ام کلثوم دختر علی بن ابی طالب: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | ''' | + | '''«امّ کُلثوم»''' یکی از فرزندان [[علی بن ابی طالب علیه السلام|امام علی]] علیه السلام و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه]] علیهاالسلام است. در منابع [[شیعه]] و [[اهل سنت]] گزارشاتی مبنی بر [[ازدواج]] او با [[عمر بن خطاب]] وجود دارد، اما عده‌ای از محققان شیعه، روایات در این مورد را ضعیف دانسته‌اند. |
| − | + | ==زندگی‌نامه== | |
| + | بعضی علمای [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]]، مانند [[شیخ مفید|شیخ مفید]] در [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الارشاد]]، [[ابن عبدالبر]] در [[الاستیعاب فی معرفة الاصحاب (کتاب)|الاستیعاب]] و [[عزالدین ابن اثیر|ابن اثیر]] در [[اسد الغابه فی معرفة الصحابه (کتاب)|اسدالغابه]]، امّ کلثوم را به همراه [[امام حسن علیه السلام|حسن]]، [[امام حسین علیه السلام|حسین]] و [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب]] (علیهم السلام)، از فرزندان [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه]] و [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] (علیهما السلام) دانسته اند.<ref> (الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۸۹۳، شماره ۴۰۵۷ (شرح حال حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام)) ؛ ج ۴، ص ۱۹۵۴، شماره ۴۲۰۴ (شرح حال ام کلثوم)، نقل از سیدمحمدمهدی حسین پور ،ازدواج ام کلثوم (۱)، نشریه الکترونیکی پرسمان، شماره ۱۲۸</ref> در برخی منابع، تاریخ ولادت ام کلثوم را سال ۶ قمری ذکر شده است.<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۰۰؛ دخیل، اعلام النساء، بیروت، دارالاسلامیة، ۱۴۱۲ق، ص۲۳۸.</ref> | ||
| − | + | اول باری که نام ام کلثوم در روایات تاریخی ذکر شده است، مربوط به زمانی است که [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه]] (س) مادر بزرگوارش در سن جوانی به [[شهادت حضرت فاطمه علیهاالسلام|شهادت]] رسید. در روایتی آمده است که پس از شهادت حضرت زهرا(س)، [[امام علی علیه السلام|امام علی]](ع) فرزندان فاطمه (س) را صدا زد و فرمود: یا ام کلثوم یا زینب یا سکینه یا [[فضه خدمتکار حضرت زهرا|فضه]] هلموا تزودوا من امکم: ای ام کلثوم! ای زینب، ای سکینه و ای فضه برای آخرین بار به دیدار مادرتان بشتابید.<ref> [http://www.nasimemotahar.com/ftopict-۱۳۹۵.html غربت تاریخی ام کلثوم ، سایت نسیم مطهر] </ref> هنگامی که حضرت زهرا علیها السلام، دار فانی را وداع گفت، ام کلثوم که پنج سال بیش نداشت، برقعی به صورت انداخت و چادری بلند بر سر کرد و با آه و ناله گفت: «یا ابتاه یا رسول الله الان حقا فقدناک فقدا لا لقاء بعده ابدا؛ ای پدرجان ای رسول خدا الان به حقیقت تو را از دست دادیم از دست دادنی که لقائی بعد از آن نیست.»<ref>روضة الواعظین، ج۱، ص۱۵۲</ref> | |
| − | |||
