ملا حبیب الله کاشانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۳ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
−
آیت الله ملا حبیب الله شریف کاشانی (م، ۱۳۴۰ هجری) از علما و مجتهدان معاصر [[شیعه]] بود. وی در زمینه های مختلف علمی دارای آثار مهمی است مانند «منتقد المنافع» در حوزه [[فقه]]. ایشان از مراجع کاشان بوده و در نهضت [[مشروطیت|مشروطه]] نیز نقش فعال داشته است.
+
'''«آیت‌الله ملا حبیب‌الله شریف کاشانی»''' (۱۳۴۰-۱۲۶۲ ق) از مراجع و مجتهدان بزرگ [[شیعه]] در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان [[میرزا ابوالقاسم کلانتری|میرزا ابوالقاسم کلانتر تهرانی]] است. ملا حبیب‌الله در زمینه‌های مختلف [[علوم اسلامی]] مانند [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[ادبیات عرب|ادبیات]]، [[اخلاق]]، [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[حدیث]]، [[کلام]] و [[عرفان]]، صاحب‌نظر و دارای آثار مهمی بود. وی علاوه بر تحقیق و تألیف و تدریس، از حضور در صحنه‌های سرنوشت‌ساز سیاسی غافل نبود و در نهضت [[مشروطیت|مشروطه]] نیز نقش فعالی داشت.  
 
{{شناسنامه عالم
 
{{شناسنامه عالم
−
|نام کامل = آیت الله ملا حبیب الله شریف کاشانی
+
|نام کامل = ملا حبیب‌الله شریف کاشانی
−
||تصویر=[[پرونده:Sharif.GIF|200px|center]]
+
||تصویر=[[پرونده:Sharif.GIF|۲۰۰px|center]]
−
|زادروز =  1262 هجری
+
|زادروز =  ۱۲۶۲ قمری
 
|زادگاه =  کاشان
 
|زادگاه =  کاشان
−
|وفات =  1340 هجری
+
|وفات =  ۱۳۴۰ قمری
 
|مدفن =  کاشان
 
|مدفن =  کاشان
−
|اساتید =  آیت الله سید حسین کاشانی، آیت الله میرزا محمدمهدی کلباسی،....
+
|اساتید =  [[میرزا ابوالقاسم کلانتری|میرزا ابوالقاسم کلانتر تهرانی]]، سید حسین کاشانی، میرزا محمدمهدی کلباسی، میر محمدعلی کاشانی،...
−
|شاگردان =  سید محمد علوی بروجردی کاشانی، میر سید علی یثربی کاشانی،...
+
|شاگردان =  سید محمد علوی بروجردی، [[سید علی یثربی کاشانی|میر سید علی یثربی کاشانی]]، سید محمدحسین رضوی، میرزا احمد عاملی آرانی، ملا عبدالرسول مدنی کاشانی،...
−
|آثار = منتقد المنافع فی شرح مختصر النافع، صراط الرشاد،...  
+
|آثار = منتقد المنافع، [[تسهیل المسالک الى المدارک فى رؤوس القواعد الفقهیه (کتاب)|تسهیل المسالک]]، صراط الرشاد، لباب الالقاب، اسرار العارفین، اسرار الانبیاء، ذریعة المعاد،...  
 
}}
 
}}
 
==ولادت و خاندان==
 
==ولادت و خاندان==
  
−
حبیب‌الله شریف کاشانی در سال ۱۲۶۲ ق. در [[کاشان]] دیده به جهان گشود.<ref>لباب الالقاب، ملا حبیب‌الله شریف کاشانی، ص۱۴۹.</ref> پدرش آیت الله ملا علی مدد ساوجی در ساوه متولد شد و بخش عظیمی از تحصیلات خود را در قزوین و سپس کاشان گذراند. در ایام جوانی به درجه [[اجتهاد]] رسید و سپس در سال ۱۲۶۶ق. از کاشان به ساوه مراجعت کرد و تا پایان عمر روشنی‌بخش مردمان آن دیار گردید. مادر ملا حبیب‌الله، دختر میرزا حبیب‌الله (معروف به میرزا بابای حسینی نطنزی) بود.
+
حبیب‌الله شریف کاشانی در سال ۱۲۶۲ ق. در کاشان دیده به جهان گشود.<ref>لباب الالقاب، ملا حبیب‌الله شریف کاشانی، ص۱۴۹.</ref> پدرش آیت الله ملا علی‌مدد ساوجی بخشی از تحصیلات خود را در قزوین و کاشان گذراند و پس از رسیدن به درجه [[اجتهاد]]، در سال ۱۲۶۶ق. از کاشان به ساوه مراجعت کرد و تا پایان عمر روشنی‌بخش مردمان آن دیار گردید.
  
 
==تحصیلات و اساتید==
 
==تحصیلات و اساتید==
  
−
حبیب‌الله پس از رحلت پدرش (۱۲۷۰ ق) در زادگاهش کاشان تحت سرپرستی آیت الله سید حسین کاشانی (متوفی ۱۲۹۶ ق) به تحصیل علوم حوزوی همت گماشت. آن نوجوان یتیم، در پرتو تلاش و استعداد خدادادی‌اش و دقت و مراقبت استادش، در مدت ده سال مدارج عالی تحصیل را پشت سر نهاد و در شانزده سالگی از استادش، گواهی اجتهاد دریافت کرد.  
+
حبیب‌الله پس از رحلت پدرش (۱۲۷۰ ق) در زادگاهش کاشان تحت سرپرستی آیت الله سید حسین کاشانی (متوفی ۱۲۹۶ ق) که از شاگردان پدر بزرگوار ملا حبیب‌الله بود، به تحصیل علوم حوزوی همت گماشت. او در مدت ده سال، مدارج عالی تحصیل را پشت سر نهاد و در شانزده سالگی از استادش، گواهی [[اجتهاد]] دریافت کرد.  
  
−
آیت الله سید حسین کاشانی که از شاگردان پدر بزرگوار ملا حبیب‌الله بود، نقشی بسزا در تربیت علمی و نیز امور زندگی ملا حبیب‌الله داشت وی در گواهی اجتهادی که برای ملا حبیب‌الله نوشته چنین آورده‌ است: «... فرزند روحانی من، عالم ربانی و عامل صمدانی، استاد زبردست، دانشمند و فقیه کامل، رستگار و رهرو راه سعادت مؤید به تأیید خداوند بی‌نیاز، حبیب‌الله فرزند مرحوم مغفور علامه زمان علی مدد که پروردگارش رحمت کناد، در بسیاری از اوقات بحث و تحقیق در علوم با من بوده و بسیاری از مباحث [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و [[فقه]] را نزد من خوانده و بسیاری از مطالب [[علم کلام|علم کلام]] و علوم وابسته را از من فراگرفته و حمد خدا را که عالم فاضل و فقیه کامل و جامع کلیه شرایط فتوا گردیده و به درجه اجتهاد نایل شده و مراتب علم و عمل، عدالت و سداد را حایز گردیده است...».<ref> همان، ص ۱۴۹ و ۱۵۰.</ref>
+
آیت الله سید حسین کاشانی نقشی بسزا در تربیت علمی و نیز امور زندگی ملا حبیب‌الله داشت. وی در گواهی اجتهادی که برای ملا حبیب‌الله نوشته چنین آورده‌ است: «... فرزند روحانی من، عالم ربانی و عامل صمدانی، استاد زبردست، دانشمند و فقیه کامل، رستگار و رهرو راه سعادت مؤید به تأیید خداوند بی‌نیاز، حبیب‌الله فرزند مرحوم مغفور علامه زمان علی مدد که پروردگارش رحمت کناد، در بسیاری از اوقات بحث و تحقیق در علوم با من بوده و بسیاری از مباحث [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و [[فقه]] را نزد من خوانده و بسیاری از مطالب [[علم کلام|علم کلام]] و علوم وابسته را از من فراگرفته و حمد خدا را که عالم فاضل و فقیه کامل و جامع کلیه شرایط فتوا گردیده و به درجه اجتهاد نایل شده و مراتب علم و عمل، عدالت و سداد را حایز گردیده است...».<ref> همان، ص ۱۴۹ و ۱۵۰.</ref>
  
