شیخ محمود شلتوت: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۱ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
«شيخ محمود شلتوت»، دوم ارديبهشت ماه سال 1272، در روستاي «منشات بني منصور»، از توابع بخش «ايتاي البارود» استان «بحيره» [[مصر]]، به دنيا آمد. پدرش «شيخ محمد شلتوت»، خيلي زود از دنيا رفت و «محمود» دوران کودکي خود را تحت سرپرستي عمويش، «شيخ عبدالقوي شلتوت» گذراند. با تشويق او بود که «محمود»، خيلي زود، تمام قرآن را حفظ کرد و در 17 سالگي، براي ادامه تحصيل به [[دانشگاه اسکندريه]] رفت.
+
'''محمود شلتوت''' (۱۳۴۲-۱۲۷۲ ش) أول شيخ للازهر ملقب بـ " الإمام الاكبر "، از علمای [[اهل سنت]] و از اساتید دانشگاه الازهر [[مصر]] بود و از مدافعان تقریب مذاهب [[اسلام|اسلامی]] به شمار می رفت. صدور [[فتوا|فتوای]] جواز عمل بر اساس مذهب [[شیعه]] و اعتراض به واقعه ۱۵ خرداد در [[ایران]]، از جمله موضع‌گیری‌هایی مهم اوست.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = محمود شلتوت
 +
||تصویر= [[پرونده:Shaltut.jpg]]
 +
||زادروز = ۱۲۹۲ قمری
 +
|زادگاه = منية بنى منصور، البحيره
 +
|وفات =  ۱۳۶۷ قمری
 +
|مدفن = قاهرة
 +
|اساتید = 
 +
|شاگردان =
 +
|آثار = تفسیر القرآن الکریم، الاسلام عقیدة و الشریعة، من توجیهات الاسلام، من هدی القرآن و ...
 +
}}
 +
==ولادت==
 +
«شیخ محمود شلتوت»، دوم اردیبهشت ماه سال ۱۲۷۲ شمسی، در استان «بحیره» [[مصر]]، به دنیا آمد. پدرش «شیخ محمد شلتوت»، خیلی زود از دنیا رفت و «محمود» دوران کودکی خود را تحت سرپرستی عمویش، «شیخ عبدالقوی شلتوت» گذراند. با تشویق او بود که «محمود»، خیلی زود، تمام [[قرآن]] را حفظ کرد.
  
−
«شيخ محمود شلتوت»، به دليل تلاش و مطالعات مستمر و استعداد فراوان، توانست در 25 سالگي، عالي ترين مدرک تحصيلي دانشگاه اسکندريه را دريافت کند. او پس از پايان تحصيل، از سال 1303ش، به تدريس در دانشگاه اسکندريه پرداخت و همزمان با انقلاب مردم مصر، به رهبري «سعد زغلول»، عليه استعمار انگليس، به انقلابيون پيوست و با آن ها همکاري نزديک و مؤثري داشت. «شيخ محمدمصطفي مراغي» رئيس وقت دانشگاه [[«الازهر»]] و استاد «شيخ محمود شلتوت» در دانشگاه اسکندريه، که بر دانش و صلاحيت وي واقف بود، در سال 1320ش از «شيخ محمود شلتوت» دعوت کرد در سطوح عالي دانشگاه «الازهر» تدريس کند.
+
==تحصیلات==
 +
«شیخ محمود شلتوت»، در ۱۷ سالگی، برای ادامه تحصیل به دانشگاه اسکندریه رفت. وی به دلیل تلاش و مطالعات مستمر و استعداد فراوان، توانست در ۲۵ سالگی، عالی ترین مدرک تحصیلی دانشگاه اسکندریه را دریافت کند. او پس از پایان تحصیل، از سال ۱۳۰۳ش، به تدریس در دانشگاه اسکندریه پرداخت و همزمان با انقلاب مردم مصر، به رهبری «سعد زغلول»، علیه استعمار انگلیس، به انقلابیون پیوست و با آن ها همکاری نزدیک و مؤثری داشت.  
  
−
«شلتوت» از اين دعوت استقبال کرد و به تدريس در دانشگاه قديمي و معتبر «الازهر» مشغول شد. او در سال 1339ش، به قائم مقامي رياست دانشگاه «الازهر» رسيد و در سال 1342ش، در حالي که از مدت ها قبل رياست شوراي فتاواي اين دانشگاه را برعهده داشت، رسماً به عنوان رئيس دانشگاه «الازهر» منصوب شد.
+
«شیخ محمدمصطفی مراغی» رئیس وقت دانشگاه «الازهر» و استاد «شیخ محمود شلتوت» در دانشگاه اسکندریه، که بر دانش و صلاحیت وی واقف بود، در سال ۱۳۲۰ش از «شیخ محمود شلتوت» دعوت کرد در سطوح عالی دانشگاه «الازهر» تدریس کند. «شلتوت» از این دعوت استقبال کرد و به تدریس در دانشگاه قدیمی و معتبر «الازهر» مشغول شد. او در سال ۱۳۴۲ش، در حالی که از مدت ها قبل ریاست شورای فتاوای این دانشگاه را برعهده داشت، رسماً به عنوان رئیس دانشگاه «الازهر» منصوب شد.
−
+
 
−
==آرماني به نام تقريب==
+
==آثار و تألیفات==
 +
از شیخ شلتوت آثاری در [[تفسیر قرآن]]، [[فقه]] و علوم دیگر بر جای مانده که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
  