| − | + | ام کلثوم در [[واقعه عاشورا]] حضور داشته و از اسرای [[کربلا]] بوده است. در جریان اسارت [[اسرای اهل بیت علیهم السلام|اسرای اهل بیت]] پس از شهادت [[امام حسین]] علیه السلام، هنگامی که کوفیان برای اطفال غذا آوردند، ام کلثوم فریاد زد و گفت: ای اهل [[کوفه]]، [[صدقه]] بر ما ([[اهل بیت|اهل بیت پیامبر]]) [[حرام]] است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۱۴.</ref> همچنین روایت شده است که به هنگام ورود کاروان اسرا به [[شام]]، ام کلثوم از [[شمر]] خواست که سرهای شهدا را از میان اسیران به سمتی ببرد که همه نگاه‌ها به آن طرف برود و نظاره به سوی زنان اهل بیت کمتر شود.<ref>ابن طاووس، لهوف، ص۱۷۴.</ref><ref>ام کلثوم دختر امام علی، ویکی شیعه</ref> | |
| − | + | [[عبدالله مامقانی|علامه مامقانی]] درباره حضرت امّ کلثوم می نویسد: «هی جلیلة القدر فهیمة بلیغة، و انی اعتبرها من الثقات»؛ او جلیل القدر و فهیم و بلیغ بود و من او را از افراد ثقه می دانم. | |
| − | ==مسئله ازدواج | + | ==مسئله ازدواج ام‌کلثوم با عمر== |
| − | یکی از مسائل مهم در مورد زندگی ام کلثوم، مسئله ازدواج آن حضرت با | + | یکی از مسائل مهم در مورد زندگی ام کلثوم، مسئله [[ازدواج]] آن حضرت با [[عمر بن خطاب|عمر]] خلیفه دوم است. محققان در نفی و اثبات این موضوع، بیشترین تلاش را به خود اختصاص داده است. |
===منابع اهل سنت=== | ===منابع اهل سنت=== | ||
| − | در بین [[اهل سنت]]، مشهور است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام دختر خود امّ کلثوم را به ازدواج خلیفه دوم، عمر بن خطاّب، در آوردند. آنها این ازدواج را نشانگر دوستی و روابط حسنه میان علی علیه السلام و خلیفه دوم قلمداد می کنند. روایاتی که منشاء این نظر هستند در [[صحاح سته]] اهل سنت وجود | + | در بین [[اهل سنت]]، مشهور است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام دختر خود امّ کلثوم را به ازدواج خلیفه دوم، عمر بن خطاّب، در آوردند. آنها این ازدواج را نشانگر دوستی و روابط حسنه میان علی علیه السلام و خلیفه دوم قلمداد می کنند. روایاتی که منشاء این نظر هستند در [[صحاح سته]] اهل سنت وجود ندارد، اما برخی از منابع تاریخی و روایی اهل سنّت، مانند: «[[الطبقات الکبری (کتاب)|الطبقات]]» [[ابن سعد]] و «[[مستدرک حاکم نیشابوری (کتاب)|المستدرک]]» [[حاکم نیشابوری]]، ازدواج ام کلثوم با خلیفه دوم را مطرح نموده اند. در این باره، دو نکته شایان ذکر است: |
| − | الف. براساس مبانی رجالی اهل سنّت، هیچ یک از راویان این روایت اعتبار لازم را ندارند؛ لذا براساس منابع اهل سنت، موضوع ازدواج امّ کلثوم با عمر بن خطّاب به لحاظ سندی فاقد اعتبار | + | الف. براساس مبانی [[علم رجال|رجالی]] اهل سنّت، هیچ یک از راویان این روایت اعتبار لازم را ندارند؛ لذا براساس منابع اهل سنت، موضوع ازدواج امّ کلثوم با عمر بن خطّاب به لحاظ [[سند حدیث|سندی]] فاقد اعتبار می باشد. |
