین بن روح نوبختی که نامه‌ها را به دست سومین سفیر می‌‌رساند، محدث بزرگ شیعی ابوجعفر محمد بن علی اسود بوده است. (کمال الدین و تمام النعمه، ص 502؛ کتاب الغیبه، ص 320)</ref>
| |
| − | | |
| − | '''مقام توسل'''
| |
| − | | |
| − | بیش از 60 بهار از عمر پربار ابن بابویه قمی گذشت ولی هنوز از همسرش که دخترعمویش بود دارای فرزند نشد. گرچه به واسطه بشارتی که امام یازدهم علیه‌السلام در حدود پنجاه سال پیش به او داد و در حقش چنین دعایی داشت که: خداوند به لطف و کرمش از نسلت فرزندان شایسته‌ای بوجود آورد! آرامشی داشت و در انتظار تحقق این بشارت بود ولی آن ارتباط ویژه با اولیاء خدا را قطع نکرد و اندیشه این که تنها [[امام زمان]] عجل الله تعالی فرجه شریف وسیله فیض است و این خواسته به توسط اوست که به اجابت خواهد رسید. لذا نامه‌ای به جناب حسین بن روح نوبختی نوشت و از نایب خاص امام علیه‌السلام استدعا کرد که از صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه شریف تقاضا نماید دعا بفرماید خداوند فرزندانی فقیه و آگاه به [[احکام]] شرع به او عنایت کند.
| |
| − | | |
| − | پس از مدتی در جواب نامه او چنین آمد: «انّک لاترزق من هذه و ستملک جاریة دیلمیّة و ترزق منها ولدین فقیهین؛<ref> کتاب الغیبه، ص 308، ر.ک کمال الدین و تمام النعمه، ص 502؛ کتاب الغیبه، ص 320؛ رجال النجاشی، ج 2، ص 89.</ref> از همسر فعلی خود فرزندی نخواهی داشت ولی بزودی کنیزی دیلمی را مالک می‌‌شوی و دو پسر فقیه و دین‌شناس او نصیب تو خواهد شد».
| |
| − | | |
| − | '''فرزندان'''
| |
| − | | |
| − | دعای حجت خدا در روی زمین در حق ابن بابویه قمی به اجابت رسید و خداوند متعال به او از کنیز دیلمی که به همسری برگزید سه پسر عنایت کرد.
| |
| − | | |
| − | * 1- ابوجعفر محمد معروف به [[شیخ صدوق]] (متوفی 381 ق)؛ از اندیشمندان و فقهای بزرگ شیعی و دارای تألیفات و آثار بسیار ارزشمند که از گنجینه‌های غنی فرهنگ تشیع و اسلام است.
| |
| − | | |
| − | * 2- حسین بن علی؛ فرزند دوم ابن بابویه قمی که شیوه پارسایی و [[عبادت]] را گرفت و با مردم کم ارتباط داشت و از فقه بهره‌ای نداشت.<ref> بحارالانوار، ج 5، ص 80؛ ریحانةالادب، ج 7، ص 400.</ref>
| |
| − | | |
| − | * 3- ابوعبدالله حسین بن علی؛ فرزند سوم او که از فقهای بزرگ امامیه و از محدثان مورد اعتمادی که روایت بسیاری از راویان شیعی و نیز از پدر و برادرش شیخ صدوق نقل کرده است.
