محمدعلی حائری قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز
 
(۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
از دیر باز فقیهان و محدّثان شهر قم در حفظ معارف اهل بیت (ع) و تعمیق باورهای دینی مردم شیعه سهمی به سزا داشته اند و در این راه، هر گونه رنجی را به جان خریده اند. یکی از آنان، که برای گسترش علوم اهل بیت (ع) سر از پای نمی شناخت، مرحوم آیة اللّه حاج شیخ محمد علی حایری قمی است، که در این مقاله به اجمال، زندگی اش را بررسی می کنیم.
+
'''آیةاللّه محمدعلی صفایی حایری قمی''' (۱۳۵۸-۱۲۹۱ ق)، از فقیهان و محدّثان [[شیعه]] در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان [[آخوند خراسانی|آخوند خراسانی]] بود. آن [[فقیه]] بزرگ، به جز تدریس و تربیت شاگردان، دارای تألیفات بسیاری در [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] است. وی عالمی عامل بود و از حیث مقام علم و [[زهد]] و [[تقوا]] در مرتبه ای بلند قرار داشت و از ریاست و [[مرجعیت]] دوری می جست.
==ولادت و تحصیلات==
+
{{شناسنامه عالم
آیة اللّه حایری قمی، در سال ۱۲۹۱ ق.<ref>الذریعة، ج ۶، ص ۱۸۷ و آینه دانشوران، ص ۷۸ (و یا متولّد سال ۱۲۹۹ ق ر.ک: آثارالحجة، ج ۱، ص ۱۱۶ و رجال قم، ص ۱۵۳).</ref> در [[قم]] زاده شد. در ایام نوجوانی خواندن و نوشتن و [[قرآن مجید]] را در مکتب خانه فرا گرفت و سپس آموختن علوم دینی از جمله: ادبیات و سطوح [[فقه]]، [[اصول]] و [[حدیث]] را در محضر علمای بزرگ قم، به خوبی فراگرفت.
+
||نام کامل = محمدعلی حائری قمی
 +
||تصویر= [[پرونده:حائری قمی.jpg|۲۳۰px]]
 +
||زادروز =  ۱۲۹۱ قمری
 +
|زادگاه = [[قم]]
 +
|وفات =  ۱۳۵۸ قمری
 +
|مدفن = قم، [[حرم حضرت معصومه علیها السلام|حرم حضرت معصومه]]
 +
|اساتید =  [[سید صادق قمی]]، [[آخوند خراسانی]]، [[میرزا محمد حسن آشتیانی]]، [[میرزا محمد تقی شیرازی|میرزا محمدتقی شیرازی]]،...
 +
|شاگردان = ابراهیم ریاضی نجف آبادی، سید سجاد علوی گرگانی، محمد فکور یزدی، محمدباقر شریعتی اصفهانی،...
 +
|آثار = مختارات الاصول، حاشیه بر کفایةالاصول، ردّ بر وهابیت، اجتهاد و تقلید، رسالة فی العصمة،...
 +
}}
 +
==تحصیلات و اساتید==
 +
محمدعلی حایری قمی، در سال ۱۲۹۱ ق. در [[قم]] زاده شد.<ref>الذریعة، ج ۶، ص ۱۸۷ و آینه دانشوران، ص ۷۸ (و یا متولّد سال ۱۲۹۹ ق ر.ک: آثارالحجة، ج ۱، ص ۱۱۶ و رجال قم، ص ۱۵۳).</ref> وی در ایام نوجوانی خواندن و نوشتن و [[قرآن مجید]] را در مکتب خانه فرا گرفت و سپس آموختن علوم دینی از جمله: ادبیات و سطوح [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و [[حدیث]] را در محضر علمای بزرگ قم، به خوبی فراگرفت. برخی اساتید او در قم، عبارتند از آیات عظام:
  
==اساتید==
+
*حاج میرزا محمد ارباب قمی (۱۲۷۳-۱۳۴۱ ق)
اساتید وی در قم، عبارتند از آیات عظام:
+
*[[سید صادق قمی|حاج سید صادق قمی]] (۱۲۵۳ - ۱۳۳۸ ق)
.۱ [[حاج میرزا محمد ارباب قمی]] (۱۲۷۳-۱۳۴۱ ق)، صاحب «[[اربعین الحسینیة]]» و «[[تشیید البنیان]]».
+
*شیخ محمدحسن وزوایی قمی (م: ۱۳۱۰ ق)
[[حاج سید صادق قمی]] (۱۲۵۳ - ۱۳۳۸ ق)، صاحب «کتاب الزکاة».
+
*شیخ محمدحسین پایین شهری قمی (معروف به متکلم)
.۳ [[شیخ محمد حسن نادی قمی]] (م: ۱۳۱۷ ق).
+
*میرزا ابوالقاسم طباطبایی قمی (م: ۱۳۳۳ ق)، برادر آیة اللّه [[سید حسین طباطبائی قمی|حاج آقا حسین قمی]]
.۴ [[شیخ محمد حسن وزوایی قمی]] (م: ۱۳۱۰ ق).
 
.۵ [[شیخ محمد حسین پایین شهری قمی]] (معروف به متکلم).
 
.۶ [[میرزا ابو القاسم طباطبایی قمی]] (م: ۱۳۳۳ ق)، برادر آیة اللّه العظمی حاج آقا حسین قمی.
 
[[ملا علی اکبر قمی]] (م: حدود ۱۳۱۴ ق).
 
==شوق آموختن و ترک وطن==
 
او برای کسب علم به شهرهاي [[تهران]]، [[نجف]]، [[سامراء|سامرّا]] و [[كربلا]] هجرت كرد و از اساتید معروف و آن سامان بهره گرفت.
 
==تدریس==
 
برنامه مرحوم آیة اللّه حاج شیخ محمد علی حایری قمی از همان اوان ورود به قم، این بود که شب ها به اقامه نماز در مدرسه فیضیه و پس از نماز به تدریس [[خارج فقه]] و اصول می پرداخت.
 
در این زمینه [[سید علی رضا ریحان یزدی]] می نویسد:
 
«... معظم له از علمای نجف اشرفند و به تازگی به وطن اصلی خود مراجعت کرده اند. شب ها بعد از نماز، در مدرسه فیضیه، مجلس درسشان منعقد می شود و تخصّص جناب ایشان، در علم اصول است.»<ref>آینه دانشوران، ص ۷۹.</ref>
 
[[علامه تهرانی]] هم می فرماید:
 
«... وی شأن و جایگاهی بلند در حوزه داشت و طلّاب به وی، علاقه فراوان و به درس و بحثش، شوق بسیار داشتند...».نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.
 
مرحوم [[ناصر الشریعه]] هم می نویسد:
 
«... وی از بزرگان علما و مدرسین این سرزمین بود.... جماعتی زیاد به درس و نماز او حاضر می شدند...»تاریخ قم، ص ۲۸۳.
 
  
==شاگردان==
+
شیخ حایری قمی برای کسب علم به شهرهای متعددی هجرت کرد و از اساتید معروف آن سامان بهره گرفت. او در حدود سال ۱۳۱۳ ق، رهسپار [[تهران]] شد و از محضر آیات عظام: [[میرزا محمد حسن آشتیانی|میرزا محمدحسن آشتیانی]] (م: ۱۳۱۹ ق) و میرزا ابوطالب زنجانی (م: ۱۳۲۹ ق)، سطوح عالی [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] را به خوبی فرا گرفت.  
برخی از شاگردان آن فقیه بزرگ، که در «آینه دانشوران» آمده است، عبارتند از حضرات آیات:
 
[[شیخ ابراهیم ریاضی نجف آبادی]].
 
[[شیخ مرتضی انصاری قمی]] (۱۳۲۲-۱۳۹۱ ق).
 
.۳ [[حاج سید سجاد علوی گرگانی]] (۱۳۲۲-۱۴۰۷ ق).
 
.۴ [[شیخ محمد فکور یزدی]].
 
.۵ [[شیخ محمد باقر شریعتی اصفهانی]].
 
.۶ [[سید مرتضی علوی فریدنی]].
 
.۷ [[سید مهدی هاشمی شاهرودی]].
 
.۸ [[شیخ عباس صفایی حایری قمی]]، فرزند معظم له،(۱۳۳۲ - ۱۳۹۹ ق).
 
.۹ [[میرزا عباس مستقیم قمی]].
 
.۱۰ [[شیخ یحیی فاضل همدانی]].
 
.۱۱ [[میرزا علی اصغر شفیعی همدانی]].
 
.۱۲ [[میرزا محسن ضیایی همدانی]].
 
.۱۳ [[شیخ محمد باقر سعیدی رانکوهی]].
 
.۱۴ [[شیخ عبد الرحیم تنکابنی]].
 
.۱۵ [[شیخ ابو القاسم فروغی شاهرودی]].
 
.۱۶ [[شیخ محمد رفیعی طالقانی]].
 
.۱۷ [[سید حسین بحرینی]].
 
.۱۸ [[سید محمد ابو هاشم رشتی]].
 
.۱۹ [[سید شفیع واحدی رشتی]].
 
.۲۰ [[شیخ محمد تقی لنگرودی املشی]].
 
.۲۱ [[آقا محمد کاجی همدانی]].
 
.۲۲ [[سید محمد باقر سلطانی طباطبایی]] (۱۳۳۲-۱۴۱۸ ق)
 
  
==تألیفات==
+
ایشان پس از ۵ سال اقامت در تهران، در سال ۱۳۲۸ ق، راهی [[نجف]] شد و در درس های اساطین [[حوزه علمیه]] نجف شرکت جست و به تقریر درس آنان پرداخت. اساتید ایشان در نجف عبارتند از آیات عظام:
آن فقیه بزرگ، به جز تدریس و تربیت شاگردان، دارای تألیفات بسیاری در فقه و اصول است که عبارتند از:
 
.۱ «[[مختارات الاصول]]» یک دوره اصول به سبک جدید است و در دو جلد به چاپ رسیده است.<ref>الذریعة، ج ۲۰، ص ۱۶۷.</ref>
 
.۲ «[[حاشیه برکفایه]]» (دو جلد و مطبوع سال ۱۳۴۴ ق). این حاشیه بر آمده از درس اصول [[میرزای شیرازی]] و [[آخوند خراسانی]] است.<ref>همان، ج ۶، ص ۱۸۸.</ref>
 
.۳ «[[ردّ بر وهّابیت]]» (چاپ شده).نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۸.
 
.۴ «تقریرات درس اصول آخوند خراسانی» (اصول عملیه).<ref>همان، ج ۴، ص ۱۳۶۹.</ref>
 
.۵ «[[اجتهاد و تقلید]]» این کتاب همراه با «مختارات الاصول» به چاپ رسیده است.<ref>الذریعة، ج ۲۰، ص ۱۶۷.</ref>
 
.۶ «تعادل و تراجیح» که همراه با«مختارات الاصول» به چاپ رسیده است.<ref>الذریعة، ج ۲۰، ص ۱۶۷.</ref>
 
.۷ «[[رساله در بطلان ترتّب]]».<ref>مع علماء النجف، ج ۲، ص ۴۳۷.</ref>
 
.۸ «کتاب الطهارة».<ref>همان، به نقل از نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.</ref>
 
.۹ «کتاب الصلاة».<ref>همان، به نقل از نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.</ref>
 
.۱۰ «کتاب الزکاة».<ref>همان، به نقل از نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.</ref>
 
.۱۱ «کتاب الخمس».<ref>نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.</ref>
 
.۱۲ «شرح استدلالی تبصرة المتعلمین»؛<ref>رجال قم، ص ۱۵۳ و تاریخ قم، ص ۲۸۳.</ref> که ظاهراً همان کتاب های فقهی بالا باشد.
 
.۱۳ «رسالة فی الرضاع» که اتمام آن، در سامرا، در سال ۱۳۲۶ ق. بوده است.<ref>الذریعة، ج ۱۱، ص ۱۹۲.</ref>
 
.۱۴ «رسالة فی العدالة».<ref>نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.</ref>
 
.۱۵ «رسالة فی الوقف».<ref>نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.</ref>
 
.۱۶ «رسالة فی العصمة»: این نوشتار، پیرامون عصمت امامان بوده و آن را در ۱۳۴۳ ق، تالیف کرده است.<ref>الذریعة، ج ۱۵، ص ۲۷۳.</ref>
 
این قبیل کتاب ها باعث شد تا آن مرحوم، پس از وفات آیة اللّه حاج شیخ عبد الکریم حایری از سوی برخی، به عنوان مجتهد اعلم مورد توجه و عنایت قرار گیرد<ref>گنجینه دانشمندان، ج ۱، ص ۳۳۵.</ref> و چشم های حوزه علمیه برای زعامت حوزه و مرجعیت شیعه، به سوی وی متوجه شود؛ اما افسوس که اجل بدو مهلت نداد و چندی پس از درگذشت آیة اللّه حایری، او هم بدرود زندگی گفت.<ref>آثارالحجة، ج ۱، ص ۱۱۶.</ref>
 
از مرحوم آیة اللّه حایری قمی، به جز تألیفات و شاگردان فراوان، آثار دیگری هم بر جای مانده است؛ از جمله: «مسجد نو» در مقابل قبرستان شیخان کبیر قم. این مسجد که اخیراً به صورت زیبایی تجدید بنا شده است، در یکی از نقاط پر رفت و آمد، نزدیک حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) قرار گرفته و هماره آکنده از نمازگزاران مقیم و مسافر است.
 
ویژگی های شخصی
 
معظم له، عالمی عامل بود و مصداق کامل توقیع شریف «و اما مَن کان من الفقهاء صائناً لنفسه حافظاً لدینه مخالفاً لهواه مطیعاً لأمر مولاه فللعوام ان یقلّدوه» به شمار می آمد. از حیث مقام علم و دانش، [[زهد]] و [[تقوا]] در مرتبه ای بلند قرار داشت<ref>آثارالحجة، ج ۱، ص ۱۱۶.</ref> و از ریاست و مرجعیت دوری می جست. لذا از حاشیه بر کتاب های فتوایی خودداری کرد و با این که گروهی بسیار به او روی آوردند، اما خود را در معرض تقلید مردم قرار نداد.<ref>میراث اسلامی ایران، ج ۱۰، ص ۱۲۷.</ref>
 
او به فرزندش می فرمود:
 
فرزندم! آیه ای در قرآن است که کمرشکن است و آن، آیه مبارکه (تلک الدار الآخرة نجعلها للذین لا یریدون علوّاً فی الارض و لا فسادا و العاقبة للمتقین» می باشد که خداوند متعال، آخرت را برای کسانی قرار داده که فکر و خیال ریاست و بزرگی را در سر نداشته باشند.
 
