اساس الاقتباس (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
(برداشتن لینک غیر فعال) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«اساس الإقتباس»''' تألیف [[خواجه نصیرالدین طوسی]] (م ۶۷۲ ق)، از مهمترین کتب نوشته شده در علم [[منطق]] به زبان فارسی است. اساس الاقتباس شامل تمام فنون منطق است و هر یک از این فنون به طور مستوفی در کتاب مورد بحث قرار گرفته است. | |
{{مشخصات کتاب | {{مشخصات کتاب | ||
| سطر ۸: | سطر ۸: | ||
|نویسنده=خواجه نصیرالدین طوسی | |نویسنده=خواجه نصیرالدین طوسی | ||
| − | |موضوع=منطق | + | |موضوع=علم منطق |
| − | |زبان= | + | |زبان=فارسی |
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد=۱ |
|عنوان افزوده1=مصحح | |عنوان افزوده1=مصحح | ||
| − | |افزوده1= | + | |افزوده1=مدرس رضوى |
|عنوان افزوده2= | |عنوان افزوده2= | ||
| سطر ۲۷: | سطر ۲۷: | ||
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| − | + | ابوجعفر نصیرالدین محمد طوسى، معروف به [[خواجه نصیرالدین طوسى]] (۵۹۷-۶۷۲ ق)، متکلم، ریاضیدان، فیلسوف و منجم ایرانی [[شیعه]]، متولد طوس و متوفی در [[بغداد]] بود. پدرش از علماى طوس بود و خواجه نصیرالدین مقدمات را از پدر فراگرفت و در جوانى به نیشابور رفت و از محضر استادان بزرگ بهره گرفت. | |
| − | + | خواجه پس از تسلط هلاکوخان مغول، در سال ۶۵۸ ق. از طرف او مأموریت یافت که رصدخانه مراغه را تأسیس کند و به امر هلاکو جمیع اوقاف ممالک ایلخانى در اختیار او قرار گرفت. خواجه توانست رصدخانه عظیمى احداث کند و عالمان بزرگ زمان را در آنجا گرد آورد. او کتابخانه بزرگ و ارزشمندى هم تأسیس کرد. نتیجه کار این گروه تنظیم زیج ایلخانى بود. خواجه تا آخر عمر در خدمت علم باقى ماند و على رغم نفوذ بسیارش، تمایلى به مقامات دنیوى نداشت. | |
| − | + | از شاگردان خواجه نصیرالدین می توان به [[علامه حلى]]، سید عبدالکریم بن طاووس، [[قطب الدین شیرازی|قطب الدین شیرازى]] و شهاب الدین ابوبکر کازرونى اشاره نمود. | |
| − | + | علاوه بر «[[اساس الاقتباس (کتاب)|اساس الاقتباس]]»، برخی دیگر از تألیفات او عبارتند از: [[تجرید الاعتقاد]]، [[اوصاف الاشراف (کتاب)|اوصاف الاشراف]]، [[اخلاق ناصری (کتاب)|اخلاق ناصرى]]، تحریر اصول اقلیدس، اثبات واجب تعالى، شرح اشارات [[ابن سینا]] و تلخیص المحصل. | |
| − | + | ==وجه نام‌گذارى== | |
| − | |||
| − | == | ||
| − | + | طبق تصریح [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیرالدین]] در مقدمه کتاب، نام کتاب «اساس الاقتباس» است و در وجه نامیدن آن به این نام مى‌گوید و چون این علم به نسبت با دیگر علوم خاصه اقسام [[حکمت]] به مثابت قاعده و بنیاد است، این مجموع را بر اساس الاقتباس موسوم کرد. | |
| − | + | با این حال جاى شگفتى است که مصحح کتاب، مرحوم مدرس رضوى در مورد وجه تسمیه کتاب به اساس الاقتباس با وجود تصریح مصنف در مقدمه کتاب، مى‌گوید: وجه تسمیه این کتاب به اساس الاقتباس بدرستى معلوم نیست و شاید از آن روى که این کتاب در فن [[منطق]] است و منطق هم اساس اقتباس و کسب علوم مى‌باشد، خواجه طوسى این نام را براى این کتاب مناسب دیده و تألیف خود را بدین نام نامیده است. | |