−
آرمان «شيخ محمود شلتوت»، قبل و بعد از رياست بر دانشگاه «الازهر»، تلاش براي تقريب مذاهب اسلامي بود. او در پاسخ به خبرنگاري که پس از رسيدن «شلتوت» به رياست دانشگاه، پرسيده بود: «وظيفه و هدف دانشگاه الازهر در دوره جديد چيست؟»، گفت: «مهم ترين هدف اساسي در برنامه من عبارت است از پيکار با تعصبات و تحقيق و بررسي علوم ديني، در محيطي پر از صفا و برادري و بحث در يافتن بهترين راهي که بتوان به تحکيم روابط دين و ايمان خدمتي کرد و پيروي از دليل قوي؛ از هر افقي که بدرخشد.
+
#‌تفسیر القرآن الکریم: این کتاب جمع‌آوری شده سلسله مقالاتی است که طی چهارده سال در مجله رسالة الإسلام درج شده. این کتاب توسط مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیة در سال ۱۳۷۹ش به چاپ رسید. این تفسیر ضمن پرداختن به بحث‌های سنتی [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، نیازهای جدید و مقتضیات زمان و مکان را مورد توجه قرار می‌دهد و فراهم کردن زمینه‌های وحدت اسلامی و تقریب از اهداف آن است. این تفسیر را نه برای مذهبی خاص، بلکه برای همه مسلمین دانسته‌اند.
 +
#مقارنة المذاهب فی الفقه: این کتاب درباره فقه مقارن تدوین شده است و با جمع‌آوری دیدگاه‌های مذاهب مختلف درباره یک مسئله فقهی، به ارائه نظر متناسب با زمان و مکان و ادله می‌پردازد.
 +
#الاسلام عقیدة و الشریعة
 +
#من توجیهات الاسلام
 +
#الفتاوی
 +
#من هدی القرآن
 +
#المسئولیة المدنیة و الجنائیة فی الشریعة الاسلامیة
 +
#فقه القرآن و السنة.
  
−
اگر مسلمانان به اين مطالب جامه عمل بپوشانند، نيرويي بس بزرگ تشکيل مي دهند و مي توانند با فراغت و آسودگي به بالا بردن شأن و منزلت خود بپردازند و از بار مشکلات گذشته، که مولود تعصب بود،  رهايي يابند و در جهان، همچون يک روح، در پيکرهاي مختلف درآيند.» البته انجام اين امر به سادگي ممکن نبود. سال ها بود که سيطره استعمار، بر جهل و نفاق دامن زده بود و برخي افراد، دانسته يا ندانسته، به ابزاري براي مانع تراشي در برابر تقريب تبديل شده بودند. گام برداشتن در اين مسير، هر انديشمندي، ولو رئيس دانشگاه «الازهر»، را گرفتار تيرهاي تهديد و توهين مي کرد. پيش از «شلتوت»، «مراغي» نيز در پي ايجاد زمينه هاي تقريب مذاهب اسلامي بود که ناگاه جزوه اي جعلي، توسط دست هاي پنهان و مرموز، ميان استادان و دانشجويان «الازهر» پخش شد و فعاليت هاي او را به شدت محدود کرد.
+
==فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی==
  
−
با اين حال، «شيخ محمودشلتوت»، حاضر نبود از آرمان مقدسش عقب نشيني کند. او به تهديدها و توهين ها وقعي نمي گذاشت. به همين دليل در اقدامي انقلابي اعلام کرد که فقه مذهب شيعه نيز همچون مذاهب اهل سنت، بايد مورد توجه قرار گيرد و در دانشگاه «الازهر» تدريس شود.
+
===تلاش برای تقریب مذاهب===
−
 
−
==متن يک فتواي تاريخي==
 
  
−
فتواي تاريخي «شيخ محمود شلتوت»، روز 17 ربيع الاول سال 1378، صادر شد.
+
آرمان «شیخ محمود شلتوت»، قبل و بعد از ریاست بر دانشگاه «الازهر»، تلاش برای تقریب مذاهب [[اسلام|اسلامی]] بود. او در پاسخ به خبرنگاری که پس از رسیدن «شلتوت» به ریاست دانشگاه، پرسیده بود: «وظیفه و هدف دانشگاه الازهر در دوره جدید چیست؟»، گفت: «مهم ترین هدف اساسی در برنامه من عبارت است از پیکار با [[تعصب|تعصبات]] و تحقیق و بررسی علوم دینی، در محیطی پر از صفا و برادری و بحث در یافتن بهترین راهی که بتوان به تحکیم روابط [[دین|دین]] و [[ایمان|ایمان]] خدمتی کرد و پیروی از دلیل قوی، از هر افقی که بدرخشد. اگر مسلمانان به این مطالب جامه عمل بپوشانند، نیرویی بس بزرگ تشکیل می دهند و می توانند با فراغت و آسودگی به بالا بردن شأن و منزلت خود بپردازند و از بار مشکلات گذشته، که مولود تعصب بود، رهایی یابند و در جهان، همچون یک روح، در پیکرهای مختلف درآیند.»
−
از او پرسيده بودند:
 
  
−
« عده اي از مردم معتقدند که هر فرد مسلمان، براي آن که عبادات و معاملاتش صحيح انجام گيرد، بايد تابع احکام يکي از مکتب هاي معروف چهارگانه باشد و در ميان اين مکتب هاي چهارگانه، نامي از مکتب شيعه امامي و شيعه زيدي برده نشده است. آيا جنابعالي با اين نظر کاملاً موافقيد که پيروي از مکتب اماميه اثنا عشري، مغايرتي با دين ندارد؟»
+
البته انجام این امر به سادگی ممکن نبود. سال ها بود که سیطره استعمار، بر [[جهل]] و [[نفاق]] دامن زده بود و برخی افراد، دانسته یا ندانسته، به ابزاری برای مانع تراشی در برابر تقریب تبدیل شده بودند. گام برداشتن در این مسیر، هر اندیشمندی، ولو رئیس دانشگاه «الازهر» را گرفتار تیرهای تهدید و توهین می کرد. پیش از «شلتوت»، «مراغی» نیز در پی ایجاد زمینه های تقریب مذاهب اسلامی بود که ناگاه جزوه ای جعلی، توسط دست های پنهان و مرموز، میان استادان و دانشجویان «الازهر» پخش شد و فعالیت های او را به شدت محدود کرد.
  
−
و او در پاسخ گفته بود:«۱- دين اسلام بر احدي از پيروانش متابعت از مذهب خاصي را لازم نمي شمرد، بلکه ما مي گوييم: براي هر فرد مؤمن چنين حقي است که بتواند در ابتداي امر، از هر يک از مذاهبي که صحيحاً نقل شده و در کتاب هاي مخصوص، احکام آن مذهب نوشته شده است، پيروي کند. همچنين کسي که از يک مذهب، از اين مذاهب، پيروي مي کرده است، مي تواند عدول به مذهب ديگر کند، هر مذهبي باشد، و در اين عمل باکي بر او نيست.
+
با این حال، «شیخ محمود شلتوت»، حاضر نبود از آرمان مقدسش عقب نشینی کند. او به تهدیدها و توهین ها وقعی نمی گذاشت. به همین دلیل در اقدامی انقلابی اعلام کرد که [[فقه]] مذهب [[شیعه|شیعه]] نیز همچون مذاهب اهل سنت، باید مورد توجه قرار گیرد و در دانشگاه «الازهر» تدریس شود.
−
۲- مذهب جعفري، معروف به مذهب امامي اثناعشري، مذهبي است که شرعاً پيروي از آن مانند پيروي از مذاهب اهل سنت جايز است.
 
−
سزاوار است مسلمانان اين مطلب را بدانند و از عصبيت و طرفداري هاي بي جا و بدون حق و حمايت از مذهب معيني خودداري کنند. دين خدا و شريعت او، تابع مذهبي يا منحصر در مذهبي نيست. هر کس به مقام اجتهاد فائز شود، عنوان مجتهد بر او بار مي شود و در نزد خداي تعالي عملش مقبول خواهد بود. جايز است براي کسي که اهليت نظر و اجتهاد ندارد از آن ها تقليد کند و به آنچه در فقه شان مقرر داشته اند، عمل کند و در اين مسئله بين عبادات و معاملات تفاوتي نيست.»
 
 
   
 
   
−
==تأسيس کرسي فقه مقارن==
+
===متن یک فتوای تاریخی===
 +
[[پرونده:Shaltoot.jpg|thumb|left|فتوای محمود شلتوت در جواز عمل به فقه شیعه
 +
]]
 +
[[فتوا|فتوای]] تاریخی «شیخ محمود شلتوت»، روز ۱۷ [[ماه ربیع الاول|ربیع الاول]] سال ۱۳۷۸، صادر شد.
 +
از او پرسیده بودند: «عده ای از مردم معتقدند که هر فرد مسلمان، برای آن که عبادات و معاملاتش صحیح انجام گیرد، باید تابع [[احکام شرعی|احکام]] یکی از مکتب های معروف چهارگانه باشد و در میان این مکتب های چهارگانه، نامی از مکتب شیعه [[امامیه|امامی]] و شیعه [[زیدیه|زیدی]] برده نشده است. آیا جنابعالی با این نظر کاملاً موافقید که پیروی از مکتب امامیه [[اثنى عشریه|اثنا عشری]]، مغایرتی با [[دین|دین]] ندارد؟»
  
−
«شيخ محمود شلتوت»، به اين فتوا اکتفا نکرد. او به منظور تقويت روند تقريب مذاهب اسلامي، کرسي «فقه مقارن» را در دانشگاه «الازهر» تأسيس کرد. معناي «فقه مقارن»، « جمع بين فتوا و آراي عالمان مذاهب، در کنار هم، با ادلّه آن ها و با اجراي موازنه و بررسي آن ادلّه، براي به دست آوردن قول برتر و قوي تر[است].» «شلتوت» معتقد بود:« فقهاي مسلمان، بايد به دور از تعصب ها و هواهاي نفساني، هر رأي و انديشه اي را که در تحکيم مباني [[اسلام]] مؤثرتر است و رفاه خانواده و اجتماع را بهتر تأمين مي کند، از يکديگر بپذيرند.» او در عرصه عمل نيز پيرو همين رويکرد بود و بدون هيچ تعصب جاهلانه اي، آراي فقهاي ساير مذاهب اسلامي را، در صورتي که از نظر سند و استدلال قوي تر بودند، بر نظر خود ترجيح مي داد. «شلتوت» در راستاي معرفي بهتر منابع ديني مذاهب اسلامي، بر تفسير ارزشمند «مجمع البيان»، اثر «طبرسي»، عالم مشهور [[شيعه]]، مقدمه اي نوشت. بعدها اين تفسير به همراه مقدمه «شلتوت» و پاورقي هاي علماي دانشگاه «الازهر»، توسط دارالتقريب مذاهب اسلامي، به چاپ رسيد. «شلتوت» نقش مهمي در تأسيس مرکز «دارالتقريب مذاهب اسلامي» داشت.
+
و او در پاسخ گفته بود:«۱. دین [[اسلام]] بر احدی از پیروانش متابعت از مذهب خاصی را لازم نمی شمرد، بلکه ما می گوییم: برای هر فرد مؤمن چنین حقی است که بتواند در ابتدای امر، از هر یک از مذاهبی که صحیحاً نقل شده و در کتاب های مخصوص، احکام آن مذهب نوشته شده است، پیروی کند. همچنین کسی که از یک مذهب، از این مذاهب، پیروی می کرده است، می تواند عدول به مذهب دیگر کند، هر مذهبی باشد، و در این عمل باکی بر او نیست.
 +
۲. [[مذهب جعفری|مذهب جعفری]]، معروف به مذهب امامی اثناعشری، مذهبی است که شرعاً پیروی از آن مانند پیروی از مذاهب [[اهل سنت]] جایز است.
 +
سزاوار است مسلمانان این مطلب را بدانند و از [[تعصب|عصبیت]] و طرفداری های بی جا و بدون حق و حمایت از مذهب معینی خودداری کنند. دین [[الله|خدا]] و [[شریعت|شریعت]] او، تابع مذهبی یا منحصر در مذهبی نیست. هر کس به مقام [[اجتهاد]] فائز شود، عنوان مجتهد بر او بار می شود و در نزد خدای تعالی عملش مقبول خواهد بود. جایز است برای کسی که اهلیت نظر و اجتهاد ندارد از آن ها [[تقلید]] کند و به آنچه در فقهشان مقرر داشته اند، عمل کند و در این مسئله بین عبادات و معاملات تفاوتی نیست.»
 
   
 
   
−
==تقريب در عرصه سياسي==
+
===تأسیس کرسی فقه مقارن===
  
−
فعاليت هاي «شلتوت» براي تقريب مذاهب اسلامي و تقويت وحدت مسلمانان، به صدور فتاواي شرعي و تدريس فقه ساير مذاهب اسلامي در دانشگاه «الازهر» محدود نمي شد.
+
«شیخ محمود شلتوت»، به این [[فتوا]] اکتفا نکرد. او به منظور تقویت روند تقریب مذاهب اسلامی، کرسی «فقه مقارن» را در دانشگاه «الازهر» تأسیس کرد. معنای فقه مقارن، «جمع بین فتاوا و آرای عالمان مذاهب در کنار هم، با ادلّه آنها و با اجرای موازنه و بررسی آن ادلّه، برای به دست آوردن قول برتر و قوی تر است.» شلتوت معتقد بود: «فقهای مسلمان، باید به دور از [[تعصب]] ها و هواهای نفسانی، هر رأی و اندیشه ای را که در تحکیم مبانی [[اسلام]] مؤثرتر است و رفاه خانواده و اجتماع را بهتر تأمین می کند، از یکدیگر بپذیرند.»
  
−
او در عرصه سياسي نيز حضوري پر رنگ داشت. پس از آن که محمدرضاپهلوي، در اقدامي ضداسلامي، موجوديت رژيم صهيونيستي را به رسميت شناخت، «شلتوت» در تلگرافي به آيت ا...العظمي بروجردي نسبت به اين کار شاه اعتراض و از تأثير آن بر روند رو به رشد «تقريب» اظهار نگراني کرد و نوشت:«ما دوبار براي شاه تلگراف فرستاده، خاطر نشان کرده ايم که اين اقدام وي بهانه اي براي کساني است که خواهان قطع روابطي هستند که ما براي تقويت آن تلاش کرده ايم. مسلماً شما نيز از اين عمل متأثريد و براي محکوم کردن آن به شدت خواهيدکوشيد و قطعاً اقدام جنابعالي تأثير نيکويي خواهدداشت.»
+
او در عرصه عمل نیز پیرو همین رویکرد بود و بدون هیچ تعصب جاهلانه ای، آرای فقهای سایر مذاهب اسلامی را، در صورتی که از نظر سند و استدلال قوی تر بودند، بر نظر خود ترجیح می داد. «شلتوت» در راستای معرفی بهتر منابع دینی مذاهب اسلامی، بر [[تفسیر قرآن|تفسیر]] ارزشمند «[[مجمع البیان (کتاب)|مجمع البیان]]»، اثر «[[شیخ طبرسی|شیخ طبرسی]]»، عالم مشهور [[شیعه]]، مقدمه ای نوشت. بعدها این تفسیر به همراه مقدمه «شلتوت» و پاورقی های علمای دانشگاه «الازهر»، توسط دارالتقریب مذاهب اسلامی، به چاپ رسید. «شلتوت» نقش مهمی در تأسیس مرکز «دارالتقریب مذاهب اسلامی» داشت.
 +
 +
===تقبیح تکفیر===
  
−
با اين حال، اين تلگراف زماني ارسال شد که آيت ا...العظمي بروجردي، در بستر بيماري بود و بر اثر همان بيماري دار فاني را وداع گفت.
+
«شیخ محمود شلتوت» نسبت به [[تکفیر|تکفیر]] مسلمانان توسط پیروان برخی [[فرقه]] ها، مانند «[[وهابیت|وهابیت]]»، اعتراض کرده و درباره آنها گفته بود: «خیر و صلاح ما و آنان ایجاب می کند به جای این که مردم را مشرک بخوانیم و به [[ضریح]] اولیا، که بعضی مربوط به شخصیت های عظیم الشأن [[اسلام]] هستند،  «بت» اطلاق کنیم، کوشش خود را به کار بندیم تا افراد عوام و جاهل را تعلیم دهیم و از تکفیر مردم و اسائه ادب به ارواح طاهره بپرهیزیم.»
−
+
===تقریب در عرصه سیاسی===
−
==شلتوت و تقبيحِ تکفير==
 
  
−
«شيخ محمود شلتوت» نسبت به تکفير مسلمانان توسط پيروان برخي فرقه ها، مانند «وهابيت»، اعتراض کرده و درباره آن ها گفته بود:«خير و صلاح ما و آنان ايجاب مي کند به جاي اين که مردم را مشرک بخوانيم و به ضريح اوليا، که بعضي مربوط به شخصيت هاي عظيم الشأن اسلام هستند،  بت اطلاق کنيم، کوشش خود را به کار بنديم تا افراد عوام و جاهل را تعليم دهيم و از تکفير مردم و اسائه ادب به ارواح طاهره بپرهيزيم.»
+
فعالیت های «شلتوت» برای تقریب مذاهب اسلامی و تقویت وحدت مسلمانان، به صدور فتاوای شرعی و تدریس [[فقه]] سایر مذاهب اسلامی در دانشگاه «الازهر» محدود نمی شد.
  
−
== رحلت شیخ==
+
او در عرصه سیاسی نیز حضوری پر رنگ داشت. پس از آن که محمدرضا پهلوی، در اقدامی ضد اسلامی، موجودیت رژیم [[اسرائیل|صهیونیستی]] را به رسمیت شناخت، «شلتوت» در تلگرافی به [[آیت الله بروجردی|آیت الله بروجردی]] نسبت به این کار شاه اعتراض و از تأثیر آن بر روند رو به رشد «تقریب» اظهار نگرانی کرد و نوشت: «ما دوبار برای شاه تلگراف فرستاده، خاطر نشان کرده ایم که این اقدام وی بهانه ای برای کسانی است که خواهان قطع روابطی هستند که ما برای تقویت آن تلاش کرده ایم. مسلماً شما نیز از این عمل متأثرید و برای محکوم کردن آن به شدت خواهید کوشید و قطعاً اقدام جنابعالی تأثیر نیکویی خواهد داشت.»
  
−
اين طلايه دار تقريب و منادي وحدت اسلامي، سرانجام در 23 آذرماه سال 1342، در هفتاد سالگي، درگذشت. مرحوم «شيخ آقابزرگ طهراني»، صاحب کتاب ارزشمند «الذريعه»، در پيام تسليت خود به مناسبت درگذشت «شلتوت» و به نمايندگي از علماي نجف، نوشت:«او از مصلحان با اخلاص بود.
+
شیخ شلتوت همچنین در جریان قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شمسی در [[ایران]] اعتراض خود را نسبت به دستگیری [[امام خمینی]] و کشته شدن عده‌ای از مردم ایران نشان داد و در نامه‌ای از عموم مسلمانان خواست که از علمای مجاهد ایران پشتیبانی کنند. در قسمتی از این پیام آمده است: «هشدار می‌دهم به مسلمانان همه کشورها و به ملت ایران که این تجاوز و دست‌درازی بی‌شرمانه را به سادگی نگاه نکنید و به تمام نیرو برای نجات علمای ایران از چنگال دژخیمان دیکتاتور ایران مبارزه کنید». شیخ شلتوت بعد از این اعلامیه طی تلگرافی خطاب به محمدرضا شاه رسماً خواست از تجاوز به «حریم روحانیت» خوداری کند.
 +
==وفات==
  
−
همه علماي نجف اشرف، که به فضيلت و جهاد اين شخصيت بزرگ آشنا بودند، از فقدان آن مرحوم متأثر شدند. از سوي همه علماي نجف، به شما و علماي الازهر شريف، تسليت عرض نموده، اميدواريم خداوند ايشان را غريق رحمت و رضوان خود گرداند. به دوستانش صبر عنايت کند و براي ايشان اجر مقرر دارد. اميدواريم خداوند مانند او مخلصيني به مسلمانان عنايت فرمايد تا جاي خالي را که با وفات وي پديد آمده است، پر کنند و جهاد وي را تداوم بخشند.»
+
مرحوم شیخ محمود شلتوت، این طلایه دار تقریب و منادی وحدت اسلامی، سرانجام در ۲۳ آذرماه سال ۱۳۴۲ شمسی (۱۳۸۳ ق)، در هفتاد سالگی، در قاهره درگذشت.  
  
 +
«[[شیخ آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقابزرگ طهرانی]]»، صاحب کتاب ارزشمند «[[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]]»، در پیام تسلیت خود به مناسبت درگذشت «شلتوت» و به نمایندگی از علمای [[نجف]]، نوشت: «او از مصلحان با [[اخلاص]] بود. همه علمای نجف اشرف، که به فضیلت و [[جهاد]] این شخصیت بزرگ آشنا بودند، از فقدان آن مرحوم متأثر شدند. از سوی همه علمای نجف، به شما و علمای الازهر شریف، تسلیت عرض نموده، امیدواریم خداوند ایشان را غریق رحمت و رضوان خود گرداند. به دوستانش صبر عنایت کند و برای ایشان اجر مقرر دارد. امیدواریم خداوند مانند او مخلصینی به مسلمانان عنایت فرماید تا جای خالی را که با وفات وی پدید آمده است، پر کنند و جهاد وی را تداوم بخشند.»
 +
==منابع==
  
−
==منبع==
+
*سایت رحماء، محمود شلتوت.
 +
*ویکی شیعه.
  
−
[http://www.rohama.org/fa/news/28667/شيخ-محمود-شلتوت-الگوی-پايداری-در-راه-تقريب-مذاهب-اسلامی شیخ محمود شلتوت سایت رحماء ( بخش دانشنامه شخصیت ها)]  بازیابی: یازدهم مرداد 1394
+
==آرشیو عکس و تصویر==
 +
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:شلتوت (3).jpg|از راست: العنانی، علی الخیف، احمد علی علویه، السکی، محمد علی علویه پاشا، عبدالمجید سلیم، [[شیخ محمود شلتوت|محمود شلتوت]]، حسن البناء، محمد مدنی و محمدتقی قمی در کمیته مرکزی تقریب بین مذاهب اسلامی
 +
پرونده:شلتوت (2).jpg|محمود شلتوت
 +
پرونده:شلتوت (1).jpg|یکی از آثار محمود شلتوت
 +
</gallery>
  
−
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
+
[[رده:علمای قرن چهاردهم|شلتوت،محمود]]
 +
[[رده:مدرسین دانشگاه]]
 +
[[رده:مفسرین قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۳۵

محمود شلتوت (۱۳۴۲-۱۲۷۲ ش) أول شيخ للازهر ملقب بـ " الإمام الاكبر "، از علمای اهل سنت و از اساتید دانشگاه الازهر مصر بود و از مدافعان تقریب مذاهب اسلامی به شمار می رفت. صدور فتوای جواز عمل بر اساس مذهب شیعه و اعتراض به واقعه ۱۵ خرداد در ایران، از جمله موضع‌گیری‌هایی مهم اوست.

Shaltut.jpg
نام کامل محمود شلتوت
زادروز ۱۲۹۲ قمری
زادگاه منية بنى منصور، البحيره
وفات ۱۳۶۷ قمری
مدفن قاهرة

Line.png


آثار

تفسیر القرآن الکریم، الاسلام عقیدة و الشریعة، من توجیهات الاسلام، من هدی القرآن و ...

ولادت

«شیخ محمود شلتوت»، دوم اردیبهشت ماه سال ۱۲۷۲ شمسی، در استان «بحیره» مصر، به دنیا آمد. پدرش «شیخ محمد شلتوت»، خیلی زود از دنیا رفت و «محمود» دوران کودکی خود را تحت سرپرستی عمویش، «شیخ عبدالقوی شلتوت» گذراند. با تشویق او بود که «محمود»، خیلی زود، تمام قرآن را حفظ کرد.

تحصیلات

«شیخ محمود شلتوت»، در ۱۷ سالگی، برای ادامه تحصیل به دانشگاه اسکندریه رفت. وی به دلیل تلاش و مطالعات مستمر و استعداد فراوان، توانست در ۲۵ سالگی، عالی ترین مدرک تحصیلی دانشگاه اسکندریه را دریافت کند. او پس از پایان تحصیل، از سال ۱۳۰۳ش، به تدریس در دانشگاه اسکندریه پرداخت و همزمان با انقلاب مردم مصر، به رهبری «سعد زغلول»، علیه استعمار انگلیس، به انقلابیون پیوست و با آن ها همکاری نزدیک و مؤثری داشت.

«شیخ محمدمصطفی مراغی» رئیس وقت دانشگاه «الازهر» و استاد «شیخ محمود شلتوت» در دانشگاه اسکندریه، که بر دانش و صلاحیت وی واقف بود، در سال ۱۳۲۰ش از «شیخ محمود شلتوت» دعوت کرد در سطوح عالی دانشگاه «الازهر» تدریس کند. «شلتوت» از این دعوت استقبال کرد و به تدریس در دانشگاه قدیمی و معتبر «الازهر» مشغول شد. او در سال ۱۳۴۲ش، در حالی که از مدت ها قبل ریاست شورای فتاوای این دانشگاه را برعهده داشت، رسماً به عنوان رئیس دانشگاه «الازهر» منصوب شد.

آثار و تألیفات

از شیخ شلتوت آثاری در تفسیر قرآن، فقه و علوم دیگر بر جای مانده که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

  1. ‌تفسیر القرآن الکریم: این کتاب جمع‌آوری شده سلسله مقالاتی است که طی چهارده سال در مجله رسالة الإسلام درج شده. این کتاب توسط مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیة در سال ۱۳۷۹ش به چاپ رسید. این تفسیر ضمن پرداختن به بحث‌های سنتی تفسیر، نیازهای جدید و مقتضیات زمان و مکان را مورد توجه قرار می‌دهد و فراهم کردن زمینه‌های وحدت اسلامی و تقریب از اهداف آن است. این تفسیر را نه برای مذهبی خاص، بلکه برای همه مسلمین دانسته‌اند.
  2. مقارنة المذاهب فی الفقه: این کتاب درباره فقه مقارن تدوین شده است و با جمع‌آوری دیدگاه‌های مذاهب مختلف درباره یک مسئله فقهی، به ارائه نظر متناسب با زمان و مکان و ادله می‌پردازد.
  3. الاسلام عقیدة و الشریعة
  4. من توجیهات الاسلام
  5. الفتاوی
  6. من هدی القرآن
  7. المسئولیة المدنیة و الجنائیة فی الشریعة الاسلامیة
  8. فقه القرآن و السنة.

فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی

تلاش برای تقریب مذاهب

آرمان «شیخ محمود شلتوت»، قبل و بعد از ریاست بر دانشگاه «الازهر»، تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی بود. او در پاسخ به خبرنگاری که پس از رسیدن «شلتوت» به ریاست دانشگاه، پرسیده بود: «وظیفه و هدف دانشگاه الازهر در دوره جدید چیست؟»، گفت: «مهم ترین هدف اساسی در برنامه من عبارت است از پیکار با تعصبات و تحقیق و بررسی علوم دینی، در محیطی پر از صفا و برادری و بحث در یافتن بهترین راهی که بتوان به تحکیم روابط دین و ایمان خدمتی کرد و پیروی از دلیل قوی، از هر افقی که بدرخشد. اگر مسلمانان به این مطالب جامه عمل بپوشانند، نیرویی بس بزرگ تشکیل می دهند و می توانند با فراغت و آسودگی به بالا بردن شأن و منزلت خود بپردازند و از بار مشکلات گذشته، که مولود تعصب بود، رهایی یابند و در جهان، همچون یک روح، در پیکرهای مختلف درآیند.»

البته انجام این امر به سادگی ممکن نبود. سال ها بود که سیطره استعمار، بر جهل و نفاق دامن زده بود و برخی افراد، دانسته یا ندانسته، به ابزاری برای مانع تراشی در برابر تقریب تبدیل شده بودند. گام برداشتن در این مسیر، هر اندیشمندی، ولو رئیس دانشگاه «الازهر» را گرفتار تیرهای تهدید و توهین می کرد. پیش از «شلتوت»، «مراغی» نیز در پی ایجاد زمینه های تقریب مذاهب اسلامی بود که ناگاه جزوه ای جعلی، توسط دست های پنهان و مرموز، میان استادان و دانشجویان «الازهر» پخش شد و فعالیت های او را به شدت محدود کرد.

با این حال، «شیخ محمود شلتوت»، حاضر نبود از آرمان مقدسش عقب نشینی کند. او به تهدیدها و توهین ها وقعی نمی گذاشت. به همین دلیل در اقدامی انقلابی اعلام کرد که فقه مذهب شیعه نیز همچون مذاهب اهل سنت، باید مورد توجه قرار گیرد و در دانشگاه «الازهر» تدریس شود.

متن یک فتوای تاریخی

فتوای محمود شلتوت در جواز عمل به فقه شیعه

فتوای تاریخی «شیخ محمود شلتوت»، روز ۱۷ ربیع الاول سال ۱۳۷۸، صادر شد. از او پرسیده بودند: «عده ای از مردم معتقدند که هر فرد مسلمان، برای آن که عبادات و معاملاتش صحیح انجام گیرد، باید تابع احکام یکی از مکتب های معروف چهارگانه باشد و در میان این مکتب های چهارگانه، نامی از مکتب شیعه امامی و شیعه زیدی برده نشده است. آیا جنابعالی با این نظر کاملاً موافقید که پیروی از مکتب امامیه اثنا عشری، مغایرتی با دین ندارد؟»

و او در پاسخ گفته بود:«۱. دین اسلام بر احدی از پیروانش متابعت از مذهب خاصی را لازم نمی شمرد، بلکه ما می گوییم: برای هر فرد مؤمن چنین حقی است که بتواند در ابتدای امر، از هر یک از مذاهبی که صحیحاً نقل شده و در کتاب های مخصوص، احکام آن مذهب نوشته شده است، پیروی کند. همچنین کسی که از یک مذهب، از این مذاهب، پیروی می کرده است، می تواند عدول به مذهب دیگر کند، هر مذهبی باشد، و در این عمل باکی بر او نیست. ۲. مذهب جعفری، معروف به مذهب امامی اثناعشری، مذهبی است که شرعاً پیروی از آن مانند پیروی از مذاهب اهل سنت جایز است. سزاوار است مسلمانان این مطلب را بدانند و از عصبیت و طرفداری های بی جا و بدون حق و حمایت از مذهب معینی خودداری کنند. دین خدا و شریعت او، تابع مذهبی یا منحصر در مذهبی نیست. هر کس به مقام اجتهاد فائز شود، عنوان مجتهد بر او بار می شود و در نزد خدای تعالی عملش مقبول خواهد بود. جایز است برای کسی که اهلیت نظر و اجتهاد ندارد از آن ها تقلید کند و به آنچه در فقهشان مقرر داشته اند، عمل کند و در این مسئله بین عبادات و معاملات تفاوتی نیست.»

تأسیس کرسی فقه مقارن

«شیخ محمود شلتوت»، به این فتوا اکتفا نکرد. او به منظور تقویت روند تقریب مذاهب اسلامی، کرسی «فقه مقارن» را در دانشگاه «الازهر» تأسیس کرد. معنای فقه مقارن، «جمع بین فتاوا و آرای عالمان مذاهب در کنار هم، با ادلّه آنها و با اجرای موازنه و بررسی آن ادلّه، برای به دست آوردن قول برتر و قوی تر است.» شلتوت معتقد بود: «فقهای مسلمان، باید به دور از تعصب ها و هواهای نفسانی، هر رأی و اندیشه ای را که در تحکیم مبانی اسلام مؤثرتر است و رفاه خانواده و اجتماع را بهتر تأمین می کند، از یکدیگر بپذیرند.»

او در عرصه عمل نیز پیرو همین رویکرد بود و بدون هیچ تعصب جاهلانه ای، آرای فقهای سایر مذاهب اسلامی را، در صورتی که از نظر سند و استدلال قوی تر بودند، بر نظر خود ترجیح می داد. «شلتوت» در راستای معرفی بهتر منابع دینی مذاهب اسلامی، بر تفسیر ارزشمند «مجمع البیان»، اثر «شیخ طبرسی»، عالم مشهور شیعه، مقدمه ای نوشت. بعدها این تفسیر به همراه مقدمه «شلتوت» و پاورقی های علمای دانشگاه «الازهر»، توسط دارالتقریب مذاهب اسلامی، به چاپ رسید. «شلتوت» نقش مهمی در تأسیس مرکز «دارالتقریب مذاهب اسلامی» داشت.

تقبیح تکفیر

«شیخ محمود شلتوت» نسبت به تکفیر مسلمانان توسط پیروان برخی فرقه ها، مانند «وهابیت»، اعتراض کرده و درباره آنها گفته بود: «خیر و صلاح ما و آنان ایجاب می کند به جای این که مردم را مشرک بخوانیم و به ضریح اولیا، که بعضی مربوط به شخصیت های عظیم الشأن اسلام هستند، «بت» اطلاق کنیم، کوشش خود را به کار بندیم تا افراد عوام و جاهل را تعلیم دهیم و از تکفیر مردم و اسائه ادب به ارواح طاهره بپرهیزیم.»

تقریب در عرصه سیاسی

فعالیت های «شلتوت» برای تقریب مذاهب اسلامی و تقویت وحدت مسلمانان، به صدور فتاوای شرعی و تدریس فقه سایر مذاهب اسلامی در دانشگاه «الازهر» محدود نمی شد.

او در عرصه سیاسی نیز حضوری پر رنگ داشت. پس از آن که محمدرضا پهلوی، در اقدامی ضد اسلامی، موجودیت رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت، «شلتوت» در تلگرافی به آیت الله بروجردی نسبت به این کار شاه اعتراض و از تأثیر آن بر روند رو به رشد «تقریب» اظهار نگرانی کرد و نوشت: «ما دوبار برای شاه تلگراف فرستاده، خاطر نشان کرده ایم که این اقدام وی بهانه ای برای کسانی است که خواهان قطع روابطی هستند که ما برای تقویت آن تلاش کرده ایم. مسلماً شما نیز از این عمل متأثرید و برای محکوم کردن آن به شدت خواهید کوشید و قطعاً اقدام جنابعالی تأثیر نیکویی خواهد داشت.»

شیخ شلتوت همچنین در جریان قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شمسی در ایران اعتراض خود را نسبت به دستگیری امام خمینی و کشته شدن عده‌ای از مردم ایران نشان داد و در نامه‌ای از عموم مسلمانان خواست که از علمای مجاهد ایران پشتیبانی کنند. در قسمتی از این پیام آمده است: «هشدار می‌دهم به مسلمانان همه کشورها و به ملت ایران که این تجاوز و دست‌درازی بی‌شرمانه را به سادگی نگاه نکنید و به تمام نیرو برای نجات علمای ایران از چنگال دژخیمان دیکتاتور ایران مبارزه کنید». شیخ شلتوت بعد از این اعلامیه طی تلگرافی خطاب به محمدرضا شاه رسماً خواست از تجاوز به «حریم روحانیت» خوداری کند.

وفات

مرحوم شیخ محمود شلتوت، این طلایه دار تقریب و منادی وحدت اسلامی، سرانجام در ۲۳ آذرماه سال ۱۳۴۲ شمسی (۱۳۸۳ ق)، در هفتاد سالگی، در قاهره درگذشت.

«شیخ آقابزرگ طهرانی»، صاحب کتاب ارزشمند «الذریعه»، در پیام تسلیت خود به مناسبت درگذشت «شلتوت» و به نمایندگی از علمای نجف، نوشت: «او از مصلحان با اخلاص بود. همه علمای نجف اشرف، که به فضیلت و جهاد این شخصیت بزرگ آشنا بودند، از فقدان آن مرحوم متأثر شدند. از سوی همه علمای نجف، به شما و علمای الازهر شریف، تسلیت عرض نموده، امیدواریم خداوند ایشان را غریق رحمت و رضوان خود گرداند. به دوستانش صبر عنایت کند و برای ایشان اجر مقرر دارد. امیدواریم خداوند مانند او مخلصینی به مسلمانان عنایت فرماید تا جای خالی را که با وفات وی پدید آمده است، پر کنند و جهاد وی را تداوم بخشند.»

منابع

  • سایت رحماء، محمود شلتوت.
  • ویکی شیعه.

آرشیو عکس و تصویر

  • از راست: العنانی، علی الخیف، احمد علی علویه، السکی، محمد علی علویه پاشا، عبدالمجید سلیم، محمود شلتوت، حسن البناء، محمد مدنی و محمدتقی قمی در کمیته مرکزی تقریب بین مذاهب اسلامی

  • محمود شلتوت

  • یکی از آثار محمود شلتوت

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=شیخ_محمود_شلتوت&oldid=150157»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا