غار حرا: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| + | {{خوب}} | ||
| + | {{مدخل دائرة المعارف|[[دانشنامه جهان اسلام]]}} | ||
| + | |||
{{شناسنامه مکان | {{شناسنامه مکان | ||
| − | |تصویر=[[پرونده:غار حرا21.jpg| | + | |تصویر=[[پرونده:غار حرا21.jpg|250px]] |
| − | |کشور= | + | |کشور=عربستان |
| − | |شهر= | + | |شهر= مکه |
|نقشه=[[پرونده:غارحرا در نقشه.PNG|300px]] | |نقشه=[[پرونده:غارحرا در نقشه.PNG|300px]] | ||
|طول="32.5'51°39 | |طول="32.5'51°39 | ||
| سطر ۹: | سطر ۱۲: | ||
}} | }} | ||
| + | حِراء، از کوههاى مشهور [[مکه]] که [[وحى]] اولین بار در آنجا بر [[حضرت محمد]] صلی اللّه علیه و آله نازل شد و از این‌رو به آن جبل‌النور نیز گفته‌اند. و شهرت آن به سبب غارى است که در آن قرار دارد و حضرت محمد هر سال مدتى را در آن به خلوت و [[عبادت]] می‌گذراند و خدا آن حضرت را در آنجا به [[رسالت]] مبعوث کرد. بنا به فرموده [[امام على]] علیه‌السلام، پیامبر اکرم پیش از بعثت هر سال مدتى در حراء مجاور می‌شد.<ref>فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۲۷۹؛ نیز رجوع کنید به تحنث.</ref> | ||
| − | + | == موقعیت کوه حرا == | |
| + | کوه حراء در شمال شرقى مکه<ref>ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ص۱۳۰؛ بلادى، معالم مكة التاریخیة و الاثریة، ص۸۲.</ref>، در مقابل کوه ثَبیر واقع است<ref>یاقوت حموى، ذیل مادّه.</ref> بنابر منابع متقدم، فاصله این کوه تا مکه یک فرسنگ<ref>رجوع کنید به ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ص۱۳۰؛ ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، ج۱، ص۱۵۸.</ref> یا سه میل<ref>ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ص۱۹۲؛ یاقوت حموى، ذیل مادّه؛ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۲۸۰؛ قس حمیرى، الروض المعطار فى خبر الأقطار، ص۱۹۰.</ref> است. | ||
| + | |||
| + | اکنون، حراء را در چهار تا شش کیلومترى مکه ([[مسجدالحرام]]) می‌دانند.<ref>قائدان،تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره،ص107؛ شهیدى، عرشیان، ص۶۲.</ref> حراء امروزه، به سبب توسعه شهر [[مکه]]، داخل شهر قرار گرفته و ساختمان هاى مسکونى آن را احاطه کرده است.<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، ص۱۰۷.</ref> این کوه مشرف بر [[منا|مِنا]]<ref>ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ص۱۹۲؛ ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، ج۱، ص۱۵۸.</ref> و در کنار راه مِنا ـ [[عرفات]] است. <ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، ص۱۰۷.</ref>ارتفاع آن از سطح دریا ۵۶۰ متر است.<ref>عبدالغنى، تاریخ امراء مكة المكرمة، ص ۲۲.</ref> | ||
| + | |||
| + | برخى مورخان، غار حراء را با [[غار ثور]] ــ که [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] هنگام هجرت از [[مکه]] به [[مدینه]]، به آن پناه برد ــ اشتباه کرده‌اند.<ref>رجوع کنید به ازرقى، اخبار مكة و ماجاء فیها من الآثار، ج۲، ص۲۸۸؛ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۲۷۹؛ نهروالى، الاعلام باعلام بیت‌اللّه الحرام، ص۴۴۰.</ref> | ||