| − | == | + | ==انگیزه تألیف== |
| − | در | + | مؤلف کتاب در مورد انگیزه تألیف اساس الاقتباس در مقدمه آن چنین می گوید: «در تحریر این مجموع شروع کرده آمد، بر عزم آن که طرفى صالح از آنچه از اهل علم [[منطق]] در این فن استفاده کرده است یا بحسب قواعد و اصول این صناعت استنباط نموده بر وجهى که او را روشن شده است ایراد کند و از ابطال مذاهب باطل در هر بابى که مؤدى باشد به اطناب بقدر امکان احتراز کند و اگر در بعضى مواضع بذکر مذهبى فاسد احتیاج باشد به اشارتى موجز اقتصار کند و...». |
| − | + | بنابراین غرض مؤلف از تألیف این کتاب ارزشمند، ارائه اثرى فنى و تحقیقى و جامع در علم منطق بوده که هم آموخته‌هاى او را از دیگران در برگیرد و هم بر آرا و اندیشه‌هاى شخصى او در این علم مشتمل باشد. (با اینکه وی در شرح [[اشارات و تنبیهات (کتاب)|اشارات]]، بنا را بر توضیح و تبیین مقاصد [[ابن سینا|شیخ الرئیس]] و پاسخ به اشکالات و ایرادات [[فخر رازى]] گذاشته و تعهد نموده است که دیدگاه‌هاى شخصى خود را بیان نکند ولذا جز در مورد خاصى به این وعده عمل نموده است). | |
| − | + | در آخر برخى از [[نسخه خطی|نسخ خطى]] کتاب اساس الاقتباس، سال تألیف آن ۶۴۲ هـ.ق ثبت گردیده است. | |
| − | == | + | ==اهمیت و مزایای کتاب== |
| − | پس از منطق شفا و شرح [[ابن رشد]] بر منطق | + | پس از کتاب منطق «[[شفا (کتاب)|شفا]]» اثر [[ابوعلی سینا]] و شرح [[ابن رشد]] بر منطق ارسطو، کتابى به جامعیت اساس الاقتباس تألیف نشده است و از نظر کیفیت به دلیل در برداشتن محاسن کتب پیشین و محاسنى که مؤلف به آن افزوده است بى‌نظیر است. |
| − | مزایایی که این کتاب را بر کتب دیگر این فن متمایز کرده است | + | * مزایایی که این کتاب را بر کتب دیگر این فن متمایز کرده عبارت است از: |
| + | * این کتاب به فارسی ساده تألیف شده و تا آنجا که ممکن بوده کوشیده است تا نثر متین و روانى را عرضه نماید. | ||
| + | * دیگر آن که همان گونه که مؤلف در مقدمه کتاب وعده داده است، از ایرادات و اعتراضاتی که غالبا مفید فائده نیست و جز سرگردانی خواننده نتیجه ای ندارد خالی می باشد. | ||
| + | * سوم این که شامل تمام فنون علم [[منطق]] است و هر یک از فنون منطق به طور مستوفی در این کتاب مورد بحث قرار گرفته است. | ||
| − | == | + | ==محتوای کتاب== |
| − | + | در این کتاب مباحث منطق به روش ۹ بخشى عرضه شده است که لازم است جهت روشن شدن تمایز این روش با روش دیگر موسوم به روش دو بخشى نکاتى عرض شود. در روش ۹ بخشى مباحث منطق در ۹ قسمت و با عناوین زیر تنظیم گردیده است. | |
| − | #مدخل | + | #مدخل که آن را به یونانى ایساغوجى گویند. |
| − | #مقولات عشر | + | #مقولات عشر یا قاطیغوریاس |
| − | #العبارة | + | #العبارة یا قضایا یا باریرمیناس |
| − | # | + | #قیاس یا آنولوطیقاى اول |
| − | #برهان | + | #برهان یا انولوطیقاى دوم یا ابودقطیقا |
| − | #جدل | + | #جدل یا طربیقا |
| − | #مغالطه | + | #مغالطه یا سوفسطیقا |
| − | #خطابه | + | #خطابه یا ریطوریقا |
| − | #شعر | + | #شعر یا بوطیقا |
| − | روش | + | روش ۹ بخشى با جمع‌آورى و تدوین رساله‌هاى منطقى ارسطو و افزودن ایساغوجى فرفوریوس به آن شکل گرفت، به این نحو که تک نگاره‌هاى ارسطو در منطق در حدود سال‌هاى ۳۹۵-۳۳۰ م. در مجموعه‌اى با نام ارغنون گردآورى شد که مشتمل بر شش رساله بود؛ یعنى قاطیغوریاس، باریرمیناس، آنالوطیقاى اول، آنالوطیقاى دوم، طوبیقا، سوفسطیقا. از آنجا که شارحان ارسطو در یونان [[خطابه]] و [[شعر]] را جزء منطق نمى‌دانستند، دو رساله ارسطو در شعر و خطابه در این مجموعه قرار نگرفت، اما نوافلاطونیان حوزه اسکندرانى در اوایل قرن پنجم با اعتقاد به این که شعر و خطابه نیز جزء منطق هستند دو رساله ارسطو را در این دو فن به مجموعه شش قسمتى ارغنون افزودند که در مجموع هشت رساله در هشت بحث از مباحث منطق گرد آمد. فرفوریوس شاگرد افلوطین مقدمه‌اى بر منطق نوشت با نام ایساغوجى، این مقدمه را حکیمان مسلمان به منطق هشت قسمتى ارسطویى ضمیمه نمودند و بدین‌سان منطق ۹ بخشى پدید آمد. حکیمانى چون [[ابو نصر فارابی|فارابى]]، [[ابن سینا]] (در شفا و نجات) [[ابن رشد]] و [[خواجه نصیرالدین طوسی|محقق طوسى]] روش ۹ بخشى را برگزیده‌اند. |
| − | + | محقق طوسى براى سهولت در انتقال مفاهیم منطقى به ذهن مخاطبان از نمادها و جداولى استفاده نموده است که به حق در تحقق این غرض کار آمدند. | |
| − | + | همان طور که اشاره شد، کتاب اساس الاقتباس در چهارچوب منطق ۹ بخشى نظام یافته است. از این رو مباحث کتاب در ضمن ۹ مقاله و هر مقاله در ضمن چند فن و هر فن در ضمن چند فصل ارائه شده است (بعضى از مقالات به فن تقسیم نشده‌اند و در ضمن چند فصل عرضه شده‌اند، مثل مقاله دوم)، به این ترتیب: | |
| − | + | #مقاله اول در مدخل و مقدمه منطق بنام ایساغوجى در ضمن ۴ فن: | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | #مقاله اول در مدخل و مقدمه منطق بنام | ||
##فن اول، در مباحث الفاظ در سه فصل | ##فن اول، در مباحث الفاظ در سه فصل | ||
| − | ##فن دوم، در مباحث | + | ##فن دوم، در مباحث کلى و جزئى در چهار فصل |
##فن سوم، در مباحث ذاتى و عرضى در چهار فصل | ##فن سوم، در مباحث ذاتى و عرضى در چهار فصل | ||
| − | ##فن چهارم، در | + | ##فن چهارم، در کلیات خمس در پنج فصل. |
| − | #مقاله دوم در مقولات عشر | + | #مقاله دوم در مقولات عشر قاطیغوریاس در ضمن ۹ فصل. |
| − | #مقاله سوم در عبارات و اقوال جازمه بارى | + | #مقاله سوم در عبارات و اقوال جازمه بارى ارمیناس در ۲ فن: |
| − | ##فن اول، در معرفت اقوال جازمه و احوال انواع و اصناف | + | ##فن اول، در معرفت اقوال جازمه و احوال انواع و اصناف قضایا در ضمن ۱۶ فصل. |
| − | ##فن دوم، در جهات | + | ##فن دوم، در جهات قضایا و اعتبار آن در ابواب تناقض و عکس در ۱۱ فصل. |
| − | #مقاله چهارم در | + | #مقاله چهارم در قیاس انولوطیقاى اول در ۲ فن: |
| − | ##فن اول، در | + | ##فن اول، در قیاس و در ۲ قسم. |
| − | ###قسم اول، در | + | ###قسم اول، در تعریف قیاس و اقسامش و بیان قیاسات حملى در ضمن ۱۰ فصل. |
| − | ###قسم دوم، در | + | ###قسم دوم، در قیاسات اقترانى و استثنائى در ضمن ۸ فصل. |
| − | ##فن دوم، در لواحق و عوارض | + | ##فن دوم، در لواحق و عوارض قیاس و ذکر تألیفاتى که شبیه به قیاسند در ۱۲ فصل. |
| − | #مقاله پنجم در برهان | + | #مقاله پنجم در برهان انولوطیقاى دوم در ۲ فن: |
| − | ##فن اول، در | + | ##فن اول، در اکتساب تصدیقات یقینى به برهان در ۱۸ فصل. |
| − | ##فن دوم، در | + | ##فن دوم، در کیفیت اکتساب تصورات تام به حد در ۱۲ فصل. |
| − | #مقاله ششم در جدل | + | #مقاله ششم در جدل طوبیقا در ۳ فن: |
| − | ##فن اول، در مقدمات در | + | ##فن اول، در مقدمات در ۵ فصل. |
| − | ##فن دوم، در مواضع در | + | ##فن دوم، در مواضع در ۶ فصل. |
| − | ##فن سوم، در | + | ##فن سوم، در وصایا در ۳ فصل. |
| − | #مقاله هفتم در مغالطه | + | #مقاله هفتم در مغالطه سوفسطیقا در ۳ فصل. |
| − | #مقاله هشتم در خطابه | + | #مقاله هشتم در خطابه ریطوریقا در ۳ فن: |
| − | ##فن اول، در اصول و قواعد خطابه در | + | ##فن اول، در اصول و قواعد خطابه در ۴ فصل. |
| − | ##فن دوم، در اعداد انواع در | + | ##فن دوم، در اعداد انواع در ۸ فصل. |
| − | ##فن سوم، در توابع و مانند آن در | + | ##فن سوم، در توابع و مانند آن در ۴ فصل. |
| − | #مقاله نهم در شعر | + | #مقاله نهم در شعر بیطوریقا در ۳ فصل. |
==حواشى و ترجمه== | ==حواشى و ترجمه== | ||
| − | + | این کتاب به دلیل این که متن درسى نبوده، چندان مورد توجه واقع نشده است و علاوه بر این که چاپ آن سال‌ها به تأخیر افتاده، حواشى و تعلیقات اندکى بر آن نوشته شده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | در چاپ مصحح کتاب توسط مرحوم مدرس رضوى برخى از حواشى بدون ذکر نام صاحب [[حاشیه|حاشیه]] آمده است. مرحوم [[میرزا محمدطاهر تنکابنی|میرزا محمدطاهر تنکابنى]] نیز بر این کتاب تعلیقاتى دارد که در همین چاپ با نام خود ایشان یا با عنوان حاشیه درج شده است. | |
| − | + | آقاى عبدالله انوار در آخرین چاپ کتاب که با تصحیح خود ایشان منتشر شده است در یک مجلد مستقل تعلیقات خود را بر کتاب اساس الاقتباس منتشر نموده است. | |
| − | + | همچنین تنها ترجمه عربى این کتاب را رکن الدین محمد بن على فارسى استرآبادى به انجام رسانیده است. | |
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | *اساس الاقتباس، سایت | + | *اساس الاقتباس، سایت دائرةالمعارف طهور. |
| − | * | + | *[[نرم افزار نور الحکمة ۳|نرم افزار نور الحکمة]] (نسخه ۳)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |
[[رده:کتابهای منطقی]] | [[رده:کتابهای منطقی]] | ||
[[رده:آثار خواجه نصیرالدین طوسی]] | [[رده:آثار خواجه نصیرالدین طوسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۴۴
«اساس الإقتباس» تألیف خواجه نصیرالدین طوسی (م ۶۷۲ ق)، از مهمترین کتب نوشته شده در علم منطق به زبان فارسی است. اساس الاقتباس شامل تمام فنون منطق است و هر یک از این فنون به طور مستوفی در کتاب مورد بحث قرار گرفته است.
