آیه 6 سوره نساء: تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{قرآن در قاب|وَابْتَلُوا الْيَتَامَىٰ حَتَّىٰ إِذَا بَلَغُوا النِّكَاحَ فَ...» ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۴۱: | سطر ۴۱: | ||
</tabber> | </tabber> | ||
==معانی کلمات آیه== | ==معانی کلمات آیه== | ||
| − | + | آنستم: يعنى: احساس و مشاهده كرديد. ايناس به معنى احساس، مشاهده و الفت است. | |
| + | |||
| + | رشد: بلوغ عقلى. كمال. اهل لغت آن را نجات، كمال، هدايت و صلاح گفته اند. | ||
| + | |||
| + | بدار: سرعت و عجله. | ||
| + | |||
| + | يستعفف: عفت به معنى مناعت و خوددارى است . « فليستعفف » يعنى از خوردن مال يتيم خوددارى كند. | ||
| + | |||
| + | حسيب: حسابگر. حساب: شمردن. حاسب و حسيب: شمارنده و حسابگر.<ref>تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی</ref> | ||
| + | |||
==نزول== | ==نزول== | ||
| سطر ۴۸: | سطر ۵۷: | ||
این آیه همچون دیگر آیات سوره نساء در [[مدینه]] بر [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. <ref> طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 3.</ref> | این آیه همچون دیگر آیات سوره نساء در [[مدینه]] بر [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. <ref> طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 3.</ref> | ||
| − | '''شأن نزول:''' | + | '''شأن نزول:''' |
| − | اين آيه درباره ثابت بن رفاعة نازل گرديد كه پدرش رفاعة از دنيا رفت در حالتى كه ثابت طفل بود. عموى وى سرپرست و قيم او قرار گرفت و نزد [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله آمد و گفت: يا رسول الله، برادرزاده ام در تحت قيمومت و سرپرستى من است. تكليف من با او چيست؟ و چه وقتى بايد مال او را بدهم؟ سپس اين آيه نازل شد | + | اين آيه درباره ثابت بن رفاعة نازل گرديد كه پدرش رفاعة از دنيا رفت در حالتى كه ثابت طفل بود. عموى وى سرپرست و قيم او قرار گرفت و نزد [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله آمد و گفت: يا رسول الله، برادرزاده ام در تحت قيمومت و سرپرستى من است. تكليف من با او چيست؟ و چه وقتى بايد مال او را بدهم؟ سپس اين آيه نازل شد<ref> تفاسير روض الجنان و كشف الاسرار.</ref>.<ref> محمدباقر محقق، [[نمونه بینات در شأن نزول آیات]] از نظر [[شیخ طوسی]] و سایر مفسرین خاصه و عامه، ص 182.</ref> |
== تفسیر آیه == | == تفسیر آیه == | ||
<tabber> | <tabber> | ||
نسخهٔ ۲۰ ژانویهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۵۸
| <<5 | آیه 6 سوره نساء | 7>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که بالغ شده و قدرت بر نکاح پیدا کنند آنگاه اگر آنها را دانا به درک مصالح زندگی خود یافتید اموالشان را به آنها باز دهید، و به اسراف و عجله مال آنها را حیف و میل مکنید بدین اندیشه که مبادا بزرگ شوند (و اموالشان را از شما بگیرند). و هر کس (از اولیاء یتیم) داراست (از تصرف در مال او) خودداری کند، و هر که فقیر است (در مقابل نگهبانی او از مال یتیم) به قدر متعارف ارتزاق کند، پس آنگاه که مالشان را به آنها رد کردید باید بر ردّ مال بر آنها گواه گیرید، و گواهی خدا برای محاسبه خلق کافی است.
و یتیمان را [نسبت به امور زندگی] بیازمایید تا زمانی که به حدّ ازدواج برسند، پس اگر در آنان رشد لازم را یافتید اموالشان را به خودشان بدهید و آن را از [ترس] آنکه مبادا به سن رشد رسند [و از شما بگیرند] به اسراف وشتاب مخورید. و [از سرپرستان ایتام] آنکه توانگر است باید [از تصرّف در مال یتیم به عنوان حق الزحمه] خودداری کند؛ و هر که تهیدست است به اندازه متعارف مصرف نماید؛ وهنگامی که خواستید اموالشان را به خودشان بدهید [برای آنکه در آینده اختلاف و نزاعی پیش نیاید] بر آنان گواه بگیرید؛ و خدا برای محاسبه کافی است.
و يتيمان را بيازماييد تا وقتى به [سن] زناشويى برسند؛ پس اگر در ايشان رشد [فكرى] يافتيد، اموالشان را به آنان رد كنيد، و آن را [از بيم آنكه مبادا] بزرگ شوند، به اسراف و شتاب مخوريد. و آن كس كه توانگر است بايد [از گرفتن اجرت سرپرستى] خوددارى ورزد؛ و هر كس تهيدست است بايد مطابق عرف [از آن] بخورد؛ پس هر گاه اموالشان را به آنان رد كرديد بر ايشان گواه بگيريد، خداوند حسابرسى را كافى است.
يتيمان را بيازماييد تا آنگاه كه به سن زناشويى رسند، پس اگر در آنان رشدى يافتيد اموالشان را به خودشان واگذاريد. و از بيم آنكه مباد به سن رشد رسند اموالشان را به ناحق و شتاب مخوريد. هر كه توانگر است عفت ورزد و هر كه بينواست به آن اندازه كه عرف تصديق كند بخورد. و چون اموالشان را تسليمشان كرديد كسانى را بر آنان به شهادت گيريد و خدا براى حساب كشيدن كافى است.
و یتیمان را چون به حد بلوغ برسند، بیازمایید! اگر در آنها رشد (کافی) یافتید، اموالشان را به آنها بدهید! و پیش از آنکه بزرگ شوند، اموالشان را از روی اسراف نخورید! هر کس که بی‌نیاز است، (از برداشت حق الزحمه) خودداری کند؛ و آن کس که نیازمند است، به طور شایسته (و مطابق زحمتی که می‌کشد،) از آن بخورد. و هنگامی که اموالشان را به آنها بازمی‌گردانید، شاهد بگیرید! اگر چه خداوند برای محاسبه کافی است.
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
آنستم: يعنى: احساس و مشاهده كرديد. ايناس به معنى احساس، مشاهده و الفت است.
رشد: بلوغ عقلى. كمال. اهل لغت آن را نجات، كمال، هدايت و صلاح گفته اند.
بدار: سرعت و عجله.
يستعفف: عفت به معنى مناعت و خوددارى است . « فليستعفف » يعنى از خوردن مال يتيم خوددارى كند.
حسيب: حسابگر. حساب: شمردن. حاسب و حسيب: شمارنده و حسابگر.[۱]
نزول
محل نزول:
این آیه همچون دیگر آیات سوره نساء در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۲]
شأن نزول:
اين آيه درباره ثابت بن رفاعة نازل گرديد كه پدرش رفاعة از دنيا رفت در حالتى كه ثابت طفل بود. عموى وى سرپرست و قيم او قرار گرفت و نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت: يا رسول الله، برادرزاده ام در تحت قيمومت و سرپرستى من است. تكليف من با او چيست؟ و چه وقتى بايد مال او را بدهم؟ سپس اين آيه نازل شد[۳].[۴]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ ابْتَلُوا الْيَتامى حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقِيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَ كَفى بِاللَّهِ حَسِيباً «6»
و يتيمان را بيازماييد، تا هنگامى كه به (سنّ بلوغ و ازدواج) برسند، پس اگر در آنان رشد (فكرى) يافتيد، اموالشان را به ايشان برگردانيد و آن را به اسراف و شتاب، از (بيم) اينكه بزرگ شوند (و اموالشان را از شما بگيرند) مصرف نكنيد.
وهر (قيّم وسرپرستى) كه بى‌نياز است، عفّت به خرج دهد (و از گرفتن
جلد 2 - صفحه 23
حق‌الزّحمه‌ى امور يتيمان چشم بپوشد) وآن كه نيازمند است، به مقدار متعارف (در برابر نگهدارى از مال يتيم) مى‌تواند ارتزاق كند. پس هرگاه اموالشان را به آنان ردّ كرديد، (افرادى را) بر آنان گواه وشاهد بگيريد. (اين گواهى براى حفظ حقوق يتيمان است، وگرنه) خدا براى محاسبه كافى است.
نکته ها
امام صادق عليه السلام فرمودند: مراد از «آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً» اين است كه يتيمان بتوانند مال خود را حفظ كند. «1»
همچنين فرمودند: مراد از «فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ» به مقدارى است كه شكم خود را سير كند. «2»
پیام ها
آيين‌نامه‌ى پرداخت اموال يتميان
1- يتيمان را پيش از بلوغ، از نظر رشد اقتصادى، آزمايش كرده و با كارآموزى و ياددادن روش داد و ستد انان را رشد دهيد. وَ ابْتَلُوا الْيَتامى ...
2- يتيم، زير نظر ولىّ خود، حقّ تصرّف در مال خود را دارد. لازمه‌ى عمل به «وَ ابْتَلُوا»، آن است كه يتيم زير نظر ولىّ خود تصرّف كند، تا آزمايش شود.
3- براى در اختيار داشتن سرمايه، علاوه بر بلوغ جنسى، بلوغ اقتصادى و اجتماعى هم لازم است. «إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً»
4- در سپردن اموال يتيم به او، حدس و گمان كافى نيست. بايد اطمينان به رشد داشته باشيد. «آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً»
5- مالكيّت، همواره همراه با جواز تصرّف نيست. يتيم مالك هست، امّا تا رشد نيابد، حقّ تصرّف ندارد. «فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً»
6- افراد متمكّن، خدمات اجتماعى را بدون چشمداشت انجام دهند. «مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ»
«1». من لايحضره الفقيه، ج 4، ص 223.
«2». كافى، ج 5، ص 130.
جلد 2 - صفحه 24
7- در گرفتن حقّ‌الزّحمه، حدّ متعارف را در نظر بگيريد. «فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ»
8- هم اموال يتميان را حفظ كنيد، هم با شاهد گرفتن و جلوگيرى از اختلافات و تهمت‌هاى آينده، آبروى خود را حفظ كنيد. «فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ»
9- گواهى مردم، براى حفظ عزّت دنياست و گواهى خدا براى عزّت آخرت.
«وَ كَفى بِاللَّهِ حَسِيباً»
10- گواه گرفتن در جامعه، نزاع را خاتمه مى‌دهد، ولى حساب قيامت همچنان پابرجاست. «وَ كَفى بِاللَّهِ حَسِيباً»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ ابْتَلُوا الْيَتامى حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقِيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَ كَفى بِاللَّهِ حَسِيباً «6»
وَ ابْتَلُوا الْيَتامى: و امتحان نمائيد يتيمان را قبل از بلوغ، اگر مردانند، به عقل و تميز و صيانت اموال و دقايق بيع و شرى؛ و اگر زنانند، به غزل و نسج و تربيت امور خانه، حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ: تا اينكه برسند به حد نكاح. اين كنايه از بلوغ است، چه در اين وقت، صلاح نكاح دارد؛ و بلوغ مردان به احتلام، و يا انبات شعر خشن برعانه، و يا پانزده سالگى تمام؛ و در زنان، نه سال تمام، يا يكى از اين دو علامت ديگر است. فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً: پس اگر روشن شد بر شما و يافتيد از ايشان طريقه راست و مستحسن در تصرف اموال به ضبط و استرباح از آن به تجارت، در اين صورت، فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ: پس بدهيد به ايشان مالهاى آنها را كه در دست شما بوده بدون تأخير از حد بلوغ. و اين دليل است بر آنكه دفع اموال به ايشان نكنند مادامى كه رشد از ايشان مفهوم نشود.
وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً: و مخوريد، اى اوليا و اوصيا، مالهاى يتيمان را، و تلف مكنيد به گزاف و تجاوز از حدّ يعنى زياده بر آنچه در شرع مقرر است و
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 357
بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا: و ديگر اتلاف نكنيد در اموال ايشان به سبقت گرفتن بر بلوغ آنها از ترس آنكه بزرگ شوند، يعنى مشتابيد در خوردن مال يتيمان از خوفى كه ناگاه بزرگ شوند و مال را از شما پس بگيرند. وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ: و هر كه باشد از اوصيا و اوليا، غنى، پس بايد عفت ورزد و نگهدارد خود را از اكل مال يتيم، و دست طمع از آن باز دارد. وَ مَنْ كانَ فَقِيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ: و هر كه باشد از اوليا، فقير و محتاج، پس هر آينه بخورد از مال يتيم به نيكوئى، يعنى به قدر حاجت از اطعمه و البسه به مقدارى كه اجرت سعى او است. و لفظ استعفاف و اكل به معروف، مشعر است به آنكه ولى را حقّى است در مال وصى. در مجمع- از امام محمد باقر عليه السّلام مروى است كه: مراد اخذ مال يتيم است بر سبيل قرض، و بعد از استطاعت ادا كند. فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ: پس وقتى رد نمائيد به يتيمان اموالشان را، فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ: پس شاهد بگيريد بر اقرار ايشان به قبض مال، تا در ميانه جدال و خصومت واقع نشود و ضمانى نگردد. وَ كَفى بِاللَّهِ حَسِيباً: و كافى است ذات احديت الهى را كه محاسب است در روز جزا، پس مخالفت اوامر سبحانى منمائيد در تجاوز از حد، و مرتكب تصادق شويد در شهادت، و مجتنب گرديد از تكاذب. يا خدا كافى است در شهادت ايتام، به دفع اوليا، اموال را به آنها.
نزد بعضى اين آيه در حق ثابت بن رفاعه و عمش نازلشد. وقتى رفاعه وفات يافت، ثابت طفل بود و در حجر عمش تربيت مى‌يافت. روزى خدمت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم عرض كرد: پسر برادرم، طفل، و در حجر، و مال او نزد من است، آن را كى به او دهم؟ حق تعالى آيه مذكوره را نازل، و در آن امر فرمود كه بعد از بلوغ و رشد به او تسليم كن. و آيه عموميت دارد نسبت به همه مكلّفان.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ ابْتَلُوا الْيَتامى حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقِيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَ كَفى بِاللَّهِ حَسِيباً «6»
ترجمه
و بيازمائيد يتيمان را تا چون برسند بحد ازدواج پس اگر يافتيد از ايشان رشد را پس تسليم نمائيد بايشان مالهايشان را و مخوريد آنرا از راه اسراف و پيش از آنكه بزرگ شوند و كسيكه بى‌نياز باشد پس بايد خوددارى نمايد و كسيكه محتاج باشد پس بايد بخورد بقدر شايسته و چون تسليم نموديد بايشان مالهايشان را پس گواه گيريد بر ايشان و كافى است خداوند كه محاسب باشد..
