شناسه ناقص است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

سید محسن حکیم: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (صفحه‌ای جدید حاوی ' {{بخشی از یک کتاب}} '''منبع:''' تلخيص از كتاب گلشن ابرار، جلد 2، صفحه 723 '''نویسنده:''' ...' ایجاد کرد)
 
 
(۳۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{بخشی از یک کتاب}}
+
{{خوب}}
−
'''منبع:''' تلخيص از كتاب گلشن ابرار، جلد 2، صفحه 723
+
'''«آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم»''' (۱۳۰۶-۱۳۹۰ ق)، از فقها و مراجع تقلید مجاهد [[شیعه]] در قرن چهاردهم قمری و از شاگردان [[آقا ضیاءالدین عراقی|آقا ضیاءالدین عراقى]] و [[سید محمدسعید حبوبی]] بود. ایشان بعد از رسیدن به [[مرجعیت]] و زعامت حوزه [[نجف]] و با توجه به شرایط خفقان حاکم بر [[عراق]]، از راه‌های مختلف سعی در حفظ و گسترش تشیع داشت. آیت‌الله حکیم تألیفات باارزش و متعددى از خود به یادگار گذاشته که از میان آنها مى‌توان «[[مستمسک العروة الوثقی (کتاب)|مستمسک العروة الوثقی]]» را نام برد.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = سید محسن طباطبایی حکیم
 +
||تصویر= [[پرونده:SMH.jpg|۲۲۰px]]
 +
||زادروز =  ۱۳۰۶ قمری
 +
|زادگاه = [[نجف]]
 +
|وفات =  ۱۳۹۰ قمری
 +
|مدفن =  نجف، [[مسجد هندی]]
 +
|اساتید =  [[آخوند خراسانی|آخوند خراسانى]]، [[آقا ضیاءالدین عراقی|آقا ضیاءالدین عراقى]]، [[میرزا محمدحسین نائینی|میرزا محمدحسین نایینی]]، [[سید محمدسعید حبوبی]]،...
 +
|شاگردان = [[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]]، [[امام موسی صدر|سید موسی صدر]]، [[محمدآصف محسنی |محمدآصف محسنی قندهاری]]، [[سید علی حسینی سیستانی]]، [[سید جلال الدین آشتیانی]]،...
 +
|آثار = [[مستمسک العروة الوثقی (کتاب)|مستمسک العروة الوثقی]]، [[حقائق الاصول]]، [[منهاج الصالحین (حکیم) (کتاب)|منهاج الصالحین]]، نهج الفقاهة، منهاج الناسکین،...
 +
}}
 +
==ولادت و خاندان==
 +
سیدمحسن حکیم در سال ۱۳۰۶ ه.ق در شهر [[نجف]] اشرف در خاندانی که در [[عراق]] شهرت فراوان داشتند، به دنیا آمد. پدرش سید مهدی حکیم، عالم دینی بود. او در ۱۲۷۰ ق، یعنی ۶ سال پس از ولادت سید محسن در [[لبنان]] دیده از جهان فروبست.<ref> ترجمه «الامام الحکیم»، مصباح نجفی، ص ۴۳ـ۴۱.</ref>
  
−
'''نویسنده:''' جمعي از پژوهشگران حوزه علميه قم
+
جد اعلاى ایشان - حدود چهار قرن پیش - طبیب حاذقى بوده به نام «میر سید على طبیب» که اثر معروفش کتابى است به نام «مجربات طبیة». وى مورد علاقه خاص شاه عباس صفوى بود. او به سبب دانش و فضلش مورد احترام همگان بود و در سفرى که به [[حرم امیرالمؤمنین علیه السلام|آستان مقدس علوى]] مشرف شده بود، به اصرار مردم [[نجف]] که از داشتن یک طبیب ماهر محروم بودند، در آن شهر مقدس رحل اقامت افکند و به «میر سید على حکیم» معروف گشت و احترام مخصوصى در میان مردم [[عراق]] پیدا نمود.<ref>ویکی نور، مدخل "حکیم، سید محسن"</ref>
  
−
==آیت الله سید محسن حكیم==
+
==تحصیلات‌ و استادان==
 +
سید محسن حکیم در سن ۷ سالگى خواندن [[قرآن]] را آموخت و در ۹ سالگى به تحصیل [[علوم اسلامی|علوم اسلامى]] پرداخت. او دروس مقدماتى را نزد برادر بزرگش «سید محمد حکیم» فراگرفت و سطوح عالى را در محضر جمعى از فضلاى [[نجف]] اشرف آموخت.
  
−
در قرن دهم امیر سید علی، پزشك ویژه شاه عباس صفوی، همراه پادشاه به [[زیارت]] مرقد منور امیرمؤمنان [[امام علی]] علیه السلام شتافت. فضای معنوی این شهر آسمانی چنان قلب پاك پزشك دربار را شیفته ساخت كه بی‎اختیار به تقاضای اهالی [[نجف]] پاسخ مثبت داده، برای همیشه خادم آستان علی علیه السلام و حكیم ساكنان حریم آن امام راستین شد. بدین ترتیب سید علی به «حكیم» شهرت یافت و این نام را برای همیشه در فرزندانش به یادگار نهاد.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، مصباح نجفی، ص 43ـ41.</ref>
+
در سال ۱۳۲۶ هجرى قمرى، در بحبوحه جوانى به حوزه درس آیت الله [[آخوند خراسانی|آخوند خراسانى]] راه یافت و سه سال از محضر پربرکت آن بزرگوار استفاده نمود. پس از رحلت آن مرجع عالیقدر، به درس آیت الله [[آقا ضیاءالدین عراقی|آقا ضیاءالدین عراقى]] رفته و دو دوره [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] را در محضر او فراگرفت و همزمان، از درس آیت الله [[میرزا محمدحسین نائینی|محمدحسین نائینى]] و بعضى دیگر از بزرگان نجف بهره‌ برد.
  
−
سه سده پس از این ماجرا در خانه سید مهدی حكیم، دانشور بزرگ نجف، كودكی پای به گیتی نهاد كه شهرت سید علی را جاودان ساخت. سید مهدی فرزندش را محسن نامید و شش سال بعد، در [[صفر]] 1270 ق، در «بنت جبیل» [[لبنان]] دیده از جهان فروبست.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، مصباح نجفی، ص 43ـ41.</ref>
+
سید محسن حکیم در رسیدن به مقامات معنوى و اخلاقى، بیشتر مدیون عالم پرهیزگار و ربانى، مرحوم «[[سید محمدسعید حبوبی|سید محمدسعید حبوبى]]» است<ref>ویکی نور، مدخل "حکیم، سید محسن"</ref>.
  
−
'''یتیم نجف'''
+
==شاگردان==
  
−
پس از پدر، سید محمود، برادر بزرگتر اندوه یتیمی از چهره محسن زدود، وی را به حفظ و قرائت [[قرآن]] كریم مشتاق ساخت. سید محسن در نه سالگی به درس های حوزه روی آورد<ref> همان كتاب، ص 52.</ref> و سید محمود، به عنوان نخستین استاد، برادر كوچكش را در آموختن ادبیات، [[منطق]] و بخش هایی از [[فقه]] و [[اصول]] یاری داد.<ref> اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج 9، ص 56.</ref>
+
آیت الله سید محسن حکیم از سال ۱۳۳۳ قمری، تدریس دوره سطح حوزه و از سال ۱۳۳۸ قمرى، درس خارج [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] خود را تشکیل داد و جمعى از فضلاى جوان نجف از محضرش بهره‌مند شدند. برخی از شاگردان مشهور او عبارت‌اند از:
  
−
یتیم [[نجف]] سپس در شمار شاگردان شیخ صادق بن حاج مسعود بهبهانی و شیخ صادق جواهر جای گرفت<ref> اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج 9، ص 56.</ref> و توانست سه سال پیش از وفات آخوند خراسانی به درس خارج آن فقیه فرزانه راه یابد.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 55ـ53.</ref> در سال 1287 همزمان با درگذشت آخوند خراسانی در محفل درس آقا ضیاءالدین عراقی حضور یافت و دو دوره اصول آن بزرگوار را درك كرد. آن گاه به درس فقه شیخ علی باقر جواهری شتافته، پنج سال از دریای دانش آن فقیه پارسا كامیاب شد.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 55ـ53.</ref>
+
*[[سید اسماعیل صدر]]
 +
*[[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]]
 +
*[[شهید سید محمد علی قاضی طباطبائی|سید محمدعلی قاضی طباطبائی]]
 +
*[[سید علی حسینی سیستانی]]
 +
*[[شهید سید اسدالله مدنی|سید اسداللّه مدنی]]
 +
*[[سید محمدحسین فضل الله|سید محمدحسین فضل‌اللّه]]
 +
*[[حسین وحید خراسانی]]
 +
*[[امام موسی صدر|سید موسی صدر]]
 +
*[[علامه جعفری|محمدتقی جعفری]]
 +
*سید محمد سرور واعظ بهسودی
 +
*[[محمدآصف محسنی|محمدآصف محسنی قندهاری]]
 +
*سید محمدتقی بحرالعلوم
 +
*سید محمد موسوی بجنوردی
 +
*[[سید جلال الدین آشتیانی]]
 +
*سید هاشم رسولی محلاتی
 +
*[[ناصر مکارم شیرازی]]
 +
*محمدهادی معرفت
 +
*[[سید مصطفی خمینی]]
 +
*[[محمدجواد مغنیه]]
  
−
سید محسن پس از این دوره در شمار شاگردان میرزا محمدحسین نایینی جای گرفت و سرانجام برای رهایی از چنگال [[شیطان]] به درس حكیم و عارف شهره عراق سید محمدسعید حبوبی پناه برد.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 55ـ53.</ref> محمدسعید در چهره سید محسن آینده‎ای تابناك می‎دید، بنابراین در فرصت های گوناگون پشتكارش را می‎ستود، به فردای رخشانش اشاره می‎كرد. و او را از حمایت های معنوی خویش برخوردار می‎ساخت.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 55ـ53.</ref>
+
==آثار و تألیفات‌==
  
−
'''جهاد'''
+
در سال ۱۳۳۱ هجرى قمرى، هنگامى که آیت الله حکیم نخستین اثر علمى خود را به نام «میراث الزوجة» به دست استاد خود مرحوم [[سید محمدسعید حبوبی|سید محمد حبوبى]] داد، او گفت: «ما تاکنون قدر تو را نمى‌دانستیم؛ اکنون مى‌توانیم بگوییم که تو را مى‌شناسیم».
  
−
سال 1332 برای بیشتر مردم جهان بسیار تلخ و دشوار بود. آتش نخستین نبرد جهانی هر روز شعله‎ورتر می‎شد. هر چند شیعیان همواره از بی‎مهری دولت عثمانی رنج می‎بردند، ولی این مسأله هرگز آنان را از انجام وظیفه بازنداشت. فقیهان بزرگ [[نجف]] [[جهاد]] با كافران بریتانیایی را واجب خواندند<ref> الشیعه والحكومه القومیه فی العراق، حسن العلوی، ص 67ـ73.</ref> و خود پیش‌تر از دیگران رهسپار جبهه‎های نبرد شدند.
+
مرحوم حکیم از علماى پرکار بود و به همین دلیل تألیفات پرارزش و متعددى از خود به یادگار گذاشته که از میان آنها کتب زیر را مى‌توان نام برد:
  
−
یكی از پژوهشگران در این باره می‎نویسد: نیروهای مجاهدان در جبهه شعیبیه 18000 تن و در منطقه قرنه 40000 نفر بود. رهبران مردمی مجاهدان را در سه جبهه مستقر كرده بودند: جبهه مركزی قونه به فرماندهی شیخ الشریعه اصفهانی، مهدی حیدری، مصطفی كاشانی. جبهه راست شعیبیه به رهبری مجتهدانی مانند سید محمدسعید حبوبی، سید محسن حكیم و باقر حیدر؛ جبهه پشت، هویزه به رهبری حضرات آیات مهدی خالصی، محمد خالصی، جعفر شیخ راضی، عبدالكریم جزایری و عیسی كمال الدین.<ref> الشیعه والحكومه القومیه فی العراق، حسن العلوی، ص 63ـ67.</ref>
+
#[[مستمسک العروة الوثقی (کتاب)|مستمسک العروة الوثقی]]، این کتاب شاهکار علمى آیت الله حکیم محسوب مى‌شود و شرحى بر کتاب [[عروة الوثقى (کتاب)|عروة الوثقى]] آیت الله [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید کاظم یزدى]] است. این کتاب اثرى است جامع، موجز، عمیق، خالى از حشو و زواید و در عین حال ساده و روان و در نوع خود کم نظیر است.
 +
#[[حقائق الاصول (کتاب)|حقائق الأصول]]، شرح سودمندى بر [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایة الأصول]] مرحوم [[آخوند خراسانی|آخوند خراسانى]] است.
 +
#[[منهاج الصالحین (حکیم) (کتاب)|منهاج الصالحین]]، [[رساله]] فقهی ایشان.
 +
#منهاج الناسکین.
 +
#دلیل المناسک، شرح استدلالى مختصرى است بر کتاب مناسک [[حج]] استاد بزرگوارش مرحوم [[میرزا محمدحسین نائینی|علامه نائینى‌]].
 +
#نهج الفقاهة، شرحى است بر کتاب «[[مکاسب (کتاب)|مکاسب]]» [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصارى‌]].
 +
#رسالة فی إرث الزوجة من الزوج، که از نخستین اثرهاى علمى آن فقید سعید است‌.
 +
#شرح کتاب النافع‌.
 +
#تعلیقه‌اى بر کتاب «[[ریاض المسائل (کتاب)|ریاض]]» (از بحث اجاره تا نکاح).
 +
#رساله مختصرى در [[درایه الحدیث|درایه]].
  
−
سید محمدسعید، كه به سبب كهولت سن توان اداره چنین سپاهی در خویش نمی‎دید، مهر ویژه خویش به سید محسن حكیم سپرده، او را بدین امر خطیر گماشت و به رزمندگان گفت: آقای حكیم، حفظه الله، امین و مورد اعتماد من است. هر حكمی كند باید انجام گیرد.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref>
+
آیت الله حکیم قلمى روان و خالى از ابهام داشت و بسیار خوش قریحه و باذوق و داراى حسن انتخاب بود و به همین دلیل از تألیفات وى به خصوص «مستمسک العروة الوثقى» استقبال فوق العاده‌اى شد.
  
−
این كردار سید محمدسعید مال های بسیاری، تحت عنوان هدایای مردمی و كمك های دولت عثمانی، سمت سید محسن گسیل داشت ولی فرزند پارسای خاندان حكیم هرگز از آن مال ها به سود خویش بهره نگرفت و حتی اسبی برای استفاده خود در جبهه تهیه نكرد.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref>
+
==فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی==
 +
===جهاد با استعمار و استکبار===
  
−
به گونه‎ای كه چون عثمانیان و عشایر از جبهه شعیبیه عقب نشسته، حبوبی و حكیم را همراه تعدادی اندك در برابر متجاوزان تنها نهادند، حبوبی از حكیم خواست تا خود را به ستاد فرماندهی رسانده، كسب تكلیف كند. ولی دریغ كه سید محسن اسب نداشت و از هر كه تقاضای چارپا كرد با پاسخ منفی روبرو شد؛<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref> زیرا موفقیت دشوار بود و اسب برترین وسیله گریز، سید محمدسعید ناگزیر اسب خویش را در اختیار حكیم قرار داد و گفت: اگر حكیم سالم بماند و من هلاك شوم مانعی ندارد. وجود او سودمندتر است. روزی خواهد آمد كه او به ریاست می‎رسد.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref>
+
سال ۱۳۳۲ ق. برای بیشتر مردم جهان بسیار تلخ و دشوار بود. آتش نخستین جنگ جهانی هر روز شعله‌ورتر می‎ شد. هر چند [[شیعه|شیعیان]] همواره از بی‌‎مهری دولت عثمانی رنج می‎ بردند، ولی این مسأله هرگز آنان را از انجام وظیفه بازنداشت. فقیهان بزرگ [[نجف]]، [[جهاد]] با کافران بریتانیایی را واجب خواندند<ref> الشیعه والحکومه القومیه فی العراق، حسن العلوی، ص ۶۷ـ۷۳.</ref> و خود پیش‌تر از دیگران رهسپار جبهه های نبرد شدند.
 +
[[پرونده:Alhakym.jpg|thumb|left|آیت الله سید محسن حکیم و شهدایی از خاندانش]]
  
−
به هر حال هجوم سنگین نیروهای بریتانیا سرانجام مجاهدان را عقب راند. در ناصریه سید محمدسعید بیمار شده، چشم از جهان فروبست. اندكی بعد ناصریه سقوط كرد<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref> و حكیم با درس های نوینی كه آموخته بود، به [[نجف]] بازگشت.
+
یکی از پژوهشگران در این باره می‎ نویسد: نیروهای مجاهدان در جبهه شعیبیه ۱۸۰۰۰ تن و در منطقه قرنه ۴۰۰۰۰ نفر بود. رهبران مردمی مجاهدان را در سه جبهه مستقر کرده بودند: جبهه مرکزی قونه به فرماندهی [[شیخ الشریعه اصفهانی]]، مهدی حیدری، مصطفی کاشانی. جبهه راست شعیبیه به رهبری مجتهدانی مانند [[سید محمدسعید حبوبی]]، [[سید محسن حکیم]] و باقر حیدر؛ جبهه پشت، هویزه به رهبری حضرات آیات مهدی خالصی، [[محمد خالصی زاده]]، جعفر شیخ راضی، عبدالکریم جزایری و عیسی کمال الدین.<ref> الشیعه والحکومه القومیه فی العراق، حسن العلوی، ص ۶۳ـ۶۷.</ref>
  
−
'''جماعه العلماء'''
+
سید محمدسعید، که به سبب کهولت سن توان اداره چنین سپاهی در خویش نمی ‎دید، مهر ویژه خویش به سید محسن حکیم سپرده، او را بدین امر خطیر گماشت و به رزمندگان گفت: آقای حکیم -حفظه الله- امین و مورد اعتماد من است. هر حکمی کند باید انجام گیرد.<ref> ترجمه «الامام الحکیم»، ص ۹ـ۹۱.</ref>
  
−
با كودتا 1958 م دفتر پادشاهی در [[عراق]] بسته شد و شیوه جدیدی از دیكتاتوری با نام جمهوری بر كشور سایه افكند. مرجع روشن بین [[شیعه]]، كه از سیاست های پشت پرده استعمارگران آگاه بود، مخابره تلگراف برای عبدالكریم قاسم، رهبر كودتا سرباز زد و بدین ترتیب خود را در برابر نظام جدید قرار داد. اندكی بعد كودتا گران لزوم كنار نهادن حجاب را اعلام داشتند و از انتشار كتاب های اسلامی در این موضوع جلوگیری كردند. رهبر بیدار شیعه در برابر این حركت استعماری واكنش شدید نشان داده، پیام كوبنده‎ای برای مسئولان فرستاد. به گونه‎ای كه آنان ناگزیر عقب نشسته، اجازه چاپ آثار [[دین]] باوران را صادر كردند.<ref> التحرك الاسلامی، فی العراق، ص 58ـ57.</ref>
+
این کردار سید محمدسعید، مال های بسیاری تحت عنوان هدایای مردمی و کمک های دولت عثمانی، سمت سید محسن حکیم گسیل داشت ولی او هرگز از آن مال ها به سود خویش بهره نگرفت و حتی اسبی برای استفاده خود در جبهه تهیه نکرد.<ref> ترجمه «الامام الحکیم»، ص ۹ـ۹۱.</ref> به گونه‎ ای که چون عثمانیان و عشایر از جبهه شعیبیه عقب نشسته، حبوبی و حکیم را همراه تعدادی اندک در برابر متجاوزان تنها نهادند، حبوبی از حکیم خواست تا خود را به ستاد فرماندهی رسانده، کسب تکلیف کند. ولی دریغ که سید محسن اسب نداشت و از هر که تقاضای چارپا کرد با پاسخ منفی روبرو شد؛<ref> ترجمه «الامام الحکیم»، ص ۹ـ۹۱.</ref> زیرا موفقیت دشوار بود و اسب برترین وسیله گریز، سید محمدسعید ناگزیر اسب خویش را در اختیار حکیم قرار داد و گفت: اگر حکیم سالم بماند و من هلاک شوم مانعی ندارد. وجود او سودمندتر است. روزی خواهد آمد که او به ریاست می‎ رسد.<ref> ترجمه «الامام الحکیم»، ص ۹ـ۹۱.</ref>
  
−
سرور فقیهان نجف، كه اعتقادات مردم را در معرض خطر می‎دید نمایندگان بسیار به شهرهای مختلف گسیل داشت و سایه مرجعیت خویش را تا دورترین نقاط عراق گسترش داد. فعال ساختن مسجدها، برگزاری گردهمایی بزرگ مذهبی و ایجاد شبكه‎ای از كتابخانه‎های زنجیره‎ای در سراسر كشور بخشی از برنامه‎های آن فقیه پاك رأی در پاسداری از مرزهای اعتقادی مردم بشمار می‎آید.<ref> العراق بین الماضی والحاضر والمستقبل، ص 542ـ540.</ref>
+
به هر حال هجوم سنگین نیروهای بریتانیا سرانجام مجاهدان را عقب راند. در ناصریه سید محمدسعید بیمار شده، چشم از جهان فروبست. اندکی بعد ناصریه سقوط کرد<ref> ترجمه «الامام الحکیم»، ص ۹ـ۹۱.</ref> و سید حکیم با درس های نوینی که آموخته بود، به [[نجف]] بازگشت.
  
−
علاوه بر این مرجع حكیم امت برای رویارویی با حزب ها و گروه های سیاسی ساخته استعمارگران تدبیری تازه اندیشید. آن بزرگمرد حزب دعوت اسلامی را، كه توسط حضرات آیات سید محمدباقر صدر، سید مرتضی عسكری، سید مهدی حكیم، سید محمدباقر حكیم، سید محمدحسین فضل الله، شیخ محمدمهدی شمس الدین و گروهی دیگر از بزرگان حوزه نجف بنیاد نهاده شده بود،<ref> سنوات الجمر، ص 33ـ32.</ref> تقویت كرد<ref> التحرك الاسلامی فی العراق، ص 41ـ35.</ref> و با تشكیل «جماعه العلماء»، كه بسیاری از چهره‎های سرشناس حوزه نجف در آن شركت داشتند،<ref> همان كتاب، ص 22ـ19.</ref> حوزه كهنسال حریم امیرمؤمنان علیه السلام را از چشمی بیدار و دستی توانا در عرصه سیاست، فرهنگ و اجتماع [[عراق]] برخوردار ساخت.
+
با کودتای ۱۹۵۸ م. دفتر پادشاهی در [[عراق]] بسته شد و شیوه جدیدی از دیکتاتوری با نام جمهوری بر کشور سایه افکند. آیت الله حکیم، که از سیاست های پشت پرده استعمارگران آگاه بود، از مخابره تلگراف برای عبدالکریم قاسم، رهبر کودتا سرباز زد و بدین ترتیب خود را در برابر نظام جدید قرار داد. اندکی بعد کودتاگران لزوم کنار نهادن [[حجاب]] را اعلام داشتند و از انتشار کتاب های اسلامی در این موضوع جلوگیری کردند. رهبر بیدار [[شیعه]] در برابر این حرکت استعماری واکنش شدید نشان داده، پیام کوبنده‎ ای برای مسئولان فرستاد. به گونه ‎ای که آنان ناگزیر عقب نشسته، اجازه چاپ آثار [[دین]] باوران را صادر کردند.<ref> التحرک الاسلامی، فی العراق، ص ۵۸ـ۵۷.</ref>
  
−
مرجع بزرگ شیعه در پی این تحركات، فتوای مشهور كفر حزب كمونیست را صادر كرد. ترجمه این فتوا، كه در پاسخ به نامه یكی از پیروانش نوشته شده، چنین است: بسم الله الرحمن الرحیم. پیوستن به حزب كمونیست جایز نیست. این كار كفر و بی‎دینی بوده، موجب گسترش كفر و بی‎دینی است. خداوند شما و همه مسلمانان را از آن حفظ كند و برایمان و تسلیمتان بیفزاید. والسلام علیكم و رحمه الله و بركاته. محسن حكیم 17 [[شعبان]] 1379.<ref> الشیعه والدوله القومیه فی العراق، ص 214.</ref>
+
سرور فقیهان نجف، که اعتقادات مردم را در معرض خطر می ‎دید، نمایندگان بسیار به شهرهای مختلف گسیل داشت و سایه [[مرجعیت]] خویش را تا دورترین نقاط عراق گسترش داد. فعال ساختن مسجدها، برگزاری گردهمایی بزرگ مذهبی و ایجاد شبکه ‎ای از کتابخانه ‎های زنجیره ‎ای در سراسر کشور بخشی از برنامه ‎های آن فقیه پاک رأی در پاسداری از مرزهای اعتقادی مردم بشمار می‎ آید.<ref> العراق بین الماضی والحاضر والمستقبل، ص ۵۴۲ـ۵۴۰.</ref>
  
−
در پی این پیام مردم، گروه گروه، حزب كمونیست را ترك گفتند و سرزمین [[عراق]] از خطر سقوط در گرداب كمونیزم جهانی رهایی یافت. ولی این پایان تحركات مرجع بیدار [[نجف]] نبود. آن بزرگمرد برای فرودآوردن ضربه نهایی بر پیكر كمونیست ها ضمن پیامی به شهید صدر لزوم نگارش كتابی در مقایسه كمونیزم و [[اسلام]] را یادآور شد. پس از این پیام بود كه شهید سید محمدباقر صدر كتاب گرانسنگ «فلسفتنا» را به رشته نگارش كشید.<ref> التحرك الاسلامی فی العراق، ص 60.</ref>
+
علاوه بر این مرجع حکیم امت برای رویارویی با حزب ها و گروه های سیاسی ساخته استعمارگران، تدبیری تازه اندیشید. آن بزرگمرد، حزب دعوت اسلامی را که توسط حضرات آیات [[سید محمدباقر صدر]]، سید مرتضی عسکری، سید مهدی حکیم، سید محمدباقر حکیم، [[سید محمدحسین فضل الله]]، شیخ محمدمهدی شمس الدین و گروهی دیگر از بزرگان حوزه نجف بنیاد نهاده شده بود،<ref> سنوات الجمر، ص ۳۳ـ۳۲.</ref> تقویت کرد<ref> التحرک الاسلامی فی العراق، ص ۴۱ـ۳۵.</ref> و با تشکیل «جماعة العلماء»، که بسیاری از چهره‎ های سرشناس حوزه نجف در آن شرکت داشتند،<ref> همان کتاب، ص ۲۲ـ۱۹.</ref> حوزه کهنسال نجف را از چشمی بیدار و دستی توانا در عرصه سیاست، فرهنگ و اجتماع [[عراق]] برخوردار ساخت.
  
−
'''فلسطین'''
+
مرجع بزرگ شیعه در پی این تحرکات، فتوای مشهور [[کفر]] حزب کمونیست را صادر کرد. ترجمه این [[فتوا]]، که در پاسخ به نامه یکی از پیروانش نوشته شده، چنین است: بسم الله الرحمن الرحیم. پیوستن به حزب کمونیست جایز نیست. این کار کفر و بی‎دینی بوده، موجب گسترش کفر و بی‎دینی است. خداوند شما و همه مسلمانان را از آن حفظ کند و بر ایمان و تسلیمتان بیفزاید. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته. محسن حکیم ۱۷ [[شعبان]] ۱۳۷۹.<ref> الشیعه والدوله القومیه فی العراق، ص ۲۱۴.</ref>
  
−
سال 1338 برای مسلمانان سالی ناگوار بود. شاه سرانجام پرده‎های تزویر را كنار زده، رژیم اشغالگر قدس را به رسمیت شناخت. مرجع بیدار شیعه ضمن نامه‎ای به آیت الله بهبهانی در تهران، نگرانی خویش را آشكار ساخت. علاوه بر این آن بزرگوار بهره‎گیری از كمك های مردمی در راه آزادی فلسطین را ستود و دوری مسلمانان از [[اسلام]] را سبب اصلی مشكل فلسطین شمرد.<ref> دماء العلماء فی طریق الجهاد، ص 51ـ50.</ref>
+
در پی این پیام، مردم گروه گروه، حزب کمونیست را ترک گفتند و سرزمین [[عراق]] از خطر سقوط در گرداب کمونیزم جهانی رهایی یافت. ولی این پایان تحرکات مرجع بیدار [[نجف]] نبود. آن بزرگمرد برای فرودآوردن ضربه نهایی بر پیکر کمونیست ها ضمن پیامی به [[شهید سید محمدباقر صدر]]، لزوم نگارش کتابی در مقایسه کمونیزم و [[اسلام]] را یادآور شد. پس از این پیام بود که شهید صدر کتاب گرانسنگ «فلسفتُنا» را به رشته نگارش کشید.<ref> التحرک الاسلامی فی العراق، ص ۶۰.</ref>
  
−
'''پرده آخر؛ وفات'''
+
سید محسن طباطبایی حکیم پس از رحلت [[آیت الله بروجردی]] در فروردین ماه ۱۳۴۰ ش، به [[مرجعیت]] رسید و گروه کثیری از شیعیان [[کویت]]، [[عراق]]، [[ایران]]، [[بحرین]]، [[افغانستان]]، هند و [[پاکستان]] از وی [[تقلید]] می کردند.
  
−
سرانجام بعثیان آخرین بخش از داستان ساختگی جاسوسی را به نمایش گزاردند، «مدحت الحاج سری» یكی از دستگیر شدگان بر صفحه تلویزیون آشكار شده، به جاسوسی خود و سید مهدی حكیم اعتراف كرد. روز بعد نیروهای دولتی به بهانه ایجاد فشار بر سید مهدی محل زندگی مرجع [[شیعه]] را محاصره كردند و پس از چندی آن رهبر كهنسال را در حالی كه تحت مراقبت بود با اتومبیل دولتی به [[كوفه]] فرستاده، خانه‎اش را زیر نظر گرفتند و تلفن و آب و برقش را قطع كردند. البته این پایان بی حرمتی‎ها نبود. در [[نجف]] چماقداران بعثی به خیابان ها ریختند، به خانه مرجع مسلمانان یورش بردند و در و دیوارش را با گِل و كثافات آلوده ساختند.<ref> سنوات الجمر، ص 100ـ98.</ref>
+
در همه حوادث و منازعات سیاسی که از ۱۳۴۱ ش. به بعد میان روحانیت و رژیم پلوی در ایران روی داد، وی با صدور نامه و اعلامیه و تلگراف، از مواضع علمای ایران به رهبری [[امام خمینی]] حمایت کرد. آیت الله حکیم لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی را از جمله «قوانین کافره و خلاف قوانین مقدسه اسلام» دانست و حمله به [[مدرسه فیضیه]] در فروردین ۱۳۴۲ را به شدت محکوم کرد و خواستار مهاجرت دسته جمعی علمای بزرگ ایران به [[عتبات عالیات]] گردید که مورد موافقت آنان قرار نگرفت.
  
−
پس از این واقعه دستگیری ها فزونی یافت و اندكی بعد فقیه حكیم عراق به دلیل بیماری رهسپار [[لندن]] شد. سید مهدی كه پیش‌تر از كشور خارج شده بود، نیمه شب خود را به بیمارستان رساند و پس از سلام درباره نتیجه حركت مرجعیت در عراق با پدر گفتگو كرد.
+
===دفاع از فلسطین===
  
−
مرجع روشن بین شیعه گفت: درست است كه من بر آن ها پیروز نشدم... ولی می‎دانم مردم عراق مرا دوست دارند. مظلومیتی كه مردم [[عراق]] آن را درك كرده‎اند. دست كم برای ده سال در خاطرشان خواهد ماند و از پذیرفتن حزب بعث پیشگیری خواهد كرد. هر چند نمی‎توانم ده سال دیگر زندگی كنم ولی خاطره‎ام باقی می‎ماند و مانع پیشرفت حزب خواهد شد.<ref> التحرك الاسلامی فی العراق، ص 98ـ95.</ref>
+
سال ۱۳۳۸ ش. برای مسلمانان سالی ناگوار بود. شاه پهلوی سرانجام پرده ‎های تزویر را کنار زده، رژیم اشغالگر قدس (اسرائیل) را به رسمیت شناخت. مرجع بیدار شیعه ضمن نامه ‎ای به آیت الله بهبهانی در [[تهران]]، نگرانی خویش را آشکار ساخت. علاوه بر این آن بزرگوار بهره ‎گیری از کمک های مردمی در راه آزادی [[فلسطین]] را ستود و دوری مسلمانان از [[اسلام]] را سبب اصلی مشکل فلسطین شمرد.<ref> دماء العلماء فی طریق الجهاد، ص ۵۱ـ۵۰.</ref>
  
−
پس از مدتی حكیم به [[بغداد]] بازگشت و سرانجام در 27 [[ربیع الاول]] 1390 ق. برابر با 1348 ش. برای همیشه دیده از جهان فروبست.<ref> رحله الامام الحكیم، ص 14ـ13.</ref> مردم عراق در تشییعی، كه در تاریخ آن كشور بی‎نظیر بود، پیكرش را به [[نجف]] انتقال دادند و در كنار كتابخانه‎ای كه خود بنیاد نهاده بود، به خاك سپردند.<ref> ترجمه الامام الحكیم، ص 81ـ73.</ref>
+
==وفات==
  
−
آن بزرگوار كتاب ها، مسجدها، كتابخانه‎ها و مدرسه‎های بسیاری از خویش به یادگار نهاد. یادگارهایی كه در كنار انبوه شاگردان دانشور<ref> نور علم، شماره 1، دوره دوم، ص 69ـ68.</ref> و فرزندان شجاع و پاك دلش گنجینه آثار آن مرجع وارسته را پدید آوردند. گنجینه‎ای پر از نام شهیدان جاوید سید محمدباقر صدر، سید محمدمهدی حكیم، سید عبدالهادی حكیم، سید عبدالصاحب حكیم، سید علاءالدین حكیم و سید محمدحسین حكیم در شمار تابناك‎ترین گوهرهای آن جای دارند.
+
مرحوم آیت الله سید محسن حکیم، سرانجام در [[بغداد]] در ۲۷ [[ربیع الاول]] ۱۳۹۰ ق. (۱۳۴۸ ش) دیده از جهان فروبست.<ref> رحله الامام الحکیم، ص ۱۴ـ۱۳.</ref> مردم عراق در [[تشییع جنازه|تشییعی]] که در تاریخ آن کشور بی‎‌نظیر بود، پیکرش را به [[نجف]] انتقال دادند و در کنار کتابخانه‌‎ای که خود بنیاد نهاده بود، به خاک سپردند.<ref> ترجمه الامام الحکیم، ص ۸۱ـ۷۳.</ref> آن بزرگوار، کتاب ها، مسجدها، کتابخانه‎‌ها و مدرسه‎‌های بسیاری از خویش به یادگار نهاد.
 +
==پانویس==
 +
<references />
 +
==منابع==
 +
*[[گلشن ابرار]]، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، ج۲، ص۷۲۳.
 +
*"آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم"، روزنامه ایران، شماره ۴۹۳۸، ۲۲/۸/۹۰، ص۲۸، در دسترس در ([http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2397392 مگ ایران].
 +
*"حکیم، سید محسن"، ویکی نور.
 +
 
 +
==آرشیو عکس و تصویر==
 +
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:سیدمحسن (6).jpg|سید محسن طباطبایی حکیم در جوانی
 +
پرونده:سیدمحسن (3).jpg|از راست: سید هاشم طباطبایی حکیم، [[سید عبدالحسین شرف الدین عاملی|سید عبدالحسین شرف الدین موسوی عاملی]] و [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]
 +
پرونده:سیدمحسن (5).jpg|1. [[سید محمدسعید حبوبی]]، 2. سید یوسف طباطبایی حکیم و [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]
 +
پرونده:سیدمحسن (10).jpg|1. [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، 2. سید حسن موسوی بجنوردی و 3. سید جواد طباطبایی تبریزی
 +
پرونده:سیدمحسن (14).jpg|سید محسن طباطبایی حکیم و [[سید مهدی شیرازی|سید مهدی حسینی شیرازی]]
 +
پرونده:سیدمحسن (8).jpg|از راست: [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، محمدحسین جواهری و سید یوسف طباطبایی حکیم
 +
پرونده:سیدمحسن (2).jpg|از راست: عبدالوهاب آل راضی، باقر قرشی، سید یوسف طباطبایی حکیم، [[شیخ حسین حلی|حسین حلی]]، [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، ناشناس  و سید ابراهیم یزدی
 +
پرونده:سیدمحسن (9).jpg|از راست: [[سید ابوالقاسم خویی|سید ابوالقاسم موسوی خویی]]، [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، [[سید محمود حسینی شاهرودی]] و سید علی طباطبایی تبریزی
 +
پرونده:سیدمحسن (4).jpg|سید محسن طباطبایی حکیم
 +
پرونده:مهدی حکیم (2).jpg|از راست: ناشناس، ناشناس، [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، شهید سید محمدمهدی طباطبایی حکیم و ناشناسان
 +
پرونده:سیدمحسن (1).jpg|alt=آیت الله حکیم در میان فرزندانش|از راست: شهید سید عبدالهادی طباطبایی حکیم، سید ابراهیم طباطبایی حکیم، سید عبدالعزیز طباطبایی حکیم، شهید سید محمدباقر طباطبایی حکیم، [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، سید کاظم طباطبایی حکیم، سید یوسف طباطبایی حکیم، شهید سید محمدحسین طباطبایی حکیم، سید محمدرضا طباطبایی حکیم، شهید سید عبدالصاحب طباطبایی حکیم و شهید سید علاءالدین طباطبایی حکیم
 +
پرونده:سیدمحسن (11).jpg|alt=نخست وزیر عراق بر بالین آیت الله حکیم|عیادت عبدالکریم قاسم از سید محسن طباطبایی حکیم
 +
پرونده:سیدمحسن (7).jpg|تشییع پیکر سید محسن طباطبایی حکیم
 +
پرونده:الهندی (4).jpg|درب ورودی مرقد و کتابخانه سید محسن طباطبایی حکیم
 +
پرونده:سیدمحسن (13).jpg|آرامگاه خانوادگی علمای آل حکیم در مسجد هندی [[نجف]]
 +
پرونده:سیدمحسن (12).jpg|مزار سید محسن طباطبایی حکیم در [[مسجد هندی]] نجف
 +
</gallery>
 +
 
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= متوسط
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}
  
−
==پانویس ==
+
[[رده:علمای قرن چهاردهم|حکیم،سید محسن]][[رده:علماء شیعه]][[رده:فقیهان]][[رده:اصولیون]]
−
<references />
+
[[رده:مراجع تقلید]][[رده:مدفونین در نجف]][[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ آوریل ۲۰۲۵، ساعت ۱۰:۰۳

Confirm3.jpg

«آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم» (۱۳۰۶-۱۳۹۰ ق)، از فقها و مراجع تقلید مجاهد شیعه در قرن چهاردهم قمری و از شاگردان آقا ضیاءالدین عراقى و سید محمدسعید حبوبی بود. ایشان بعد از رسیدن به مرجعیت و زعامت حوزه نجف و با توجه به شرایط خفقان حاکم بر عراق، از راه‌های مختلف سعی در حفظ و گسترش تشیع داشت. آیت‌الله حکیم تألیفات باارزش و متعددى از خود به یادگار گذاشته که از میان آنها مى‌توان «مستمسک العروة الوثقی» را نام برد.

۲۲۰px
نام کامل سید محسن طباطبایی حکیم
زادروز ۱۳۰۶ قمری
زادگاه نجف
وفات ۱۳۹۰ قمری
مدفن نجف، مسجد هندی

Line.png

اساتید

آخوند خراسانى، آقا ضیاءالدین عراقى، میرزا محمدحسین نایینی، سید محمدسعید حبوبی،...

شاگردان

سید محمدباقر صدر، سید موسی صدر، محمدآصف محسنی قندهاری، سید علی حسینی سیستانی، سید جلال الدین آشتیانی،...

آثار

مستمسک العروة الوثقی، حقائق الاصول، منهاج الصالحین، نهج الفقاهة، منهاج الناسکین،...

ولادت و خاندان

سیدمحسن حکیم در سال ۱۳۰۶ ه.ق در شهر نجف اشرف در خاندانی که در عراق شهرت فراوان داشتند، به دنیا آمد. پدرش سید مهدی حکیم، عالم دینی بود. او در ۱۲۷۰ ق، یعنی ۶ سال پس از ولادت سید محسن در لبنان دیده از جهان فروبست.[۱]

جد اعلاى ایشان - حدود چهار قرن پیش - طبیب حاذقى بوده به نام «میر سید على طبیب» که اثر معروفش کتابى است به نام «مجربات طبیة». وى مورد علاقه خاص شاه عباس صفوى بود. او به سبب دانش و فضلش مورد احترام همگان بود و در سفرى که به آستان مقدس علوى مشرف شده بود، به اصرار مردم نجف که از داشتن یک طبیب ماهر محروم بودند، در آن شهر مقدس رحل اقامت افکند و به «میر سید على حکیم» معروف گشت و احترام مخصوصى در میان مردم عراق پیدا نمود.[۲]

تحصیلات‌ و استادان

سید محسن حکیم در سن ۷ سالگى خواندن قرآن را آموخت و در ۹ سالگى به تحصیل علوم اسلامى پرداخت. او دروس مقدماتى را نزد برادر بزرگش «سید محمد حکیم» فراگرفت و سطوح عالى را در محضر جمعى از فضلاى نجف اشرف آموخت.

در سال ۱۳۲۶ هجرى قمرى، در بحبوحه جوانى به حوزه درس آیت الله آخوند خراسانى راه یافت و سه سال از محضر پربرکت آن بزرگوار استفاده نمود. پس از رحلت آن مرجع عالیقدر، به درس آیت الله آقا ضیاءالدین عراقى رفته و دو دوره اصول را در محضر او فراگرفت و همزمان، از درس آیت الله محمدحسین نائینى و بعضى دیگر از بزرگان نجف بهره‌ برد.

سید محسن حکیم در رسیدن به مقامات معنوى و اخلاقى، بیشتر مدیون عالم پرهیزگار و ربانى، مرحوم «سید محمدسعید حبوبى» است[۳].

شاگردان

آیت الله سید محسن حکیم از سال ۱۳۳۳ قمری، تدریس دوره سطح حوزه و از سال ۱۳۳۸ قمرى، درس خارج فقه و اصول خود را تشکیل داد و جمعى از فضلاى جوان نجف از محضرش بهره‌مند شدند. برخی از شاگردان مشهور او عبارت‌اند از:

آثار و تألیفات‌

در سال ۱۳۳۱ هجرى قمرى، هنگامى که آیت الله حکیم نخستین اثر علمى خود را به نام «میراث الزوجة» به دست استاد خود مرحوم سید محمد حبوبى داد، او گفت: «ما تاکنون قدر تو را نمى‌دانستیم؛ اکنون مى‌توانیم بگوییم که تو را مى‌شناسیم».

مرحوم حکیم از علماى پرکار بود و به همین دلیل تألیفات پرارزش و متعددى از خود به یادگار گذاشته که از میان آنها کتب زیر را مى‌توان نام برد:

  1. مستمسک العروة الوثقی، این کتاب شاهکار علمى آیت الله حکیم محسوب مى‌شود و شرحى بر کتاب عروة الوثقى آیت الله سید کاظم یزدى است. این کتاب اثرى است جامع، موجز، عمیق، خالى از حشو و زواید و در عین حال ساده و روان و در نوع خود کم نظیر است.
  2. حقائق الأصول، شرح سودمندى بر کفایة الأصول مرحوم آخوند خراسانى است.
  3. منهاج الصالحین، رساله فقهی ایشان.
  4. منهاج الناسکین.
  5. دلیل المناسک، شرح استدلالى مختصرى است بر کتاب مناسک حج استاد بزرگوارش مرحوم علامه نائینى‌.
  6. نهج الفقاهة، شرحى است بر کتاب «مکاسب» شیخ انصارى‌.
  7. رسالة فی إرث الزوجة من الزوج، که از نخستین اثرهاى علمى آن فقید سعید است‌.
  8. شرح کتاب النافع‌.
  9. تعلیقه‌اى بر کتاب «ریاض» (از بحث اجاره تا نکاح).
  10. رساله مختصرى در درایه.

آیت الله حکیم قلمى روان و خالى از ابهام داشت و بسیار خوش قریحه و باذوق و داراى حسن انتخاب بود و به همین دلیل از تألیفات وى به خصوص «مستمسک العروة الوثقى» استقبال فوق العاده‌اى شد.

فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی

جهاد با استعمار و استکبار

سال ۱۳۳۲ ق. برای بیشتر مردم جهان بسیار تلخ و دشوار بود. آتش نخستین جنگ جهانی هر روز شعله‌ورتر می‎ شد. هر چند شیعیان همواره از بی‌‎مهری دولت عثمانی رنج می‎ بردند، ولی این مسأله هرگز آنان را از انجام وظیفه بازنداشت. فقیهان بزرگ نجف، جهاد با کافران بریتانیایی را واجب خواندند[۴] و خود پیش‌تر از دیگران رهسپار جبهه های نبرد شدند.

آیت الله سید محسن حکیم و شهدایی از خاندانش

یکی از پژوهشگران در این باره می‎ نویسد: نیروهای مجاهدان در جبهه شعیبیه ۱۸۰۰۰ تن و در منطقه قرنه ۴۰۰۰۰ نفر بود. رهبران مردمی مجاهدان را در سه جبهه مستقر کرده بودند: جبهه مرکزی قونه به فرماندهی شیخ الشریعه اصفهانی، مهدی حیدری، مصطفی کاشانی. جبهه راست شعیبیه به رهبری مجتهدانی مانند سید محمدسعید حبوبی، سید محسن حکیم و باقر حیدر؛ جبهه پشت، هویزه به رهبری حضرات آیات مهدی خالصی، محمد خالصی زاده، جعفر شیخ راضی، عبدالکریم جزایری و عیسی کمال الدین.[۵]

سید محمدسعید، که به سبب کهولت سن توان اداره چنین سپاهی در خویش نمی ‎دید، مهر ویژه خویش به سید محسن حکیم سپرده، او را بدین امر خطیر گماشت و به رزمندگان گفت: آقای حکیم -حفظه الله- امین و مورد اعتماد من است. هر حکمی کند باید انجام گیرد.[۶]

این کردار سید محمدسعید، مال های بسیاری تحت عنوان هدایای مردمی و کمک های دولت عثمانی، سمت سید محسن حکیم گسیل داشت ولی او هرگز از آن مال ها به سود خویش بهره نگرفت و حتی اسبی برای استفاده خود در جبهه تهیه نکرد.[۷] به گونه‎ ای که چون عثمانیان و عشایر از جبهه شعیبیه عقب نشسته، حبوبی و حکیم را همراه تعدادی اندک در برابر متجاوزان تنها نهادند، حبوبی از حکیم خواست تا خود را به ستاد فرماندهی رسانده، کسب تکلیف کند. ولی دریغ که سید محسن اسب نداشت و از هر که تقاضای چارپا کرد با پاسخ منفی روبرو شد؛[۸] زیرا موفقیت دشوار بود و اسب برترین وسیله گریز، سید محمدسعید ناگزیر اسب خویش را در اختیار حکیم قرار داد و گفت: اگر حکیم سالم بماند و من هلاک شوم مانعی ندارد. وجود او سودمندتر است. روزی خواهد آمد که او به ریاست می‎ رسد.[۹]

به هر حال هجوم سنگین نیروهای بریتانیا سرانجام مجاهدان را عقب راند. در ناصریه سید محمدسعید بیمار شده، چشم از جهان فروبست. اندکی بعد ناصریه سقوط کرد[۱۰] و سید حکیم با درس های نوینی که آموخته بود، به نجف بازگشت.

با کودتای ۱۹۵۸ م. دفتر پادشاهی در عراق بسته شد و شیوه جدیدی از دیکتاتوری با نام جمهوری بر کشور سایه افکند. آیت الله حکیم، که از سیاست های پشت پرده استعمارگران آگاه بود، از مخابره تلگراف برای عبدالکریم قاسم، رهبر کودتا سرباز زد و بدین ترتیب خود را در برابر نظام جدید قرار داد. اندکی بعد کودتاگران لزوم کنار نهادن حجاب را اعلام داشتند و از انتشار کتاب های اسلامی در این موضوع جلوگیری کردند. رهبر بیدار شیعه در برابر این حرکت استعماری واکنش شدید نشان داده، پیام کوبنده‎ ای برای مسئولان فرستاد. به گونه ‎ای که آنان ناگزیر عقب نشسته، اجازه چاپ آثار دین باوران را صادر کردند.[۱۱]

سرور فقیهان نجف، که اعتقادات مردم را در معرض خطر می ‎دید، نمایندگان بسیار به شهرهای مختلف گسیل داشت و سایه مرجعیت خویش را تا دورترین نقاط عراق گسترش داد. فعال ساختن مسجدها، برگزاری گردهمایی بزرگ مذهبی و ایجاد شبکه ‎ای از کتابخانه ‎های زنجیره ‎ای در سراسر کشور بخشی از برنامه ‎های آن فقیه پاک رأی در پاسداری از مرزهای اعتقادی مردم بشمار می‎ آید.[۱۲]

علاوه بر این مرجع حکیم امت برای رویارویی با حزب ها و گروه های سیاسی ساخته استعمارگران، تدبیری تازه اندیشید. آن بزرگمرد، حزب دعوت اسلامی را که توسط حضرات آیات سید محمدباقر صدر، سید مرتضی عسکری، سید مهدی حکیم، سید محمدباقر حکیم، سید محمدحسین فضل الله، شیخ محمدمهدی شمس الدین و گروهی دیگر از بزرگان حوزه نجف بنیاد نهاده شده بود،[۱۳] تقویت کرد[۱۴] و با تشکیل «جماعة العلماء»، که بسیاری از چهره‎ های سرشناس حوزه نجف در آن شرکت داشتند،[۱۵] حوزه کهنسال نجف را از چشمی بیدار و دستی توانا در عرصه سیاست، فرهنگ و اجتماع عراق برخوردار ساخت.

مرجع بزرگ شیعه در پی این تحرکات، فتوای مشهور کفر حزب کمونیست را صادر کرد. ترجمه این فتوا، که در پاسخ به نامه یکی از پیروانش نوشته شده، چنین است: بسم الله الرحمن الرحیم. پیوستن به حزب کمونیست جایز نیست. این کار کفر و بی‎دینی بوده، موجب گسترش کفر و بی‎دینی است. خداوند شما و همه مسلمانان را از آن حفظ کند و بر ایمان و تسلیمتان بیفزاید. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته. محسن حکیم ۱۷ شعبان ۱۳۷۹.[۱۶]

در پی این پیام، مردم گروه گروه، حزب کمونیست را ترک گفتند و سرزمین عراق از خطر سقوط در گرداب کمونیزم جهانی رهایی یافت. ولی این پایان تحرکات مرجع بیدار نجف نبود. آن بزرگمرد برای فرودآوردن ضربه نهایی بر پیکر کمونیست ها ضمن پیامی به شهید سید محمدباقر صدر، لزوم نگارش کتابی در مقایسه کمونیزم و اسلام را یادآور شد. پس از این پیام بود که شهید صدر کتاب گرانسنگ «فلسفتُنا» را به رشته نگارش کشید.[۱۷]

سید محسن طباطبایی حکیم پس از رحلت آیت الله بروجردی در فروردین ماه ۱۳۴۰ ش، به مرجعیت رسید و گروه کثیری از شیعیان کویت، عراق، ایران، بحرین، افغانستان، هند و پاکستان از وی تقلید می کردند.

در همه حوادث و منازعات سیاسی که از ۱۳۴۱ ش. به بعد میان روحانیت و رژیم پلوی در ایران روی داد، وی با صدور نامه و اعلامیه و تلگراف، از مواضع علمای ایران به رهبری امام خمینی حمایت کرد. آیت الله حکیم لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی را از جمله «قوانین کافره و خلاف قوانین مقدسه اسلام» دانست و حمله به مدرسه فیضیه در فروردین ۱۳۴۲ را به شدت محکوم کرد و خواستار مهاجرت دسته جمعی علمای بزرگ ایران به عتبات عالیات گردید که مورد موافقت آنان قرار نگرفت.

دفاع از فلسطین

سال ۱۳۳۸ ش. برای مسلمانان سالی ناگوار بود. شاه پهلوی سرانجام پرده ‎های تزویر را کنار زده، رژیم اشغالگر قدس (اسرائیل) را به رسمیت شناخت. مرجع بیدار شیعه ضمن نامه ‎ای به آیت الله بهبهانی در تهران، نگرانی خویش را آشکار ساخت. علاوه بر این آن بزرگوار بهره ‎گیری از کمک های مردمی در راه آزادی فلسطین را ستود و دوری مسلمانان از اسلام را سبب اصلی مشکل فلسطین شمرد.[۱۸]

وفات

مرحوم آیت الله سید محسن حکیم، سرانجام در بغداد در ۲۷ ربیع الاول ۱۳۹۰ ق. (۱۳۴۸ ش) دیده از جهان فروبست.[۱۹] مردم عراق در تشییعی که در تاریخ آن کشور بی‎‌نظیر بود، پیکرش را به نجف انتقال دادند و در کنار کتابخانه‌‎ای که خود بنیاد نهاده بود، به خاک سپردند.[۲۰] آن بزرگوار، کتاب ها، مسجدها، کتابخانه‎‌ها و مدرسه‎‌های بسیاری از خویش به یادگار نهاد.

پانویس

  1. ↑ ترجمه «الامام الحکیم»، مصباح نجفی، ص ۴۳ـ۴۱.
  2. ↑ ویکی نور، مدخل "حکیم، سید محسن"
  3. ↑ ویکی نور، مدخل "حکیم، سید محسن"
  4. ↑ الشیعه والحکومه القومیه فی العراق، حسن العلوی، ص ۶۷ـ۷۳.
  5. ↑ الشیعه والحکومه القومیه فی العراق، حسن العلوی، ص ۶۳ـ۶۷.
  6. ↑ ترجمه «الامام الحکیم»، ص ۹ـ۹۱.
  7. ↑ ترجمه «الامام الحکیم»، ص ۹ـ۹۱.
  8. ↑ ترجمه «الامام الحکیم»، ص ۹ـ۹۱.
  9. ↑ ترجمه «الامام الحکیم»، ص ۹ـ۹۱.
  10. ↑ ترجمه «الامام الحکیم»، ص ۹ـ۹۱.
  11. ↑ التحرک الاسلامی، فی العراق، ص ۵۸ـ۵۷.
  12. ↑ العراق بین الماضی والحاضر والمستقبل، ص ۵۴۲ـ۵۴۰.
  13. ↑ سنوات الجمر، ص ۳۳ـ۳۲.
  14. ↑ التحرک الاسلامی فی العراق، ص ۴۱ـ۳۵.
  15. ↑ همان کتاب، ص ۲۲ـ۱۹.
  16. ↑ الشیعه والدوله القومیه فی العراق، ص ۲۱۴.
  17. ↑ التحرک الاسلامی فی العراق، ص ۶۰.
  18. ↑ دماء العلماء فی طریق الجهاد، ص ۵۱ـ۵۰.
  19. ↑ رحله الامام الحکیم، ص ۱۴ـ۱۳.
  20. ↑ ترجمه الامام الحکیم، ص ۸۱ـ۷۳.

منابع

  • گلشن ابرار، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، ج۲، ص۷۲۳.
  • "آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم"، روزنامه ایران، شماره ۴۹۳۸، ۲۲/۸/۹۰، ص۲۸، در دسترس در (مگ ایران.
  • "حکیم، سید محسن"، ویکی نور.

آرشیو عکس و تصویر


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=سید_محسن_حکیم&oldid=156685»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا
مسابقه از خطبه ۱۱۱ نهج البلاغه