−
ملا حبیب‌الله درباره استادش آورده است: «... تمامی این زحماتی که او (سید حسین کاشانی) برایم متحمل شد به این سبب بود که می‌خواست حق شاگردی پدرم را ادا کرده باشد...».<ref> همان، ص ۷۵ و ۷۷.</ref>
+
ملا حبیب‌الله در دوران حیات پربار خویش، برای خوشه‌چینی از محضر بزرگان و کسب علم و ادب از هیچ کوششی دریغ نکرد. او با مسافرت به [[اصفهان]] از محضر آیت الله میرزا محمدمهدی کلباسی<ref> همان، ص ۹۹.</ref> استفاده فراوان برد. وی همچنین در سال‌های اولیه تحصیل به [[تهران]] مسافرت کرد و علاوه بر آیت الله سید حسین کاشانی، در خدمت استادان زیر کسب دانش نمود:
  
−
ملا حبیب‌الله در دوران حیات پربار خویش، برای خوشه‌چینی از محضر بزرگان و کسب علم و ادب از هیچ کوششی دریغ نکرد. او با مسافرت به [[اصفهان]] از محضر آیت الله میرزا محمدمهدی کلباسی<ref> همان، ص ۹۹.</ref> استفاده فراوان برد. وی در سال‌های اولیه تحصیل به [[تهران]] مسافرت و در خدمت استادان زیر کسب دانش کرد:
+
#آیت الله میر محمدعلی کاشانی (متوفی ۱۲۹۴ ق)، او علاوه بر استادی، پدر همسر ملا حبیب‌الله بود.
 +
#شیخ محمد اصفهانی
 +
#ملا هادی مدرس تهرانی (متوفی ۱۲۹۵ ق)
 +
#ملا عبدالهادی تهرانی
 +
#میرزا محمد اندرمانی
 +
#[[میرزا ابوالقاسم کلانتری|میرزا ابوالقاسم کلانتر تهرانی]] (۱۲۳۶ـ۱۲۹۰ ق).<ref>همان، ص۱۵۰.</ref>
  
−
#آیت الله حاج سید حسین کاشانی (متوفی ۱۲۹۶ ق) مهمترین و بزرگترین استاد ملا حبیب‌الله بود که از زمان طفولیت در کاشان سرپرستی وی را به عهده داشت و پس از مهاجرت به تهران نیز، همچنان به تربیت علمی و دینی او پرداخت.<ref> همان، ص ۷۵ و ۷۶.</ref>
+
این مجتهد شریف و ستاره پرفروغ کاشان، دو سال پس از دریافت اجازه اجتهاد، در سال ۱۲۸۱ ق. برای استفاده از محضر دانشمد پرآوازه [[شیعه]] ـ [[شیخ مرتضی انصاری]] ـ به سوی [[عراق]] حرکت کرد. او پس از رسیدن به [[کربلا]]، خبر جانگداز رحلت شیخ انصاری را شنید و در ماتم فرو رفت. سپس با اقامت در کربلا، به محضر فقیه معروف آن دیار آیت الله مولی محمدحسین، معروف به [[فاضل اردکانی|فاضل اردکانی]] شتافته، از خرمن فضایل او بهره می‌جوید.<ref> همان، ص ۱۱۲.</ref>
−
#آیت الله میر محمدعلی کاشانی (متوفی ۱۲۹۴ ق)، او علاوه بر استادی، پدر همسر ملا حبیب‌الله بود.<ref> همان، ص ۷۹.</ref>
 
−
#شیخ محمد اصفهانی<ref>همان، ص ۱۵۱.</ref>
 
−
#حاج ملا هادی مدرس تهرانی (متوفی ۱۲۹۵ ق)
 
−
#ملا عبدالهادی تهرانی<ref>همان، ص ۱۰۸.</ref>
 
−
#میرزا محمد اندرمانی<ref>همان، ص ۱۵۱.</ref>
 
−
#حاج میرزا ابوالقاسم تهرانی «کلانتر» (۱۲۳۶ـ۱۲۹۰ ق).<ref>همان، ص۱۵۰.</ref>
 
  
−
این مجتهد شریف و ستاره پرفروغ کاشان، دو سال پس از دریافت اجازه اجتهاد، در سال ۱۲۸۱ ق. برای آستان بوسی [[امامان معصوم]] علیهم‌السلام و نیز استفاده از محضر دانشمد پرآوازه [[شیعه]] ـ [[شیخ مرتضی انصاری]] ـ به سوی [[عراق]] حرکت کرد. او پس از رسیدن به [[کربلا]]، خبر جانگداز رحلت شیخ انصاری را شنید و در ماتم فرو رفت. ستاره شریف کاشان با اقامت در کربلا، به محضر فقیه معروف آن دیار آیت الله مولی محمدحسین معروف به [[فاضل اردکانی|فاضل اردکانی]] شتافته، از خرمن فضایل او بهره می‌جوید.<ref> همان، ص ۱۱۲.</ref>
+
ملا حبیب‌الله پس از چندی به کاشان بازگشت و سپس مجذوب آوازه علمی یکی از دانشوران گلپایگان گردید و به سوی او شتافت. وی در این باره می‌گوید: «پس از مدتی درنگ تصمیم گرفتم به خدمت سرور بزرگوار، فاضل صمدانی، مرحوم [[ملا زین العابدین گلپایگانی]] برسم. چون به حضور وی رسیدم او را (در اثر بیماری) بسیار گوشه‌گیر یافتم به حدی که از خانه بیرون نمی‌آمد و درس و بحث و قیل و قال مدرسه را رها کرده و دچار ناراحتی و ضعف چشم گردیده بود. به همین علت نتوانستم از محضر وی استفاده درسی ببرم. لیکن فواید گرانقدری از تشرف به حضورش نصیب من شد. او مرا سفارش کرد که با دنیاطلبان ترک مراوده کنم، دل را به یاد خدا مشغول دارم و خود را از عوامل مشغول کننده این جهان دور سازم، و من تمامی وصایای او را پذیرفتم و آویزه گوش خود ساختم و تا امروز بر آن هستم...».<ref> همان، ص ۱۰۶ و ۱۵۱.</ref>
  
−
پس از چندی به [[نجف]] اشرف رفته، سر بر آستان کوی دوست [[امام علی علیه السلام|امیرمؤمنان]] سایید و از آنجا به [[ایران]] بازگشت. ملا حبیب‌الله پس از رسیدن به کاشان، مجذوب آوازه علمی یکی از دانشوران گلپایگان گردید و به سوی او شتافت وی در این باره می‌گوید: «پس از مدتی درنگ تصمیم گرفتم به خدمت سرور بزرگوار، فاضل صمدانی، مرحوم ملا زین العابدین گلپایگانی برسم. چون به حضور وی رسیدم او را (در اثر بیماری) بسیار گوشه‌گیر یافتم به حدی که از خانه بیرون نمی‌آمد و درس و بحث و قیل و قال مدرسه را رها کرده و دچار ناراحتی و ضعف چشم گردیده بود. به همین علت نتوانستم از محضر وی استفاده درسی ببرم. لیکن فواید گرانقدری از تشرف به حضورش نصیب من شد. او مرا سفارش کرد که با دنیاطلبان ترک مراوده کنم. دل را به یاد خدا مشغول دارم و خود را از عوامل مشغول کننده این جهان دور سازم و من تمامی وصایای او را پذیرفتم و آویزه گوش خود ساختم و تا امروز بر آن هستم...».<ref> همان، ص ۱۰۶ و ۱۵۱.</ref>
+
==تدریس و شاگردان==
  
−
==شاگردان==
+
مراتب علمی آیت الله شریف کاشانی موجب گردید تا شماری از دانش‌پژوهان و اندیشوران در محضر آن منبع شریف شریعت حاضر شده، از شمع وجودش بهره گیرند. ذکر نام و نشانی چند از شاگردان زبده وی، ما را بر مطلب فوق رهنمون می‌سازد:
−
 
 
−
درخشندگی و گرمابخشی علمی آیت الله شریف موجب گردید تا شماری از دانش‌پژوهان و اندیشوران در محضر آن منبع شریف شریعت حاضر شده، از شمع وجودش بهره گیرند. ذکر نام و نشانی چند از شاگردان زبده وی، ما را بر مطلب فوق رهنمون می‌سازد:
 
  
 
#سید محمد علوی بروجردی کاشانی (متوفی ۱۳۶۲ ق)<ref> النجم الثاقب، ص ۵.</ref>
 
#سید محمد علوی بروجردی کاشانی (متوفی ۱۳۶۲ ق)<ref> النجم الثاقب، ص ۵.</ref>
−
#میر سید علی یثربی کاشانی (۱۳۱۱ـ۱۳۷۹ ق)<ref> مجله نور علم، ش ۱۹، ۱۳۶۵.</ref>
+
#[[سید علی یثربی کاشانی|میر سید علی یثربی کاشانی]] (۱۳۱۱ـ۱۳۷۹ ق)<ref> مجله نور علم، ش ۱۹، ۱۳۶۵.</ref>
 
#سید محمدحسین رضوی (۱۲۹۱ـ۱۳۵۸ ق)<ref> تذکره الشعراء، ص ۱۲۰.</ref>
 
#سید محمدحسین رضوی (۱۲۹۱ـ۱۳۵۸ ق)<ref> تذکره الشعراء، ص ۱۲۰.</ref>
 
#میرزا احمد عاملی آرانی (۱۲۸۰ـ۱۳۶۹ ق)<ref>از یادداشت‌های آقای حبیب‌الله سلمانی آرانی.</ref>
 
#میرزا احمد عاملی آرانی (۱۲۸۰ـ۱۳۶۹ ق)<ref>از یادداشت‌های آقای حبیب‌الله سلمانی آرانی.</ref>
سطر ۵۵: سطر ۵۲:
 
==آثار و تألیفات==
 
==آثار و تألیفات==
  
−
از ویژگی‌های برجسته آیت الله شریف، تنوع تألیفات و فزونی آن‌هاست وی سیصد جلد کتاب و رساله نوشته اما تنها حدود دویست جلد آن‌ها شناخته شده است. بر اساس نگاشته کتاب لباب الالقاب آیت الله شریف ۲۱ سال قبل از رحلتش تعداد ۱۳۵ کتاب خویش را نام برده است.<ref> نوشته‌های دکتر علی شریف.</ref> شگفت این که تعداد زیادی از این آثار قبل از رسیدن به سن بلوغ نوشته شده است.<ref> لباب الالقاب، ص ۱۵۳.</ref> اینک نگاهی کوتاه به گنجینه گرانسنگ حبیب شریف پروردگار می‌کنیم:
+
از ویژگی‌های برجسته آیت الله شریف، تنوع تألیفات و فزونی آن‌هاست. وی سیصد جلد کتاب و رساله نوشته، اما تنها حدود دویست جلد آن‌ها شناخته شده است. آیت الله شریف ۲۱ سال قبل از رحلتش تعداد ۱۳۵ کتاب خویش را نام برده است.<ref> نوشته‌های دکتر علی شریف.</ref> شگفت این که تعداد زیادی از این آثار قبل از رسیدن به سن [[بلوغ‌|بلوغ]] نوشته شده است.<ref> لباب الالقاب، ص ۱۵۳.</ref> آثار او در علوم مختلف اسلامی عبارتند از:
 +
 
 +
*در [[فقه]]:
 +
 
 +
#منتقد المنافع فی شرح «[[مختصر النافع (کتاب)|المختصر النافع]]» اثر [[محقق حلی]] (م، ۶۷۶ ق)،
 +
#شرح بر قصاص و دیات «مفاتیح الشرایع» [[فیض کاشانی]]،
 +
#منظومه فی الفقه،
 +
#رساله در افعال [[حج]]،
 +
#مغانم المجتهدین،
 +
#القوال الفصل،
 +
#قصاص و دیات،
 +
#مجمع الحواشی،
 +
#مسائل الاحکام،
 +
#مسائل الافعال،
 +
#مستقصی مدارک القواعد،
 +
#مکاسب،
 +
#منتخب القواعد،
 +
#ذریعه الاستغنا در مسئله غنا،
 +
#رساله در افعال صلوه،
 +
#رساله فی تحقیق حکم العصیر،
 +
#رساله در رضاع،
 +
#رساله فی الشکیات،
 +
#رساله فی عدم جواز الصلح عن حق الرجوع مطلقاً،
 +
#رساله در مسائل اجتهاد و تقلید،
 +
#رساله فی المعاطاة،
 +
#رساله فی المعاملات الفضولیه،
 +
#رساله فی الارث،
 +
#انتخاب المسائل،
 +
#ایضاح [[ریاض المسائل (کتاب)|الریاض]]،
 +
#[[تسهیل المسالک الى المدارک فى رؤوس القواعد الفقهیه (کتاب)|تسهیل المسالک]]،
 +
#تعلیقه علی [[تمهید القواعد (شهید ثانی) (کتاب)|تمهید القواعد]]،
 +
#حاشیه بر رساله زینة العباد،
 +
#حاشیه بر رساله مجمع المسائل،
 +
#حاشیه بر رساله عملیه [[شیخ جعفر شوشتری]]،
 +
#حاشیه بر رساله [[وحید بهبهانی|آقا محمدباقر بهبهانی]].
 +
 
 +
*در [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول فقه]]:
 +
 
 +
#النخبة الرفیعة،
 +
#تعلیقات علی مقدمة الفصول،
 +
#رساله فی الاستصحاب،
 +
#رساله فی حجة الظنّ،
 +
#شرح مفتاح الاصول،
 +
#شرح منظومه اصول الفقه،
 +
#مراحل الاصحاب.
 +
 
 +
*در [[اخلاق]]:
 +
 
 +
#نصیحت‌نامه (شعر)،
 +
#شکایات‌نامه (شعر)،
 +
#القواعد البانیه،
 +
#صراط الرشاد،
 +
#البارقات الملکوتیه،
 +
#حکم المواعظ،
 +
#گوهر مقصود،
 +
#مصابیح الصائمین،
 +
#مقدمه التعلیم والتعلم.
 +
 
 +
*در [[ادبیات عرب|ادبیات]]:
 +
 
 +
#منتخب المقالات من کتاب المقامات،
 +
#بدر البلاغه (فی الخطب)،
 +
#شرح قصیده حمیری،
 +
#شرح لامیة العجم،
 +
#منتخب درة الفواص،
 +
#نخبة البیان (علم بیان)،
 +
#فهرست الامثال،
 +
#منتخب الامثال (امثال).
 +
#الوجیزه فی الکلمات النحویه،
 +
#منظومه فی النحو،
 +
#مصابیح الظلام،
 +
#مصابیح الدجی (شرح سیوطی)،
 +
#حدیقه الجمل،
 +
#حقائق النحو،
 +
#درة الجمان (منظومه)،
 +
#التذکره فی النحو،
 +
#حاشیه بر شرح قطر در نحو،
 +
#منظومه فی الصرف (صرف).
 +
 
 +
*در [[تفسیر قرآن|تفسیر]]:
 +
 
 +
#درة الدّرر (تفسیر [[سوره کوثر]])،
 +
#الانوار السانحه (تفسیر [[سوره حمد]])،
 +
#بوارق القهر (تفسیر [[سوره انسان]])،
 +
#تفسیر [[سوره اخلاص]]،
 +
#تفسیر [[سوره جمعه]] (عربی)،
 +
#تفسیر سوره جمعه (فارسی)،
 +
#تفسیر [[سوره فتح]]،
 +
#تفسیر [[سوره الأعلى]]،
 +
#تفسیر [[سوره ملک]].
 +
 
 +
*در [[تاریخ]]:
  
−
*منتقد المنافع فی شرح [[مختصر النافع (کتاب)|المختصر النافع]]: این کتاب مهمترین اثر علمی اوست و شماری از فقیهان نامی معاصر، آن را دائره المعارف [[فقه]] [[شیعه]] و اثری پربار و اعجاب‌آور به حساب آورده‌اند.<ref> روزنامه کیهان، ویژه‌نامه کاشان، ۱۸/۹/۱۳۷۴، مصاحبه آقای حسین شریف.</ref> آیت الله شریف مطالبی را در مقدمه کتاب «منتقد المنافع» آورده است که به گزیده‌ای از آن اشاره می‌شود. در این کتاب سعی شده است روایات فقهی بیشتر ذکر گردد چه آن که آن‌ها مبنای عمده استنباط [[احکام]] هستند؛ برخلاف برخی از کتاب‌های دیگر فقهی که به موجب تکیه بر مباحث و قواعد اصولی، مؤلفان آن‌ها نیازی به ذکر روایات ندیده‌اند. روایات ذکر شده به طور عمده با [[سند حدیث|سند]] و اشاره رمزی به قوت و ضعف آن‌ها ارائه شده است. در هر مسأله عبارات فقهای پیشین تا آنجا که در دسترس بوده آورده شده است و سعی بر این بوده که تنها اکتفا به نقل گفتار دیگران نشود.<ref> منتقد المنافع فی شرح المختصر النافع (مقدمه).</ref>
+
#تذکرة الشهداء،
 +
#توضیح السُبُل (ملل و نحل)،
 +
#لباب الالقاب فی القاب الاطیاب (تراجم).
  
−
*[[اخلاق]]: نصیحت‌نامه «شعر»، شکایات‌نامه «شعر»، القواعد البانیه، صراط الرشاد، البارقات الملکوتیه، حکم المواعظ، گوهر مقصود، مصابیح الصائمین، مقدمه التعلیم والتعلم.
+
*در [[علم کلام|کلام]]:
  
−
*[[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]: النخبه الرفیعه، تعلیقات علی مقدمه الفصول، رساله فی الاستصحاب، رساله فی حجه الظنّ، شرح مفتاح الاصول، شرح منظومه اصول الفقه، مراحل الاصحاب.
+
#تعلیقات بر [[اعتقادات صدوق (کتاب)|اعتقادات صدوق]]،
 +
#شمس المشارق (شرح [[باب حادی عشر (کتاب)|باب حادی عشر]])،
 +
#رجوم الشیاطین،
 +
#رساله در [[رجعت]]،
 +
#الجواهر الثمین (شعر).
  
−
*تراجم: لباب الالقاب.
+
*در [[عرفان]]:
  
−
*[[ادبیات عرب|ادبیات]]: منتخب المقالات من کتاب المقامات، بدر البلاغه «فی الخطب»، شرح قصیده حمیری، شرح لامیه العجم، منتخب دره الفواص.
+
#اسرار العارفین،
 +
#ساقی‌نامه (شعر)،
 +
#الکلمات الجذبیه،
 +
#تشویقات السالکین،
 +
#الدرة اللاهوت،
 +
#ریاض العرفان (شعر)،
 +
#ترجیح پند،
 +
#تنبیهات الغافلین (شعر)،
 +
#الدر المکنون (شرح دیوان مجنون)،
 +
#اصطلاحات الصوفیه.
  
−
*[[تفسیر قرآن|تفسیر]]: دره الدّرر «تفسیر [[سوره کوثر]]»، الانوار السانحه «تفسیر [[سوره حمد]]»، بوارق القهر «تفسیر [[سوره انسان]]»، تفسیر [[سوره اخلاص]]، تفسیر [[سوره جمعه]] «عربی»، تفسیر سوره جمعه «فارسی»، تفسیر [[سوره فتح]]، تفسیر [[سوره الأعلى]]، تفسیر [[سوره ملک]].
+
*در شرح [[دعا|ادعیه]]:
  
−
*[[تاریخ]]: تذکره الشهداء.
+
#تبصرة السائر،
 +
#مفتاح السعادات،
 +
#معارج (مصاعد) الصلاح،
 +
#جذبة الحقیقة،
 +
#شرح [[دعای سحر]]،
 +
#شرح [[دعای عدیله]]،
 +
#جنة الحوادث (شرح [[زیارت وارث]])،
 +
#شُعل الفؤاد،
 +
#عقائد الایمان،
 +
#الملهمة القدوسیة،
 +
#السر المستسر (طلسمات)،
 +
#شرح [[دعای جوشن صغیر]]،
 +
#شرح دعاء صنمی قریش،
 +
#شرح [[زیارت عاشورا]]،
 +
#شرح [[صحیفه سجادیه]]،
 +
#اکمال الحجة فی المناجات،
 +
#شرح [[مناجات خمسه عشر]].
  
−
*[[علم کلام|کلام]]: تعلیقات بر [[اعتقادات صدوق (کتاب)|اعتقادات صدوق]]، شمس المشارق «شرح باب حادی عشر»، رجوم الشیاطین، رساله در رجعت، الجواهر الثمین «شعر».
+
*در علوم غریبه:
  
−
*[[فقه]]: شرح بر قصاص و دیات مفاتیح فیض، منظومه فی الفقه، رساله در افعال [[حج]]، منتقد المنافع جلد ۱، منتقد المنافع جلد ۲، منتقد المنافع جلد ۳، منتقد المنافع جلد ۴، منتقد المنافع جلد ۵، منتقد المنافع جلد ۶، منتقد المنافع جلد ۷، منتقد المنافع جلد ۸، منتقد المنافع جلد ۱۳، مغانم المجتهدین، القوال الفصل، قصاص و دیات، مجمع الحواشی، مسائل الاحکام، مسائل الافعال، مستقصی مدارک القواعد، مکاسب، منتخب القواعد، ذریعه الاستغنا در مسئله غنا، رساله در افعال صلوه، رساله فی تحقیق حکم العصیر، رساله در رضاع، رساله در شکیات، رساله فی الشکیات، رساله فی عدم جواز الصلح عن حق الرجوع مطلقاً، رساله در مسائل اجتهاد و تقلید، رساله فی المعاطاه، رساله فی المعاملات الفضولیه، رساله فی الارث، انتخاب المسائل، ایضاح الریاض، [[تسهیل المسالك|تسهیل المسالک]]، تعلیقه علی تمهید القواعد، حاشیه بر رساله زینه العباد، حاشیه بر رساله مجمع المسائل، حاشیه بر رساله عملیه [[شیخ جعفر شوشتری]]، حاشیه بر رساله [[وحید بهبهانی|آقا باقر بهبهانی]].
+
#القواعد الجفریه،
 +
#رساله فی علم الجفر،
 +
#اصطلاحات اصحاب الجفر.
  
−
*[[عرفان]]: اسرار العارفین، ساقی‌نامه «شعر»، الکلمات الجذبیه، تشویقات السالکین، الدره اللاهوت، ریاض العرفان «شعر»، ترجیح پند، تنبیهات الغافلین «شعر».
+
*در [[شعر]]:
  
−
*ادبیات و عرفان: الدر المکنون «شرح دیوان مجنون».
+
#ساقی‌نامه (مدح [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]])،
 +
#القصائد،
 +
#گلزار اسرار،
 +
#رباعیات،
 +
#دیوان اشعار،
 +
#شرح القصیدة الخمسه،
 +
#شرح قصیدة [[فرزدق|الفرزدق]].
  