 | |
| نویسنده | خواجه نصیرالدین طوسی |
| موضوع | علم منطق |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
| مصحح | مدرس رضوى |
|
| |
محتویات
مؤلف
ابوجعفر نصیرالدین محمد طوسى، معروف به خواجه نصیرالدین طوسى (۵۹۷-۶۷۲ ق)، متکلم، ریاضیدان، فیلسوف و منجم ایرانی شیعه، متولد طوس و متوفی در بغداد بود. پدرش از علماى طوس بود و خواجه نصیرالدین مقدمات را از پدر فراگرفت و در جوانى به نیشابور رفت و از محضر استادان بزرگ بهره گرفت.
خواجه پس از تسلط هلاکوخان مغول، در سال ۶۵۸ ق. از طرف او مأموریت یافت که رصدخانه مراغه را تأسیس کند و به امر هلاکو جمیع اوقاف ممالک ایلخانى در اختیار او قرار گرفت. خواجه توانست رصدخانه عظیمى احداث کند و عالمان بزرگ زمان را در آنجا گرد آورد. او کتابخانه بزرگ و ارزشمندى هم تأسیس کرد. نتیجه کار این گروه تنظیم زیج ایلخانى بود. خواجه تا آخر عمر در خدمت علم باقى ماند و على رغم نفوذ بسیارش، تمایلى به مقامات دنیوى نداشت.
از شاگردان خواجه نصیرالدین می توان به علامه حلى، سید عبدالکریم بن طاووس، قطب الدین شیرازى و شهاب الدین ابوبکر کازرونى اشاره نمود.
علاوه بر «اساس الاقتباس»، برخی دیگر از تألیفات او عبارتند از: تجرید الاعتقاد، اوصاف الاشراف، اخلاق ناصرى، تحریر اصول اقلیدس، اثبات واجب تعالى، شرح اشارات ابن سینا و تلخیص المحصل.
وجه نام‌گذارى
طبق تصریح خواجه نصیرالدین در مقدمه کتاب، نام کتاب «اساس الاقتباس» است و در وجه نامیدن آن به این نام مى‌گوید و چون این علم به نسبت با دیگر علوم خاصه اقسام حکمت به مثابت قاعده و بنیاد است، این مجموع را بر اساس الاقتباس موسوم کرد.
با این حال جاى شگفتى است که مصحح کتاب، مرحوم مدرس رضوى در مورد وجه تسمیه کتاب به اساس الاقتباس با وجود تصریح مصنف در مقدمه کتاب، مى‌گوید: وجه تسمیه این کتاب به اساس الاقتباس بدرستى معلوم نیست و شاید از آن روى که این کتاب در فن منطق است و منطق هم اساس اقتباس و کسب علوم مى‌باشد، خواجه طوسى این نام را براى این کتاب مناسب دیده و تألیف خود را بدین نام نامیده است.
انگیزه تألیف
مؤلف کتاب در مورد انگیزه تألیف اساس الاقتباس در مقدمه آن چنین می گوید: «در تحریر این مجموع شروع کرده آمد، بر عزم آن که طرفى صالح از آنچه از اهل علم منطق در این فن استفاده کرده است یا بحسب قواعد و اصول این صناعت استنباط نموده بر وجهى که او را روشن شده است ایراد کند و از ابطال مذاهب باطل در هر بابى که مؤدى باشد به اطناب بقدر امکان احتراز کند و اگر در بعضى مواضع بذکر مذهبى فاسد احتیاج باشد به اشارتى موجز اقتصار کند و...».
بنابراین غرض مؤلف از تألیف این کتاب ارزشمند، ارائه اثرى فنى و تحقیقى و جامع در علم منطق بوده که هم آموخته‌هاى او را از دیگران در برگیرد و هم بر آرا و اندیشه‌هاى شخصى او در این علم مشتمل باشد. (با اینکه وی در شرح اشارات، بنا را بر توضیح و تبیین مقاصد شیخ الرئیس و پاسخ به اشکالات و ایرادات فخر رازى گذاشته و تعهد نموده است که دیدگاه‌هاى شخصى خود را بیان نکند ولذا جز در مورد خاصى به این وعده عمل نموده است).
در آخر برخى از نسخ خطى کتاب اساس الاقتباس، سال تألیف آن ۶۴۲ هـ.ق ثبت گردیده است.
اهمیت و مزایای کتاب
پس از کتاب منطق «شفا» اثر ابوعلی سینا و شرح ابن رشد بر منطق ارسطو، کتابى به جامعیت اساس الاقتباس تألیف نشده است و از نظر کیفیت به دلیل در برداشتن محاسن کتب پیشین و محاسنى که مؤلف به آن افزوده است بى‌نظیر است.
- مزایایی که این کتاب را بر کتب دیگر این فن متمایز کرده عبارت است از:
- این کتاب به فارسی ساده تألیف شده و تا آنجا که ممکن بوده کوشیده است تا نثر متین و روانى را عرضه نماید.
- دیگر آن که همان گونه که مؤلف در مقدمه کتاب وعده داده است، از ایرادات و اعتراضاتی که غالبا مفید فائده نیست و جز سرگردانی خواننده نتیجه ای ندارد خالی می باشد.
- سوم این که شامل تمام فنون علم منطق است و هر یک از فنون منطق به طور مستوفی در این کتاب مورد بحث قرار گرفته است.
محتوای کتاب
در این کتاب مباحث منطق به روش ۹ بخشى عرضه شده است که لازم است جهت روشن شدن تمایز این روش با روش دیگر موسوم به روش دو بخشى نکاتى عرض شود. در روش ۹ بخشى مباحث منطق در ۹ قسمت و با عناوین زیر تنظیم گردیده است.
- مدخل که آن را به یونانى ایساغوجى گویند.
- مقولات عشر یا قاطیغوریاس
- العبارة یا قضایا یا باریرمیناس
- قیاس یا آنولوطیقاى اول
- برهان یا انولوطیقاى دوم یا ابودقطیقا
- جدل یا طربیقا
- مغالطه یا سوفسطیقا
- خطابه یا ریطوریقا
- شعر یا بوطیقا
روش ۹ بخشى با جمع‌آورى و تدوین رساله‌هاى منطقى ارسطو و افزودن ایساغوجى فرفوریوس به آن شکل گرفت، به این نحو که تک نگاره‌هاى ارسطو در منطق در حدود سال‌هاى ۳۹۵-۳۳۰ م. در مجموعه‌اى با نام ارغنون گردآورى شد که مشتمل بر شش رساله بود؛ یعنى قاطیغوریاس، باریرمیناس، آنالوطیقاى اول، آنالوطیقاى دوم، طوبیقا، سوفسطیقا. از آنجا که شارحان ارسطو در یونان خطابه و شعر را جزء منطق نمى‌دانستند، دو رساله ارسطو در شعر و خطابه در این مجموعه قرار نگرفت، اما نوافلاطونیان حوزه اسکندرانى در اوایل قرن پنجم با اعتقاد به این که شعر و خطابه نیز جزء منطق هستند دو رساله ارسطو را در این دو فن به مجموعه شش قسمتى ارغنون افزودند که در مجموع هشت رساله در هشت بحث از مباحث منطق گرد آمد. فرفوریوس شاگرد افلوطین مقدمه‌اى بر منطق نوشت با نام ایساغوجى، این مقدمه را حکیمان مسلمان به منطق هشت قسمتى ارسطویى ضمیمه نمودند و بدین‌سان منطق ۹ بخشى پدید آمد. حکیمانى چون فارابى، ابن سینا (در شفا و نجات) ابن رشد و محقق طوسى روش ۹ بخشى را برگزیده‌اند.
محقق طوسى براى سهولت در انتقال مفاهیم منطقى به ذهن مخاطبان از نمادها و جداولى استفاده نموده است که به حق در تحقق این غرض کار آمدند.
همان طور که اشاره شد، کتاب اساس الاقتباس در چهارچوب منطق ۹ بخشى نظام یافته است. از این رو مباحث کتاب در ضمن ۹ مقاله و هر مقاله در ضمن چند فن و هر فن در ضمن چند فصل ارائه شده است (بعضى از مقالات به فن تقسیم نشده‌اند و در ضمن چند فصل عرضه شده‌اند، مثل مقاله دوم)، به این ترتیب:
- مقاله اول در مدخل و مقدمه منطق بنام ایساغوجى در ضمن ۴ فن:
- فن اول، در مباحث الفاظ در سه فصل
- فن دوم، در مباحث کلى و جزئى در چهار فصل
- فن سوم، در مباحث ذاتى و عرضى در چهار فصل
- فن چهارم، در کلیات خمس در پنج فصل.
- مقاله دوم در مقولات عشر قاطیغوریاس در ضمن ۹ فصل.
- مقاله سوم در عبارات و اقوال جازمه بارى ارمیناس در ۲ فن:
- فن اول، در معرفت اقوال جازمه و احوال انواع و اصناف قضایا در ضمن ۱۶ فصل.
- فن دوم، در جهات قضایا و اعتبار آن در ابواب تناقض و عکس در ۱۱ فصل.
- مقاله چهارم در قیاس انولوطیقاى اول در ۲ فن:
- فن اول، در قیاس و در ۲ قسم.
- قسم اول، در تعریف قیاس و اقسامش و بیان قیاسات حملى در ضمن ۱۰ فصل.
- قسم دوم، در قیاسات اقترانى و استثنائى در ضمن ۸ فصل.
- فن دوم، در لواحق و عوارض قیاس و ذکر تألیفاتى که شبیه به قیاسند در ۱۲ فصل.
- فن اول، در قیاس و در ۲ قسم.
- مقاله پنجم در برهان انولوطیقاى دوم در ۲ فن:
- فن اول، در اکتساب تصدیقات یقینى به برهان در ۱۸ فصل.
- فن دوم، در کیفیت اکتساب تصورات تام به حد در ۱۲ فصل.
- مقاله ششم در جدل طوبیقا در ۳ فن:
- فن اول، در مقدمات در ۵ فصل.
- فن دوم، در مواضع در ۶ فصل.
- فن سوم، در وصایا در ۳ فصل.
- مقاله هفتم در مغالطه سوفسطیقا در ۳ فصل.
- مقاله هشتم در خطابه ریطوریقا در ۳ فن:
- فن اول، در اصول و قواعد خطابه در ۴ فصل.
- فن دوم، در اعداد انواع در ۸ فصل.
- فن سوم، در توابع و مانند آن در ۴ فصل.
- مقاله نهم در شعر بیطوریقا در ۳ فصل.
حواشى و ترجمه
این کتاب به دلیل این که متن درسى نبوده، چندان مورد توجه واقع نشده است و علاوه بر این که چاپ آن سال‌ها به تأخیر افتاده، حواشى و تعلیقات اندکى بر آن نوشته شده است.
در چاپ مصحح کتاب توسط مرحوم مدرس رضوى برخى از حواشى بدون ذکر نام صاحب حاشیه آمده است. مرحوم میرزا محمدطاهر تنکابنى نیز بر این کتاب تعلیقاتى دارد که در همین چاپ با نام خود ایشان یا با عنوان حاشیه درج شده است.
آقاى عبدالله انوار در آخرین چاپ کتاب که با تصحیح خود ایشان منتشر شده است در یک مجلد مستقل تعلیقات خود را بر کتاب اساس الاقتباس منتشر نموده است.
همچنین تنها ترجمه عربى این کتاب را رکن الدین محمد بن على فارسى استرآبادى به انجام رسانیده است.
منابع
- اساس الاقتباس، سایت دائرةالمعارف طهور.
- نرم افزار نور الحکمة (نسخه ۳)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