| − | ب. صرف نظر از ضعف سندی، این روایت به لحاظ دلالت و معنی نیز دچار تعارض، چندگانگی و تشویش در نقل می باشد؛ به گونه ای که برخی از نقلها برخی دیگر را تکذیب می نمایند. به عنوان مثال، در برخی نقلها این گونه آمده است که وقتی عمر به خواستگاری امّ کلثوم آمد، علی علیه السلام مسئله | + | ب. صرف نظر از ضعف سندی، این روایت به لحاظ دلالت و معنی نیز دچار تعارض، چندگانگی و تشویش در نقل می باشد؛ به گونه ای که برخی از نقلها برخی دیگر را تکذیب می نمایند. به عنوان مثال، در برخی نقلها این گونه آمده است که وقتی عمر به خواستگاری امّ کلثوم آمد، علی علیه السلام مسئله کوچکیِ سنّ ام کلثوم را مطرح نمودند و در برخی نقلها آمده است که حضرت فرمودند: «من او را برای فرزندان برادرم [[جعفر طیار|جعفر بن ابی طالب]] نگه داشته ام.» در نقل دیگری بیان شده است که علی علیه السلام بدون درنگ ام کلثوم را نزد عمر فرستاد تا او را نگاه کند.<ref> مصطفی عزیزی علویجه، ازدواج امّ کلثوم با عمر در هاله ای از ابهام، مبلغان، بهمن ۱۳۸۶، شماره ۱۰۰، ص ۵۳ در دسترس در [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/۲۶۸۹/۶۵۹۶/۷۶۹۴۳/ سایت حوزه]، بازیابی : ۲۳ فروردین ۱۳۹۴ </ref> |
===نظر عالمان شیعه=== | ===نظر عالمان شیعه=== | ||
در بین عالمان شیعه در این مورد دو دیدگاه عمده وجود دارد: | در بین عالمان شیعه در این مورد دو دیدگاه عمده وجود دارد: | ||
| − | ''' | + | '''۱. این ازدواج صورت نگرفت:''' |
| − | برخی از عالمان شیعه اصل ماجرا را انکار کرده‌اند. به نحوی که آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه چندین کتاب | + | برخی از عالمان شیعه اصل ماجرا را انکار کرده‌اند. به نحوی که [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانی]] در کتاب [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعه]] چندین کتاب مستقل را که در ردّ این ازدواج نوشته شده نام می‌برد. |
| − | شیخ مفید در المسائل السرویه(ص۸۶) در این باره می‌گوید: حدیث وارده در باب تزویج ام کلثوم ثابت نیست و زبیر بن بکار که آن را روایت کرده فردی متهم و دشمن امیرمؤمنان(ع) بوده است. اما در المسائل العکبریه (ص۶۰) این مسأله را پذیرفته و از آن خبر داده است. | + | [[شیخ مفید]] در المسائل السرویه (ص۸۶) در این باره می‌گوید: حدیث وارده در باب تزویج ام کلثوم ثابت نیست و [[زبیر بن بکار قرشی|زبیر بن بکار]] که آن را روایت کرده فردی متهم و دشمن امیرمؤمنان(ع) بوده است. اما در المسائل العکبریه (ص۶۰) این مسأله را پذیرفته و از آن خبر داده است. |
| − | ابن شهرآشوب در کتاب المناقب (ج۳، ص۱۸۹)از قول ابومحمد نوبختی می‌گوید: عقد صورت گرفت اما ام کلثوم کوچک بود. وی صبر کرد تا بزرگ | + | [[ابن شهر آشوب|ابن شهرآشوب]] در کتاب المناقب (ج۳، ص۱۸۹) از قول ابومحمد نوبختی می‌گوید: عقد صورت گرفت اما ام کلثوم کوچک بود. وی صبر کرد تا بزرگ شود، ولی عُمَر قبل از وقوع زفاف مُرد.<ref>[http://fa.wikishia.net/view/%D۸%A۷%D۸%B۲%D۸%AF%D۹%۸۸%D۸%A۷%D۸%AC_%D۸%A۷%D۹%۸۵_%DA%A۹%D۹%۸۴%D۸%AB%D۹%۸۸%D۹%۸۵_%D۸%A۸%D۸%A۷_%D۸%B۹%D۹%۸۵%D۸%B۱_%D۸%A۸%D۹%۸۶_%D۸%AE%D۸%B۷%D۸%A۷%D۸%A۸ ازدواج ام کلثوم با عمر بن خطاب، ویکی شیعه]، بازیابی: ۲۳ فروردین ۱۳۹۴</ref> |
| − | ''' | + | '''۲. این ازدواج صورت گرفت؛ ولی از روی اکراه و اجبار:''' |
در منابع حدیثی شیعه روایاتی وجود دارد که نشانگر وقوع این ازدواج از روی تهدید و ارعاب می باشد. در ذیل به نمونه ای اشاره می شود: | در منابع حدیثی شیعه روایاتی وجود دارد که نشانگر وقوع این ازدواج از روی تهدید و ارعاب می باشد. در ذیل به نمونه ای اشاره می شود: | ||
| − | محمد بن ابی عمیر از هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: «هنگامی که عمر [از اُم کلثوم] نزد علی علیه السلام خواستگاری نمود، حضرت در پاسخ او فرمودند: او کم سنّ و سال است. عمر با عباس ـ عموی علی علیه السلام ـ ملاقات کرد و گفت: آیا در من عیبی هست؟» | + | [[محمد بن ابی عمیر]] از هشام بن سالم از [[امام صادق]] علیه السلام نقل می کند که فرمود: «هنگامی که عمر [از اُم کلثوم] نزد علی علیه السلام خواستگاری نمود، حضرت در پاسخ او فرمودند: او کم سنّ و سال است. عمر با [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] ـ عموی علی علیه السلام ـ ملاقات کرد و گفت: آیا در من عیبی هست؟» عباس گفت: چه شده؟ عمر گفت: به خواستگاری دختر برادرزاده‌ات رفتم؛ ولی او پاسخ منفی به من داد. به خداوند سوگند! [[چاه زمزم]] را پُر می کنم و هیچ نشانه بزرگی و کرامت برای شما نیست، مگر آنکه آن را از بین خواهم برد و هر آینه دو شاهد برای او اقامه کرده، به اتّهام سرقت دست راست او را قطع خواهم نمود. پس عباس نزد علی علیه السلام آمد و او را [از تهدیدهای عمر] آگاه ساخت و از ایشان درخواست نمود تا امر [این ازدواج] را به او واگذار نماید. علی علیه السلام نیز مسئله ازدواج ام کلثوم را به عموی خود عباس سپرد.»<ref>کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۳۴۶</ref> |
| − | + | براساس این روایات برخی معتقدند این ازدواج صورت گرفته است، ولی از روی اختیار و رغبت امام(ع) نبود، بلکه پس از تکرار درخواست و زورگویی که نزدیک بود به درگیری و مرافعه بیانجامد صورت گرفت. به عنوان نمونه [[سید مرتضی]] چنین نظری دارد.<ref> رسائل سید مرتضی، ج۳، ص۱۴۹، نقل از [http://fa.wikishia.net/view/%D۸%A۷%D۸%B۲%D۸%AF%D۹%۸۸%D۸%A۷%D۸%AC_%D۸%A۷%D۹%۸۵_%DA%A۹%D۹%۸۴%D۸%AB%D۹%۸۸%D۹%۸۵_%D۸%A۸%D۸%A۷_%D۸%B۹%D۹%۸۵%D۸%B۱_%D۸%A۸%D۹%۸۶_%D۸%AE%D۸%B۷%D۸%A۷%D۸%A۸ ازدواج ام کلثوم با عمر بن خطاب، ویکی شیعه] </ref> | |
| − | + | '''۳. همسر عمر، امّ‌کلثوم دختر ابوبکر بوده است:''' | |
| − | + | عده‌اى از دانشمندان شیعه و سنى با پذیرش اصل ازدواج، نکته دیگرى را مطرح کرده‌اند که امّ‌کلثوم همسر عمر، دختر امیرمؤمنان علیه السلام نبود؛ بلکه دختر [[ابوبکر]] بوده است؛ از جمله یحیى بن شرف نووى، مهمترین شارح [[صحیح مسلم]] در کتاب [[تهذیب الأسماء و اللغات (کتاب)|تهذیب الأسماء]] این مطلب را نقل کرده و [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|آیت الله مرعشى نجفى]] از عالمان شیعه در شرح [[احقاق الحق (کتاب)|احقاق الحق]] به این مطلب تصریح کرده‌اند.