−
*[[علم نحو|نحو]]: الوجیزه فی الکلمات النحویه، منظومه فی النحو، مصابیح الظلام، مصابیح الدجی «شرح سیوطی»، حدیقه الجمل، حقائق النحو، دره الجمان «منظومه»، التذکره فی النحو، حاشیه بر شرح قطر در نحو.
+
*در فضائل [[اهل بیت]] علیهم‌السلام:
  
−
*شرح [[دعا|دعاء]]: تبصره السائر، مفتاح السعادت، معارج (مصاعد) الصلاح، جذبه الحقیقه، شرح [[دعای سحر]]، شرح دعاء عدیله، جنه الحوادث «شرح [[زیارت وارث]]»، شُعل الفؤاد، عقائد الایمان، الملهمه القدوسیه، السر المستسر «طلسمات»، شرح [[دعای جوشن صغیر]]، شرح دعاء صنمی قریش، شرح [[زیارت عاشورا]]، شرح [[صحیفه سجادیه]]، اکمال الحجه فی المناجات.
+
#ذریعة المعاد،
 +
#وسیلة المعاد،
 +
#مجالس الابرار،
 +
#شرح الاربعین،
 +
#رساله فی الصلوات علی [[پیامبر اسلام|محمد]].
  
−
*ملل و نحل: توضیح السُبُل.
+
*در [[حدیث]]:
  
−
*علوم غریبه: القواعد الجفریه، رساله فی علم الجفر، اصطلاحات اصحاب الجفر.
+
#جمل النواهی (شرح حدیث)،
 +
#قبس المقتبس (شرح حدیث)،
 +
#اسرار الانبیاء و انوار الاصفیاء (ترجمه‌ [[الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیة (کتاب)|الجواهر السنیة]] اثر [[شیخ حر عاملی]])،
 +
#کشف السحاب (شرح [[خطبه شقشقیه]]).
  
−
*[[تجوید]]: العشره الکامله.
+
*در [[منطق]]:
  
−
*[[شعر]]: ساقی‌نامه «مدح امیرالمؤمنین»، القصائد، گلزار اسرار.
+
#لباب الفکر،
 +
#لبّ النظر (منطق).
  
−
*فضائل [[اهل بیت]] علیهم‌السلام: ذریعه المعاد، وسیله المعاد، مجالس ابرار، شرح الاربعین.
+
*متفرقه:
  
−
*متفرقه: کشف السحاب «شرح خطبه شقشقیه»، النخبه الجموعه، قوامیس الدرر جلد ۱، قوامیس الدرر جلد ۲، لباب الفکر (منطق)، هدایه الضبط (در علم خط)، نخبه البیان (علم بیان)، منظومه فی الصرف (صرف)، جمل النواهی (شرح حدیث)، توضیح البیان فی تسهیل الاوزان (مسائل ریاضی)، رساله در آداب روز جمعه (فقه و اخلاق)، فضائل و آداب اعیاد شرعیه (فقه و اخلاق)، شرح القصیده الخمسه، شرح قصیده الفرزدق، شرح مناجات خمسه عشر، فضیحه اللئام، الفهرست، فهرست الامثال، قبس المقتبس (شرح حدیث)، لب النظر (منطق)، المقالات المخزونه، منتخب الامثال (امثال)،‌ منتخب قوامیس الدّرر، اسرار الانبیاء ([[حدیث]])، اسرار حسینیه، اصطلاحات الصوفیه، خواص الاسماء‌ (شرح اسماء)، دیوان اشعار، رباعیات، رساله فی الصلوات علی محمد، رساله فی علم المناظره (مناظره)، ریاض الحکایات (داستان).
+
#العشرة الکامله ([[تجوید]])،
 +
#النخبة الجموعه،
 +
#قوامیس الدرر،
 +
#هدایة الضبط (در علم خط)،
 +
#توضیح البیان فی تسهیل الاوزان (مسائل ریاضی)،
 +
#رساله در آداب روز جمعه (فقه و اخلاق)،
 +
#فضائل و آداب اعیاد شرعیه (فقه و اخلاق)،
 +
#فضیحة اللئام،
 +
#الفهرست،
 +
#المقالات المخزونه،‌
 +
#اسرار الحسینیه،
 +
#خواص الاسماء‌ (شرح اسماء)،
 +
#رساله فی علم المناظره (مناظره)،
 +
#ریاض الحکایات (داستان).
  
 
==فعالیت اجتماعی و سیاسی==
 
==فعالیت اجتماعی و سیاسی==
  
−
آیت الله شریف کاشانی پس از استقرار در کاشان، به رغم مشکلات موجود در آن عصر و نبود امکانات اولیه مورد نیاز به تألیف، تدوین و تکمیل تحقیقات خود پرداخت. او همزمان با فعالیت‌های نگارشی، از تدریس دانش‌پژوهان حوزه و ارشاد و هدایت دین‌باوران کاشانی غافل نبوده در مسند عظیم [[مرجعیت]]، با انجام وظایف شرعی خویش اشتغال داشت. مسجد قدیمی «میرزا مقیم» که امروزه به نام «مسجد ملا حبیب‌الله شریف» معروف است یادآور تلاش‌های خالصانه او و ناله‌های شبانه آن عارف وارسته است.
+
آیت الله شریف کاشانی پس از استقرار در کاشان، به رغم مشکلات موجود در آن عصر و نبود امکانات اولیه مورد نیاز، به تألیف و تکمیل تحقیقات خود پرداخت. او همزمان با فعالیت‌های نگارشی، از تدریس دانش‌پژوهان حوزه و ارشاد و هدایت دین‌باوران کاشانی غافل نبوده در مسند عظیم [[مرجعیت]]، با انجام وظایف شرعی خویش اشتغال داشت. [[مسجد]] قدیمی «میرزا مقیم» که امروزه به نام «مسجد ملا حبیب‌الله شریف» معروف است یادآور تلاش‌های خالصانه او و ناله‌های شبانه آن عارف وارسته است.
  
−
وی به مسائل علمی توجه و عنایت افزون داشت و از جنجال‌آفرینی پرهیز داشت اما با اتکاء به اصول اساسی [[اسلام]]، از حضور در صحنه‌های سرنوشت‌ساز سیاسی غافل نبود و به مقتضای زمان و به اندازه توان در امور سیاسی دخالت می‌کرد. نهضت [[مشروطیت|مشروطه]] و قیام عمومی مسلمانان ایران زمین به رهبری روحانیون ظلم ستیز و دلسوز، مهمترین مسأله سیاسی دوران حیات ملا حبیب‌الله شریف بود.
+
وی به مسائل علمی توجه و عنایت افزون داشت و از جنجال‌آفرینی پرهیز داشت اما با اتکاء به اصول اساسی [[اسلام]]، از حضور در صحنه‌های سرنوشت‌ساز سیاسی غافل نبود و به مقتضای زمان و به اندازه توان در امور سیاسی دخالت می‌کرد. نهضت [[مشروطیت|مشروطه]] و قیام عمومی مسلمانان [[ایران]] زمین به رهبری روحانیون [[ظلم]] ستیز و دلسوز، مهمترین مسأله سیاسی دوران حیات ملا حبیب‌الله شریف بود.
  
−
ملا عبدالرسول مدنی کاشانی ـ شاگرد و داماد آیت الله شریف ـ به دستور آیت الله شریف کاشانی، کتابی را درباره مشروطیت به نام «رساله انصافیه» به نگارش درآورد. پس از اتمام، (محرم ۱۳۲۸ ق) ملا حبیب‌الله شریف بر آن کتاب مقدمه‌ای کوتاه نگاشت که قمستی از آن چنین است: «... چون (رساله انصافیه) ملاحظه شد مطابق مقصود این احقر و موافق قانون شرع انور بود».<ref>رساله انصافیه، چاپ سنگی، مطبعه ثریا کاشان، ص ۱.</ref>
+
ملا عبدالرسول مدنی کاشانی ـ شاگرد و داماد آیت الله شریف ـ به دستور آیت الله شریف کاشانی، کتابی را درباره [[مشروطیت]] به نام «رساله انصافیه» به نگارش درآورد. پس از اتمام، (محرم ۱۳۲۸ ق) ملا حبیب‌الله شریف بر آن کتاب مقدمه‌ای کوتاه نگاشت که قمستی از آن چنین است: «... چون (رساله انصافیه) ملاحظه شد مطابق مقصود این احقر و موافق قانون شرع انور بود».<ref>رساله انصافیه، چاپ سنگی، مطبعه ثریا کاشان، ص ۱.</ref>
  
−
از دیگر اسنادی که بیانگر بُعد سیاسی آیت الله شریف است نگارش کتاب «انتخاب المسائل» است. این کتاب دربرگیرنده پرسش‌های مردم درباره مسائل مختلف مشروطیت و جواب‌های حکیمانه ملا حبیب‌الله است. البته پس از انحراف مشروطه از مسیر اصلی و شرعی خویش، آیت الله شریف نیز در زمره مخالفان آن قرار گرفت و در مخالفت با مشروطه سخن‌ها گفت. او در این باره اشعاری نیز سروده است.<ref>رباعیات مرحوم آیت الله شریف، ص ۱۶.</ref>
+
از دیگر اسنادی که بیانگر بُعد سیاسی آیت الله شریف است، نگارش کتاب «انتخاب المسائل» است. این کتاب دربرگیرنده پرسش‌های مردم درباره مسائل مختلف مشروطیت و جواب‌های حکیمانه ملا حبیب‌الله است. البته پس از انحراف مشروطه از مسیر اصلی و شرعی خویش، آیت الله شریف نیز در زمره مخالفان آن قرار گرفت و در مخالفت با مشروطه سخن‌ها گفت. او در این باره اشعاری نیز سروده است.<ref>رباعیات مرحوم آیت الله شریف، ص ۱۶.</ref>
  
 
حضور ملا حبیب‌الله شریف در جمع علمای کاشان و در پیشاپیش آزادی‌خواهان آن دیار، نسبت به انتخاب انجمن ایالتی و ولایتی کاشان سندی دیگر از این شخصیت است.<ref> تاریخ اجتماعی کاشان، حسن نراقی، ص ۳۰۳، ۳۰۵.</ref> او در تاریخ مشروطه کاشان نقش چشمگیری داشته‌ است.
 
حضور ملا حبیب‌الله شریف در جمع علمای کاشان و در پیشاپیش آزادی‌خواهان آن دیار، نسبت به انتخاب انجمن ایالتی و ولایتی کاشان سندی دیگر از این شخصیت است.<ref> تاریخ اجتماعی کاشان، حسن نراقی، ص ۳۰۳، ۳۰۵.</ref> او در تاریخ مشروطه کاشان نقش چشمگیری داشته‌ است.
سطر ۱۰۹: سطر ۲۵۷:
 
==وفات==
 
==وفات==
  
−
آیت الله شریف کاشانی پس از حدود هشتاد سال عمر بابرکت و بیش از هفتاد سال تحقیق، تألیف، تدریس و ارشاد، در [[جمادی الثانی]] ۱۳۴۰ قمری در شهر کاشان به سوی دنیای جاویدان پر کشید. پیکر مطهرش در مزار «دشت افروز» کاشان به خاک سپرده شد و مقبره‌اش زیارتگاه دلباختگان شرافت و حقیقت گردید.
+
آیت الله شریف کاشانی پس از حدود هشتاد سال عمر بابرکت و بیش از هفتاد سال تحقیق، تألیف، تدریس و ارشاد، در [[جمادی الثانی]] ۱۳۴۰ قمری در شهر کاشان به سوی دنیای جاویدان پر کشید. پیکر مطهرش در مزار «دشت افروز» کاشان به خاک سپرده شد.
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
سطر ۱۱۶: سطر ۲۶۴:
 
==منابع==
 
==منابع==
  
−
*تلخيص از مجموعه [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد1، زندگی نامه "ملا حبيب الله کاشانی" از عبدالله موحدی.
+
*[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۱، زندگی‌نامه "ملا حبیب الله کاشانی" از عبدالله موحدی.
−
*حسن نراقی، تاریخ مشروطه کاشان.
+
*تاریخ مشروطه کاشان، حسن نراقی.
  
−
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
+
[[رده:علمای قرن چهاردهم]][[رده:علماء شیعه]]
−
[[رده:مجتهدین]]
+
[[رده:مجتهدین]][[رده:فقیهان]][[رده:اصولیون]][[رده:ادیبان]]
−
[[رده:فقیهان]]
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۴۲

«آیت‌الله ملا حبیب‌الله شریف کاشانی» (۱۳۴۰-۱۲۶۲ ق) از مراجع و مجتهدان بزرگ شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان میرزا ابوالقاسم کلانتر تهرانی است. ملا حبیب‌الله در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی مانند فقه، اصول، ادبیات، اخلاق، تفسیر، حدیث، کلام و عرفان، صاحب‌نظر و دارای آثار مهمی بود. وی علاوه بر تحقیق و تألیف و تدریس، از حضور در صحنه‌های سرنوشت‌ساز سیاسی غافل نبود و در نهضت مشروطه نیز نقش فعالی داشت.

۲۰۰px
نام کامل ملا حبیب‌الله شریف کاشانی
زادروز ۱۲۶۲ قمری
زادگاه کاشان
وفات ۱۳۴۰ قمری
مدفن کاشان

Line.png

اساتید

میرزا ابوالقاسم کلانتر تهرانی، سید حسین کاشانی، میرزا محمدمهدی کلباسی، میر محمدعلی کاشانی،...

شاگردان

سید محمد علوی بروجردی، میر سید علی یثربی کاشانی، سید محمدحسین رضوی، میرزا احمد عاملی آرانی، ملا عبدالرسول مدنی کاشانی،...

آثار

منتقد المنافع، تسهیل المسالک، صراط الرشاد، لباب الالقاب، اسرار العارفین، اسرار الانبیاء، ذریعة المعاد،...

ولادت و خاندان

حبیب‌الله شریف کاشانی در سال ۱۲۶۲ ق. در کاشان دیده به جهان گشود.[۱] پدرش آیت الله ملا علی‌مدد ساوجی بخشی از تحصیلات خود را در قزوین و کاشان گذراند و پس از رسیدن به درجه اجتهاد، در سال ۱۲۶۶ق. از کاشان به ساوه مراجعت کرد و تا پایان عمر روشنی‌بخش مردمان آن دیار گردید.

تحصیلات و اساتید

حبیب‌الله پس از رحلت پدرش (۱۲۷۰ ق) در زادگاهش کاشان تحت سرپرستی آیت الله سید حسین کاشانی (متوفی ۱۲۹۶ ق) که از شاگردان پدر بزرگوار ملا حبیب‌الله بود، به تحصیل علوم حوزوی همت گماشت. او در مدت ده سال، مدارج عالی تحصیل را پشت سر نهاد و در شانزده سالگی از استادش، گواهی اجتهاد دریافت کرد.

آیت الله سید حسین کاشانی نقشی بسزا در تربیت علمی و نیز امور زندگی ملا حبیب‌الله داشت. وی در گواهی اجتهادی که برای ملا حبیب‌الله نوشته چنین آورده‌ است: «... فرزند روحانی من، عالم ربانی و عامل صمدانی، استاد زبردست، دانشمند و فقیه کامل، رستگار و رهرو راه سعادت مؤید به تأیید خداوند بی‌نیاز، حبیب‌الله فرزند مرحوم مغفور علامه زمان علی مدد که پروردگارش رحمت کناد، در بسیاری از اوقات بحث و تحقیق در علوم با من بوده و بسیاری از مباحث اصول و فقه را نزد من خوانده و بسیاری از مطالب علم کلام و علوم وابسته را از من فراگرفته و حمد خدا را که عالم فاضل و فقیه کامل و جامع کلیه شرایط فتوا گردیده و به درجه اجتهاد نایل شده و مراتب علم و عمل، عدالت و سداد را حایز گردیده است...».[۲]

ملا حبیب‌الله در دوران حیات پربار خویش، برای خوشه‌چینی از محضر بزرگان و کسب علم و ادب از هیچ کوششی دریغ نکرد. او با مسافرت به اصفهان از محضر آیت الله میرزا محمدمهدی کلباسی[۳] استفاده فراوان برد. وی همچنین در سال‌های اولیه تحصیل به تهران مسافرت کرد و علاوه بر آیت الله سید حسین کاشانی، در خدمت استادان زیر کسب دانش نمود:

  1. آیت الله میر محمدعلی کاشانی (متوفی ۱۲۹۴ ق)، او علاوه بر استادی، پدر همسر ملا حبیب‌الله بود.
  2. شیخ محمد اصفهانی
  3. ملا هادی مدرس تهرانی (متوفی ۱۲۹۵ ق)
  4. ملا عبدالهادی تهرانی
  5. میرزا محمد اندرمانی
  6. میرزا ابوالقاسم کلانتر تهرانی (۱۲۳۶ـ۱۲۹۰ ق).[۴]

این مجتهد شریف و ستاره پرفروغ کاشان، دو سال پس از دریافت اجازه اجتهاد، در سال ۱۲۸۱ ق. برای استفاده از محضر دانشمد پرآوازه شیعه ـ شیخ مرتضی انصاری ـ به سوی عراق حرکت کرد. او پس از رسیدن به کربلا، خبر جانگداز رحلت شیخ انصاری را شنید و در ماتم فرو رفت. سپس با اقامت در کربلا، به محضر فقیه معروف آن دیار آیت الله مولی محمدحسین، معروف به فاضل اردکانی شتافته، از خرمن فضایل او بهره می‌جوید.[۵]

ملا حبیب‌الله پس از چندی به کاشان بازگشت و سپس مجذوب آوازه علمی یکی از دانشوران گلپایگان گردید و به سوی او شتافت. وی در این باره می‌گوید: «پس از مدتی درنگ تصمیم گرفتم به خدمت سرور بزرگوار، فاضل صمدانی، مرحوم ملا زین العابدین گلپایگانی برسم. چون به حضور وی رسیدم او را (در اثر بیماری) بسیار گوشه‌گیر یافتم به حدی که از خانه بیرون نمی‌آمد و درس و بحث و قیل و قال مدرسه را رها کرده و دچار ناراحتی و ضعف چشم گردیده بود. به همین علت نتوانستم از محضر وی استفاده درسی ببرم. لیکن فواید گرانقدری از تشرف به حضورش نصیب من شد. او مرا سفارش کرد که با دنیاطلبان ترک مراوده کنم، دل را به یاد خدا مشغول دارم و خود را از عوامل مشغول کننده این جهان دور سازم، و من تمامی وصایای او را پذیرفتم و آویزه گوش خود ساختم و تا امروز بر آن هستم...».[۶]

تدریس و شاگردان

مراتب علمی آیت الله شریف کاشانی موجب گردید تا شماری از دانش‌پژوهان و اندیشوران در محضر آن منبع شریف شریعت حاضر شده، از شمع وجودش بهره گیرند. ذکر نام و نشانی چند از شاگردان زبده وی، ما را بر مطلب فوق رهنمون می‌سازد:

  1. سید محمد علوی بروجردی کاشانی (متوفی ۱۳۶۲ ق)[۷]
  2. میر سید علی یثربی کاشانی (۱۳۱۱ـ۱۳۷۹ ق)[۸]
  3. سید محمدحسین رضوی (۱۲۹۱ـ۱۳۵۸ ق)[۹]
  4. میرزا احمد عاملی آرانی (۱۲۸۰ـ۱۳۶۹ ق)[۱۰]
  5. ملا عبدالرسول مدنی کاشانی (۱۲۸۰ـ۱۳۶۶ ق) (شاگرد برجسته میرزا و داماد بزرگ وی)[۱۱]
  6. میر سید خلیل‌الله فقیه (متوفی ۱۳۹۰ ق)
  7. میرزا حسین محلاتی (۱۲۷۴ـ۱۳۲۳ ق)
  8. محمد غروی کاشانی (۱۳۱۳ـ۱۳۹۸ ق)[۱۲]
  9. سید فخرالدین امامت (۱۲۹۲ـ۱۳۹۲ ق)
  10. شیخ محمد سلیمانی (۱۲۸۷ـ۱۳۷۸ ق)
  11. آقا رضا مدنی کاشانی (۱۳۲۱ـ۱۴۱۲ ق)

آثار و تألیفات

از ویژگی‌های برجسته آیت الله شریف، تنوع تألیفات و فزونی آن‌هاست. وی سیصد جلد کتاب و رساله نوشته، اما تنها حدود دویست جلد آن‌ها شناخته شده است. آیت الله شریف ۲۱ سال قبل از رحلتش تعداد ۱۳۵ کتاب خویش را نام برده است.[۱۳] شگفت این که تعداد زیادی از این آثار قبل از رسیدن به سن بلوغ نوشته شده است.[۱۴] آثار او در علوم مختلف اسلامی عبارتند از:

  1. منتقد المنافع فی شرح «المختصر النافع» اثر محقق حلی (م، ۶۷۶ ق)،
  2. شرح بر قصاص و دیات «مفاتیح الشرایع» فیض کاشانی،
  3. منظومه فی الفقه،
  4. رساله در افعال حج،
  5. مغانم المجتهدین،
  6. القوال الفصل،
  7. قصاص و دیات،
  8. مجمع الحواشی،
  9. مسائل الاحکام،
  10. مسائل الافعال،
  11. مستقصی مدارک القواعد،
  12. مکاسب،
  13. منتخب القواعد،
  14. ذریعه الاستغنا در مسئله غنا،
  15. رساله در افعال صلوه،
  16. رساله فی تحقیق حکم العصیر،
  17. رساله در رضاع،
  18. رساله فی الشکیات،
  19. رساله فی عدم جواز الصلح عن حق الرجوع مطلقاً،
  20. رساله در مسائل اجتهاد و تقلید،
  21. رساله فی المعاطاة،
  22. رساله فی المعاملات الفضولیه،
  23. رساله فی الارث،
  24. انتخاب المسائل،
  25. ایضاح الریاض،
  26. تسهیل المسالک،
  27. تعلیقه علی تمهید القواعد،
  28. حاشیه بر رساله زینة العباد،
  29. حاشیه بر رساله مجمع المسائل،
  30. حاشیه بر رساله عملیه شیخ جعفر شوشتری،
  31. حاشیه بر رساله آقا محمدباقر بهبهانی.
  1. النخبة الرفیعة،
  2. تعلیقات علی مقدمة الفصول،
  3. رساله فی الاستصحاب،
  4. رساله فی حجة الظنّ،
  5. شرح مفتاح الاصول،
  6. شرح منظومه اصول الفقه،
  7. مراحل الاصحاب.
  1. نصیحت‌نامه (شعر)،
  2. شکایات‌نامه (شعر)،
  3. القواعد البانیه،
  4. صراط الرشاد،
  5. البارقات الملکوتیه،
  6. حکم المواعظ،
  7. گوهر مقصود،
  8. مصابیح الصائمین،
  9. مقدمه التعلیم والتعلم.
  1. منتخب المقالات من کتاب المقامات،
  2. بدر البلاغه (فی الخطب)،
  3. شرح قصیده حمیری،
  4. شرح لامیة العجم،
  5. منتخب درة الفواص،
  6. نخبة البیان (علم بیان)،
  7. فهرست الامثال،
  8. منتخب الامثال (امثال).
  9. الوجیزه فی الکلمات النحویه،
  10. منظومه فی النحو،
  11. مصابیح الظلام،
  12. مصابیح الدجی (شرح سیوطی)،
  13. حدیقه الجمل،
  14. حقائق النحو،
  15. درة الجمان (منظومه)،
  16. التذکره فی النحو،
  17. حاشیه بر شرح قطر در نحو،
  18. منظومه فی الصرف (صرف).
  1. درة الدّرر (تفسیر سوره کوثر)،
  2. الانوار السانحه (تفسیر سوره حمد)،
  3. بوارق القهر (تفسیر سوره انسان)،
  4. تفسیر سوره اخلاص،
  5. تفسیر سوره جمعه (عربی)،
  6. تفسیر سوره جمعه (فارسی)،
  7. تفسیر سوره فتح،
  8. تفسیر سوره الأعلى،
  9. تفسیر سوره ملک.
  1. تذکرة الشهداء،
  2. توضیح السُبُل (ملل و نحل)،
  3. لباب الالقاب فی القاب الاطیاب (تراجم).
  1. تعلیقات بر اعتقادات صدوق،
  2. شمس المشارق (شرح باب حادی عشر)،
  3. رجوم الشیاطین،
  4. رساله در رجعت،
  5. الجواهر الثمین (شعر).
  1. اسرار العارفین،
  2. ساقی‌نامه (شعر)،
  3. الکلمات الجذبیه،
  4. تشویقات السالکین،
  5. الدرة اللاهوت،
  6. ریاض العرفان (شعر)،
  7. ترجیح پند،
  8. تنبیهات الغافلین (شعر)،
  9. الدر المکنون (شرح دیوان مجنون)،
  10. اصطلاحات الصوفیه.
  1. تبصرة السائر،
  2. مفتاح السعادات،
  3. معارج (مصاعد) الصلاح،
  4. جذبة الحقیقة،
  5. شرح دعای سحر،
  6. شرح دعای عدیله،
  7. جنة الحوادث (شرح زیارت وارث)،
  8. شُعل الفؤاد،
  9. عقائد الایمان،
  10. الملهمة القدوسیة،
  11. السر المستسر (طلسمات)،
  12. شرح دعای جوشن صغیر،
  13. شرح دعاء صنمی قریش،
  14. شرح زیارت عاشورا،
  15. شرح صحیفه سجادیه،
  16. اکمال الحجة فی المناجات،
  17. شرح مناجات خمسه عشر.
  • در علوم غریبه:
  1. القواعد الجفریه،
  2. رساله فی علم الجفر،
  3. اصطلاحات اصحاب الجفر.
  1. ساقی‌نامه (مدح امیرالمؤمنین)،
  2. القصائد،
  3. گلزار اسرار،
  4. رباعیات،
  5. دیوان اشعار،
  6. شرح القصیدة الخمسه،
  7. شرح قصیدة الفرزدق.
  1. ذریعة المعاد،
  2. وسیلة المعاد،
  3. مجالس الابرار،
  4. شرح الاربعین،
  5. رساله فی الصلوات علی محمد.
  1. جمل النواهی (شرح حدیث)،
  2. قبس المقتبس (شرح حدیث)،
  3. اسرار الانبیاء و انوار الاصفیاء (ترجمه‌ الجواهر السنیة اثر شیخ حر عاملی)،
  4. کشف السحاب (شرح خطبه شقشقیه).
  1. لباب الفکر،
  2. لبّ النظر (منطق).
  • متفرقه:
  1. العشرة الکامله (تجوید)،
  2. النخبة الجموعه،
  3. قوامیس الدرر،
  4. هدایة الضبط (در علم خط)،
  5. توضیح البیان فی تسهیل الاوزان (مسائل ریاضی)،
  6. رساله در آداب روز جمعه (فقه و اخلاق)،
  7. فضائل و آداب اعیاد شرعیه (فقه و اخلاق)،
  8. فضیحة اللئام،
  9. الفهرست،
  10. المقالات المخزونه،‌
  11. اسرار الحسینیه،
  12. خواص الاسماء‌ (شرح اسماء)،
  13. رساله فی علم المناظره (مناظره)،
  14. ریاض الحکایات (داستان).