| + | |||
| + | == مشخصات کوه حرا == | ||
| + | شکل کوه حرا مخروطى است و از دیگر کوههایى که شهر [[مکه]] بر دامنه آنها واقع شده، مستقل است،<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، ص۱۰۷.</ref> در حالى که کوههاى اطراف مکه از سمت شمال تا حدود شهر [[جدّه|جده]]، واقع در هفتاد کیلومترى مکه امتداد دارند.<ref>خادمى، راهنماى حج و عمره، ج۲، ص۱۵۶.</ref> | ||
| − | + | حراء کوه مرتفعى است که فقط از یک مسیر می‌توان از آن صعود کرد و آن راهى است که از دیگر جاها جدا شده است.<ref>حمیرى، الروض المعطار فى خبر الأقطار، ص۱۹۰.</ref> آب و سبزه نیز در آن دیده نمی‌شود.<ref>یاقوت حموى، ذیل ماده.</ref> | |
| − | + | قله حراء حدود چهل مترمربع مساحت دارد. اطراف قله باز است و هیچ صخره یا مانعى در برابر کسى که می‌خواهد اطراف را تماشا کند، وجود ندارد. فاصله بین غار و قله حدود بیست متر است. براى رسیدن به آن از میان دو صخره بسیار نزدیک به هم عبور می‌کنند. پس از آن، غار نمایان می‌شود.<ref>خادمى، راهنماى حج و عمره، ج۲، ص۱۵۷.</ref> | |
| − | + | روایت شده است که [[حضرت آدم]] علیه‌السلام خانه کعبه را از سنگهاى پنج کوه بنا کرد که یکى از آنها کوه حراء بود.<ref>هیثمى، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج۳، ص۲۸۸؛ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۹۱.</ref> گفته شده که کوه حراء همان کوه فاران است که در [[تورات]]<ref>کتاب اول سموئیل نبى، ۱:۲۵.</ref> از آن یاد شده، اما ظاهراً فاران نامى است که به همه کوههاى [[مکه]] اطلاق شده است نه فقط کوه حراء.<ref>عاملى، الصحیح من سیرة النبى(ص)، ج۱، ص۱۹۷.</ref> | |
| − | + | این کوه در دوره [[جاهلیت]] نیز محترم بوده و در اشعار جاهلى از آن یاد شده است، از جمله در اشعار عَوف بن اَحْوَص و [[ابوطالب علیه السلام|ابوطالب]] عموى پیامبر.<ref>رجوع کنید به بکرى، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، ذیل مادّه؛ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۲۸۱؛ نهروالى، الاعلام باعلام بیت‌اللّه الحرام، ص440.</ref> نخستین کسى که در کوه حراء [[اعتکاف]] نمود، [[عبدالمطلب]]، نیاى پیامبر بود.<ref>ابن‌اثیر، ج۲، ص۱۵؛ براى آگاهى بیشتر رجوع کنید به تحنث.</ref> | |
| − | + | گفته‌اند از [[معجزه|معجزات]] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن بود که کوه حراء در زیر پاى آن حضرت به حرکت درآمد و سپس به فرمان پیامبر از حرکت بازایستاد.<ref>رجوع کنید به ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۲، ص۴۱۹؛ طبرسى، الاحتجاج، ج۱، ص۳۲۶؛ مقریزى، امتاع الاسماع بما للنبى (ص)، ج۵، ص۵۷.</ref> | |
| − | + | == ویژگی‌های غار حرا == | |
| + | از عجایب غار حراء، این است که انتهاى آن کاملاً به سوى مسجدالحرام ([[کعبه|کعبه]]) و دهانه آن تقریباً به سمت [[بیت المقدس|بیت‌المقدّس]] است.<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، ص۱۰۸.</ref> از بالاى کوه حراء مسجدالحرام و گلدسته‌ها دیده می‌شوند.<ref>خادمى، خادمى، راهنماى حج و عمره، ج۲، ص۱۵۷.</ref> | ||
| − | + | وسعت دهانه غار به اندازه‌اى است که یک شخص متوسط القامت می‌تواند از آن عبور کند و در آنجا به [[نماز]] بایستد. داخل آن از هنگام طلوع تا غروب آفتاب روشن است، اما گرماى سوزان به آن نفوذ نمی‌کند.<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، ص ۱۰۷ـ۱۰۸.</ref> | |
| − | + | از گذشته تاکنون، مردم به زیارت غار حراء می‌روند و گفته شده است که دعا در آنجا مستجاب می‌شود.<ref>ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ص ۱۹۰؛ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۱۹۹، ۲۸۰.</ref> برخى فقها [[زیارت]] غار حراء را از [[مستحب|مستحبات]] اعمال [[حج]] ذکر کرده‌اند.<ref>رجوع کنید به شهید اول، الدروس الشرعیة فى فقه الامامیة، ج۱، ص۴۶۸؛ سبزوارى، ذخیرة المعاد فى شرح الارشاد، ص۶۹۵؛ قس ابن تیمیه، مجموع‌الفتاوى، ج۱۵، جزء۲۶، ص ۶۸.</ref> | |
| − | + | ==پانویس== | |
| + | <references /> | ||
| − | |||
| − | + | ==منابع== | |
| + | * ابن‌اثیر؛ | ||
| + | * ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، چاپ محمدعبدالمنعم عریان، بیروت 1407 /1987؛ | ||
| + | * ابن‌تیمیه، مجموع‌الفتاوى، چاپ مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت 1421/2000؛ | ||
| + | * ابن جبیر، رحلة ابن‌جبیر، چاپ حسین نصّار، قاهره 1992؛ | ||
| + | * ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، (بی‌تا.)؛ | ||
| + | * محمدبن عبداللّه ازرقى، اخبار مكة و ماجاء فیها من الآثار، چاپ رشدى صالح ملحس، بیروت 1403/1983، چاپ افست قم 1369ش؛ | ||
| + | * عبداللّه‌بن عبدالعزیز بكرى، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفى سقّا، بیروت 1403/1983؛ | ||
| + | * عاتق بلادى، معالم مكة التاریخیة و الاثریة، مكه 1400/1980؛ | ||
| + | * محمدبن عبداللّه حمیرى، الروض المعطار فى خبر الأقطار، چاپ احسان عباس، بیروت 1984؛ | ||
| + | * محمدحسن خادمى، راهنماى حج و عمره، تهران 1383ش؛ | ||
| + | * محمدباقربن محمدمؤمن سبزوارى، ذخیرة المعاد فى شرح الارشاد، چاپ سنگى تهران 1273ـ1274، چاپ افست قم (بی‌تا.)؛ | ||
| + | * محمدبن مكى شهید اول، الدروس الشرعیة فى فقه الامامیة، قم 1412ـ1414؛ | ||
| + | * جعفر شهیدى، عرشیان، تهران 1384ش؛ | ||
| + | * احمدبن على طبرسى، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوى خرسان، نجف 1386/1966، چاپ افست قم (بی‌تا.)؛ | ||
| + | * جعفر مرتضى عاملى، الصحیح من سیرة النبى الاعظم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، قم 1403؛ | ||
| + | * عارف عبدالغنى، تاریخ امراء مكة المكرمة: من 8 ه ـ1344ه ، دمشق 1413/1992؛ | ||
| + | * محمدبن احمد فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، بیروت: دارالكتب العلمیة، (بی‌تا.)؛ | ||
| + | * اصغر قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، (تهران) 1384ش؛ | ||
| + | * مجلسى؛ | ||
| + | * احمدبن على مقریزى، امتاع الاسماع بما للنبى صلی‌اللّه‌علیه‌وسلم من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، چاپ محمد عبدالحمید نمیسى، بیروت 1420/1999؛ | ||
| + | * محمدبن احمد نهروالى، كتاب الاعلام باعلام بیت‌اللّه الحرام، چاپ على محمد عمر، قاهره 1425/2004؛ | ||
| + | * علی‌بن ابوبكر هیثمى، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت 1408/1988؛ | ||
| + | * یاقوت حموى. | ||
| − | + | ==منبع مقاله== | |
| + | *فریده حشمتى، مدخل حراء در دانشنامه جهان اسلام، ج12. | ||
| − | + | ==آرشیو عکس و تصویر== | |
| − | + | <gallery mode="packed" heights="170"> | |
| + | پرونده:حرا.jpg|جبل النور و غار حرا | ||
| − | + | </gallery> | |
| − | |||
[[رده:اماکن مکه]] | [[رده:اماکن مکه]] | ||
[[رده:اماکن مربوط به تاریخ پیامبر اسلام]] | [[رده:اماکن مربوط به تاریخ پیامبر اسلام]] | ||
| + | [[رده: مقاله های مهم]] | ||
| + | {{سنجش کیفی | ||
| + | |سنجش=شده | ||
| + | |شناسه= خوب | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= خوب | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | |رده= دارد | ||
| + | }} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۱ مهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۴۴
| |
|
کشور |
عربستان |
|
شهر |
مکه |
| |
| |
| مشاهده در نقشه | |
حِراء، از کوههاى مشهور مکه که وحى اولین بار در آنجا بر حضرت محمد صلی اللّه علیه و آله نازل شد و از این‌رو به آن جبل‌النور نیز گفته‌اند. و شهرت آن به سبب غارى است که در آن قرار دارد و حضرت محمد هر سال مدتى را در آن به خلوت و عبادت می‌گذراند و خدا آن حضرت را در آنجا به رسالت مبعوث کرد. بنا به فرموده امام على علیه‌السلام، پیامبر اکرم پیش از بعثت هر سال مدتى در حراء مجاور می‌شد.[۱]
محتویات
موقعیت کوه حرا
کوه حراء در شمال شرقى مکه[۲]، در مقابل کوه ثَبیر واقع است[۳] بنابر منابع متقدم، فاصله این کوه تا مکه یک فرسنگ[۴] یا سه میل[۵] است.
اکنون، حراء را در چهار تا شش کیلومترى مکه (مسجدالحرام) می‌دانند.[۶] حراء امروزه، به سبب توسعه شهر مکه، داخل شهر قرار گرفته و ساختمان هاى مسکونى آن را احاطه کرده است.[۷] این کوه مشرف بر مِنا[۸] و در کنار راه مِنا ـ عرفات است. [۹]ارتفاع آن از سطح دریا ۵۶۰ متر است.[۱۰]
برخى مورخان، غار حراء را با غار ثور ــ که پیامبر اکرم هنگام هجرت از مکه به مدینه، به آن پناه برد ــ اشتباه کرده‌اند.[۱۱]
مشخصات کوه حرا
شکل کوه حرا مخروطى است و از دیگر کوههایى که شهر مکه بر دامنه آنها واقع شده، مستقل است،[۱۲] در حالى که کوههاى اطراف مکه از سمت شمال تا حدود شهر جده، واقع در هفتاد کیلومترى مکه امتداد دارند.[۱۳]
حراء کوه مرتفعى است که فقط از یک مسیر می‌توان از آن صعود کرد و آن راهى است که از دیگر جاها جدا شده است.[۱۴] آب و سبزه نیز در آن دیده نمی‌شود.[۱۵]
قله حراء حدود چهل مترمربع مساحت دارد. اطراف قله باز است و هیچ صخره یا مانعى در برابر کسى که می‌خواهد اطراف را تماشا کند، وجود ندارد. فاصله بین غار و قله حدود بیست متر است. براى رسیدن به آن از میان دو صخره بسیار نزدیک به هم عبور می‌کنند. پس از آن، غار نمایان می‌شود.[۱۶]
روایت شده است که حضرت آدم علیه‌السلام خانه کعبه را از سنگهاى پنج کوه بنا کرد که یکى از آنها کوه حراء بود.[۱۷] گفته شده که کوه حراء همان کوه فاران است که در تورات[۱۸] از آن یاد شده، اما ظاهراً فاران نامى است که به همه کوههاى مکه اطلاق شده است نه فقط کوه حراء.[۱۹]
این کوه در دوره جاهلیت نیز محترم بوده و در اشعار جاهلى از آن یاد شده است، از جمله در اشعار عَوف بن اَحْوَص و ابوطالب عموى پیامبر.[۲۰] نخستین کسى که در کوه حراء اعتکاف نمود، عبدالمطلب، نیاى پیامبر بود.[۲۱]
گفته‌اند از معجزات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن بود که کوه حراء در زیر پاى آن حضرت به حرکت درآمد و سپس به فرمان پیامبر از حرکت بازایستاد.[۲۲]
ویژگی‌های غار حرا
از عجایب غار حراء، این است که انتهاى آن کاملاً به سوى مسجدالحرام (کعبه) و دهانه آن تقریباً به سمت بیت‌المقدّس است.[۲۳] از بالاى کوه حراء مسجدالحرام و گلدسته‌ها دیده می‌شوند.[۲۴]
وسعت دهانه غار به اندازه‌اى است که یک شخص متوسط القامت می‌تواند از آن عبور کند و در آنجا به نماز بایستد. داخل آن از هنگام طلوع تا غروب آفتاب روشن است، اما گرماى سوزان به آن نفوذ نمی‌کند.[۲۵]
از گذشته تاکنون، مردم به زیارت غار حراء می‌روند و گفته شده است که دعا در آنجا مستجاب می‌شود.[۲۶] برخى فقها زیارت غار حراء را از مستحبات اعمال حج ذکر کرده‌اند.[۲۷]
پانویس
- ↑ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۲۷۹؛ نیز رجوع کنید به تحنث.
- ↑ ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ص۱۳۰؛ بلادى، معالم مكة التاریخیة و الاثریة، ص۸۲.
- ↑ یاقوت حموى، ذیل مادّه.
- ↑ رجوع کنید به ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ص۱۳۰؛ ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، ج۱، ص۱۵۸.
- ↑ ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ص۱۹۲؛ یاقوت حموى، ذیل مادّه؛ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۲۸۰؛ قس حمیرى، الروض المعطار فى خبر الأقطار، ص۱۹۰.
- ↑ قائدان،تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره،ص107؛ شهیدى، عرشیان، ص۶۲.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، ص۱۰۷.
- ↑ ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ص۱۹۲؛ ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، ج۱، ص۱۵۸.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، ص۱۰۷.
- ↑ عبدالغنى، تاریخ امراء مكة المكرمة، ص ۲۲.
- ↑ رجوع کنید به ازرقى، اخبار مكة و ماجاء فیها من الآثار، ج۲، ص۲۸۸؛ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۲۷۹؛ نهروالى، الاعلام باعلام بیت‌اللّه الحرام، ص۴۴۰.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، ص۱۰۷.
- ↑ خادمى، راهنماى حج و عمره، ج۲، ص۱۵۶.
- ↑ حمیرى، الروض المعطار فى خبر الأقطار، ص۱۹۰.
- ↑ یاقوت حموى، ذیل ماده.
- ↑ خادمى، راهنماى حج و عمره، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ هیثمى، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج۳، ص۲۸۸؛ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۹۱.
- ↑ کتاب اول سموئیل نبى، ۱:۲۵.
- ↑ عاملى، الصحیح من سیرة النبى(ص)، ج۱، ص۱۹۷.
- ↑ رجوع کنید به بکرى، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، ذیل مادّه؛ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۲۸۱؛ نهروالى، الاعلام باعلام بیت‌اللّه الحرام، ص440.
- ↑ ابن‌اثیر، ج۲، ص۱۵؛ براى آگاهى بیشتر رجوع کنید به تحنث.
- ↑ رجوع کنید به ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۲، ص۴۱۹؛ طبرسى، الاحتجاج، ج۱، ص۳۲۶؛ مقریزى، امتاع الاسماع بما للنبى (ص)، ج۵، ص۵۷.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، ص۱۰۸.
- ↑ خادمى، خادمى، راهنماى حج و عمره، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، ص ۱۰۷ـ۱۰۸.
- ↑ ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ص ۱۹۰؛ فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج۱، ص۱۹۹، ۲۸۰.
- ↑ رجوع کنید به شهید اول، الدروس الشرعیة فى فقه الامامیة، ج۱، ص۴۶۸؛ سبزوارى، ذخیرة المعاد فى شرح الارشاد، ص۶۹۵؛ قس ابن تیمیه، مجموع‌الفتاوى، ج۱۵، جزء۲۶، ص ۶۸.
منابع
- ابن‌اثیر؛
- ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، چاپ محمدعبدالمنعم عریان، بیروت 1407 /1987؛
- ابن‌تیمیه، مجموع‌الفتاوى، چاپ مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت 1421/2000؛
- ابن جبیر، رحلة ابن‌جبیر، چاپ حسین نصّار، قاهره 1992؛
- ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، (بی‌تا.)؛
- محمدبن عبداللّه ازرقى، اخبار مكة و ماجاء فیها من الآثار، چاپ رشدى صالح ملحس، بیروت 1403/1983، چاپ افست قم 1369ش؛
- عبداللّه‌بن عبدالعزیز بكرى، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفى سقّا، بیروت 1403/1983؛
- عاتق بلادى، معالم مكة التاریخیة و الاثریة، مكه 1400/1980؛
- محمدبن عبداللّه حمیرى، الروض المعطار فى خبر الأقطار، چاپ احسان عباس، بیروت 1984؛
- محمدحسن خادمى، راهنماى حج و عمره، تهران 1383ش؛
- محمدباقربن محمدمؤمن سبزوارى، ذخیرة المعاد فى شرح الارشاد، چاپ سنگى تهران 1273ـ1274، چاپ افست قم (بی‌تا.)؛
- محمدبن مكى شهید اول، الدروس الشرعیة فى فقه الامامیة، قم 1412ـ1414؛
- جعفر شهیدى، عرشیان، تهران 1384ش؛
- احمدبن على طبرسى، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوى خرسان، نجف 1386/1966، چاپ افست قم (بی‌تا.)؛
- جعفر مرتضى عاملى، الصحیح من سیرة النبى الاعظم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، قم 1403؛
- عارف عبدالغنى، تاریخ امراء مكة المكرمة: من 8 ه ـ1344ه ، دمشق 1413/1992؛
- محمدبن احمد فاسى، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، بیروت: دارالكتب العلمیة، (بی‌تا.)؛
- اصغر قائدان، تاریخ و آثار اسلامى مكه مكرّمه و مدینه منوّره، (تهران) 1384ش؛
- مجلسى؛
- احمدبن على مقریزى، امتاع الاسماع بما للنبى صلی‌اللّه‌علیه‌وسلم من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، چاپ محمد عبدالحمید نمیسى، بیروت 1420/1999؛
- محمدبن احمد نهروالى، كتاب الاعلام باعلام بیت‌اللّه الحرام، چاپ على محمد عمر، قاهره 1425/2004؛
- علی‌بن ابوبكر هیثمى، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت 1408/1988؛
- یاقوت حموى.
منبع مقاله
- فریده حشمتى، مدخل حراء در دانشنامه جهان اسلام، ج12.
آرشیو عکس و تصویر
جبل النور و غار حرا