وفات
 
آیة اللّه حاج شیخ محمد علی حایری قمی، پس از درگذشت زعیم حوزه علمیه آیة اللّه حاج شیخ عبد الکریم، بیش از سه سال زنده نماند و در این مدت هم، مبتلا به کسالت قلبی و بیماری استسقاء بود تا این که در ۶۷ سالگی، در دوشنبه، ۲۲ ربیع الثانی ۱۳۵۸ ق (برابر با۱۳۱۸ ش) دار فانی را بدرود گفت.
 
به دنبال اعلام خبر وفاتش، تمام شهر و حوزه علمیه تعطیل شد و پیکر او به صورت باشکوهی تشییع شد. جسد مطهر آن فقیه ربانی، در مسجد بالاسر حرم [[حضرت معصومه سلام الله علیها|حضرت معصومه (س)]]، در جانب بالای سر آیة اللّه حایری، به خاک سپرده شد. مجالس بزرگداشت وی، نخست از سوی آیة اللّه حجت و سپس از طرف آیة اللّه صدر و سومین روز، از جانب آیة اللّه سید محمد تقی خوانساری برگزار شد و آن گاه طبقات و اصناف دیگر ختم های متعدد گرفتند.<ref>آثارالحجة، ج ۱، ص ۱۱۶ و ۱۱۷.</ref>
 
همان گونه که زندگی آن مرد بزرگ موجب برکت برای حوزه علمیه بود، وفاتش نیز برکاتی را فراهم آورد؛ زیرا قرار بود در همان ایام وفات ایشان از سوی رژیم طاغوتی رضاخان، از طلّاب حوزه علمیه قم، امتحان گرفته شود تا به بهانه امتحان، حوزه علمیه از میان برداشته شود؛ امّا با درگذشت آن مرحوم، امتحان دولت در آن سال به تأخیر افتاد و در سال های بعد هم، به کلّی بساط امتحان برچیده شد.<ref>آثارالحجة، ج ۱، ص ۱۱۶ و ۱۱۷.</ref>
 
  
==پانویس==
+
*[[آخوند خراسانی|آخوند ملا محمدکاظم خراسانی]] (م: ۱۳۲۹ ق)، صاحب «[[کفایة الاصول (کتاب)|کفایة الاصول]]»
{{پانویس}}
+
*[[آقا رضا همدانی|حاج آقا رضا همدانی]] (م: ۱۳۲۲ ق)، صاحب کتاب های «مصباح الفقیه فی شرح [[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع الاسلام]]» و «حاشیة المکاسب»
 +
*[[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدکاظم طباطبایی یزدی]] (م: ۱۳۳۷ ق)، صاحب «[[عروة الوثقى (کتاب)|عروة الوثقی]]»
 +
*شیخ هادی بن محمدامین تهرانی (م: ۱۳۲۱ ق)، صاحب کتاب های «محجة العلماء»، «تفسیر آیة النور» و «ودایع النبوة».
 +
 
 +
حائری قمی در میان اساتید خود، بیشتر دلبسته [[آخوند خراسانی|آخوند خراسانی]] بود. لذا بیشترین استفاده را از محضر شریف وی برد و تقریرات درس اصول (قطع و ظن، برائت و استصحاب) وی را به زیبایی به رشته تحریر درآورد.
 +
 
 +
آیة اللّه حایری قمی پس از شش سال اقامت در نجف، در سال ۱۳۲۴ ق، همزمان با اوج گیری نهضت [[مشروطیت|مشروطه]]، رهسپار [[سامرا]] گردید تا از محضر آیة اللّه [[میرزا محمد تقی شیرازی|میرزا محمدتقی شیرازی]] بهره مند شود. در سامرّا مورد اکرام و احترام بسیار میرزا قرار گرفت و ضمن شرکت در مجلس درس استاد، خود به تدریس سطوح پرداخت.
 +
 
 +
با شروع جنگ جهانی اول، که سامرّا محل تجمّع لشکر عثمانی و پادگان نظامی گردید، درس های حوزه تعطیل شد و میرزای شیرازی به [[کربلا|کربلا]] مهاجرت نمود. به این علت، آیة اللّه حایری به [[کاظمین|کاظمین]] کوچ کرد و مدّت ها از محضر آیة اللّه [[سید حسن صدر|سید حسن صدر کاظمی]] (م: ۱۳۵۴ ق) بهره برد؛ امّا پس از مدتی، بنا به دعوت استادش، در سال ۱۳۳۶ ق، به کربلا هجرت کرد و مرحوم میرزای دوم، احتیاطات خویش را بدو ارجاع نمود.
 +
 
 +
پس از وفات استاد بزرگوارش در سال ۱۳۳۸ ق، در صحن [[حرم امام حسین علیه السلام|حرم مطهر امام حسین]] (ع)، به جای میرزای شیرازی به اقامه [[نماز جماعت|جماعت]] پرداخت و به این ترتیب در حوزه های علمی [[شیعه|شیعه]]، شهرت یافت و از علمای بزرگ کربلا به شمار می رفت.<ref>تاریخ قم، ص ۲۸۲.</ref>
 +
 
 +
==تدریس و شاگردان==
 +
آیة اللّه حایری قمی، در سال ۱۳۴۹ ق که پنجاه ساله بود، به قصد زیارت مرقد مطهر [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] (ع)، به سوی [[ایران|ایران]] حرکت کرد و در [[مشهد]] مقدس، چندی نزد مرحوم آیة اللّه [[سید حسین طباطبائی قمی|آقا حسین طباطبایی قمی]] میهمان بود. مرحوم طباطبایی قمی، وی را به بازگشت به زادگاهش - که در آن زمان دارای حوزه ای باشکوه و آبرومند گردیده و از طرفی با توطئه های گوناگون رژیم پهلوی برای تضعیف و نابودی آن، رو به رو بود - بسیار ترغیب نمود. این عوامل باعث شد که ایشان در همان سال، به [[قم]] بازگردد و به درخواست زعیم حوزه، آیة اللّه [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|حایری یزدی]]، در قم ماندگار شود و به خدمات دینی بپردازد.<ref>نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.</ref>
 +
 
 +
برنامه مرحوم آیة اللّه حاج شیخ محمدعلی حایری قمی از همان اوان ورود به قم، این بود که شب ها به اقامه [[نماز]] در [[مدرسه فیضیه]] و پس از نماز به تدریس خارج [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] می پرداخت.
 +
در این زمینه [[علامه تهرانی]] می گوید:
 +
«... وی شأن و جایگاهی بلند در حوزه داشت و طلّاب به وی، علاقه فراوان و به درس و بحثش، شوق بسیار داشتند...».<ref>نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.</ref>
 +
مرحوم ناصر الشریعه هم می نویسد:
 +
«... وی از بزرگان علما و مدرسین این سرزمین بود.... جماعتی زیاد به درس و نماز او حاضر می شدند...».<ref>تاریخ قم، ص ۲۸۳.</ref>
 +
 
 +
برخی از شاگردان آن [[فقیه]] بزرگ که در «آینه دانشوران» آمده است، عبارتند از:
 +
 
 +
*شیخ ابراهیم ریاضی نجف آبادی
 +
*[[شیخ مرتضی انصاری قمی]] (۱۳۲۲-۱۳۹۱ ق)
 +
*حاج سید سجاد علوی گرگانی (۱۳۲۲-۱۴۰۷ ق)
 +
*[[شیخ محمد فکور یزدی]]
 +
*شیخ محمدباقر شریعتی اصفهانی
 +
*سید مهدی هاشمی شاهرودی
 +
*شیخ عباس صفایی حایری قمی، فرزند معظم له (۱۳۳۲ - ۱۳۹۹ ق)
 +
*میرزا علی اصغر شفیعی همدانی
 +
*میرزا محسن ضیایی همدانی
 +
*شیخ محمدباقر سعیدی رانکوهی
 +
*شیخ ابوالقاسم فروغی شاهرودی
 +
*سید شفیع واحدی رشتی
 +
*شیخ محمدتقی لنگرودی املشی
 +
*سید محمدباقر سلطانی طباطبایی (۱۳۳۲-۱۴۱۸ ق).
 +
 
 +
==آثار و تألیفات==
 +
آن [[فقیه]] بزرگ، به جز تدریس و تربیت شاگردان، دارای تألیفات بسیاری در [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] است که عبارتند از:
  
 +
#«مختارات الاصول»، یک دوره اصول به سبک جدید است و در دو جلد به چاپ رسیده است.
 +
#«حاشیه بر [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایه]]»، (دو جلد و مطبوع سال ۱۳۴۴ ق). این حاشیه بر آمده از درس اصول [[میرزا محمد تقی شیرازی|میرزا تقی شیرازی]] و [[آخوند خراسانی]] است.
 +
#«ردّ بر وهّابیت» (چاپ شده)
 +
#«تقریرات درس اصول [[آخوند خراسانی]]» (اصول عملیه)
 +
#«اجتهاد و تقلید»، این کتاب همراه با «مختارات الاصول» به چاپ رسیده است.
 +
#«تعادل و تراجیح» که همراه با «مختارات الاصول» به چاپ رسیده است.
 +
#«رساله در بطلان ترتّب»
 +
#«کتاب الطهارة»
 +
#«کتاب الصلاة»
 +
#«کتاب الزکاة»
 +
#«کتاب الخمس»
 +
#«شرح استدلالی تبصرة المتعلمین»؛ که ظاهراً همان کتاب های فقهی بالا باشد.
 +
#«رسالة فی الرضاع» که اتمام آن در [[سامرا]]، در سال ۱۳۲۶ ق. بوده است.
 +
#«رسالة فی العدالة»
 +
#«رسالة فی الوقف»
 +
#«رسالة فی العصمة»: این نوشتار، پیرامون [[عصمت]] [[ائمه|امامان]] علیهم السلام بوده و آن را در ۱۳۴۳ ق، تالیف کرده است.<ref>الذریعة، ج ۱۵، ص ۲۷۳.</ref>
  
==منابع==
+
این قبیل کتاب ها باعث شد تا آن مرحوم، پس از وفات آیة اللّه [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|شیخ عبدالکریم حایری]] از سوی برخی، به عنوان مجتهد اعلم مورد توجه و عنایت قرار گیرد<ref>گنجینه دانشمندان، ج ۱، ص ۳۳۵.</ref> و چشم های حوزه علمیه برای زعامت و [[مرجعیت]] شیعه، به سوی وی متوجه شود؛ اما افسوس که اجل بدو مهلت نداد و چندی پس از درگذشت آیة اللّه حایری، او هم بدرود زندگی گفت.<ref>آثارالحجة، ج ۱، ص ۱۱۶.</ref>
.۱ آثار الحجة یا تاریخ و دائرة المعارف حوزه علمیه قم، محمد شریف رازی، قم، کتابفروشی برقعی، ۱۳۳۲ ش، ج ۱، ص ۱۱۵ و ۱۱۶.
 
.۲ آینه دانشوران، سید علیرضا ریحان یزدی، پاورقی و اضافات: ناصر باقری بیدهندی، قم، کتابخانه آیت اللّه مرعشی، ۱۳۷۲ ش، ص ۷۸ و ۷۹.
 
.۳ الاجازة الکبیرة، آیت اللّه سید شهاب الدین مرعشی نجفی، تدوین: محمد سمامی حایری، قم، کتابخانه آیت اللّه مرعشی، ص ۲۰۶.
 
.۴ تاریخ قم، محمد حسین ناصر الشریعة، پاورقی و اضافات: علی دوانی، قم، دارالفکر، ۱۳۴۲ ش، ص ۲۸۲
 
.۵ الذریعه الی تصانیف الشیعة، علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ ق. (مجلدات مختلف)
 
.۶ رجال قم، سید محمد مقدس زاده، تهران، چاپخانه مهر ایران،۱۳۳۵ ش، ص ۱۵۳.
 
گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ ش، ج ۱، ص ۳۳۵.
 
.۸ مع علماء النجف، سید محمد غروی، بیروت، دارالثقلین، ۱۴۲۰ ق، ج ۲، ص ۴۳۷.
 
.۹ معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام. محمد هادی امینی نجفی، ج ۳، ص ۱۰۱۴.
 
.۱۰ معجم المؤلّفین العراقیین، کودکیس عواد، ج ۳، ص ۲۱۷.
 
.۱۱ معجم المطبوعات النجفیة، محمد هادی امینی نجفی، ص ۱۴۵ و ۲۸۶
 
.۱۲ نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ ق، ج ۴، ص ۱۳۶۸.
 
  
...........................................................
+
از مرحوم آیة اللّه حایری قمی، به جز تألیفات و تربیت شاگردان، آثار دیگری هم بر جای مانده است؛ از جمله: «مسجد نو» در مقابل قبرستان شیخان قم قرار گرفته است.
  
به نقل از اختران فضیلت و علمای قم- هر دو از ناصرالدین انصاری قمی
+
==وفات==
 +
آیة اللّه محمدعلی حائری قمی، در ۶۷ سالگی، در ۲۲ [[ماه ربیع الثانی|ربیع الثانی]] ۱۳۵۸ ق (برابر با ۱۳۱۸ ش) دار فانی را بدرود گفت.
 +
پیکر مطهر آن فقیه ربانی، در مسجد بالاسر [[حرم حضرت معصومه علیها السلام|حرم حضرت معصومه]] (س)، در جانب بالای سر [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|آیة اللّه حایری]]، به خاک سپرده شد.
  
==منبع==  
+
==پانویس==
دبیرخانه کنگره بزرگداشت آخوند ملا محمدکاظم خراسانی
+
{{پانویس}}
 +
==منابع==
  
http://www.dte.ir/portal/home/?news/15109/97970/126917/ شیخ محمد حائری قمی
+
*اختران فضیلت، ناصرالدین انصاری قمی، به نقل از [http://www.dte.ir/portal/home/?news/news/15109/97970/126917/%20شیخ%20محمد%20حائری%20قمی%20شیخ%20محمد%20حائری%20قمی سایت دبیرخانه کنگره بزرگداشت آخوند ملا محمدکاظم خراسانی]، تاریخ بازیابی: ۶ مهر ۱۳۹۸.
  
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
 +
<references />

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۵:۴۸

آیةاللّه محمدعلی صفایی حایری قمی (۱۳۵۸-۱۲۹۱ ق)، از فقیهان و محدّثان شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان آخوند خراسانی بود. آن فقیه بزرگ، به جز تدریس و تربیت شاگردان، دارای تألیفات بسیاری در فقه و اصول است. وی عالمی عامل بود و از حیث مقام علم و زهد و تقوا در مرتبه ای بلند قرار داشت و از ریاست و مرجعیت دوری می جست.

۲۳۰px
نام کامل محمدعلی حائری قمی
زادروز ۱۲۹۱ قمری
زادگاه قم
وفات ۱۳۵۸ قمری
مدفن قم، حرم حضرت معصومه

Line.png

اساتید

سید صادق قمی، آخوند خراسانی، میرزا محمد حسن آشتیانی، میرزا محمدتقی شیرازی،...

شاگردان

ابراهیم ریاضی نجف آبادی، سید سجاد علوی گرگانی، محمد فکور یزدی، محمدباقر شریعتی اصفهانی،...

آثار

مختارات الاصول، حاشیه بر کفایةالاصول، ردّ بر وهابیت، اجتهاد و تقلید، رسالة فی العصمة،...

تحصیلات و اساتید

محمدعلی حایری قمی، در سال ۱۲۹۱ ق. در قم زاده شد.[۱] وی در ایام نوجوانی خواندن و نوشتن و قرآن مجید را در مکتب خانه فرا گرفت و سپس آموختن علوم دینی از جمله: ادبیات و سطوح فقه، اصول و حدیث را در محضر علمای بزرگ قم، به خوبی فراگرفت. برخی اساتید او در قم، عبارتند از آیات عظام:

  • حاج میرزا محمد ارباب قمی (۱۲۷۳-۱۳۴۱ ق)
  • حاج سید صادق قمی (۱۲۵۳ - ۱۳۳۸ ق)
  • شیخ محمدحسن وزوایی قمی (م: ۱۳۱۰ ق)
  • شیخ محمدحسین پایین شهری قمی (معروف به متکلم)
  • میرزا ابوالقاسم طباطبایی قمی (م: ۱۳۳۳ ق)، برادر آیة اللّه حاج آقا حسین قمی

شیخ حایری قمی برای کسب علم به شهرهای متعددی هجرت کرد و از اساتید معروف آن سامان بهره گرفت. او در حدود سال ۱۳۱۳ ق، رهسپار تهران شد و از محضر آیات عظام: میرزا محمدحسن آشتیانی (م: ۱۳۱۹ ق) و میرزا ابوطالب زنجانی (م: ۱۳۲۹ ق)، سطوح عالی فقه و اصول را به خوبی فرا گرفت.

ایشان پس از ۵ سال اقامت در تهران، در سال ۱۳۲۸ ق، راهی نجف شد و در درس های اساطین حوزه علمیه نجف شرکت جست و به تقریر درس آنان پرداخت. اساتید ایشان در نجف عبارتند از آیات عظام:

حائری قمی در میان اساتید خود، بیشتر دلبسته آخوند خراسانی بود. لذا بیشترین استفاده را از محضر شریف وی برد و تقریرات درس اصول (قطع و ظن، برائت و استصحاب) وی را به زیبایی به رشته تحریر درآورد.

آیة اللّه حایری قمی پس از شش سال اقامت در نجف، در سال ۱۳۲۴ ق، همزمان با اوج گیری نهضت مشروطه، رهسپار سامرا گردید تا از محضر آیة اللّه میرزا محمدتقی شیرازی بهره مند شود. در سامرّا مورد اکرام و احترام بسیار میرزا قرار گرفت و ضمن شرکت در مجلس درس استاد، خود به تدریس سطوح پرداخت.

با شروع جنگ جهانی اول، که سامرّا محل تجمّع لشکر عثمانی و پادگان نظامی گردید، درس های حوزه تعطیل شد و میرزای شیرازی به کربلا مهاجرت نمود. به این علت، آیة اللّه حایری به کاظمین کوچ کرد و مدّت ها از محضر آیة اللّه سید حسن صدر کاظمی (م: ۱۳۵۴ ق) بهره برد؛ امّا پس از مدتی، بنا به دعوت استادش، در سال ۱۳۳۶ ق، به کربلا هجرت کرد و مرحوم میرزای دوم، احتیاطات خویش را بدو ارجاع نمود.

پس از وفات استاد بزرگوارش در سال ۱۳۳۸ ق، در صحن حرم مطهر امام حسین (ع)، به جای میرزای شیرازی به اقامه جماعت پرداخت و به این ترتیب در حوزه های علمی شیعه، شهرت یافت و از علمای بزرگ کربلا به شمار می رفت.[۲]

تدریس و شاگردان

آیة اللّه حایری قمی، در سال ۱۳۴۹ ق که پنجاه ساله بود، به قصد زیارت مرقد مطهر امام رضا (ع)، به سوی ایران حرکت کرد و در مشهد مقدس، چندی نزد مرحوم آیة اللّه آقا حسین طباطبایی قمی میهمان بود. مرحوم طباطبایی قمی، وی را به بازگشت به زادگاهش - که در آن زمان دارای حوزه ای باشکوه و آبرومند گردیده و از طرفی با توطئه های گوناگون رژیم پهلوی برای تضعیف و نابودی آن، رو به رو بود - بسیار ترغیب نمود. این عوامل باعث شد که ایشان در همان سال، به قم بازگردد و به درخواست زعیم حوزه، آیة اللّه حایری یزدی، در قم ماندگار شود و به خدمات دینی بپردازد.[۳]

برنامه مرحوم آیة اللّه حاج شیخ محمدعلی حایری قمی از همان اوان ورود به قم، این بود که شب ها به اقامه نماز در مدرسه فیضیه و پس از نماز به تدریس خارج فقه و اصول می پرداخت. در این زمینه علامه تهرانی می گوید: «... وی شأن و جایگاهی بلند در حوزه داشت و طلّاب به وی، علاقه فراوان و به درس و بحثش، شوق بسیار داشتند...».[۴] مرحوم ناصر الشریعه هم می نویسد: «... وی از بزرگان علما و مدرسین این سرزمین بود.... جماعتی زیاد به درس و نماز او حاضر می شدند...».[۵]

برخی از شاگردان آن فقیه بزرگ که در «آینه دانشوران» آمده است، عبارتند از:

  • شیخ ابراهیم ریاضی نجف آبادی
  • شیخ مرتضی انصاری قمی (۱۳۲۲-۱۳۹۱ ق)
  • حاج سید سجاد علوی گرگانی (۱۳۲۲-۱۴۰۷ ق)
  • شیخ محمد فکور یزدی
  • شیخ محمدباقر شریعتی اصفهانی
  • سید مهدی هاشمی شاهرودی
  • شیخ عباس صفایی حایری قمی، فرزند معظم له (۱۳۳۲ - ۱۳۹۹ ق)
  • میرزا علی اصغر شفیعی همدانی
  • میرزا محسن ضیایی همدانی
  • شیخ محمدباقر سعیدی رانکوهی
  • شیخ ابوالقاسم فروغی شاهرودی
  • سید شفیع واحدی رشتی
  • شیخ محمدتقی لنگرودی املشی
  • سید محمدباقر سلطانی طباطبایی (۱۳۳۲-۱۴۱۸ ق).

آثار و تألیفات

آن فقیه بزرگ، به جز تدریس و تربیت شاگردان، دارای تألیفات بسیاری در فقه و اصول است که عبارتند از:

  1. «مختارات الاصول»، یک دوره اصول به سبک جدید است و در دو جلد به چاپ رسیده است.
  2. «حاشیه بر کفایه»، (دو جلد و مطبوع سال ۱۳۴۴ ق). این حاشیه بر آمده از درس اصول میرزا تقی شیرازی و آخوند خراسانی است.
  3. «ردّ بر وهّابیت» (چاپ شده)
  4. «تقریرات درس اصول آخوند خراسانی» (اصول عملیه)
  5. «اجتهاد و تقلید»، این کتاب همراه با «مختارات الاصول» به چاپ رسیده است.
  6. «تعادل و تراجیح» که همراه با «مختارات الاصول» به چاپ رسیده است.
  7. «رساله در بطلان ترتّب»
  8. «کتاب الطهارة»
  9. «کتاب الصلاة»
  10. «کتاب الزکاة»
  11. «کتاب الخمس»
  12. «شرح استدلالی تبصرة المتعلمین»؛ که ظاهراً همان کتاب های فقهی بالا باشد.
  13. «رسالة فی الرضاع» که اتمام آن در سامرا، در سال ۱۳۲۶ ق. بوده است.
  14. «رسالة فی العدالة»
  15. «رسالة فی الوقف»
  16. «رسالة فی العصمة»: این نوشتار، پیرامون عصمت امامان علیهم السلام بوده و آن را در ۱۳۴۳ ق، تالیف کرده است.[۶]

این قبیل کتاب ها باعث شد تا آن مرحوم، پس از وفات آیة اللّه شیخ عبدالکریم حایری از سوی برخی، به عنوان مجتهد اعلم مورد توجه و عنایت قرار گیرد[۷] و چشم های حوزه علمیه برای زعامت و مرجعیت شیعه، به سوی وی متوجه شود؛ اما افسوس که اجل بدو مهلت نداد و چندی پس از درگذشت آیة اللّه حایری، او هم بدرود زندگی گفت.[۸]

از مرحوم آیة اللّه حایری قمی، به جز تألیفات و تربیت شاگردان، آثار دیگری هم بر جای مانده است؛ از جمله: «مسجد نو» در مقابل قبرستان شیخان قم قرار گرفته است.

وفات

آیة اللّه محمدعلی حائری قمی، در ۶۷ سالگی، در ۲۲ ربیع الثانی ۱۳۵۸ ق (برابر با ۱۳۱۸ ش) دار فانی را بدرود گفت. پیکر مطهر آن فقیه ربانی، در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه (س)، در جانب بالای سر آیة اللّه حایری، به خاک سپرده شد.

پانویس

  1. الذریعة، ج ۶، ص ۱۸۷ و آینه دانشوران، ص ۷۸ (و یا متولّد سال ۱۲۹۹ ق ر.ک: آثارالحجة، ج ۱، ص ۱۱۶ و رجال قم، ص ۱۵۳).
  2. تاریخ قم، ص ۲۸۲.
  3. نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.
  4. نقباء البشر، ج ۴، ص ۱۳۶۹.
  5. تاریخ قم، ص ۲۸۳.
  6. الذریعة، ج ۱۵، ص ۲۷۳.
  7. گنجینه دانشمندان، ج ۱، ص ۳۳۵.
  8. آثارالحجة، ج ۱، ص ۱۱۶.

منابع