فاضل جواد: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«جواد بن سعدالله کاظمی»''' معروف به '''«فاضل جواد»''' (متوفای ۱۰۶۵ قمری)، از علمای بزرگ [[شیعه]] در قرن یازدهم هجری و از شاگردان [[شیخ بهایی]] است. او اهل [[کاظمین]] بود و برای کسب علم به [[اصفهان]] مهاجرت کرد و پس از چندی نیز به مقام «[[شیخ الاسلام|شیخ‌الاسلامی]]» رسید. کتاب «[[مسالک الافهام الی آیات الاحکام (کتاب)|مسالک‌الأفهام فی شرح آیات‌الأحکام]]» از مهمترین آثار اوست. | |
| − | + | {{شناسنامه عالم | |
| − | + | ||نام کامل = جواد بن سعدالله کاظمی | |
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = | ||
| + | |زادگاه = [[کاظمین]] | ||
| + | |وفات = ۱۰۶۵ قمری | ||
| + | |مدفن = کاظمین | ||
| + | |اساتید = شیخ سعدالله کاظمی، [[شیخ بهایی]]،... | ||
| + | |شاگردان = امیر شمس‌الدین محمود حسینی کاظمی، محمد بن علی کاشانی عاملی، شیخ ابوالحسن علی کاظمی، شیخ شاهین،... | ||
| + | |آثار = [[مسالک الافهام الی آیات الاحکام (کتاب)|مسالک‌الأفهام فی شرح آیات‌الأحکام]]، رسالة فی اصول‌الدین، شرح الالفیه، غایة المأمول فی شرح زبدةالأصول، شرح خلاصة الحساب، شرح کتاب الدروس، الفوائد العلیة،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==ولادت و خاندان== | ||
| + | جواد کاظمی ملقب به شمس الدین و [[کنیه|مکنّی]] به ابوعبدالله و مشهور به «فاضل جواد»، در اواخر قرن دهم هجری در [[کاظمین]] در خانواده ای از اهل [[علم]] و [[تقوا]]، دیده به جهان گشود.<ref>مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، محمد جواد کاظمی، تهران، کتابفروشى مرتضوى، ۱۳۶۵ هـ ش، ص ۱۴</ref> پدرش شیخ سعدالله کاظمی از عالمان شهر کاظمین بود. او در کنار مرقد مطهر [[امام کاظم]] و [[امام جواد]]، علیهما السلام، به تدریس علوم حوزوی و تربیت مبلغان اسلامی اشتغال داشت. برادرش شیخ محمدالهادی نیز از عالمان کاظمین بود. برادرزاده اش شیخ ابوالحسن علی کاظمی از استادان [[حوزه علمیه|حوزه علمیه]] کاظمین بود که به فضل و کمال اشتهار داشت. | ||
| + | جدّش علامه شیخ محمدجواد، فرزند حاج علی اسدی کوفی، از شاعران بنام در عصر خویش بوده است.<ref>همان، ص ۱۴</ref> | ||
| + | [[آیت الله مرعشی نجفی]] رساله ای به نام «منهج الرشاد فی ترجمة الفاضل الجواد» نوشته است و در مقدمه کتاب «[[مسالک الافهام الی آیات الاحکام (کتاب)|مسالک الافهام]]» چاپ کرده و ایشان تصریح می کند که شرح حال نویسان تصریح کرده اند که در این خاندان، شاعران، فقیهان و عالمان بسیاری بوده اند.<ref>ر، ک : همان، ص ۳</ref> | ||
| − | == | + | ==تحصیل و استادان== |
| − | محمدجواد | + | محمدجواد کاظمی در اوان جوانی برای کسب علوم دینی و معارف اسلامی، وارد حوزه علمیه [[کاظمین]] شد. شرح حال نویسان جز پدر علامه فاضل جواد، کسی را به عنوان استاد آن بزرگوار در کاظمین بیان نکرده اند. وی، مقدمات علوم دینی، مانند [[ادبیات عرب]] و [[منطق]] و [[علم معانی|معانی]] و [[علم بیان|بیان]] و نیز بخشی از [[فقه]] و [[اصول فقه]] را نزد پدر بزرگوارش در کاظمین فراگرفت.<ref>مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص: ۱۴</ref> |
| + | رشد و تعالی حوزه علمیه [[اصفهان]] در زمان [[صفویه]]، به حدّ مطلوبی رسیده بود. حضور فقیهان و ادیبان و شاعران و فیلسوفان و مفسران [[قرآن کریم]] و دانشمندان دیگر در آن شهر، سبب شده بود که دانش پژوهان از سراسر جهان [[تشیع]]، به آن شهر رو آورند. فاضل جواد نیز که آوازه [[حوزه علمیه|حوزه علمیه]] اصفهان به گوش او نیز رسیده بود، راهی آن دیار شد و به تحصیلات عالی علوم دینی و انسانی پرداخت. پس از سال ها کوشش و تلاش در این راه، به حد کمال رسید و از بزرگان علم و [[اخلاق]] به شمار آمد.<ref>همان؛ ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، عبدالله افندی اصفهانی، قم، ۱۴۰۱ هجری قمری، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ج ۱، ص ۱۱۸ و...</ref> | ||
| − | + | سال هجرت فاضل جواد به اصفهان معلوم نیست، ولی با توجه به قرائنی می توان سال تقریبی سفر او به اصفهان را حدس زد: از جمله، سال وفات استادش [[شیخ بهایی]] در سال ۱۰۳۰ هجری قمری است. فاضل جواد از کسانی است که در اصفهان، ملازم این استاد بود و بر دیدگاه های استادش آگاهی پیدا کرد. این مسئله، دستِ کم مدتی حدود ده سال را طلب می کند. از این نکته به دست می آید که تاریخ سفر آن عالم ربانی به اصفهان، حدود سال ۱۰۲۰ هجری قمری است. بنابر این وی به مدت تقریبی ده سال در اصفهان و استرآباد که به آن اشاره خواهد شد، حضور داشته است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | فاضل جواد پس از سال ها تلاش و کوشش، از شاگردان ویژه شیخ بهایی شد. از این رو بیشترین همت خود را در شرح مبانی علمی و تبیین آثار آن استاد بزرگ، به کار برد و آثار فراوانی از خود در تبیین و شرح کتاب های شیخ بهایی به یادگار گذاشت.<ref>أعیان الشیعة، سید محسن امین، ج ۴، ص ۲۷۱؛ ریاض العلماء، ج ۱، ص ۱۱؛ موسوعه الفقهاء، جعفر سبحانی، ج ۱۲، ص ۶۵؛ امل الآمل، محمد بن حسن حر عاملی، ج ۱، ص ۵۸.</ref> او پس از آن که از نظر علمی و کمالات معنوی، به درجات عالی نایل آمد، از سوی شاه عباس صفوی به عنوان «[[شیخ الاسلام]]» و «قاضی» و «امام جمعه و مبین احکام و معارف دینی» به دیار استرآباد اعزام شد. | ||
| + | ==تدریس و شاگردان== | ||
| + | فاضل جواد، شاگردان و راویان چندانی نداشته است و یا دستِ کم نام بیشتر آنان، در تاریخ ثبت نشده است. آنان عبارت اند از: | ||
| − | + | *امیر شمس الدین محمود حسینی کاظمی: او از شیخ بهایی و فاضل جواد [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روایت گرفت. آثار به جا مانده از آن عالم بزرگوار عبارت است از: تقسیم الأخماس فی زمان الغیبة و وجوب إخراجها فی مصارفها؛ تفریج الکربة فی اثبات الرجعة؛ رسالة فی بقاء جسد الامام والنبی صلی الله علیه وآله فی قبورهم و عدم صعودهم بعد ثلاثة أیام.<ref>الذریعة الی تصانیف الشیعه، آقا بزرگ تهرانی، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ هجری قمری، ج ۴، ص ۳۸۸ و ج ۱۱، ص ۱۳۱ و ج ۲۱، ص ۳۹۳؛ أعیان الشیعة، ج ۱۰، ص ۱۰۹؛ مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، مطبعه الاداب، ۱۳۷۸ هجری قمری، ج ۱، ص ۱۱. </ref> | |
| − | |||
| + | * محمد بن علی کاشانی عاملی:<ref>مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص: ۱۵</ref> وی متوفای حدود ۱۰۹۸ هجری و نویسنده «التعلیقه علی تفسیر البیضاوی»<ref>تفسیر بیضاوی به نام انوار التنزیل و اسرار التاویل ازعبد الله بن عمر بن محمد بن على بیضاوى شیرازى از عالمان و مفسران قرن هفتم.</ref> است. | ||
| − | + | * شیخ ابوالحسن علی کاظمی: علامه کاظمی، از عالمان شهر کاظمین و برادرزاده فاضل جواد، از کسانی است که در کاظمین بیشترین بهره علمی را از استادش برد و به مراتب عالی علم و کمال رسید.<ref>مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص ۱۵</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | از | ||
| + | * شیخ شاهین: شیخ شاهین در سال ۱۰۴۴ هجری قمری کتاب مسالک الافهام را نزد استادش قرائت کرد و او در پایان قرائت، در ششم [[ذی الحجه|ذو الحجه]] همان سال، اجازه نامه ای به وی عطا کرد. در آن اجازه نامه وی را به شیخ اجل و فاضل کامل توصیف کرده است.<ref>الذریعة، ج ۲۰، ص ۳۷۷؛ موسوعه اصحاب الفقهاء، ج ۱۲، ص ۶۵</ref> | ||
| + | ==آثار و تألیفات== | ||
| + | شیخ فاضل جواد آثار ارزشمندی را در موضوعات گوناگون [[اصول فقه|اصولی]] و ادبی و [[عرفان|عرفانی]] و [[ریاضی]] و [[تفسیر قرآن|تفسیر]] نوشته که برخی از آنها از منابع مهم پژوهشی به شمار می آید: | ||
| − | + | ۱ـ شرح الالفیه: | |
