آیه 3 سوره صافات

فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا

[37–3] (مشاهده آیه در سوره)

<<2	آیه 3 سوره صافات	4>>
سوره : سوره صافات (37) جزء : 23 نزول : مکه

ترجمه های فارسی

قسم به تلاوت کنندگان ذکر (همه کتب آسمانی یا آیات قرآن).

و به تلاوت کنندگان وحی،

و به تلاوت‌كنندگان [آيات الهى‌]!

سوگند به آن فرشتگان كه ذكر خدا را مى‌خوانند،

و تلاوت‌کنندگان پیاپی آیات الهی...

ترجمه های انگلیسی(English translations)

by the ones who recite the reminder:

Then those who recite, being mindful,

And those who read (the Word) for a reminder,

And thus proclaim the Message (of Allah)!

معانی کلمات آیه

«التَّالِیَاتِ»: تلاوت کنندگان. مراد فرشتگانی است که کتابهای آسمانی را بر پیغمبران خدا تلاوت می‌نموده‌اند. یا رزمندگان جهادگری است که قلب و جان خویش را به نور تلاوت آیات خدا روشن می‌سازند. و یا این که داعیان و عالمانی مراد است که آیات آسمانی را بر مردم تلاوت و ایشان را به سوی خدا می‌خوانند. «ذِکْراً»: مراد کتابهای آسمانی و از جمله قرآن است (نگا: نحل / و ، انبیاء / و . یادآوری: سه آیه پیشین، می‌تواند درباره یک گروه، و یا این که گروههای مختلف باشد.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

سيماى سوره صافّات‏

اين سوره با يكصد و هشتاد و دو آيه در مكّه نازل شده است.

نام اين سوره، از آيه اول آن برگرفته شده كه با سوگند به «صافّات»، گروهى از فرشتگان كه در انجام فرمان الهى در صف هستند، آغاز مى ‏شود، همچنين آيه 165 كه در آن كلمه «الصافّون» آمده است. مشابه اين سوره از نظر نام، سوره «صف» است كه اشاره به صفوف محكم رزمندگان در صحنه‏ هاى جنگ دارد.

اين سوره، نخستين سوره از قرآن كريم است كه با سوگند آغاز مى ‏شود.

همانند ديگر سوره‏ هاى مكّى، بيشتر آيات اين سوره نيز درباره‏ مبدأ و معاد و با تذكّر و انذار همراه است.

همچنين به تاريخ پيامبرانى همچون نوح، ابراهيم، اسحاق، موسى، هارون، الياس، لوط و يونس، اشاره شده و در اين ميان زندگى حضرت ابراهيم مشروح‏تر آمده است.

عقايد باطل مشركان در مورد رابطه خداوند با جنّ يا فرشتگان به شدّت محكوم شده و پيروزى نهايى حقّ بر كفر و شرك و نفاق مطرح گرديده است.

بر قرائت سوره صافّات در روزهاى جمعه تأكيد شده و تلاوت آن، موجب گشايش در رزق و بيمه شدن مال و فرزندان از شيطان مى‏ شود. «1»

(1). تفسير مجمع البيان.

تفسير نور، ج‏8، ص: 14

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏

به نام خداوند بخشنده مهربان‏

«1» وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا «2» فَالزَّاجِراتِ زَجْراً «3» فَالتَّالِياتِ ذِكْراً

سوگند به صف بستگان (در صفوفى منظّم) صف بستنى. پس باز مى‌دارند (از معاصى و وسوسه‌ها) باز داشتنى. همانان كه پى در پى ذكر خدا (كتاب آسمانى) را تلاوت مى‌كنند.

«4» إِنَّ إِلهَكُمْ لَواحِدٌ «5» رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ رَبُّ الْمَشارِقِ‌

بى شك كه معبود شما يكتاست. پروردگار آسمان‌ها و زمين و آن چه ميان آن دو است و پروردگار مشرق‌ها (و مغرب‌ها).

نکته ها

اين سوره با سه سوگند خداوند آغاز شده است. گرچه خداوند نيازى به سوگند ندارد و مؤمنان بدون سوگند سخن او را مى‌پذيرند، امّا سوگند، نشانه اهميّت و عظمت مورد سوگند و توجّه دادن به آن است. لذا خداوند به امور مختلف سوگند خورده است.

مراد از «صافّات»، «زاجرات» و «تاليات»، فرشتگانى هستند كه در صفوفى منظم اوامر الهى را اجرا مى‌كنند، مردم را از وسوسه باز مى‌دارند و پيوسته به ياد خدا هستند. البتّه گروهى گفته‌اند: مراد، رزمندگانى هستند كه در صف‌هاى منظم از حريم حقّ دفاع مى‌كنند و

جلد 8 - صفحه 15

با تلاوت آيات الهى و ياد خدا روحيه و نيرو مى‌گيرند.

كلمه «زاجرات» هم مى‌تواند از «زجر» به معناى باز داشتن باشد كه مراد باز داشتن از وسوسه‌ها و گناهان است و هم مى‌تواند از «زجره» به معناى فرياد باشد، يعنى سوگند به فريادگران تاريخ.

پیام ها

1- در زندگى، به نظم‌هاى هدفدار ارج نهيم. (در دو سوره «صافّات» و «صف»، سخن از نظم وانضباط است وبه آن سوگند ياد شده است.) «وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا»

2- نظم، وحدت، قدرت، همفكرى و همكارى كه در صف متجلّى است، از نشانه‌هاى كارگزاران الهى است. «وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا»

3- وجود عوامل بازدارنده از گناه و ناهى از منكر، در جامعه لازم است. «فَالزَّاجِراتِ زَجْراً»

4- انرژى گرفتن از ياد خدا از طريق تلاوت قرآن‌ «فَالتَّالِياتِ ذِكْراً» و دفاع از حريم حقّ‌ «فَالزَّاجِراتِ» همراه با نظم و آماده باش، «وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا» ضرورت يك نظام الهى است.

5- انجام هر كارى بايد با كيفيّتى عالى همراه باشد. بهترين نظم، «صَفًّا» بهترين قدرت، «زَجْراً» و بهترين ياد خدا. «ذِكْراً»

6- شعار توحيد را هم محكم بگوييم، هم زيبا و هم قبل از هر چيز ديگر. (در اين آيات ابتدا سوگند با آهنگ زيبايى مطرح شده و سپس:) «إِنَّ إِلهَكُمْ لَواحِدٌ»

7- براى هر چيزى سوگند ياد نكنيم. (معمولًا سوگندهاى قرآن براى مسائل اساسى و مهم مانند مبدأ و معاد است)

در سوره‌ى ذاريات بعد از چند سوگند مى‌فرمايد: «إِنَّما تُوعَدُونَ لَصادِقٌ» «1» قطعاً آنچه وعده داده شده‌ايد محقّق شدنى است.

در سوره مرسلات نيز پس از چند سوگند، سخن از قيامت است آنجا كه‌

«1». ذاريات، 5.

جلد 8 - صفحه 16

مى‌فرمايد: «إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِعٌ» «1»

و در اين جا بعد از چند سوگند، سخن از توحيد است و مى‌فرمايد: «إِنَّ إِلهَكُمْ لَواحِدٌ» (آرى در برابر كسانى كه به شدّت پايبند شرك هستند بايد سوگندهاى پى در پى ياد كرد).

8- مشركان ميان الوهيّت و ربوبيّت خداوند تفاوت قائل بودند، لذا اين آيه بر يكى بودن اين دو تأكيد مى‌كند. «إِلهَكُمْ لَواحِدٌ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»

9- همه‌ى هستى تحت تربيت و رشد الهى است. «رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»

10- براى هر چيزى ربّى نپنداريد، زيرا كه پروردگار همه‌ى هستى يكى بيش نيست. «رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»

11- از نشانه‌ها و دلايل توحيد، هماهنگى ميان زمين و آسمان و ديگر مخلوقات جهان هستى است. إِنَّ إِلهَكُمْ لَواحِدٌ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌ ...

12- زمين، كروى شكل است. (كلمه‌ى «مشارق» و تفاوت در طلوع و غروب‌ها، نشانه‌ى كروى بودن زمين است)

13- خورشيد و نور آن، نقش مؤثرى در زندگى انسان دارد. (با آنكه خورشيد جزو آسمان‌هاست و در «رَبُّ السَّماواتِ» نهفته است، ولى نام بردن اختصاصى از مشارق، نشانه اهميّت ويژه طلوع خورشيد است). «وَ رَبُّ الْمَشارِقِ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

فَالتَّالِياتِ ذِكْراً «3»

فَالتَّالِياتِ ذِكْراً: و به حق ملائكه كه خوانندگانند تسبيح و تهليل و تحميد الهى را، يا ملائكه كه خوانندگانند وحى الهى را به انبياء، يا قرائت كنندگانند كتابى كه ذكر حوادث است تا يقين ايشان بر وفق خبر زياده شود، يا به مجاهد كه در كر و فر به ذكر الهى مشغولند، يا به عابدان كه اكثر اوقات تلاوت قرآن را بر سبيل الزام و حجت بر خصم خوانند، يا مرغانى كه خداى خود را ياد كنند ياد كردنى.

جلد 11 - صفحه 105

بيان:

نزد بعضى «مقسم به» در اين سوگندها خداى تعالى است به تقدير مضاف يعنى «رب الصافات، رب الزاجرات، رب الذاكرات» زيرا تعظيم مقسم به شرط است و بر بندگان واجب است كه مقسم به آنها خدا باشد نه غير، حذف مضاف به جهت دلالت حجج عقول است. نزد بعضى مورد قسم خود اينها به جهت دلالت اينها بر وحدت خداى تعالى و صفات ذاتيه كه مبنى است بر تعظيم ايشان. و حق سبحانه را جايز است به مخلوقات خود سوگند، اگرچه بندگان را سوگند به ذات سبحانى مختص است نه به غير.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا «1» فَالزَّاجِراتِ زَجْراً «2» فَالتَّالِياتِ ذِكْراً «3» إِنَّ إِلهَكُمْ لَواحِدٌ «4»

رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ رَبُّ الْمَشارِقِ «5» إِنَّا زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِزِينَةٍ الْكَواكِبِ «6» وَ حِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ مارِدٍ «7» لا يَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلى‌ وَ يُقْذَفُونَ مِنْ كُلِّ جانِبٍ «8» دُحُوراً وَ لَهُمْ عَذابٌ واصِبٌ «9»

إِلاَّ مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ «10»

ترجمه‌

قسم به صف‌زدگان صف زدنى‌

پس برانندگان راندنى‌

پس بخوانندگان كتاب براى تذكّر

همانا خداى شما يكى است‌

پروردگار آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو است و پروردگار مشرقها

همانا ما آراستيم آسمان نزديكتر را به آرايشى كه ستاره‌ها است‌

و براى نگهدارى از هر شيطان سركش‌

نميتوانند گوش فرا دارند بسوى گروه بالاتر و انداخته ميشوند از هر سوئى‌

براى راندن قهرى و براى آنها عذابى است دائم‌

مگر آنكه بربايد ربودنى پس از پى درآيد او را شعله فروزانى.

تفسير

خداوند متعال قسم ياد نموده است براى تأكيد كلام و تسجيل مرام در مقابل اهل شرك بعد از اثبات توحيد بادلّه قطعيه سابقه بذوات مقدّسه انبياء و اولياء و ملائكه كه صف‌زنندگانند براى عبادت و اطاعت خدا و كسانيكه منع و زجر نمودند مردم را از گناه و معصيت او و آنانكه تلاوت نمودند كتاب خدايرا براى تذكّر چنانچه قمّى ره نقل فرموده كه خدا و معبود حقيقى شما يك ذات بسيط مستجمع صفات كمال است كه پروردگار و خالق آسمانها و زمين و موجودات آن دو و ميان آن دو است و موجد مشارق و مغارب ستاره‌ها و آفتاب است چون هر يك از

جلد 4 صفحه 424

سيّارات مشرق و مغربى دارند و آفتاب در ايّام سال هر روز از مشرقى طلوع و در مغربى غروب مينمايد كه با روز قبل خود تفاوت دارد و لذا روز بلند و كوتاه ميشود و اينكه بذكر مشارق اكتفا شده براى آنستكه مغربها بحسب مشرقها تفاوت پيدا ميكنند و ايجاد روشنى و اشراق براى اثبات قدرت و اظهار نعمت ابلغ و انسب است و خدا از جهت فوق مقدارى از فضا را كه نزديكتر است بزمين و مشاهده ميشود اجرام در آن زينت داده است بوجود اجسام روشنى كه از آنها تعبير بكوكب و ستاره ميشود و اينها سه نوعند ثوابت كه متحرّك نيستند يا حركت كمى دارند كه محسوس نيست و سيّارات كه دائما در حركتند و هر يك فلك مستقلّى با مدار مخصوصى دارند كه بايد در آن سير نمايند و شهب ثواقب كه اجرام درخشانى هستند مأمور براندن شياطين از آسمان وقتى كه آنها بآسمان صعود نمايند براى استراق سمع از كلام ملائكه فورا بفرمان خدا اين ستاره‌ها كه شعله‌هاى فروزانى هستند و گفته شده اجزاء دهنيّه‌ئى هستند كه با بخارات زمين بالا ميروند از جاى خود حركت نموده مانند تيرى كه از كمان بيرون آيد بجانب آنها پرتاب ميشوند و آنها را محترق يا مطرود ميگردانند و اين عمل در آسمان غالبا محسوس ميشود پس ستاره‌ها علاوه بر فوائد و آثار بيشمارى كه در نظام عالم دارند دو ثمر محسوس هم از آنها جالب نظر است يكى زينت آسمان بطوريكه در شب بهترين مناظر است نهايت آنكه چون مكرّر ديده شده بنظر چندان جلوه نميكند ديگر حفظ آن است از مراوده شياطين متمرّد خبيث و استماع كلام ملائكه كه كارفرمايان در اوضاع عالم بدستور الهى ميباشند مگر گاهيكه استراق سمعى براى آنها حاصل شود و شهاب ثاقب شخص مسترق را نسوزاند و او فرار كند و بزمين برسد و بعضى از اخبار سماوى را درست يا نادرست بأمثال خود برساند كه گفته‌اند مبناى كهانت در قديم اين بوده است و بعد از بعثت پيغمبر صلى اللّه عليه و اله بكلّى ممنوع شده‌اند و در هر حال براى آن شياطين عذاب دائمى در دنيا همان شهاب ثاقب است و در آخرت عذاب جهنّم كه در آن مخلّد خواهند بود و از بعضى از روايات معراجيّه كه در سوره بنى اسرائيل گذشت استفاده ميشود كه شهاب تاقب بامر ملائكه موكّل اين امر حركت ميكند و نام بزرگ آنها اسمعيل است و كلمه دحورا كه‌

جلد 4 صفحه 425

بمعناى راندن بعنف و قهر است يا مفعول مطلق براى فعل محذوف است يعنى رانده ميشوند راندنى يا مفعول له براى يقذفون چنانچه ترجمه شد و الّا من خطف الخطفة استثناء است از فاعل لا يسمعون يعنى گوش نميدهند سخنان جماعت بالا را مگر كسيكه ناگاه بجهد از جا و اختلاس نمايد اختلاس نمودنى بسرعت از نزديك آسمان امريرا كه در اينصورت تعقيب خواهد شد و بزينة الكواكب باضافه و نصب الكواكب نيز قرائت شده است و سماء الدّنيا باضافه هم از حفص نقل قرائت شده است و بنابراين مراد از دنيا زمين و موجودات آنند و بقرائت مشهور دنيا تأنيث أدنى است يعنى آسمان نزديكتر بزمين كه گفته‌اند آسمان اوّل است و اشكال شده كه كواكب در آسمان هشتم مى‌باشند جواب گفته‌اند اعتبار بمشاهده و زينت بودن است و بنابر آنكه مراد از آسمان جهت فوق باشد اشكالى نيست چنانچه بيان شد

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

فَالتّالِيات‌ِ ذِكراً «3»

‌پس‌ تلاوت‌ كنندگان‌ ذكر.

‌اينکه‌ جمله‌ نيز عموم‌ دارد شامل‌ تلاوت‌ آيات‌ شريفه قرآن‌ ميشود چون‌ مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ يكي‌ ‌از‌ اسامي‌ قرآن‌ ذكر ‌است‌ و شامل‌ ميشود كساني‌ ‌را‌ ‌که‌ دائما لسان‌

جلد 15 - صفحه 116

‌آنها‌ بذكر پروردگار ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا اذكُرُوا اللّه‌َ ذِكراً كَثِيراً وَ سَبِّحُوه‌ُ بُكرَةً وَ أَصِيلًا (احزاب‌ آيه 41) و ميفرمايد فَإِذا قَضَيتُم‌ مَناسِكَكُم‌ فَاذكُرُوا اللّه‌َ كَذِكرِكُم‌ آباءَكُم‌ أَو أَشَدَّ ذِكراً (بقره‌ آيه 196) و ميفرمايد وَ اذكُرُوا اللّه‌َ فِي‌ أَيّام‌ٍ مَعدُودات‌ٍ (بقره‌ آيه 199) و ‌غير‌ اينها و همچنين‌ شامل‌ ميشود كساني‌ ‌را‌ ‌که‌ بندگان‌ ‌خدا‌ ‌را‌ متذكر ميكنند و ‌آنها‌ ‌را‌ بياد ‌خدا‌ و دين‌ و آخرت‌ مياندازند ‌که‌ القاء ذكر ميكنند چنانچه‌ ميفرمايد فَالمُلقِيات‌ِ ذِكراً (مرسلات‌ آيه 5).

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 3)- «و آنها که پی در پی تلاوت ذکر می‌کنند» (فَالتَّالِیاتِ ذِکْراً).

معروف و مشهور آن است که توصیفات فوق اوصافی است برای گروههائی از فرشتگان.

گروههائی که برای انجام فرمان الهی در عالم هستی به صف ایستاده و آماده فرمانند.

گروههائی از فرشتگان که انسانها را از معاصی و گناه باز می‌دارند، و وسوسه‌های شیاطین را در قلوب آنها خنثی می‌کنند، و یا مأمور ابرهای آسمانند و آنها را به هر سو می‌رانند و آماده آبیاری سرزمینهای خشک می‌کنند.

و بالاخره گروههائی از فرشتگان که آیات کتب آسمانی را به هنگام نزول وحی بر پیامبران می‌خوانند.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