آیه 92 سوره انعام: تفاوت بین نسخه‌ها
| سطر ۲۱۳: | سطر ۲۱۳: | ||
*[[برگزیده تفسیر نمونه]]، [[ناصر مکارم شیرازی]] و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش | *[[برگزیده تفسیر نمونه]]، [[ناصر مکارم شیرازی]] و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش | ||
*[[تفسیر راهنما]]، [[علی اکبر هاشمی رفسنجانی]]، [[قم]]:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم | *[[تفسیر راهنما]]، [[علی اکبر هاشمی رفسنجانی]]، [[قم]]:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم | ||
| + | |||
| + | ==عکس نوشته ها== | ||
| + | [[پرونده:Quran 6-92.jpg|400px|thumb|center|طرح از موسسه اهل بیت علیهم السلام - ([[:رده:عکس نوشته های قرآنی موسسه اهل البیت|سایر عکس نوشته های این موسسه]])]] | ||
[[رده:آیات سوره انعام]] | [[رده:آیات سوره انعام]] | ||
[[رده:ترجمه و تفسیر آیات قرآن]] | [[رده:ترجمه و تفسیر آیات قرآن]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۰ دسامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۰۲
| <<91 | آیه 92 سوره انعام | 93>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
و این (قرآن) کتابی است که ما فرستادیم با خیر و برکت بسیار و گواه صدق سایر کتب آسمانی که در مقابل اوست (تا مردم را به پاداش الهی مژده دهی) و تا خلق را از اهل مکه و هر که به اطراف آن است بیم دهی. و آنان که به آخرت ایمان آوردند به این کتاب نیز ایمان خواهند آورد و آنها (اوقات) نمازشان را محافظت می‌نمایند.
و این [قرآن] کتابی است پرفایده، که ما آن را نازل کردیم، تصدیق کننده کتاب های آسمانی پیش از خود است، و [نزولش] برای این است که مردم مکه و کسانی را که پیرامون آنند بیم دهی؛ و آنان که به آخرت ایمان دارند به آن ایمان می آورند، و آنان همواره بر نمازشان محافظت می کنند.
و اين خجسته‌كتابى است كه ما آن را فرو فرستاديم، [و] كتابهايى را كه پيش از آن آمده تصديق مى‌كند. و براى اينكه [مردم]ام‌القرى [=مكّه] و كسانى را كه پيرامون آنند هشدار دهى. و كسانى كه به آخرت ايمان مى‌آورند، به آن [قرآن نيز] ايمان مى‌آورند، و آنان بر نمازهاى خود مراقبت مى‌كنند.
اين است كتابى مبارك كه نازل كرده‌ايم، تصديق كننده چيزى است كه پيش از آن نازل شده است. تا با آن مردم اُمّ القُرى و مردم اطرافش را بيم دهى. كسانى كه به روز قيامت ايمان دارند به آن نيز ايمان دارند. اينان مراقب نمازهاى خويشند.
و این کتابی است که ما آن را نازل کردیم؛ کتابی است پربرکت، که آنچه را پیش از آن آمده، تصدیق می‌کند؛ (آن را فرستادیم تا مردم را به پاداشهای الهی، بشارت دهی،) و تا (اهل) امّ‌القری [= مکّه] و کسانی را که گرد آن هستند، بترسانی! (یقین بدان) آنها که به آخرت ایمان دارند، به آن ایمان می‌آورند؛ و بر نمازهای خویش، مراقبت می کنند!
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
مبارك: با فائده. بركت به معنى فائده ثابت است. اصل آن: نمو، زيادت و ثبات و غيره است.
ام القرآى: ام: مادر و ريشه. قرى، جمع قريه. مراد از ام القرى، مكه است.[۱]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ «92»
و اين مبارك كتابى است كه نازل كرده‌ايم، تصديق كننده آنچه (از كتب آسمانى) كه پيش از آن آمده است، (تا مردم را به پاداش‌هاى الهى مژده دهى) و اهل مكّه و كسانى را كه اطراف آن هستند هشدار دهى و (البتّه) آنان كه به آخرت ايمان دارند به آن (قرآن) نيز ايمان خواهند آورد و همانها بر نمازهاى خود محافظت دارند.
نکته ها
در اين آيه، «لِتُنْذِرَ» همراه با واو آمده است، «وَ لِتُنْذِرَ» شايد اشاره به اين باشد كه قرآن، غير از انذار، هدف‌هاى ديگرى نيز دارد.
پیام ها
1- قرآن، در بردارنده‌ى همه بركات است. (همچون: هدايت، عبرت، شفا، رشد، عزّت) «مُبارَكٌ»
جلد 2 - صفحه 510
2- قرآن، هماهنگ با كتاب‌هاى آسمانى ديگر و تصديق كننده آنهاست و اين نشانه‌ى وحدت هدف و الهى بودن آنهاست. «مُصَدِّقُ»
3- در تبليغ بايد از امّ‌القرى و مراكز مهم شروع كرد و سپس به اطراف پرداخت. «لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها»
4- عقيده به قرآن و قيامت، در كنار هم است. «يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ»
5- روشن‌ترين مظهر ايمان، نماز است. «عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ»
6- ايمان به آخرت، از عوامل مراقبت بر نماز است. يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ ... عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ (92)
بعد از احتجاج به انزال تورات بر موسى، اعلام فرمايد طريق قرآن را:
وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ: و اين قرآن كتابى است نازل كرده‌ايم آن را بسيار فايده و با بركت و پسنديده، همچنين كسى كه متابعت قرآن و احكام آن نمايد ممدوح و با ميمنت است. مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ: تصديق كننده است اين قرآن آنچه پيش از او بوده از كتب تورات و انجيل و غيره، يعنى موافق آن است در توحيد و اصول دين. و يا شهادت دهنده باشد بر حقيقت آن.
تبصره- در تسميه قرآن به مبارك چند وجه است: 1- آنكه ممدوح و قرائت آن خير و عمل به آن خير و هر كه متمسك به آن مى‌شود به فوز رستگارى
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 330
مى‌رسد. 2- ثابت است در آنچه موجب تعظيم و تكريم آن است دائما. 3- قرآن مبارك است، زيرا حاوى خير و متضمن علم اولين و آخرين، و مغفرت گناهان و مبين حلال و حرام. 4- بركت به معنى زيادتى، يعنى قرآن زيادتى بيان است بر آنچه در كتب مقدمه باشد، چه قرآن ناسخ كتب و هيچ كتابى ناسخ آن نخواهد بود.
وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها: انزال قرآن نموديم تا بترسانى تو اهل مكه و هر كه حوالى و اطراف مكه‌اند، يعنى مجموع مشرق و مغرب، زيرا قرى جمع قريه و اشتقاق از قرى به معنى جمع؛ پس هر جا كه مردمان مجتمع شوند از شهر و ده آن را قريه گويند، و مكه را ام القرى به جهت آنكه تمام زمين از تحت آن منبسط ساخته. يا آنكه قبله اهل قرى است، و مجمع ايشان در وقت حج و اعظم قرى در عظم منزلت و اقدم آن در مسكن وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ: و آن كسانى كه ايمان آورند به آخرت ايمان مى‌آورند به قرآن يا پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله چه تصديق آخرت موجب خوف عاقبت، و خوف منجر به فكر تا آنكه فكر او منتهى مى‌شود به علم به نجات بوسيله متابعت حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و قرآن وَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ: و مؤمنين به كتاب يا پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله بر نمازهاى خود محافظت مى‌كنند. تخصيص صلاة به جهت آنكه عماد دين و علم و ايمان است. در مجمع «1» فرمايد آيه شريفه دلالت دارد بر آنكه مؤمن را جايز نيست كه ايمان به بعضى از واجبات آورد دون بعضى. و نيز دال است بر عظم قدر نماز و منزلت آن، به جهت اختصاص به ذكر از ميان فرائض و تنبيه بر آنكه هر كه مصدق پيغمبر و قيامت باشد، اخلال به نماز نكند و ترك آن ننمايد.
در جامع الاخبار- از حضرت نبوى صلّى اللّه عليه و آله: حافظوا على الصّلوات الخمس فانّ اللّه تبارك و تعالى اذا كان يوم القيامة يأتى العبد فاوّل شى‌ء يسئل عنه الصّلوة فان جاءها تاما و الّا زخّ به فى النّار. فرمود رسول اكرم
«1» مجمع البيان، ج 2 ص 334.
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 331
صلّى اللّه عليه و آله: محافظت كنيد آداب و شرايط نماز پنجگانه را. پس بتحقيق روز قيامت خداوند تعالى بنده را به محضر حساب، و اول چيزى كه سؤال فرمايد نماز است، پس اگر بجا آورده باشد تام و كامل، رها شود؛ و گر نه انداخته شود در آتش. «1» و نيز فرمود: اوّل ما يحاسب العبد الصّلوة. «2»
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ (92)
ترجمه
و اين كتابى است كه فرستاديم آنرا مبارك است تصديق كننده آنچيزى است كه در پيش روى آن است و براى آنكه بترسانى اهل مكه و كسانيرا كه در اطراف آنند و كسانيكه ايمان مى‌آورند بآخرت ايمان آورند بآن و ايشان بر نمازشان محافظت مينمايند.
تفسير
خداوند پس از اثبات اصل رسالت و كتاب بنحو كلّى در آيه سابقه اثبات رسالت خاصه و كتاب خاص را فرمود باين تقريب كه اين كتابى است كه فرستاديم ما آنرا كه مبارك است يعنى عمل بآن موجب سعادت دنيا و آخرت است و در آن علم اوّلين و آخرين جمع است و ناسخ و مبيّن كتب سابقه است و مصدّق آنها است بشهادت بر حقيّتشان
جلد 2 صفحه 352
و بانطباق با اوصافيكه در آنكتب براى اين كتاب و آورنده آن ذكر شده است پس خود مصدّق خود و غير خود است و بنظر حقير ممكن است مراد از مصدق الذى بين يديه اين باشد كه مصدق بين الدفتين است چون قرآن معجزه باقيه است پس هميشه خود مصدق خود است و حاجت بمصدق ديگرى ندارد بلكه اثبات نبوت خاصه بآن ميشود ولى مفسرين معنى اول را ذكر نموده‌اند و خلاصه آنكه اين كتاب كه مصدق خود و كتب انبياء سلف و آورنده خود است براى بركت و مزيد انتفاع مردم نازل شده است و براى آنكه انذار كنى تو يا آنكتاب چون و لينذر بيا نيز قرائت شده است اهل شهر مكه و كسانيرا كه در اطراف آن وجود دارند و بايد بجانب آن نماز بگذارند و بزيارت كعبه بيايند و گرد آن طواف نمايند يعنى اهل عالم را از معصيت خدا و اينكه مكه را ام القرى ناميده‌اند قمى ره فرموده براى آنستكه اول بقعه است كه خدا خلق فرمود آنرا از زمين و بعضى گفته‌اند براى آنكه خداوند گسترد زمين را از زير آن پس ساير بلاد گويا آنكه از آن بوجود آمده‌اند و اصل همه او است و بهمين لحاظ خداوند هم از آن شهر باين كنيه تعبير فرموده است تا فضيلتش معلوم شود و توهم نشود كه دعوت نبىّ اكرم اختصاص بجزيرة العرب داشته چون خداوند فرموده و ما ارسلناك الّا كافة للناس بشيرا و نذيرا و معلوم شود كه خواسته مركز عالم اسلام را معين فرمايد يعنى اسلام بايد از اينجا شروع شود و عالم‌گير گردد چنانچه خلق زمين از آنجا شروع شد و منبسط گرديد يا عبادت خدا از آنجا شروع شد و منتشر گرديد و در هر صورت مسلّم است كه دعوت عام است و انذار تام و اختصاصى متصور نيست و كسانيكه ايمان بآخرت دارند ايمان بكتاب و پيغمبر (ص) هم دارند چون خوف عقاب و اميد ثواب وادار ميكند شخص را بتحقيق و نظر و تفكر و تدبّر و اين امور موجب ايمان بقرآن و آورنده آن خواهد شد و بعد از ايمان بكتاب وارد در وادى عمل بآن ميشود و عماد دين و علم ايمان و افضل اعمال نماز است لا بد محافظت از آن و مداومت بر آن خواهد نمود و اتيان آنرا با اجزا و شرائط صحّت و قبول در افضل اوقات عهده‌دار خواهد بود.
جلد 2 صفحه 353
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ هذا كِتابٌ أَنزَلناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَين‌َ يَدَيه‌ِ وَ لِتُنذِرَ أُمَّ القُري وَ مَن حَولَها وَ الَّذِينَ يُؤمِنُون‌َ بِالآخِرَةِ يُؤمِنُون‌َ بِهِ وَ هُم عَلي صَلاتِهِم يُحافِظُونَ (92)
و اينکه قرآن كتابيست که ما نازل كرديم آن را با بركت تصديق كننده است آنچه پيش از آن بوده و براي اينكه انذار فرمايد امّ القراء که مكه باشد و آنچه در اطراف آنست و كساني که ايمان بآخرت آورده‌اند ايمان باين قرآن هم دارند و آنها محافظت از نمازهاي خود هم ميكنند.
وَ هذا كِتابٌ وجه اطلاق كتاب بر قرآن را در اول سوره بقره الم ذلِك‌َ الكِتاب‌ُ بيان شد و ذكر اسامي قرآن را نموديم و نكته تعبير بذلك در بقره و تعبير بهذا در اينجا اينست که هذا اشاره بقريب است و ذلک اشاره بمتوسط و ذلک اشاره ببعيد است در سوره بقره چون فرمود لا رَيب‌َ فِيه‌ِ با اينكه كفار و مشركين شاك در او بودند اثبات عدم ربب محتاج بعمق و تفكر و القاء عصبيت و عناد و بحكم
جلد 7 - صفحه 137
عقل سليم است و لكن در مقام بركات قرآن محسوس و مشاهد و ظاهر و هويدا است أَنزَلناهُ مراتب نزول قرآن را در مقدمات تفسير بيان شده در صفحه 68 الي 70، اولا در لوح محفوظ ثانيا در بيت المعمور ثالثا بر روح الامين رابعا بر قلب نبي صلّي اللّه عليه و آله و سلّم خامسا بر لسان آن حضرت و بيان بر امّت.
مبارك بركات قرآن بسيار است: تلاوت قرآن، نظر كردن بآن، تدبر در آيات آن، عمل بدستورات آن، اتعاظ بمواعظ آن، عبرت از پيشينيان، هدايت شدن بهدايت آن، استشفاء بآن، شفاعت آن در قيامت، تمسك بآن، بهره بردن از خواص سور و آيات آن و دليل بر رسالت آورنده آن و اثبات عقائد حقه از امامت ائمه و عدل و معاد و صفات ربوبي و شئونات و فضائل انبياء و اوصياء و مؤمنين و غير اينها که وَ إِن تَعُدُّوا نِعمَةَ اللّه‌ِ لا تُحصُوها.
مُصَدِّقُ الَّذِي بَين‌َ يَدَيه‌ِ مفسرين گفتند مراد از بين يديه: تورات، زبور انجيل است لكن بنظر تمام نيست اگرچه در بسياري از موارد اينکه وصف بيان شده لكن ظاهر اينست که مراد بقرينه الذي انبياء سلف است از آدم تا عيسي که اگر قرآن نبود ما دليل بر نبوت و رسالت احدي از آنها را نداشتيم زيرا از قبل از موسي هيچگونه مدركي و دليلي جز قرآن در دست نيست اما موسي و عيسي اگرچه يهود و نصاري قائل هستند و كتاب تورات و اناجيلي بلكه مطلق عهد قديم و جديدي را نسبت بانبيايي ميدهند لكن تواتر آنها بمقتضاي كتب خود سه مرتبه منقطع شده حتي اسمي از تورات باقي نبوده بعلاوه كفرياتي که در اينکه تورية و تناقضاتي که در اينکه اناجيل است دليل قطعي بر كذب آنها است اگر ذكري از آنها در قرآن و دين اسلام نشده بود نميتوانستيم معتقد باحدي از آنها بشويم و تفصيل اينکه مطلب در مجلد اول كلم الطيب ذكر شده.
وَ لِتُنذِرَ أُمَّ القُري امّ القري مكه است چون اول زميني که خلق شد
جلد 7 - صفحه 138
مكه بود و از او بسط داده شد و لذا ساير نقاط زمين حول مكه است ميفرمايد وَ مَن حَولَها زيرا حضرت رسالت بر كافه جن‌ّ و انس مبعوث بود وَ ما أَرسَلناك‌َ إِلّا رَحمَةً لِلعالَمِين‌َ سوره آيه و مراد اهل ام القري و من حولها است بحذف مضاف مثل وَ سئَل‌ِ القَريَةَ يوسف آيه 82.
وَ الَّذِينَ يُؤمِنُون‌َ بِالآخِرَةِ يعني ايمان بجميع عقائد حقه از توحيد تا معاد زيرا ايمان بآخرت فرع ايمان بتوحيد و نبوت و عدل و امامت و ساير ضروريات است يُؤمِنُون‌َ بِهِ باين كتاب مبارك و قرآن مجيد زيرا مدرك جميع عقائد اينکه قرآن است معجزه باقيه دليل بر وجود حق و وحدانيت او و نبوت و عدل و امامت و معاد و ساير عقائد حقه است.
وَ هُم عَلي صَلاتِهِم يُحافِظُونَ زيرا كسي که ايمان بقرآن داشته باشد ميداند ركن اعظم اينکه دين نماز است عمود دين است، قربان کل تقي است، اول ما يحاسب به العبد است، عنوان صحيفه مؤمن است، ان قبلت قبل ما سواها است و ان ردّت ردّ ما سواها است البته محافظت ميكند از بين نرود.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 92)
در تعقیب بحثی که در باره کتاب آسمانی یهود در آیه گذشته عنوان شد در اینجا به قرآن که یک کتاب دیگر آسمانی است اشاره می شود، و در حقیقت ذکر تورات مقدمه ای است برای ذکر قرآن تا تعجب و وحشتی از نزول یک کتاب آسمانی، بر یک بشر، نکنند.
نخست می گوید: «این کتابی است که ما آن را نازل کردیم» (وَ هذا کتابٌ أَنزَلناهُ). «کتابی است بسیار پربرکت، زیرا سر چشمه انواع خیرات و نیکیها و پیروزیها است» (مُبارَکٌ). «به علاوه کتبی را که پیش از آن نازل شده اند همگی تصدیق می کند» (مُصَدِّقُ الَّذِی بَینَ یدَیهِ).
منظور از این که قرآن کتب مقدسه پیشین را تصدیق می کند آن است که تمام نشانه هایی که در آنها آمده است بر آن تطبیق می نماید.
بنابراین، هم از نظر محتوا و هم از نظر اسناد و مدارک تاریخی نشانه های حقانیت در آن آشکار است.
سپس هدف نزول قرآن را چنین توضیح می دهد که «آن را فرستادیم تا امّ القری (مکه) و تمام آنها که در گرد آن هستند، انذار کنی» و به مسؤولیتها و وظایفشان آگاه سازی (وَ لِتُنذِرَ أُمَّ القُری وَ مَن حَولَها).
اگر به مکه «امّ القری» می گویند به خاطر این است که اصل و آغاز پیدایش تمام خشکیهای روی زمین است در روایات متعددی می خوانیم، خشکیهای زمین از زیر خانه کعبه گسترده شدند و از آن به نام «دحو الارض» (گسترش زمین) یاد شده است. بنابراین «و من حولها» (کسانی که پیرامون آن هستند) تمام مردم روی زمین را شامل می شود.
و در پایان آیه می گوید: «کسانی که به روز رستاخیز و حساب پاداش اعمال ایمان دارند به این کتاب ایمان خواهند آورد و مراقب نمازهای خود خواهند بود» (وَ الَّذِینَ یؤمِنُونَ بِالآخِرَةِ یؤمِنُونَ بِهِ وَ هُم عَلی صَلاتِهِم یحافِظُونَ).
اهمیت نماز
در آیه فوق از میان تمام دستورات دینی، تنها اشاره به نماز شده است و همانطور که می دانیم نماز مظهر پیوند با خدا و ارتباط با اوست و به همین دلیل از همه عبادات برتر و بالاتر است و به عقیده بعضی هنگام نزول این آیات تنها فریضه اسلامی همین نماز بود.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
عکس نوشته ها