فعالیت اجتماعی و سیاسی

آیت الله شریف کاشانی پس از استقرار در کاشان، به رغم مشکلات موجود در آن عصر و نبود امکانات اولیه مورد نیاز، به تألیف و تکمیل تحقیقات خود پرداخت. او همزمان با فعالیت‌های نگارشی، از تدریس دانش‌پژوهان حوزه و ارشاد و هدایت دین‌باوران کاشانی غافل نبوده در مسند عظیم مرجعیت، با انجام وظایف شرعی خویش اشتغال داشت. مسجد قدیمی «میرزا مقیم» که امروزه به نام «مسجد ملا حبیب‌الله شریف» معروف است یادآور تلاش‌های خالصانه او و ناله‌های شبانه آن عارف وارسته است.

وی به مسائل علمی توجه و عنایت افزون داشت و از جنجال‌آفرینی پرهیز داشت اما با اتکاء به اصول اساسی اسلام، از حضور در صحنه‌های سرنوشت‌ساز سیاسی غافل نبود و به مقتضای زمان و به اندازه توان در امور سیاسی دخالت می‌کرد. نهضت مشروطه و قیام عمومی مسلمانان ایران زمین به رهبری روحانیون ظلم ستیز و دلسوز، مهمترین مسأله سیاسی دوران حیات ملا حبیب‌الله شریف بود.

ملا عبدالرسول مدنی کاشانی ـ شاگرد و داماد آیت الله شریف ـ به دستور آیت الله شریف کاشانی، کتابی را درباره مشروطیت به نام «رساله انصافیه» به نگارش درآورد. پس از اتمام، (محرم ۱۳۲۸ ق) ملا حبیب‌الله شریف بر آن کتاب مقدمه‌ای کوتاه نگاشت که قمستی از آن چنین است: «... چون (رساله انصافیه) ملاحظه شد مطابق مقصود این احقر و موافق قانون شرع انور بود».[۱۵]

از دیگر اسنادی که بیانگر بُعد سیاسی آیت الله شریف است، نگارش کتاب «انتخاب المسائل» است. این کتاب دربرگیرنده پرسش‌های مردم درباره مسائل مختلف مشروطیت و جواب‌های حکیمانه ملا حبیب‌الله است. البته پس از انحراف مشروطه از مسیر اصلی و شرعی خویش، آیت الله شریف نیز در زمره مخالفان آن قرار گرفت و در مخالفت با مشروطه سخن‌ها گفت. او در این باره اشعاری نیز سروده است.[۱۶]

حضور ملا حبیب‌الله شریف در جمع علمای کاشان و در پیشاپیش آزادی‌خواهان آن دیار، نسبت به انتخاب انجمن ایالتی و ولایتی کاشان سندی دیگر از این شخصیت است.[۱۷] او در تاریخ مشروطه کاشان نقش چشمگیری داشته‌ است.

وفات

آیت الله شریف کاشانی پس از حدود هشتاد سال عمر بابرکت و بیش از هفتاد سال تحقیق، تألیف، تدریس و ارشاد، در جمادی الثانی ۱۳۴۰ قمری در شهر کاشان به سوی دنیای جاویدان پر کشید. پیکر مطهرش در مزار «دشت افروز» کاشان به خاک سپرده شد.

پانویس

  1. ↑ لباب الالقاب، ملا حبیب‌الله شریف کاشانی، ص۱۴۹.
  2. ↑ همان، ص ۱۴۹ و ۱۵۰.
  3. ↑ همان، ص ۹۹.
  4. ↑ همان، ص۱۵۰.
  5. ↑ همان، ص ۱۱۲.
  6. ↑ همان، ص ۱۰۶ و ۱۵۱.
  7. ↑ النجم الثاقب، ص ۵.
  8. ↑ مجله نور علم، ش ۱۹، ۱۳۶۵.
  9. ↑ تذکره الشعراء، ص ۱۲۰.
  10. ↑ از یادداشت‌های آقای حبیب‌الله سلمانی آرانی.
  11. ↑ تذکره الشعراء، ص ۲۱۸.
  12. ↑ سیمای کاشان، حبیب‌الله سلمانی آرانی، از مجموعه دیار ابرار، ص ۱۷۷.
  13. ↑ نوشته‌های دکتر علی شریف.
  14. ↑ لباب الالقاب، ص ۱۵۳.
  15. ↑ رساله انصافیه، چاپ سنگی، مطبعه ثریا کاشان، ص ۱.
  16. ↑ رباعیات مرحوم آیت الله شریف، ص ۱۶.
  17. ↑ تاریخ اجتماعی کاشان، حسن نراقی، ص ۳۰۳، ۳۰۵.

منابع

  • گلشن ابرار، جلد ۱، زندگی‌نامه "ملا حبیب الله کاشانی" از عبدالله موحدی.
  • تاریخ مشروطه کاشان، حسن نراقی.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=ملا_حبیب_الله_کاشانی&oldid=149199»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا