تنقیح المقال فی علم الرجال (کتاب)

تنقیح المقال اثری جامع در علم رجال به زبان عربی‌ است ،این اثر بزرگ تألیف شیخ ‌عبدالله مامقانی‌، (م ۱۳۵۱ ق)، عالم و فقیه امامی قرن سیزدهم و چهاردهم می‌باشد.تنقیح المقال (عنوان مشهور تنقیح المقال فی احوال الرجال یا تنقیح المقال فی علم الرجال‌ ) است .

زندگی‌نامه و اظهارنظرها

نگارنده این اثر، یكى از برجسته ترین دانشمندان شیعه در علوم متعدد خصوصاً در علم رجال بوده است. آقا بزرگ تهرانى معتقد است : «كتاب تنقیح المقال مفصل ترین و جامع ترین كتاب رجالى شیعه است. مدت تحقیق و تهذیب و چاپ این كتاب كه شش جلد است، از سه سال تجاوز نكرده و هیچ عالم رجالى چنین توفیقى نداشته است».

تألیفات مامقانی

- مقیاس الهدایة فى علم الدرایة

- مرآة الكمال

- سراج الشیعة فى آداب الشریعة

- تلخیص مقیاس الهدایة

- تنقیح المقال.

معرفى اجمالى كتاب

جلد اول كتاب داراى مقدمه اى است كه مؤلف در آن به چند مطلب اساسى پرداخته است . مباحثى همچون: تعریف علم رجال، موضوع آن، دلیل حاجت به این علم و فواید آن (كه حدود 29 فایده ذكر کرده است). و از جلد دوم تا جلد ششم نام راویان به ترتیب الفبا ذكر شده است. مؤلف، جلد ششم كتاب خود را به القاب و كنیه هاى روات اختصاص داده و در انتهاى آن مطلبى تحت عنوان «خاتمه» آورده و ده فایده را ذكر كرده است.

مهمترین ویژگی کتاب

ازویژگیهای مهم این اثر، وجود فهرستی با عنوان «نتائج التنقیح فی تمییزالسقیم من الصحیح » در ابتدای کتاب است . این فهرست مفصّل در بر دارندة اوصاف راویان (ثقه ، حسن ، موثّق ، مجهول ، مهمل و موارد خاص ) در مقابل نام هر راوی است و در حکم چکیدة آرای مؤلف در مورد رجال مذکور در کتاب است . ترتیب الفبایی فهرست و تطابق شماره گذاری آن با متن اصلی ، بر کارآمدی آن در مراجعات سریع افزوده است از نکات شایان توجه این کتاب ، گستردگی و جامعیت آن با توجه به مدت کوتاه تألیف و تصحیح و چاپ است ، تا آنجا که این امر را خرق عادت و از تأییدات خاص الاهی بر شمرده اند

انتقاد از کتاب

محمدتقی شوشتری (متوفی ۱۳۷۴ ش‌)، با آن‌که این کتاب را بهترین و متقن‌ترین تألیف رجالی از نظر جامعیت و گردآوری اقوال رجالیان برشمرده‌، بیش از دیگران از آن انتقاد کرده است. وی ابتدا نقدها و تعلیقات خود را در حاشیه نسخه‌ای از این کتاب که در اختیارش بود، یادداشت می‌کرد، سپس آن‌ها را مستقلاً نگاشت که به قاموس الرجال، شهرت یافت و با همین عنوان به چاپ رسید.

وضعیت نشر

این كتاب در نجف اشرف به چاپ رسیده است.

منابع

- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.

- دانشنامه جهان اسلام ، موسسه دائره المعارف الفقه الاسلامی ج1 ص 2945

- محمدتقی تستری‌، قاموس الرجال‌، ج۱، ص۹ـ۱۲