تفسير
آزمايش ايتمام بمراقبت حال آنها است در دين دارى و مال نگهدارى و تمكن از مقاربت با زنان بظهور امارات آن و چون باين حد رسيدند بايد اولياء اموال آنها را مسترد دارند بشرط رشد كه مقابل سفه است كه سابقا بيان شد خلاصه آنكه بايد آزمايش نمود آنها را اگر بالغ شده باشند و عاقل باشند كه صلاح و فساد خودشان را تشخيص بدهند بايد بدون مماطله اموال آنها را مسترد داشت در فقيه از حضرت صادق (ع)
جلد 2 صفحه 16
روايت نموده است كه آزمايش رشد بحفظ مال است و نيز از آنحضرت روايت شده است در اين آيه كه فرمودند وقتى ديديد دوست آل محمدند بر احترام و درجه آنها بيفزائيد و در مجمع از حضرت باقر (ع) روايت نموده است كه رشد عقل و اصلاح مال است و قمى ره از آنحضرت نقل نموده در اين آيه كه فرمود كسيكه در دست او مال ايتام باشد جائز نيست كه باو مسترد نمايد تا آنكه بالغ شود و محتلم گردد و چون محتلم شود مكلف است بايد بوظائف الهيه خود قيام نمايد و تضييع مال ننمايد و شراب نياشامد و زنا نكند و چون بحد رشد رسيد بايد مال او را مسترد دارد و شاهد بگيرد و اگر ندانند كه بالغ شده است امتحانش بموى زير بغل و موى ظهار است كه روئيده باشد و چون چنين باشد بالغ شده است بايد مال او را مسترد داشت در صورتى كه رشيد باشد و جائز نيست كه مال او را نگهدارد و تعلل نمايد كه هنوز كبيره نشده است و نبايد در صرف مال يتيم اسراف نمود و مبادرت در خرج آن كرد بملاحظه آنكه شايد كبير شود و اموالش را بزودى بستاند و اسراف و بدار گفته‌اند حال است از فاعل كه اولياء باشند يعنى نخوريد در حاليكه مسرفين و مبادرين باشيد و بنظر حقير هر دو مفعول مطلق نوعى است و مصدر است يعنى نخوريد بطريق اسراف و تعجيل از ترس كبر ايتام و بين اسراف و تعجيل در صرف فرق است زيرا كه ممكن است مخارجى لازم باشد و اسراف نباشد ولى تعجيل در آن لازم نباشد كه در اين صورت نبايد ولىّ باميد آنكه از آن بهره ببرد بعنوان حق العمل يا غيره مبادرت بآن خرج نمايد و كسيكه غنى است و ولى يتيم است بايد عفت نفس و بزرگوارى خود را از دست ندهد و تقربا الى اللّه و صلة للرحم بدون نظر باجر و مزد امور يتيمى را كه در كفالت اوست مرتب نمايد و چيزى از آن براى خود ملحوظ ندارد و كسيكه فقير است ميتواند بقدر حاجت و اجرت سعى و عمل خود از مال ايتام صرف نمايد و در كافى و عياشى از حضرت صادق (ع) در تفسير اين آيه نقل نموده است كه كسيكه متولى امر ايتام است و محتاج باعاشه است و تمكن ندارد و بايد امرش از اين كار بگذرد و مشغول باصلاح امور آنها است تا اندازئيكه اسراف نباشد ميتواند از اموال آنها خرج كند ولى اگر اصلاح امور آنها منافى با كار و كسب او نيست نبايد از اموال ايتام چيزى برداشت نمايد و در كافى از آنحضرت نقل نموده كه معروف قوت است كه ميتواند وصى و قيم كه مشغول اصلاح امور ايتام است استفاده نمايد و نيز از آنحضرت
جلد 2 صفحه 17
روايت شده است كه كسيكه خود را براى اصلاح امور ايتام از كار بازداشته ميتواند بقدر شايسته از اموال آنها براى خود منظور دارد ولى اگر مال كم باشد نميتواند و عياشى از آنحضرت در تفسير اين آيه نقل نموده است كه اين راجع بكسى است كه خود را از كار بازداشته باشد و براى يتيم مشغول بزراعت و حفاظت مواشى شده باشد كه بايد بمقدار شايسته صرف خود نمايد ولى اگر مال يتيم كه نزد او است پول طلا و نقره باشد حق صرف ندارد و در مجمع از حضرت باقر (ع) روايت شده است كه كسيكه فقير است ميتواند از مال يتيم بقدر حاجت و كفايت خود بعنوان قرض برداشت نموده صرف نمايد و بعد از تمكن باو مسترد دارد و در بعضى از روايات كه در مجمع و عياشى هم نقل نموده است براى نگاهدارى شتران ايتام استفاده از شير آنها را تا مقداريكه خارج از انصاف نباشد اباحه فرموده‌اند و در يك روايت نسبت نسخ بآيه داده شده است بنظر حقير آيه و روايات در مقام بيان حكم تكليفى اعم از واجب و مستحب و دستور اخلاقى است نسبت باولياء و ايتام و ناظر بحكم وضعى نيست باين معنى كه نميخواهند بفرمايند حق شما نسبت بتصرفات و اصلاحاتيكه در اموال صغار مينمائيد چيست چون بر طبق قواعد كليه كه حرمت فعل مسلم و نفى ضرر و حرج در دين است اگر كفيل مجانا تقبّل نموده باشد كفالت و اصلاح امور اطفال را حقى براى او نيست و الا بقدر اجرت عادى عملش حق دارد خواه غنى باشد خواه فقير و زائد بر آن حق ندارد خواه حاجت داشته باشد خواه نداشته باشد بلكه ميخواهند بفرمايند تكليف شما شرعا و اخلاقا آنستكه اگر بى‌نياز باشيد مراعات عفت كه يكى از اصول اخلاق حسنه است بنمائيد و دامن استغناء خود را از نيل بمال يتيم چركين ننمائيد و اگر فقيريد مى‌توانيد بمقدار شايسته صرف نمائيد و مقدار شايسته آنستكه اگر با مداخله در امور صغير ميتوانيد براى خودتان هم كسب نمائيد و از مال صغير چشم بپوشانيد چيست بهتر از اين و اگر نميتوانيد خوب است بمقدار حاجت اكتفا نمائيد و زيادتر از آن اگر چه اجرت عادى زحمات شما باشد صرف ننمائيد و اگر مال يتيم كم باشد يا وجه نقد باشد كه شما در آن تصرفاتى كه اخذ اجرت بر آن معتاد باشد ننموده‌ايد باز نبايد سهمى براى خودتان منظور داريد و بهتر از همه آنكه اگر چيزى هم صرف نموديد براى احتياج اعم از آنكه ذى حق بوديد يا نبوديد بعنوان قرض برداريد و بعد از تمكن ادا نمائيد چون لازمه عفت نفس اين است
جلد 2 صفحه 18
وصله رحم و اعانت و كفالت و حفاظت جان و مال آنها بلكه عموم اهل ايمان از فرائض دينى و اخلاقى است و همچنين وظيفه دينى و اخلاقى آنها هم آنستكه اگر اولياء و اوصياء بواسطه فقر و حاجت زياده از قدر استحقاق صرف نموده باشند بعنوان قرض يا از باب اضطرار يا ساير جهات ديگر كه مرخص بوده از آنها مطالبه ننمايند در صورتى كه متمكن از اداء آن نباشند بلكه با تمكن هم بهتر آنستكه صله رحم و احسان نمايند و عفو و اغماض كنند و از خداوند عوض بخواهند و شايد مراد از نسخ هم اين باشد كه حكم وضعى مراد نيست و بظاهر بدوى آن نبايد عمل نمود چنانچه معمولا ائمه اطهار براى اقناع مخالفين در ترك عمل بظواهر اين تعبيرات را مينمايند و اين بيان وجه جمع است بين اخبار باب و ظاهر آيه شريفه و اللّه اعلم بحقائق الامور و چون اموال آنها را مسترد دارند خوب است شاهد بگيرند بر استرداد تا باين وسيله مأمون از تهمت شوند و خصومتى ايجاد نشود ما بين مؤمنين اگر چه محاسب حقيقى خدا است اگر واقعا خيانت نكرده باشند ضامن نيستند اگر چه شاهد هم نه گيرند و اگر خيانت كرده باشند مسئولند اگر چه بوسائلى شاهد هم گرفته باشند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ ابتَلُوا اليَتامي حَتّي إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِن آنَستُم مِنهُم رُشداً فَادفَعُوا إِلَيهِم أَموالَهُم وَ لا تَأكُلُوها إِسرافاً وَ بِداراً أَن يَكبَرُوا وَ مَن كانَ غَنِيًّا فَليَستَعفِف وَ مَن كانَ فَقِيراً فَليَأكُل بِالمَعرُوف‌ِ فَإِذا دَفَعتُم إِلَيهِم أَموالَهُم فَأَشهِدُوا عَلَيهِم وَ كَفي بِاللّه‌ِ حَسِيباً «6»
و امتحان و اختيار كنيد يتيمها را ذكورا و اناثا تا زماني که بحد بلوغ برسند که بتوان تزويج نمود پس اگر بحد بلوغ يافتيد آنها را برشيد که بتوانند حفظ مال كنند پس اموال آنها را بدست خودشان دهيد و نخوريد اموال آنها را که اسراف كنيد و مبادرت نكنيد در اكل مال آنها تا كبير شوند بآنها رد كنيد يعني بعنوان قرض از مال آنها بر نداريد و بگوئيد موقعي که كبير ميشوند بآنها رد ميكنيم و اگر وصي و قيم ثروتمند است عفت ورزد و از خوردن مال آنها اجتناب كند و اگر فقير است براي زحمت‌هايي که در كار آنها ميكشد بعنوان حق الزحمه بمقدار معروف که تعدي نشود از مال آنها بر دارد و زماني که مال آنها را بآنها رد كرديد شاهد بگيريد که فردا منكر نشوند و باعث اتهام نشود و كفايت ميكند
جلد 5 - صفحه 16
بخداوند که محاسب باشد.
شرح اينکه آيه شريفه در چند جمله بيان ميشود-
(جمله اولي)
ايتام تا مادامي که بحد بلوغ و رشد نرسند بايد اموال آنها دريد قيم آنها باشد چه پدر و جد پدري معلوم كرده باشند يا حاكم شرع معين كرده باشد، و حد بلوغ در پسرها پانزده سال قمري يا خروج مني که مراد از بلوغ نكاح است يا انبات شعر، و در دخترها تماميت نه سال قمري است اگر تاريخ ولادت معلوم باشد يا حيض اگر مجهول باشد، و حد رشد عقل اينست که تضييع مال نكند و بتواند حفظ كند و بمصارف غير عقلايي صرف نكند.
مسئلة- اگر بحد بلوغ و رشد رسيدند ولايت پدر و جد پدري و وصي و قيمي که براي آنها معين شده قطع ميشود و اگر بعد از بلوغ و رشد سفيه شدند يا ممنوع التصرف شدند حاكم شرع بايد قيم بر آنها معين نمايد و حكم مجنون هم همين است بلي اگر سفاهت و جنون متصل بزمان صغر باشد ولايت آنها قطع نميشود تا بحد رشد و كمال عقل برسند.
(جمله ثانية)
قيم تصرفاتش در اموال آنها بايد مطابق صرفه آنها باشد بر خلاف صرفه نميتواند عمل كند به اينكه قرض بر دارد يا بيكي قرض دهد يا اسراف در مصارف خود يتامي كند و امثال اينها و لو ضرر نداشته باشد چه رسد بتصرفات ضرري، و اگر قيم بر خلاف صرفه رفتار ميكند حاكم شرع او را عزل ميكند و ديگري را بجاي او نصب ميكند يا كسي را منضم بآن ميكند يا ناظر براي او مينگارد
(جمله ثالثه)
قيم نميتواند جهت حق الزحمة خود از مال يتامي بر دارد در صورتي که احتياج
جلد 5 - صفحه 17
ندارد و غني است بلي اگر پدر يا جد پدري يا حاكم شرع حقي براي او معين كرده‌اند مطابق قرارداد که اجرة المسمي مي‌گوييم مانعي ندارد، و اما اگر فقير باشد مطابق حق الزحمة که اجرة المثل مي‌گوييم حق دارد بر دارد اگر قصد تبرع نكرده باشد و معناي معروف همين است.
(جمله رابعه)
پس از بلوغ و رشد که بايد اموال آنها را بآنها رد كند بايد شاهد و بينه بگيرد يا در حضور حاكم و عدول مؤمنين رد كند که اگر چنين نكرد و سپس از او مطالبه كردند بحكم ظاهر شرع محكوم است بايد جور بكشد و دعوي رد از او مسموع نيست مگر باثبات نزد حاكم شرع يا باقامه بينه يا با قرار طرف يا بقسم مردود از طرف منكر و پس از بيان اينکه جملات احتياج بشرح الفاظ آيه و نقل اخبار وارده و نقل اقوال مفسرين نيست و اينکه جملات در فقه مفصلا بيان شده.
برگزیده تفسیر نمونه
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.