| − | + | نام این اثر در [[امل الآمل]] و [[ریاض العلماء]]<ref>امل الآمل، ج ۱، ص ۵۸؛ ریاض العلماء، ج ۱، ص ۱۱۸</ref> آمده است و اطلاع دیگری از آن در دست نیست. | |
| + | ۲ـ غایة المأمول فی شرح زبدةالأصول: | ||
| + | این اثر، شرح [[زبدة الاصول (کتاب)|زبدة الاصول]] استادش [[شیخ بهایی]] و به سفارش او در اصفهان به نگارش درآمده است. این کتاب ارزشمند که به گونه نظم در قالب چهارده هزار [[بیت (شعر)|بیت]] است، هنوز چاپ نشده ولی در کتابخانه های معتبر، مانند [[کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی]] در [[قم]] به گونه [[نسخه خطی|خطی]] قابل دسترسی است.<ref>همان.</ref> | ||
| − | + | ۳ـ شرح خلاصة الحساب: | |
| − | + | خلاصة الحساب، یکی از عمیق ترین و فشرده ترین کتاب های [[ریاضی]] به شمار می رود که شیخ بهایی به رشته تحریر درآورده و شامل یک دوره ریاضیات سطح متوسط است. این کتاب حدود سه قرن به عنوان متن آموزشی حوزه های علوم دینی در [[نجف]] و [[اصفهان]] و [[مشهد]] و [[قم]] و برخی دیگر از مراکز علمی کشورهای اسلامی مورد استفاده بود. ده ها شرح و [[حاشیه]] بر آن نوشته شده است.<ref>ر،ک : کتابشناسی کتب درسی حوزه</ref> فاضل جواد هم بر آن شرحی نوشته است. | |
| − | + | نکته قابل توجه آن است که این شرح، به خواست خود شیخ بهایی تالیف شده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ۴ـ شرح کتاب الدروس: | ||
| + | این اثر، شرح کتاب [[الدروس الشرعية فى فقه الامامية (کتاب)|الدروس الشرعیه فی الفقه الامامیه]] از آثار [[شهید اول]] است. این اثر، ناتمام و هنوز چاپ نشده است. | ||
| − | + | ۵ـ الفوائد العلیة فی شرح رسالة الجعفریّة:<ref>امل الآمل، ج ۱، ص ۵۸</ref> | |
| − | + | رسالة الجعفریه، اثر ارزشمند [[محقق کرکی]] است. این رساله همراه رساله های دیگر محقق کرکی، به نام رسائل کرکی با همت شیخ محمد حسّون در دو جلد چاپ شده است. | |
| − | + | فاضل جواد در اثری مستقل، رساله جعفریه محقق کرکی را ـ که فقه استدلالی با موضوع [[نماز]] است ـ شرح کرده است.<ref>ریاض العلماء، ج ۱، ص ۱۱</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ۶ـ المواسعة و المضایقة: این اثر فقهی و در موضوع نمازهای قضا است. | ||
| − | + | ۷ـ شرح الصحیفة الأسطرلابیة | |
| − | + | این کتاب در موضوع [[علم هیئت]] و شناخت ستارگان، مطالب عمیق و خواندنی دارد. علامه حرزالدین می گوید: «من، نسخه ای خطی از این اثر را در کتابخانه ادیب گرانقدر شیخ سلمان بن محمد فلاحی دورقی دیده ام و از روی آن نسخه برداری کرده ام.».<ref>معارف الرجال، ج ۱، ص ۱۸۴</ref> | |
| − | شرح | + | این رساله، به ضمیمه کتاب شرح خلاصه الحساب به چاپ رسیده است.<ref>الذریعه، ج ۱۳، ص ۳۶۱</ref> |
| + | ۸ـ شرح تشریح الأفلاک اثر شیخ بهایی: در موضوع علم هیئت و ستارگان است. | ||
| − | + | ۹ـ شرح رسالة فی نسبة تضاریس الأرض: | |
| − | علامه فاضل جواد | + | شیخ بهایی در جغرافیا آثار گوناگونی دارد که معروف ترین آنها «تضاریس الارض» یا «رساله فی کرویة الارض» است که علامه فاضل جواد آن را شرح کرده است. |
| − | |||
| + | ۱۰ـ شرح رسالة طهارة أهل الکتاب اثر شیخ بهایی | ||
| − | + | ۱۱ـ شرح [[صمدیه (کتاب)|رسالة الصمدیّة فی النحو]] اثر شیخ بهایی | |
| − | |||
| − | |||
| + | ۱۲ـ توضیحات لمشکلات کتاب الکشکول اثر شیخ بهایی | ||
| − | + | ۱۳ـ شرح بعض المعمّیات و الألغاز: این اثر در تبیین و توضیح معمّاها و لغزهایی است که شیخ بهایی ابداع کرده اند. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ۱۴ـ شرح کتاب سرخاب فی علم الرمل | ||
| + | ۱۵ـ شرح الضوابط الرجالیّة از شیخ بهایی | ||
| − | + | ۱۶ـ شرح مشیخة الفقیه از [[شیخ صدوق]] متوفای ۳۸۱ قمری | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ۱۷ـ تعلیقه على خلاصة الرجال از [[علامه حلی]] متوفای ۷۲۶ قمری | ||
| − | + | ۱۸ـ تعلیقه على أصول الکافی و فروعه از [[شیخ کلینی|محمد بن یعقوب کلینی]] متوفای ۳۲۹ قمری | |
| − | |||
| − | |||
| + | ۱۹ـ تعلیقه على [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]] از [[شیخ صدوق|صدوق]] | ||
| − | + | ۲۰ـ تعلیقه علی شرح الفصوص فی العرفان. | |
| − | |||
| − | |||
| + | ۲۱ـ کشف اصول الدین: | ||
| + | این اثر، شرح نهج المسترشدین [[علامه حلی]] متوفای ۷۲۶ قمری است که در نهم [[ماه ربیع الاول|ربیع الاول]] سال ۱۰۲۹ قمری در کاظمین به نگارش درآمده است. | ||
| − | + | ۲۲ـ رسالة فی اصول الدین.<ref>طبقات مفسران شیعه، عقیقی بخشایشی، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۷۳ هجری شمسی، ج ۳، ش ۳۳۶</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ۲۳ـ [[مسالک الافهام الی آیات الاحکام (کتاب)|مسالک الأفهام فی شرح آیات الأحکام]]: | ||
| + | این کتاب، [[تفسیر قرآن|تفسیر]] آیاتى از [[قرآن|قرآن کریم]] با عنوان «[[آیات الاحکام]]» است که در آنها [[احکام شرعی|احکام]] فقهى آمده است. | ||
| + | ==از نگاه عالمان== | ||
| + | بزرگان علم و کمال از جایگاه علمی شیخ محمدجواد کاظمی به عظمت و بزرگی یاد کرده اند و به زوایای آگاهی های فراوان او، با دیده تحسین نگریسته اند: | ||
| + | *[[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|آیت الله مرعشی نجفی]]، او را چنین می ستاید: «او دانشمندی آگاه در همه دانش های اسلامی است. او در دانش های [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] و [[تفسیر]] و [[ادبیات عرب|ادبیات]]، مهارت کامل دارد. قهرمان نویسندگی و جلودار لشکر تصنیف است. او در علامه بودن در دانش های گوناگون شبیه و مانند استادش شیخ بهایی است... ».<ref>مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص ۴</ref> | ||
| + | *[[میرزا عبدالله افندی|ملا عبدالله افندی اصفهانی]] (متوفای ۱۱۳۰ قمری) از او با اوصافی مانند عالمی فاضل و پژوهنده ای جلیل القدر یاد می کند.<ref>ریاض العلماء، ج ۱، ص ۱۱۸</ref> | ||
| + | *نویسنده [[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الأدب]] می گوید: «جواد بن سعید، یا سعدالله بن جواد بغدادی کاظمى، عالمی است فاضل، محققی جلیل القدر از معتمدین علماى قرن یازدهم هجری که آگاه به فروع و أصول، جامع معقول و منقول بود. در فقه و أصول و معقول و منقول و تفسیر و ریاضى و دیگر علوم متداول، تحقیقات ناب داشت، حافظه ای قوی و در درک مطالب توانا، و تمامى اوقات او در اشتغالات علمی مصروف می شد».<ref>ریحانة الأدب، محمد علی مدرس، تبریز، انتشارات خیام، ج ۴، ص ۲۸۰</ref> | ||
| + | *شیخ محمد حرزالدین از شرح حال نویسان معاصر، درباره او می گوید: «فاضل جواد بغدادی عالم جلیل القدر، دارای فضل فراوان، دقت نظر و تحقیق در علوم عقلی و نقلی، از شاگردان شیخ بهایی است».<ref>معارف الرجال، محمد حرز الدین، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ هجری قمری، ج ۱، ص ۱۸۴</ref> | ||
| + | *گروهی از دانشمندان مانند [[شیخ طبرسی|علامه طبرسی]] و [[آیت الله سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خوئی]] نیز او را فاضل و عالم و پژوهنده ای والامقام معرفی می کنند.<ref>معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم خوئی، ج ۵، ص ۱۴۸؛ تفسیر جوامع الجامع، علامه طبرسی، ج ۱، ص ۱۶؛أمل الآمل، ج ۲،ص ۵۷ و...</ref> | ||
| − | == | + | ==وفات== |
| − | + | علامه فاضل جواد، بنابر پژوهش نویسنده [[اعیان الشیعه]]، در سال ۱۰۶۵ قمری دار فانی را وداع گفته است.<ref>اعیان الشیعه، ج ۴، ص۲۷۱</ref> از گفتار شرح حال نویسان به دست می آید که وی در [[اصفهان]] فوت کرده است و سپس پیکر مطهر او را به [[کاظمین]] انتقال داده اند. مدفن او در آن مکان مقدس نیز نامعلوم است.<ref>مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص۱۷</ref> | |
| + | ==پانویس== | ||
| + | {{پانویس}} | ||
| + | ==منابع== | ||
| + | *[http://nbo.ir/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%84-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF__a-434.aspx "محمد جواد کاظمی (فاضل جواد)"، سایت فرهیختگان تمدن شیعی]، نویسنده: علی کرجی، بازیابی: ۲۰ اسفند ۱۳۹۸. | ||
[[رده:علمای قرن یازدهم]] | [[رده:علمای قرن یازدهم]] | ||
| + | [[رده:علماء شیعه]] | ||
| + | [[رده:فقیهان]][[رده:اصولیون]][[رده:مفسرین قرآن]][[رده:ادیبان]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۱
«جواد بن سعدالله کاظمی» معروف به «فاضل جواد» (متوفای ۱۰۶۵ قمری)، از علمای بزرگ شیعه در قرن یازدهم هجری و از شاگردان شیخ بهایی است. او اهل کاظمین بود و برای کسب علم به اصفهان مهاجرت کرد و پس از چندی نیز به مقام «شیخ‌الاسلامی» رسید. کتاب «مسالک‌الأفهام فی شرح آیات‌الأحکام» از مهمترین آثار اوست.
| نام کامل | جواد بن سعدالله کاظمی |
| زادگاه | کاظمین |
| وفات | ۱۰۶۵ قمری |
| مدفن | کاظمین |
|
| |
| اساتید |
شیخ سعدالله کاظمی، شیخ بهایی،... |
| شاگردان |
امیر شمس‌الدین محمود حسینی کاظمی، محمد بن علی کاشانی عاملی، شیخ ابوالحسن علی کاظمی، شیخ شاهین،... |
| آثار |
مسالک‌الأفهام فی شرح آیات‌الأحکام، رسالة فی اصول‌الدین، شرح الالفیه، غایة المأمول فی شرح زبدةالأصول، شرح خلاصة الحساب، شرح کتاب الدروس، الفوائد العلیة،... |
محتویات
ولادت و خاندان
جواد کاظمی ملقب به شمس الدین و مکنّی به ابوعبدالله و مشهور به «فاضل جواد»، در اواخر قرن دهم هجری در کاظمین در خانواده ای از اهل علم و تقوا، دیده به جهان گشود.[۱] پدرش شیخ سعدالله کاظمی از عالمان شهر کاظمین بود. او در کنار مرقد مطهر امام کاظم و امام جواد، علیهما السلام، به تدریس علوم حوزوی و تربیت مبلغان اسلامی اشتغال داشت. برادرش شیخ محمدالهادی نیز از عالمان کاظمین بود. برادرزاده اش شیخ ابوالحسن علی کاظمی از استادان حوزه علمیه کاظمین بود که به فضل و کمال اشتهار داشت. جدّش علامه شیخ محمدجواد، فرزند حاج علی اسدی کوفی، از شاعران بنام در عصر خویش بوده است.[۲]
آیت الله مرعشی نجفی رساله ای به نام «منهج الرشاد فی ترجمة الفاضل الجواد» نوشته است و در مقدمه کتاب «مسالک الافهام» چاپ کرده و ایشان تصریح می کند که شرح حال نویسان تصریح کرده اند که در این خاندان، شاعران، فقیهان و عالمان بسیاری بوده اند.[۳]
تحصیل و استادان
محمدجواد کاظمی در اوان جوانی برای کسب علوم دینی و معارف اسلامی، وارد حوزه علمیه کاظمین شد. شرح حال نویسان جز پدر علامه فاضل جواد، کسی را به عنوان استاد آن بزرگوار در کاظمین بیان نکرده اند. وی، مقدمات علوم دینی، مانند ادبیات عرب و منطق و معانی و بیان و نیز بخشی از فقه و اصول فقه را نزد پدر بزرگوارش در کاظمین فراگرفت.[۴]
رشد و تعالی حوزه علمیه اصفهان در زمان صفویه، به حدّ مطلوبی رسیده بود. حضور فقیهان و ادیبان و شاعران و فیلسوفان و مفسران قرآن کریم و دانشمندان دیگر در آن شهر، سبب شده بود که دانش پژوهان از سراسر جهان تشیع، به آن شهر رو آورند. فاضل جواد نیز که آوازه حوزه علمیه اصفهان به گوش او نیز رسیده بود، راهی آن دیار شد و به تحصیلات عالی علوم دینی و انسانی پرداخت. پس از سال ها کوشش و تلاش در این راه، به حد کمال رسید و از بزرگان علم و اخلاق به شمار آمد.[۵]
سال هجرت فاضل جواد به اصفهان معلوم نیست، ولی با توجه به قرائنی می توان سال تقریبی سفر او به اصفهان را حدس زد: از جمله، سال وفات استادش شیخ بهایی در سال ۱۰۳۰ هجری قمری است. فاضل جواد از کسانی است که در اصفهان، ملازم این استاد بود و بر دیدگاه های استادش آگاهی پیدا کرد. این مسئله، دستِ کم مدتی حدود ده سال را طلب می کند. از این نکته به دست می آید که تاریخ سفر آن عالم ربانی به اصفهان، حدود سال ۱۰۲۰ هجری قمری است. بنابر این وی به مدت تقریبی ده سال در اصفهان و استرآباد که به آن اشاره خواهد شد، حضور داشته است.
فاضل جواد پس از سال ها تلاش و کوشش، از شاگردان ویژه شیخ بهایی شد. از این رو بیشترین همت خود را در شرح مبانی علمی و تبیین آثار آن استاد بزرگ، به کار برد و آثار فراوانی از خود در تبیین و شرح کتاب های شیخ بهایی به یادگار گذاشت.[۶] او پس از آن که از نظر علمی و کمالات معنوی، به درجات عالی نایل آمد، از سوی شاه عباس صفوی به عنوان «شیخ الاسلام» و «قاضی» و «امام جمعه و مبین احکام و معارف دینی» به دیار استرآباد اعزام شد.
تدریس و شاگردان
فاضل جواد، شاگردان و راویان چندانی نداشته است و یا دستِ کم نام بیشتر آنان، در تاریخ ثبت نشده است. آنان عبارت اند از:
- امیر شمس الدین محمود حسینی کاظمی: او از شیخ بهایی و فاضل جواد اجازه روایت گرفت. آثار به جا مانده از آن عالم بزرگوار عبارت است از: تقسیم الأخماس فی زمان الغیبة و وجوب إخراجها فی مصارفها؛ تفریج الکربة فی اثبات الرجعة؛ رسالة فی بقاء جسد الامام والنبی صلی الله علیه وآله فی قبورهم و عدم صعودهم بعد ثلاثة أیام.[۷]
- محمد بن علی کاشانی عاملی:[۸] وی متوفای حدود ۱۰۹۸ هجری و نویسنده «التعلیقه علی تفسیر البیضاوی»[۹] است.
- شیخ ابوالحسن علی کاظمی: علامه کاظمی، از عالمان شهر کاظمین و برادرزاده فاضل جواد، از کسانی است که در کاظمین بیشترین بهره علمی را از استادش برد و به مراتب عالی علم و کمال رسید.[۱۰]
- شیخ شاهین: شیخ شاهین در سال ۱۰۴۴ هجری قمری کتاب مسالک الافهام را نزد استادش قرائت کرد و او در پایان قرائت، در ششم ذو الحجه همان سال، اجازه نامه ای به وی عطا کرد. در آن اجازه نامه وی را به شیخ اجل و فاضل کامل توصیف کرده است.[۱۱]
آثار و تألیفات
شیخ فاضل جواد آثار ارزشمندی را در موضوعات گوناگون اصولی و ادبی و عرفانی و ریاضی و تفسیر نوشته که برخی از آنها از منابع مهم پژوهشی به شمار می آید:
۱ـ شرح الالفیه: نام این اثر در امل الآمل و ریاض العلماء[۱۲] آمده است و اطلاع دیگری از آن در دست نیست.
۲ـ غایة المأمول فی شرح زبدةالأصول: این اثر، شرح زبدة الاصول استادش شیخ بهایی و به سفارش او در اصفهان به نگارش درآمده است. این کتاب ارزشمند که به گونه نظم در قالب چهارده هزار بیت است، هنوز چاپ نشده ولی در کتابخانه های معتبر، مانند کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در قم به گونه خطی قابل دسترسی است.[۱۳]
۳ـ شرح خلاصة الحساب: خلاصة الحساب، یکی از عمیق ترین و فشرده ترین کتاب های ریاضی به شمار می رود که شیخ بهایی به رشته تحریر درآورده و شامل یک دوره ریاضیات سطح متوسط است. این کتاب حدود سه قرن به عنوان متن آموزشی حوزه های علوم دینی در نجف و اصفهان و مشهد و قم و برخی دیگر از مراکز علمی کشورهای اسلامی مورد استفاده بود. ده ها شرح و حاشیه بر آن نوشته شده است.[۱۴] فاضل جواد هم بر آن شرحی نوشته است. نکته قابل توجه آن است که این شرح، به خواست خود شیخ بهایی تالیف شده است.
۴ـ شرح کتاب الدروس: این اثر، شرح کتاب الدروس الشرعیه فی الفقه الامامیه از آثار شهید اول است. این اثر، ناتمام و هنوز چاپ نشده است.
۵ـ الفوائد العلیة فی شرح رسالة الجعفریّة:[۱۵] رسالة الجعفریه، اثر ارزشمند محقق کرکی است. این رساله همراه رساله های دیگر محقق کرکی، به نام رسائل کرکی با همت شیخ محمد حسّون در دو جلد چاپ شده است. فاضل جواد در اثری مستقل، رساله جعفریه محقق کرکی را ـ که فقه استدلالی با موضوع نماز است ـ شرح کرده است.[۱۶]
۶ـ المواسعة و المضایقة: این اثر فقهی و در موضوع نمازهای قضا است.
۷ـ شرح الصحیفة الأسطرلابیة این کتاب در موضوع علم هیئت و شناخت ستارگان، مطالب عمیق و خواندنی دارد. علامه حرزالدین می گوید: «من، نسخه ای خطی از این اثر را در کتابخانه ادیب گرانقدر شیخ سلمان بن محمد فلاحی دورقی دیده ام و از روی آن نسخه برداری کرده ام.».[۱۷] این رساله، به ضمیمه کتاب شرح خلاصه الحساب به چاپ رسیده است.[۱۸]
۸ـ شرح تشریح الأفلاک اثر شیخ بهایی: در موضوع علم هیئت و ستارگان است.
۹ـ شرح رسالة فی نسبة تضاریس الأرض: شیخ بهایی در جغرافیا آثار گوناگونی دارد که معروف ترین آنها «تضاریس الارض» یا «رساله فی کرویة الارض» است که علامه فاضل جواد آن را شرح کرده است.
۱۰ـ شرح رسالة طهارة أهل الکتاب اثر شیخ بهایی
۱۱ـ شرح رسالة الصمدیّة فی النحو اثر شیخ بهایی
۱۲ـ توضیحات لمشکلات کتاب الکشکول اثر شیخ بهایی
۱۳ـ شرح بعض المعمّیات و الألغاز: این اثر در تبیین و توضیح معمّاها و لغزهایی است که شیخ بهایی ابداع کرده اند.
۱۴ـ شرح کتاب سرخاب فی علم الرمل
۱۵ـ شرح الضوابط الرجالیّة از شیخ بهایی
۱۶ـ شرح مشیخة الفقیه از شیخ صدوق متوفای ۳۸۱ قمری
۱۷ـ تعلیقه على خلاصة الرجال از علامه حلی متوفای ۷۲۶ قمری
۱۸ـ تعلیقه على أصول الکافی و فروعه از محمد بن یعقوب کلینی متوفای ۳۲۹ قمری
۱۹ـ تعلیقه على من لایحضره الفقیه از صدوق
۲۰ـ تعلیقه علی شرح الفصوص فی العرفان.
۲۱ـ کشف اصول الدین: این اثر، شرح نهج المسترشدین علامه حلی متوفای ۷۲۶ قمری است که در نهم ربیع الاول سال ۱۰۲۹ قمری در کاظمین به نگارش درآمده است.
۲۲ـ رسالة فی اصول الدین.[۱۹]
۲۳ـ مسالک الأفهام فی شرح آیات الأحکام: این کتاب، تفسیر آیاتى از قرآن کریم با عنوان «آیات الاحکام» است که در آنها احکام فقهى آمده است.
از نگاه عالمان
بزرگان علم و کمال از جایگاه علمی شیخ محمدجواد کاظمی به عظمت و بزرگی یاد کرده اند و به زوایای آگاهی های فراوان او، با دیده تحسین نگریسته اند:
- آیت الله مرعشی نجفی، او را چنین می ستاید: «او دانشمندی آگاه در همه دانش های اسلامی است. او در دانش های فقه و اصول و تفسیر و ادبیات، مهارت کامل دارد. قهرمان نویسندگی و جلودار لشکر تصنیف است. او در علامه بودن در دانش های گوناگون شبیه و مانند استادش شیخ بهایی است... ».[۲۰]
- ملا عبدالله افندی اصفهانی (متوفای ۱۱۳۰ قمری) از او با اوصافی مانند عالمی فاضل و پژوهنده ای جلیل القدر یاد می کند.[۲۱]
- نویسنده ریحانة الأدب می گوید: «جواد بن سعید، یا سعدالله بن جواد بغدادی کاظمى، عالمی است فاضل، محققی جلیل القدر از معتمدین علماى قرن یازدهم هجری که آگاه به فروع و أصول، جامع معقول و منقول بود. در فقه و أصول و معقول و منقول و تفسیر و ریاضى و دیگر علوم متداول، تحقیقات ناب داشت، حافظه ای قوی و در درک مطالب توانا، و تمامى اوقات او در اشتغالات علمی مصروف می شد».[۲۲]
- شیخ محمد حرزالدین از شرح حال نویسان معاصر، درباره او می گوید: «فاضل جواد بغدادی عالم جلیل القدر، دارای فضل فراوان، دقت نظر و تحقیق در علوم عقلی و نقلی، از شاگردان شیخ بهایی است».[۲۳]
- گروهی از دانشمندان مانند علامه طبرسی و آیت الله خوئی نیز او را فاضل و عالم و پژوهنده ای والامقام معرفی می کنند.[۲۴]
وفات
علامه فاضل جواد، بنابر پژوهش نویسنده اعیان الشیعه، در سال ۱۰۶۵ قمری دار فانی را وداع گفته است.[۲۵] از گفتار شرح حال نویسان به دست می آید که وی در اصفهان فوت کرده است و سپس پیکر مطهر او را به کاظمین انتقال داده اند. مدفن او در آن مکان مقدس نیز نامعلوم است.[۲۶]
پانویس
- ↑ مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، محمد جواد کاظمی، تهران، کتابفروشى مرتضوى، ۱۳۶۵ هـ ش، ص ۱۴
- ↑ همان، ص ۱۴
- ↑ ر، ک : همان، ص ۳
- ↑ مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص: ۱۴
- ↑ همان؛ ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، عبدالله افندی اصفهانی، قم، ۱۴۰۱ هجری قمری، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ج ۱، ص ۱۱۸ و...
- ↑ أعیان الشیعة، سید محسن امین، ج ۴، ص ۲۷۱؛ ریاض العلماء، ج ۱، ص ۱۱؛ موسوعه الفقهاء، جعفر سبحانی، ج ۱۲، ص ۶۵؛ امل الآمل، محمد بن حسن حر عاملی، ج ۱، ص ۵۸.
- ↑ الذریعة الی تصانیف الشیعه، آقا بزرگ تهرانی، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ هجری قمری، ج ۴، ص ۳۸۸ و ج ۱۱، ص ۱۳۱ و ج ۲۱، ص ۳۹۳؛ أعیان الشیعة، ج ۱۰، ص ۱۰۹؛ مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، مطبعه الاداب، ۱۳۷۸ هجری قمری، ج ۱، ص ۱۱.
- ↑ مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص: ۱۵
- ↑ تفسیر بیضاوی به نام انوار التنزیل و اسرار التاویل ازعبد الله بن عمر بن محمد بن على بیضاوى شیرازى از عالمان و مفسران قرن هفتم.
- ↑ مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص ۱۵
- ↑ الذریعة، ج ۲۰، ص ۳۷۷؛ موسوعه اصحاب الفقهاء، ج ۱۲، ص ۶۵
- ↑ امل الآمل، ج ۱، ص ۵۸؛ ریاض العلماء، ج ۱، ص ۱۱۸
- ↑ همان.
- ↑ ر،ک : کتابشناسی کتب درسی حوزه
- ↑ امل الآمل، ج ۱، ص ۵۸
- ↑ ریاض العلماء، ج ۱، ص ۱۱
- ↑ معارف الرجال، ج ۱، ص ۱۸۴
- ↑ الذریعه، ج ۱۳، ص ۳۶۱
- ↑ طبقات مفسران شیعه، عقیقی بخشایشی، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۷۳ هجری شمسی، ج ۳، ش ۳۳۶
- ↑ مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص ۴
- ↑ ریاض العلماء، ج ۱، ص ۱۱۸
- ↑ ریحانة الأدب، محمد علی مدرس، تبریز، انتشارات خیام، ج ۴، ص ۲۸۰
- ↑ معارف الرجال، محمد حرز الدین، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ هجری قمری، ج ۱، ص ۱۸۴
- ↑ معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم خوئی، ج ۵، ص ۱۴۸؛ تفسیر جوامع الجامع، علامه طبرسی، ج ۱، ص ۱۶؛أمل الآمل، ج ۲،ص ۵۷ و...
- ↑ اعیان الشیعه، ج ۴، ص۲۷۱
- ↑ مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص۱۷
منابع
- "محمد جواد کاظمی (فاضل جواد)"، سایت فرهیختگان تمدن شیعی، نویسنده: علی کرجی، بازیابی: ۲۰ اسفند ۱۳۹۸.