| |
| − | | |
| − | شیخ طوسی، سید مرتضی علم‌الهدی، ابوجعفر محمد بن علی اسود، ابوهاشم محمد بن حمزه که با شش واسطه به امام موسی کاظم علیه‌السلام نسب می‌‌رسانند از زمره شاگردان او هستند و دو کتاب «التوحید و نفی التّشبیه» و «الّرد علی الواقفة» به خامه قلم او نگاشته شده است.<ref> همان؛ همان؛ اعیان الشیعه، ج 6، ص 116؛ خلاصةالاقوال، ص 115.</ref>
| |
| − | | |
| − | شیخ صدوق و ابوعبدالله حسین، همان دو فقیهی اند که به دعای صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه شریف نصیب ابن بابویه قمی شدند. دو فقیه ماهر و خوش حافظه و مطالبی را در ذهن با استعداد خود داشتند که هیچ کس از اهل قم آن را حفظ نبود تا جایی که دانشمندان از حافظه قوی این دو فرزند در نقل روایات و [[احادیث]] تعجب می‌‌کردند و می‌‌گفتند: این مقام و جایگاه رفیع به دعای [[امام زمان]] علیه‌السلام نصیب شما شده است و این کرامت و سرچشمه جوشان معنوی بر اهل قم پیوسته سرازیر است.
| |
| − | | |
| − | علی بن حسین، پدر شیخ صدوق، مؤسس و سلسله جنبان خاندان ابن بابویه قمی است که از نسل پاک او مردان دانشور و پارسایی تا اواخر قرن ششم هجری قمری، یکی پس از دیگری قامت برافراشتند. البته معرفی چهره‌های علمی و عملی این خاندان بزرگ مقاله مستقلی را می‌‌طلبد که در جای خود ضروری است.<ref> علامه بحرانی رساله‌ای درباره این خاندان دارد که در دسترس نیست ولی جهت آگاهی مراجعه کنید به بحارالانوار، ج 5، ص 79 به بعد و مقدمه کتاب آیین دوستی و برادری در مکتب اسلام که ترجمه کتاب مصادقة الاخوان است البته در «مصادقةالاخوان» به اشتباه به [[شیخ صدوق]] نسبت داده شده و این همان کتاب «الاخوان» از ابن بابویه قمی پدر شیخ صدوق است سند روایات در این کتاب ذکر نشده که این با شیوه‌ای که پدر شیخ صدوق در نقل [[احادیث]] داشته سازگاری دارند نه با شیوه شیخ صدوق و نیز در چند پدر شیخ صدوق است سند روایات در این کتاب ذکر نشده که این با شیوه‌ای که پدر شیخ صدوق در نقل احادیث داشته سازگاری دارد نه با شیوه شیخ صدوق و نیز در چند حدیث که راوی ذکر شده، محمد بن یحیی العطار، علی بن ابراهیم بن هاشم و سعد بن عبدالله اشعری قمی است که این سه محدث بزرگوار از استادان حدیث ابوالحسن علی بن حسین‌اند نه شیخ صدوق و صدوق از اینان به واسطه پدرش حدیث نقل کرده و نه بدون واسطه. (ر.ک الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 1، ص 382، رقم 1979)</ref>
| |
| − | | |
| − | '''وفای به نذر زیارت خانه خدا'''
| |
| − | | |
| − | چشم ابن بابویه قمی در سنین حدود هفتاد سالگی به ولادت فرزندانش روشن گردید و دعای دو امام معصوم [[امام حسن عسکری]] و [[امام زمان]] علیهم‌السلام در حقش و نیز نذری که در پیشگاه خداوند متعال کرده بود به اجابت رسید. او منتظر زمان مناسبی بود که شکر این همه لطف و خیر کثیر از جانب پروردگار را انجام دهد و در آستان ربوبی بر خود عهد بسته بود که حق سپاس و شکر در خانه خدا انجام پذیرد. از این رو مقدسات سفر معنوی و روحانی بیت الله الحرام را فراهم کرد.
| |
| − | | |
| − | علی بن حسین، گرچه مقام بزرگ مرجعیت شیعیان را در [[قم]] داشت و در فقه، حدیث، تفسیر و دیگر معارف و تهذیب نفس و اخلاق سرآمد بود ولی با تیزبینی و بصیرت به خوبی واقف بود که در روزگاری دارد نفس می‌‌کشد که عصر عیبت صغری امام زمان علیه‌السلام است و نایبان خاص آن حضرت در اوج دانش‌ها و فضیلت‌های اخلاقی و انسانی حضور دارند و احدی با مقام بلند آنان قابل قیاس نیست چرا که این چهار ستاره واسطه فیض و سرچشمه سرچشمه آب حیات از ناحیه صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه شریف به جهان آفرینش‌اند و اعمال و رفتار دیگران با اجازه و رضایت آنها که خشنودی و اذن مقام ولایت است مشروعیت دارد. لذا پیش از آهنگ [[زیارت]] خانه خدا از حرم اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام از صاحبان حرم، اذن دخول به حرم امن الهی را تقاضامند است.
| |
| − | | |
| − | فرزندش ابوعبدالله حسین می‌‌فرماید: جمعی از محدثان شیعی قم که در [[بغداد]] ساکن بودند برایم نقل کردند در سالی که فرقه قرامطه به زائران خانه خدا حمله کردند، یعنی همان سالی که شهاب‌های آسمانی فرو ریختند، پدرم رضوان خدا بر او باد به محضر ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی قدس سره نامه نوشت و از او اجازه خواست که به [[مکه]] مکرمه مشرف شود. در پاسخ آمد: امسال به زیارت خانه خدا حرکت نکن!
| |
| − | | |
| − | نامه دیگری نوشت و عرض کرد: نذر واجبی داشتم که همین امسال به مکه روم آیا چنین اجازه می‌‌دهید از زیارت صرف‌نظر کنم و تشریف نبرم؟ در پاسخ آمد: چنانچه از رفتن به زیارت خانه خدا ناگزیر هستی، پس لازم است هنگام حرکت همراه آخرین کاروان باشی! همان طور که آن حضرت دستور داده بود پدرم در آن سال با آخرین کاروان حرکت کرد و به سلامتی برگشت ولی زائرانی که با کاروان‌های پیش از آن حرکت کرده بودند جانشان را در حمله قرامطه از دست دادند.<ref> کتاب الغیبه، ص 322.</ref>
| |
| − | | |
| − | دو حادثه کشتار زائران خانه خدا توسط قرامطه و سقوط شهاب‌های آسمانی که به «تناثرنجوم» معروف است سرآغاز واقع شد و ابن اثیر، مسعودی و مذهبی سه مورخ شهیر وقوع این دو حادثه را در سال 323 ق، می‌‌دانند.<ref> ر.ک الکامل فی التاریخ، ج 7، ص 176 و 177؛ مروج الذهب، ابوالحسن علی بن حسین مسعودی، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمی و فرهنگی، ج 2، ص 512؛ تاریخ الاسلام، محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، ج 24، ص 33.</ref>
| |
| − | | |
| − | بنابراین مسافرت ابن بابویه قمی به زیارت خانه خدا در سال 323 ق بود که در همین سال برای بار دوم به بغداد وارد شد و مطابق نقل [[شیخ طوسی]]، هارون بن موسی تلعبکری از او حدیث نقل کرد و فرمود: در سالی که ستارگان فرو ریخت از وی (ابن بابویه قمی) احادیثی را شنیدم که در همان سال وارد بغداد شد و تمام کتاب‌ها و احادیثی را که روایت می‌‌کرد به من اجازه داد.
| |
| − | | |
| − | '''آرامگاه ابدی'''
| |
| − | | |
| − | صدوق اول، ابن بابویه قمی در دانش و کرامت‌ها و صداقت و راستی‌ها مورد احترام و اطمینان نایبان خاص صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه شریف بود. ابوالحسن علی بن محمد سمری - چهارمین نایب امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف - پیوسته از فقها و راویانی که به دیدارش می‌‌رفتند از سلامتی او می‌‌پرسید و آنها از تندرستی و زندگی پربارش خبر می‌‌دادند و از این که می‌‌شنیدند صدوق اول مرد راستی‌ها حیات دارد و همچنان نورافشانی می‌‌کنند، خوشحالی در سیمای مبارکش آشکار می‌‌گشت.
| |
| − | | |
| − | در سال 329 ق، پیش از آن که علی بن محمد سمری از زندگانی دنیا رخت بربندد و عصر غیبت صغری به پایان رسد، جمعی از استادان بزرگ و ستارگان آسمان حدیث در محضرش بودند که ناگاه فرمود: رحم الله علی بن الحسین بن بابویه القمی! خدای تبارک و تعالی علی بن حسین بن بابویه قمی را بیامرزد! به نقلی چنین فرمود: آجرکم الله فی علی بن الحسین فقد قبض فی هذه الساعة. خداوند به شما مصیبت علی بن حسین (ابن بابویه قمی) اجر عنایت فرماید، او در این ساعت از دنیا رفت.
| |
| − | | |
| − | حاضران با شگفتی تاریخ آن روز را یادداشت کردند که پس از 17 یا 18 روز، از قم خبر آمد که علی بن حسین، صدوق اول در همان ساعت و روزی که علی بن محمد سمری آن جملات را فرمود چشم از این جهان فروبست.
| |
| − | | |
| − | فقها و شیعیان قم پیکر مطهرش را تشییع کردند و در جوار بارگاه ملکوتی فاطمه معصومه سلام الله علیها به خاک سپردند، هم اکنون آرامگاه این ستاره آسمان معرفت در مکانی که در ابتدای خیابان چهار مردان قم واقع است، زیارتگاهی است و دانشمندان و شیعیان به زیارتش می‌‌روند و از روح ملکوتی و فضای سرشار از معنویت گنبد و بارگاهش بهره می‌‌برند. رحمت خدا بر روانش باد!
| |
| | | | |
| | + | [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] از عده ای از اصحاب خود نقل کرده است که از مجمعی از اصحاب شنیده اند که: پیش [[علی بن محمد سمری|ابوالحسن علی بن محمد سمری]]، یکی از [[نواب اربعه|نواب چهارگانه]] امام عصر (عجل الله تعالی فرجه) بودیم که گفت: خداوند رحمت کند علی بن الحسین بن بابویه را. به او گفته شده است که او زنده است؛ در پاسخ گفت: نه، او امروز به رحمت ایزدی پیوست؛ تاریخ آن را یادداشت کردند و خبر رسید که او همان روز از دنیا رفته است. |
| | ==پانویس== | | ==پانویس== |
| − | <references/> | + | <references /> |
| | + | ==منابع== |
| | + | *محمدحسن امانی، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، شماره ۲، صفحه ۲۶-۴۶. |
| | + | *محمد ابن بابویه، الامالی، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۰۰ ق. |
| | + | *فقهای نامدار شیعه، عقیقی بخشایشی، صفحه ۳۱. |
| | | | |
| | + | {{سنجش کیفی |
| | + | |سنجش=شده |
| | + | |شناسه= متوسط |
| | + | |عنوان بندی مناسب= خوب |
| | + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب |
| | + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب |
| | + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب |
| | + | |جامعیت= خوب |
| | + | |رعایت اختصار= خوب |
| | + | |سیر منطقی= خوب |
| | + | |کیفیت پژوهش= خوب |
| | + | |رده=دارد |
| | + | }} |
| | + | [[رده:راویان حدیث]] |
| | [[رده: علمای قرن چهارم]] | | [[رده: علمای قرن چهارم]] |
| | + | [[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]] |
| | + | {{خوب}} |
علی بن حسین بن بابویه قمی (م، ۳۲۹ ق)، از محدثان بزرگ شیعه در قم، و از شاگردان سعد بن عبدالله اشعری و محمد بن حسن صفار است. وی یکی از فقهای نامدار و صاحب فتوی و اجتهاد در عصر خویش بود و شیعیان در امور دینی به او مراجعاتی داشته‌اند و فتوایش نزد همگان نافذ و محترم بوده است. شیخ صدوق و حسین بن علی بابویه، دو فرزند عالم او هستند که به دعای امام زمان (علیه‌السلام) به دنیا آمدند. کتاب «الإمامة والتبصرة من الحیرة» در موضوع امامت، از آثار منسوب به اوست.
معرفی اجمالی
ابوالحسن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، پدر محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) است. علی بن حسین به «صدوق اول» نیز معروف است که هر جا «صدوقین» یا «ابنا بابویه» گفته شود او و فرزندش ابوجعفر محمد در نظر است و تصور این که شیخ صدوق و برادرش مراد باشد اشتباه است.[۱]
بابویه، نام جد بزرگ او یک نام کهن ایرانی است که در روزگار پس از ظهور اسلام نیز افرادی به این نام موسوم بوده‌اند. برخی این کلمه را منسوب به «بابُو» یعنی بابا، پدر، پیر و مرشد می‌‌دانند و در زبان عربی هم به ضم با و فتح واو و سکون یاء تلفظ می‌‌شود.[۲]
ابن بابویه قمی در قم چشم به جهان گشود و به حیات پربار علمی و معنوی خویش ادامه داد. گرچه تاریخ ولادتش معلوم نیست، ولی با توجه به نامه‌ای که از امام حسن عسکری علیه‌السلام دریافت کرد، می توان گفت در سال شهادت امام عسکری علیه‌السلام یعنی سال ۲۶۰ ق، حداقل بیست بهار از عمر خود را سپری کرده است و سالروز تولد وی ممکن است از سال ۲۳۵ ق، به بعد باشد.
منزلت دینی و اجتماعی
علی ابن بابویه قمی، در بین مردم قم از موقعیت خاصی برخوردار بود و تعبیر دو رجالی معروف شیعی نجاشی و علامه حلی از او به «شیخ القمیین فی عصره»، «متقدّمهم» و «فقیههم»[۳] آشکار می‌‌سازد که او منصب مرجعیت و پیشوایی شیعیان قم و اطراف آن را در روزگار خویش داشته است. به سبب همین مقام و منزلت دین و اجتماعی ارزشمند و بس خطیر این فقیه است که امام حسن عسکری علیه‌السلام از سامرا برای شخص ایشان پیام می‌‌فرستد و به او وصایایی دارد که در ابتدا خود عمل کند و آنگاه شیعیان و پیروان راستینش را بر انجام آنها فرمان دهد و این حاکی از منزلت علمی و فقهی این محدث بزرگ شیعی در عصر امامت امام یازدهم علیه‌السلام است.
نامه‌ای که یازدهمین پیشوای معصوم برای وی نگاشت جایگاه رفیع ابن بابویه قمی را در بین دیگر دانشمندان و فقهای قم و نیز موقعیت خاص و احترامی که در نزد ائمه معصومین علیهم‌السلام داشت آشکار می‌‌سازد.
امام عسکری علیه‌السلام پس از حمد و ثنای ربوبی و صلوات و سلام بر پیامبر صلی الله علیه و آله و عترت طاهرینش خطاب به او می‌‌نویسد: «یا شیخی و معتمدی و فقیهی ابا الحسن علی بن الحسین القمی وفّقک الله لمرضاته و جعل من صُلبک اولادا صالحین برحمته؛ ای فقیه بزرگوار و مورد اعتمادم ابوالحسن علی بن حسین قمی! خداوند تو را بر انجام افعال پسندیده حق توفیق دهد و از نسلت به رحمت و کرمش فرزندان شایسته‌ای به وجود آورد».
امام علیه‌السلام در ادامه این پیام که منشور عبادی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی برای یک زندگانی شرافتمندانه انسانی است، چنین وصیت می‌‌کند: «تو را وصیت می‌‌کنم به تقوای الهی، به پا داشتن نماز و پرداخت زکات زیرا نماز کسانی که زکات نمی‌‌دهند پذیرفته نمی‌‌شود، و تو را وصیت می‌‌کنم به گذشت از گناه دیگران، فرو بردن خشم، صله رحم، همدردی با برادران و کوشش در انجام نیازمندی‌های آنان در هنگامه کارها، هم‌پیمانی با قرآن، خوش خلقی و امر به معروف و نهی از منکر، چرا که خداوند متعال می‌‌فرماید: "لاخیر فی کثیر من نجویهم الاّ من أمر بصدقة أو معروف أو اصلاح بین النّاس".»[۴]
علی بن بابویه مورد عنایت خاصه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) نیز واقع شده است و نامه ای از سوی آن بزرگوار توسط حسین بن روح نوبختی به او رسیده که متن آن در رجال نجاشی این گونه آمده است: «ابوالحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی، شیخ بزرگ و پیشوای قمی ها در روزگار خویش، فقیه و مورد وثوق آنان، به عراق آمد و با ابوالقاسم حسین بن روح ملاقات نمود و از او مسائلی را پرسید. سپس با او مکاتبه نمود و این مکاتبات توسط علی بن جعفر بن اسود انجام می پذیرفت. در یکی از این مکاتبات از او می طلبد که نامه ای را به محضر صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه برساند که در آن نامه درخواست دعائی درباره فرزند صورت گرفته بود، پس در پاسخ او چنین آمد که "ما از خداوند متعال درخواست نمودیم که فرزندانی به تو عنایت فرماید و بزودی دو فرزند نیکوکار و خیر نصیب تو خواهد شد". پس از آن مکاتبه بود که ابوجعفر و ابوعبدالله از یک همسر ام ولدی متولد گردیدند...».[۵]
همچنین در بیان عظمت علمی و تقوای علی بن بابویه، گفته شده: فقهای ما در مواردی که حدیثی از اهل بیت علیهم السلام نرسیده باشد، و از ابن بابویه فتوایی در آن زمینه وجود داشته باشد، فتاوای او را به علت نزدیک بودن به عهد امامت و عصر معصوم علیه السلام، به منزله حدیث تلقی می کردند و فتوای او را نشانی از وجود حدیث در آن زمینه قلمداد می نمودند. چنان که شهید اول در کتاب ذکری با این تعبیر بیان فرموده اند: اصحاب ما، دستورالعمل خود را از رساله علی بن بابویه می گرفتند، هنگامی که دسترسی به نص روایت نداشتند، چون اعتماد و اطمینان کاملی به او داشتند.[۶]
ابن ندیم، کتابشناس و مورخ معروف در فهرست خود می نویسد: ابن بابویه علی بن موسی قمی، یکی از فقها و موثقین شیعه می باشد... .[۷]
علی ابن بابویه قمی علاوه بر مسئولیت بزرگ دینی که پاسخگوی مسائل شرعی مؤمنان بود و پرچم هدایت و ارشاد شیعیان را بر دوش داشت، به کار تجارت نیز مشغول بود. از آغاز تحصیل که در شهر قم فقه می‌‌آموخت دارای مغازه‌ای بود و در آنجا به تجارت اشتغال داشت. صاحب ثروت و مال بود و از این راه زندگی روزمره‌اش را می‌‌گذراند. آن طور که فرزندش ابوعبدالله حسین نقل کرده است، این شغل را تا اواخر عمر پربارش و نیز در زمان تصدی مرجعیت داشته است.[۸] گرچه از چگونگی شغل شریفش اطلاعی در دست نیست ولی این کار را برای این که در بیت المال تصرف نکند انتخاب کرد تا با امکانات بیشتر و دست بازتری به نیازمندی‌های شیعیان و دوستداران اهل بیت علیهم‌السلام اهتمام ورزد.
استادان حدیث
علی ابن بابویه قمی، در جوار بارگاه ملکوتی فاطمه معصومه سلام الله علیها از فقها و محدثان به نام قم بهره برد. وی بیشترین حدیث را از این محدثان و راویان شیعی نقل کرده که عبارتند از:
- سعد بن عبدالله اشعری قمی (متوفی ۳۰۱ ق)؛
- عبدالله بن جعفر حمیری؛
- علی بن ابراهیم بن هاشم قمی (۳۰۷ ق)
- احمد بن ادریس قمی؛
- محمد بن یحیی العطار؛
- محمد بن حسن صفار قمی (متوفی ۲۹۰ ق)
- محمد بن ابی‌القاسم ماجیلویه؛
- علی بن موسی بن جعفر کمندانی؛
- حسین بن احمد مالکی؛
- عبدالله بن حسن مؤدب؛
- حسین بن محمد بن عامر؛
- علی بن محمد بن قتیبه؛
- علی بن حسن بن علی کوفی؛
- علی بن حسین سعدآبادی.[۹]
شاگردان و راویان
جمعی از محدثان و استادان اندیشمند نیز از ابن بابویه قمی حدیث نقل کرده‌اند، از جمله:
- فرزندش ابوجعفر محمد، معروف به شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱ ق) که بیشترین روایت را در کتاب‌هایش از پدرش دارد.
- فرزند دیگرش ابوعبدالله حسین بن علی قمی (متوفی ۳۸۱ به بعد).
- جعفر بن محمد بن قولویه قمی (متوفی ۳۶۸ ق) که در کامل الزیارات این محدث بزرگوار احادیث زیادی را از این استادش نقل کرده است.[۱۰]
- احمد بن داوود بن علی قمی.
- ابوعبدالله حسین بن حسن بن محمد (فرزند خواهرش).
- هارون بن موسی تلعکبری.[۱۱]
- محمد بن حسن بن بندار قمی.[۱۲]
- ابوالحسن عباس بن عمر بن عباس کلوذاتی، که خود می‌‌گوید: زمانی که علی بن حسین (ابن بابویه قمی) وارد بغداد شد به من اجازه تمام کتاب‌هایش را داد.[۱۳]
آثار و تألیفات
ابن بابویه قمی را در زمره پرکارترین محدثان در فرهنگ تشیع شمرده‌اند و فقهای بزرگ برای نظریات اجتهادی و فقهی او ارزش زیادی قائلند. او در فقه، حدیث و دیگر علوم اسلامی آثار بسیاری از خویش به یادگار گذارد که ابن ندیم چنین اعتراف می‌‌کند: من به خط ابوجعفر محمد بن علی (شیخ صدوق) پسر ابن بابویه قمی، بر پشت کتابی خواندم که نوشته بود: به فلانی اجازه کتاب‌های پدرم علی بن حسین را که دویست کتاب و نیز کتاب‌های خود را که هیجده اثر است، دادم.[۱۴]
گرچه در نقل این سخن ممکن است اشتباهی رخ داده و جابجا شده است، زیرا نجاشی وقتی آثار علمی ابن بابویه قمی را یادآور می‌‌شود تنها هیجده اثر از آثار او را نام می‌‌برد، ولی جایگاه رفیع و دست به قلم بودن این دانشور را آشکار می‌‌سازد.
یکی از آثار ارزشمندش «الشرائع» همان رساله معروفی است که برای فرزندش نوشته و شیخ صدوق در کتاب‌هایش از آن بهره زیادی برده است. دانشمندان و فرهیختگان حوزه علوم اسلامی، شیوه ابن بابویه قمی را در رساله الشرائع ستوده‌اند چرا که وی اولین شخصیتی است که در این رساله مبتکر جمع روایات شبیه به هم بود و اصل حدیث را با قرائن آن یادآور گردید.[۱۵]
از دیگر آثاری که برای او برشمرده اند عبارت است از: الإمامة والتبصرة من الحیره، الاملاء و النطق، الأخوان، التسلیم، التوحید، التفسیر، الجنائز، الصلاة، الطب، قرب الاسناد، المعراج، مناسک الحج، المنطق، المواریث، النکاح، النساء والولدان، الوضوء، النوادر.[۱۶]
وفات
علی بن بابویه در سال ۳۲۹ ه.ق در همان سال رحلت ثقةالاسلام محمد بن یعقوب کلینی درگذشت، و در قم، نزدیک صحن مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها مدفون گردید و مزارش معروف، و هم اکنون مورد زیارت و عنایت مردم می باشد.[۱۷]
نجاشی از عده ای از اصحاب خود نقل کرده است که از مجمعی از اصحاب شنیده اند که: پیش ابوالحسن علی بن محمد سمری، یکی از نواب چهارگانه امام عصر (عجل الله تعالی فرجه) بودیم که گفت: خداوند رحمت کند علی بن الحسین بن بابویه را. به او گفته شده است که او زنده است؛ در پاسخ گفت: نه، او امروز به رحمت ایزدی پیوست؛ تاریخ آن را یادداشت کردند و خبر رسید که او همان روز از دنیا رفته است.
پانویس
- ↑ اعیان الشیعه، ج ۲، ص ۲۶۱.
- ↑ اعیان الشیعه، سید محسن امین؛ دارالتعارف بیروت، ج ۲، ص ۲۶۱؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج ۳، ص ۶۱؛ دائرةالمعارف تشیع بنیاد اسلامی طاهر، ج ۱، ص ۳۰۵.
- ↑ رجال النجاشی، ج ۲، ص ۸۹؛ خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، ص ۱۷۸.
- ↑ سوره نساء، آیه ۱۱۴.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۲۶۱، چاپ جامعه مدرسین.
- ↑ ریاض العلماء، ج ۴، ص ۸.
- ↑ فهرست ابن ندیم، ص ۲۴۶، فن ۵ از مقاله پنجم.
- ↑ کتاب الغیبة، شیخ طوسی، ص ۴۰۳؛ نامه دانشوران، ج ۱، ص ۲.
- ↑ رک: اسانید کامل الزیارات در صفحات متعدد؛ اسانید کمال الدین و تمام النعمه شیخ صدوق؛ صفحات متعدد؛ اسانید التوحید، معانی الاخبار، من لایحضره الفقیه در صفحات متعدد آنها؛ شرح مشیخیه من لایحضره الفقیه، ج ۴، صفحات ۱۰۷ و ۴۰ و ۱۱۰ و ۳۱ و ۸۱ و ۲۷ و ۱۳۶ در بحار نام ۳۲ نفر از استادان او ذکر شده است. ج ۵، ص ۷۶ به بعد.
- ↑ مقدمه کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، نشر الفقاهه، ص ۱۱ و اساتید آن در صفحات متعدد.
- ↑ رجال طوسی، ص ۴۳۲؛ طبقات اعلام الشیعه، آقای بزرگ تهرانی، اسماعیلیان، ج ۱، ص ۱۸۵؛ بحارالانوار، ج ۵، ص ۷۹.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص ۲۲۲، رقم ۳۹۷.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۹۰.
- ↑ الفهرست، ص ۳۶۳.
- ↑ روضات الجنات، ج ۴، ص ۲۷۴.
- ↑ رجال النجاشی، ج ۲، ص ۸۹ و ۹۰؛ الفهرست، شیخ طوسی، ص ۹۳؛ معالم العلماء، محمد بن علی بن شهر آشوب، چاپ نجف، ص ۶۵.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۲۶۲.
منابع
- محمدحسن امانی، ستارگان حرم، شماره ۲، صفحه ۲۶-۴۶.
- محمد ابن بابویه، الامالی، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۰۰ ق.
- فقهای نامدار شیعه، عقیقی بخشایشی، صفحه ۳۱.