<ref> [http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=maghalat&id=۸۳ بررسی شبهه ازدواج ام کلثوم با عمر، سایت ولیعصر]، بازیابی:۲۳ فروردین ۱۳۹۴ </ref> ایشان این ازدواج را انکار کرده و آن را از اشتباهات تاریخی شمرده است. به گفته مرحوم مرعشی نجفی: «از جمله اشتباهات بزرگ تاریخی، وقوع ازدواج بین مخدره مکرمه حضرت ام کلثوم بنت علی و فاطمه(علیهما السلام) با عمر بن خطاب می باشد و حق در مسئله این است که ام کلثومی که با عمر ازدواج کرده دخترخوانده حضرت امیرالمومنین(ع) و دختر [[ابوبکر]] از [[اسماء بنت عمیس|اسماء بنت عمیس]] می باشد و چون در کودکی پدر خود را از دست داده بود، امیرالمومنین(ع) زوجه ابوبکر را تزویج فرموده و این بچه (مانند [[محمد بن ابی بکر]]) زیر نظر آن حضرت بزرگ شده و همه جا به او خطاب می کردند، بنت علی(ع). و شواهد متعددی بر نفی تزویج حضرت ام کلثوم بنت علی و فاطمه علیهما السلام با عمر موجود است، از جمله مسلم است بین مورخین ام کلثوم که زوجه عمر بوده، در زمان [[امام حسن علیه السلام|حضرت مجتبی]](ع) در [[مدینه]] با پسرش زید بن عمر از دنیا رفته و حضرت بر هر دو جنازه یک [[نماز میت]] خوانده اند و همین مدرکِ عده ای از فقها در اثبات جواز یک نماز بر دو میت می باشد. اما ام کلثومی که بنت علی و فاطمه (علیهما السلام) بوده، در [[کربلا]] حضور داشته و در شب یازدهم [[ماه محرم|محرم]] همراه با خواهرشان عقیله بنی هاشم [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب کبری]] (س) تا صبح، همدم اطفال در به در شده شهدا بودند.»<ref> جواد قربان پور، کتیبه ها تشنه نام تواند، ص۲۶ به نقل از مسائل جدید، ج۵ </ref> | |
| − | |||
| − | عده‌اى از دانشمندان | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | توجه به اینکه قاعدتا وجود ام کلثوم همسر خلیفه دوم که فرزندی هم داشت در بین اهل بیت علیهم السلام، می باید بسیار پر رنگ در نقل واقعه کربلا و اسارت [[کوفه]] و [[شام]] منعکس می شد و اصولاً برای او حرمتی قائل می‌شدند، نشان می دهد که ام کلثوم فرزند حضرت علی علیه السلام و فاطمه سلام الله علیها همسر عمر نبوده است.<ref> تاریخ تحلیلی و سیاسی اسلام، علی اکبر حسنی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اوّل، ۱۳۷۹ ش، ج ۲، ص ۵۹. </ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
==پیوندها== | ==پیوندها== | ||
| − | [http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=maghalat&id=83 | + | * [http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=maghalat&id=83 "بررسی شبهه ازدواج ام کلثوم با عمر"، سایت ولیعصر]، بازیابی: ۲۳ فروردین ۱۳۹۴. |
{{سنجش کیفی | {{سنجش کیفی | ||
|سنجش=شده | |سنجش=شده | ||
| سطر ۸۱: | سطر ۶۴: | ||
[[رده: مقاله های مهم]] | [[رده: مقاله های مهم]] | ||
| − | [[Category:زنان نمونه قرن اول]] | + | [[Category:وابستگان امام علی علیه السلام]][[Category:زنان نمونه قرن اول]] |
[[Category:زنان راوی حدیث]] | [[Category:زنان راوی حدیث]] | ||
[[رده:اسیران کربلا]] | [[رده:اسیران کربلا]] | ||
| − | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۵۷
«امّ کُلثوم» یکی از فرزندان امام علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیهاالسلام است. در منابع شیعه و اهل سنت گزارشاتی مبنی بر ازدواج او با عمر بن خطاب وجود دارد، اما عده‌ای از محققان شیعه، روایات در این مورد را ضعیف دانسته‌اند.
محتویات
زندگی‌نامه
بعضی علمای شیعه و سنی، مانند شیخ مفید در الارشاد، ابن عبدالبر در الاستیعاب و ابن اثیر در اسدالغابه، امّ کلثوم را به همراه حسن، حسین و زینب (علیهم السلام)، از فرزندان حضرت فاطمه و حضرت علی (علیهما السلام) دانسته اند.[۱] در برخی منابع، تاریخ ولادت ام کلثوم را سال ۶ قمری ذکر شده است.[۲]
اول باری که نام ام کلثوم در روایات تاریخی ذکر شده است، مربوط به زمانی است که حضرت فاطمه (س) مادر بزرگوارش در سن جوانی به شهادت رسید. در روایتی آمده است که پس از شهادت حضرت زهرا(س)، امام علی(ع) فرزندان فاطمه (س) را صدا زد و فرمود: یا ام کلثوم یا زینب یا سکینه یا فضه هلموا تزودوا من امکم: ای ام کلثوم! ای زینب، ای سکینه و ای فضه برای آخرین بار به دیدار مادرتان بشتابید.[۳] هنگامی که حضرت زهرا علیها السلام، دار فانی را وداع گفت، ام کلثوم که پنج سال بیش نداشت، برقعی به صورت انداخت و چادری بلند بر سر کرد و با آه و ناله گفت: «یا ابتاه یا رسول الله الان حقا فقدناک فقدا لا لقاء بعده ابدا؛ ای پدرجان ای رسول خدا الان به حقیقت تو را از دست دادیم از دست دادنی که لقائی بعد از آن نیست.»[۴]
ام کلثوم در واقعه عاشورا حضور داشته و از اسرای کربلا بوده است. در جریان اسارت اسرای اهل بیت پس از شهادت امام حسین علیه السلام، هنگامی که کوفیان برای اطفال غذا آوردند، ام کلثوم فریاد زد و گفت: ای اهل کوفه، صدقه بر ما (اهل بیت پیامبر) حرام است.[۵] همچنین روایت شده است که به هنگام ورود کاروان اسرا به شام، ام کلثوم از شمر خواست که سرهای شهدا را از میان اسیران به سمتی ببرد که همه نگاه‌ها به آن طرف برود و نظاره به سوی زنان اهل بیت کمتر شود.[۶][۷]
علامه مامقانی درباره حضرت امّ کلثوم می نویسد: «هی جلیلة القدر فهیمة بلیغة، و انی اعتبرها من الثقات»؛ او جلیل القدر و فهیم و بلیغ بود و من او را از افراد ثقه می دانم.
مسئله ازدواج ام‌کلثوم با عمر
یکی از مسائل مهم در مورد زندگی ام کلثوم، مسئله ازدواج آن حضرت با عمر خلیفه دوم است. محققان در نفی و اثبات این موضوع، بیشترین تلاش را به خود اختصاص داده است.
منابع اهل سنت
در بین اهل سنت، مشهور است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام دختر خود امّ کلثوم را به ازدواج خلیفه دوم، عمر بن خطاّب، در آوردند. آنها این ازدواج را نشانگر دوستی و روابط حسنه میان علی علیه السلام و خلیفه دوم قلمداد می کنند. روایاتی که منشاء این نظر هستند در صحاح سته اهل سنت وجود ندارد، اما برخی از منابع تاریخی و روایی اهل سنّت، مانند: «الطبقات» ابن سعد و «المستدرک» حاکم نیشابوری، ازدواج ام کلثوم با خلیفه دوم را مطرح نموده اند. در این باره، دو نکته شایان ذکر است:
الف. براساس مبانی رجالی اهل سنّت، هیچ یک از راویان این روایت اعتبار لازم را ندارند؛ لذا براساس منابع اهل سنت، موضوع ازدواج امّ کلثوم با عمر بن خطّاب به لحاظ سندی فاقد اعتبار می باشد.
ب. صرف نظر از ضعف سندی، این روایت به لحاظ دلالت و معنی نیز دچار تعارض، چندگانگی و تشویش در نقل می باشد؛ به گونه ای که برخی از نقلها برخی دیگر را تکذیب می نمایند. به عنوان مثال، در برخی نقلها این گونه آمده است که وقتی عمر به خواستگاری امّ کلثوم آمد، علی علیه السلام مسئله کوچکیِ سنّ ام کلثوم را مطرح نمودند و در برخی نقلها آمده است که حضرت فرمودند: «من او را برای فرزندان برادرم جعفر بن ابی طالب نگه داشته ام.» در نقل دیگری بیان شده است که علی علیه السلام بدون درنگ ام کلثوم را نزد عمر فرستاد تا او را نگاه کند.[۸]
نظر عالمان شیعه
در بین عالمان شیعه در این مورد دو دیدگاه عمده وجود دارد:
۱. این ازدواج صورت نگرفت:
برخی از عالمان شیعه اصل ماجرا را انکار کرده‌اند. به نحوی که آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه چندین کتاب مستقل را که در ردّ این ازدواج نوشته شده نام می‌برد.
شیخ مفید در المسائل السرویه (ص۸۶) در این باره می‌گوید: حدیث وارده در باب تزویج ام کلثوم ثابت نیست و زبیر بن بکار که آن را روایت کرده فردی متهم و دشمن امیرمؤمنان(ع) بوده است. اما در المسائل العکبریه (ص۶۰) این مسأله را پذیرفته و از آن خبر داده است.
ابن شهرآشوب در کتاب المناقب (ج۳، ص۱۸۹) از قول ابومحمد نوبختی می‌گوید: عقد صورت گرفت اما ام کلثوم کوچک بود. وی صبر کرد تا بزرگ شود، ولی عُمَر قبل از وقوع زفاف مُرد.[۹]
۲. این ازدواج صورت گرفت؛ ولی از روی اکراه و اجبار:
در منابع حدیثی شیعه روایاتی وجود دارد که نشانگر وقوع این ازدواج از روی تهدید و ارعاب می باشد. در ذیل به نمونه ای اشاره می شود:
محمد بن ابی عمیر از هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: «هنگامی که عمر [از اُم کلثوم] نزد علی علیه السلام خواستگاری نمود، حضرت در پاسخ او فرمودند: او کم سنّ و سال است. عمر با عباس ـ عموی علی علیه السلام ـ ملاقات کرد و گفت: آیا در من عیبی هست؟» عباس گفت: چه شده؟ عمر گفت: به خواستگاری دختر برادرزاده‌ات رفتم؛ ولی او پاسخ منفی به من داد. به خداوند سوگند! چاه زمزم را پُر می کنم و هیچ نشانه بزرگی و کرامت برای شما نیست، مگر آنکه آن را از بین خواهم برد و هر آینه دو شاهد برای او اقامه کرده، به اتّهام سرقت دست راست او را قطع خواهم نمود. پس عباس نزد علی علیه السلام آمد و او را [از تهدیدهای عمر] آگاه ساخت و از ایشان درخواست نمود تا امر [این ازدواج] را به او واگذار نماید. علی علیه السلام نیز مسئله ازدواج ام کلثوم را به عموی خود عباس سپرد.»[۱۰]
براساس این روایات برخی معتقدند این ازدواج صورت گرفته است، ولی از روی اختیار و رغبت امام(ع) نبود، بلکه پس از تکرار درخواست و زورگویی که نزدیک بود به درگیری و مرافعه بیانجامد صورت گرفت. به عنوان نمونه سید مرتضی چنین نظری دارد.[۱۱]
۳. همسر عمر، امّ‌کلثوم دختر ابوبکر بوده است:
عده‌اى از دانشمندان شیعه و سنى با پذیرش اصل ازدواج، نکته دیگرى را مطرح کرده‌اند که امّ‌کلثوم همسر عمر، دختر امیرمؤمنان علیه السلام نبود؛ بلکه دختر ابوبکر بوده است؛ از جمله یحیى بن شرف نووى، مهمترین شارح صحیح مسلم در کتاب تهذیب الأسماء این مطلب را نقل کرده و آیت الله مرعشى نجفى از عالمان شیعه در شرح احقاق الحق به این مطلب تصریح کرده‌اند.[۱۲] ایشان این ازدواج را انکار کرده و آن را از اشتباهات تاریخی شمرده است. به گفته مرحوم مرعشی نجفی: «از جمله اشتباهات بزرگ تاریخی، وقوع ازدواج بین مخدره مکرمه حضرت ام کلثوم بنت علی و فاطمه(علیهما السلام) با عمر بن خطاب می باشد و حق در مسئله این است که ام کلثومی که با عمر ازدواج کرده دخترخوانده حضرت امیرالمومنین(ع) و دختر ابوبکر از اسماء بنت عمیس می باشد و چون در کودکی پدر خود را از دست داده بود، امیرالمومنین(ع) زوجه ابوبکر را تزویج فرموده و این بچه (مانند محمد بن ابی بکر) زیر نظر آن حضرت بزرگ شده و همه جا به او خطاب می کردند، بنت علی(ع). و شواهد متعددی بر نفی تزویج حضرت ام کلثوم بنت علی و فاطمه علیهما السلام با عمر موجود است، از جمله مسلم است بین مورخین ام کلثوم که زوجه عمر بوده، در زمان حضرت مجتبی(ع) در مدینه با پسرش زید بن عمر از دنیا رفته و حضرت بر هر دو جنازه یک نماز میت خوانده اند و همین مدرکِ عده ای از فقها در اثبات جواز یک نماز بر دو میت می باشد. اما ام کلثومی که بنت علی و فاطمه (علیهما السلام) بوده، در کربلا حضور داشته و در شب یازدهم محرم همراه با خواهرشان عقیله بنی هاشم زینب کبری (س) تا صبح، همدم اطفال در به در شده شهدا بودند.»[۱۳]
توجه به اینکه قاعدتا وجود ام کلثوم همسر خلیفه دوم که فرزندی هم داشت در بین اهل بیت علیهم السلام، می باید بسیار پر رنگ در نقل واقعه کربلا و اسارت کوفه و شام منعکس می شد و اصولاً برای او حرمتی قائل می‌شدند، نشان می دهد که ام کلثوم فرزند حضرت علی علیه السلام و فاطمه سلام الله علیها همسر عمر نبوده است.[۱۴]
پانویس
- ↑ (الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۸۹۳، شماره ۴۰۵۷ (شرح حال حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام)) ؛ ج ۴، ص ۱۹۵۴، شماره ۴۲۰۴ (شرح حال ام کلثوم)، نقل از سیدمحمدمهدی حسین پور ،ازدواج ام کلثوم (۱)، نشریه الکترونیکی پرسمان، شماره ۱۲۸
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۰۰؛ دخیل، اعلام النساء، بیروت، دارالاسلامیة، ۱۴۱۲ق، ص۲۳۸.
- ↑ غربت تاریخی ام کلثوم ، سایت نسیم مطهر
- ↑ روضة الواعظین، ج۱، ص۱۵۲
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۱۴.
- ↑ ابن طاووس، لهوف، ص۱۷۴.
- ↑ ام کلثوم دختر امام علی، ویکی شیعه
- ↑ مصطفی عزیزی علویجه، ازدواج امّ کلثوم با عمر در هاله ای از ابهام، مبلغان، بهمن ۱۳۸۶، شماره ۱۰۰، ص ۵۳ در دسترس در سایت حوزه، بازیابی : ۲۳ فروردین ۱۳۹۴
- ↑ ازدواج ام کلثوم با عمر بن خطاب، ویکی شیعه، بازیابی: ۲۳ فروردین ۱۳۹۴
- ↑ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۳۴۶
- ↑ رسائل سید مرتضی، ج۳، ص۱۴۹، نقل از ازدواج ام کلثوم با عمر بن خطاب، ویکی شیعه
- ↑ بررسی شبهه ازدواج ام کلثوم با عمر، سایت ولیعصر، بازیابی:۲۳ فروردین ۱۳۹۴
- ↑ جواد قربان پور، کتیبه ها تشنه نام تواند، ص۲۶ به نقل از مسائل جدید، ج۵
- ↑ تاریخ تحلیلی و سیاسی اسلام، علی اکبر حسنی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اوّل، ۱۳۷۹ ش، ج ۲، ص ۵۹.
پیوندها
- "بررسی شبهه ازدواج ام کلثوم با عمر"، سایت ولیعصر، بازیابی: ۲۳ فروردین ۱۳۹۴.
