امامزاده صفورا خاتون قم: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (صفحه‌ای جدید حاوی ' {{مقاله از یک نشریه}} صفورا خاتون از بقاع متبركه در قم، بقعه امامزاده صفورا خاتو...' ایجاد کرد)
 
جز (مهدی موسوی صفحهٔ امامزاده صفورا خاتون را به امامزاده صفورا خاتون قم منتقل کرد)
 
(۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{مقاله از یک نشریه}}
+
بقعه «امامزاده صفورا خاتون» از بقاع متبرکه در [[قم]] است، که پشت بارگاه امامزادگان علی حارث و احمد ـ در محله مشهور به خاکفرج ـ قرار دارد.
صفورا خاتون
+
[[پرونده:صفورا خاتون.jpg|بندانگشتی|240px|امامزادگان محمد و صفورا خاتون، قم]]
  
از بقاع متبركه در قم، بقعه امامزاده صفورا خاتون است كه پشت بارگاه امامزادگان علي حارث و احمد ـ مشهور به خاكفرج ـ واقع شده است.
+
درباره شخصیتِ مدفون در بقعه و اینکه نسب شریفش به کدامین یک از [[ائمه اطهار|امامان]] علیهم السلام بر می گردد، میان علمای انساب و مورّخین اختلاف است. تا جایی که در زبانها به غلط شهرت یافته که مدفون در این بقعه، صفورا دختر [[حضرت شعیب]] پیامبر علیه السلام می باشد.<ref>ـ انجم فروزان، ص۱۴۶؛ انوار پراکنده، ج۱، ص۵۲۳.</ref> ولی با توجّه به قرائن و برخی تحقیقات، تردیدی نیست که مدفونین در این بقعه، دو تن از [[سادات]] از نسل [[عمر بن علی|عمر الأطرف]] فرزند [[امام علی علیه السلام|امام علی]] علیه السلام می باشند.
  
درباره شخصيّتِ مدفون در بقعه و اينكه نسب شريفش به كدامين امام عليه السلام بر مي گردد، ميان علماي انساب و مورّخين اختلاف است. تا جايي كه در زبانها به غلط شهرت يافته كه مدفون در اين بقعه، صفورا دختر حضرت شعيب پيغمبر عليه السلام مي باشد.<ref>ـ انجم فروزان، ص146؛ انوار پراكنده، ج1، ص523.</ref> ولي با توجّه به قرائن و تحقيق نگارنده، ترديدي نيست كه مدفونين در اين بقعه، دو تن از سادات از نسل عمر الأطرف فرزند امام علي عليه السلام مي باشند.
+
علت نامگذاری این بقعه به نام «صفورا» بدان جهت است که صفورا خاتون نخستین شخصیتی است که در این نقطه به خاک سپرده شده و یا اینکه کلمه «صفورا» مادّه تاریخ بنای بقعه و وفات صفورا خاتون است.<ref>ـ گنجینه آثار قم، ج۲، ۲۸۸.</ref>
  
علت نامگذاري اين بقعه به نام صفورا بدان جهت است كه صفورا خاتون نخستين شخصيتي است كه در اين نقطه به خاك سپرده شده و يا اينكه كلمه «صفورا» مادّه تاريخ بناي بقعه و وفات صفورا خاتون است.<ref>ـ گنجينه آثار قم، ج2، 288.</ref>
+
به هر حال حسین بن محمّد بن حسن قمی در کتاب «تاریخ قم»<ref>ـ تاریخ قدیم قم، ص۲۳۸.</ref> می نویسد: «دیگر ساداتی که به قم آمدند، عمریه اند از فرزندان [[عمر بن علی|عمر بن علی بن ابی طالب]] علیهم السلام، ابوعبداللّه العمری ذکر نسب او نکرده و او به کمیدان<ref>ـ «کمیدان» نام مزرعه و قلعه ای در همین خاکفرج بوده است.</ref> فرود آمده است و مردی بس پرهیزکار و فاضل بوده است و به کمیدان وفات یافته است. دیگر از فرزندان عمر بن علی علیه السلام دو زن بوده اند؛ واللّه اعلم.»
  
به هر حال حسين بن محمّد بن حسن قمي در كتاب تاريخ قم<ref>ـ تاريخ قديم قم، ص238.</ref> مي نويسد:
+
مرحوم ناصرالشریعه و صاحب انوار المشعشعین پس از نقل مطالب فوق می نویسد: «مدفون در بقعه صفورا که در مزرعه کمیدان و در نزدیکی مشهد شاهزاده احمد در خاکفرج واقع است، همان امامزاده جلیل القدری است که صاحب تاریخ قم نقل کرده است، یعنی از احفاد عمر بن علی بن ابی طالب علیهم السلام».<ref>ـ تاریخ قم، ناصر الشریعه، ص۱۲۷؛ انوار المشعشعین، ج۲، ص۲۳۵.</ref>
  
«ديگر ساداتي كه به قم آمدند، عمريّه اند از فرزندان عمر بن علي بن ابي طالب عليهم السلام ، ابو عبداللّه  العمري ذكر نسب او نكرده و او به كميدان<ref>ـ «كميدان» نام مزرعه و قلعه اي در همين خاكفرج بوده است.</ref> فرود آمده است و مردي بس پرهيزكار و فاضل بوده است و به كميدان وفات يافته است. ديگر از فرزندان عمر بن علي عليه السلام دو زن بوده اند. واللّه  اعلم.»
+
امّا مرحوم عبّاس فیض با الهام از کلمات صاحب تاریخ قم، چنین نتیجه می گیرد که مدفونین در بقعه مورد بحث، شاهزاده محمّد بن عبداللّه بن عمر بن علی بن ابی طالب علیهم السلام است که همراه صفورا برادرزاده خود در این بقعه مدفون می باشند.<ref>ـ گنجینه آثار قم، ج۲، ۲۸۷.</ref> همین احتمالِ بدون مدرک را در کتاب دیگرش تقویت کرده است.<ref>ـ انجم فروزان، ص۱۴۷.</ref>
  
مرحوم ناصرالشريعه و صاحب انوار المشعشعيّين پس از نقل مطالب فوق مي نويسد:
+
با وجود اینکه مؤلف تاریخ قم در کتابش نسب این امامزاده را ننوشته، معلوم نیست که مرحوم عبّاس فیض به چه دلیل و با کدام مدرک، مدفون بودن شاهزاده محمّد بن عبداللّه را در این بقعه تصریح نموده است؟ حال آن که مدارکی تأیید می نماید یکی از اولاد جعفر بن احمد بن عبداللّه  بن محمّد بن جعفر بن محمّد بن عمر الاطرف بن امام علی علیه السلام به نام محمّد در این بقعه مدفون می باشند، زیرا:
  
مدفون در بقعه صفورا كه در مزرعه كميدان و در نزديكي مشهد شاهزاده احمد در خاكفرج واقع است، همان امامزاده جليل القدري است كه صاحب تاريخ قم نقل كرده است يعني از احفاد عمر بن علي بن ابي طالب عليهم السلام .<ref>ـ تاريخ قم، ناصر الشريعه، ص127؛ انوار المشعشعيّين، ج2، ص235.</ref>
+
اوّلاً، مؤلّف تاریخ قم، تعیین ننموده که از چندمین نسل عمر الاطرف به این شهر، هجرت و وفات کرده، خصوصا با تصریح چند تن از علمای انساب، دیگر جای تردید نیست که مدفون در این بقعه یکی از اولاد جعفر بن احمد می باشد. بنابراین، احتمال مرحوم فیض فاقد مدرک و صحیح نمی باشد. ثانیا، اگر شجره نامه ای که مرحوم فیض ارائه نموده را با تاریخ وفات صفورا خاتون یعنی سال ۳۷۸ ه.ق مقایسه کنیم، نادرستی آن روشن می شود؛ زیرا وفات محمّد بن عبداللّه  بن عمر در نیمه دوّم قرن دوّم اتفاق افتاده و لازمه آن این است که صفورا بالغ بر دویست سال در قید حیات باشد، که این بعید به نظر می رسد. ثالثا، در کتاب «منتقلة الطالبیة»<ref>ـ منتقلة الطالبیة، ص۲۵۸، چاپ اوّل، نجف ۱۳۸۸ ه.ق.</ref> به هجرت محمّد بن جعفر بن احمد به قم تصریح شده و ابن طباطبا در کتاب مذکور می نویسد: «بقم، من أولاد جعفر بن [احمد بن عبداللّه  بن] محمّد بن جعفر بن محمّد بن عمر الاطرف و هم محمّد و علی و یعقوب».
  
امّا مرحوم عبّاس فيض با الهام از كلمات صاحب تاريخ قم، چنين نتيجه مي گيرد كه مدفونين در بقعه مورد بحث، شاهزاده محمّد بن عبداللّه  بن عمر بن علي بن ابي طالب عليهم السلام است كه همراه صفورا برادرزاده خود در اين بقعه مدفون مي باشند.<ref>ـ گنجينه آثار قم، ج2، 287.</ref> همين احتمالِ بدون مدرك را در كتاب ديگرش تقويت كرده است.<ref>ـ انجم فروزان، ص147.</ref>
+
این خود دلیل قوی مبنی بر دفن محمّد بن جعفر همراه برادر زاده اش صفورا خاتون در این بقعه است و همین نظریه را چند نویسنده دیگر بیان نموده اند: عبیدلی در تهذیب الانساب، [[فخر رازى|فخر رازی]] در الشجرة المبارکه، بیهقی در لباب الانساب، المجدی، انوار المشعشعین، با عبارت «و لهم اعقاب فی قم» این دیدگاه را تأیید نموده اند.<ref>ـ تهذیب الانساب، ص۳۰۳؛ الشجرة المبارکه، ص۲۰۲؛ لباب الانساب، ج۱، ص۲۳۰ و۳۶۰؛ المجدی، ص۲۴۹؛ انوار المشعشعین، ج۱، ص۲۳۶؛ انوار پراکنده، ج۱، ص۵۲۵.</ref>
 +
==توصیف بقعه ==
 +
تاریخ بنای اصلی بقعه سیده صفورا را به سال ۳۷۸ ه.ق نوشته اند. این بقعه فاقد هرگونه تزیینات و حجرات و بیوتات می باشد. اما در کتاب تربت پاکان<ref>ـ تربت پاکان، ج۱، ص۸۷.</ref> بنای بقعه فعلی را متعلّق به قرن نهم و دهم هجری دانسته و مرمت و تعمیرات بعدی آن را در سال ۱۳۳۴ ه.ق به وسیله محمدرضا میرزا قاجار نسبت داده است.
  
با وجود اينكه مؤلف تاريخ قم در كتابش نسب اين امامزاده را ننوشته، معلوم نيست كه مرحوم عبّاس فيض به چه دليل و با كدام مدرك، مدفون بودن شاهزاده محمّد بن عبداللّه  را در اين بقعه تصريح نموده است؟ حال آن كه مداركي تأييد مي نمايد يكي از اولاد جعفر بن احمد بن عبداللّه  بن محمّد بن جعفر بن محمّد بن عمر الاطرف بن امام علي عليه السلام به نام محمّد در اين بقعه مدفون مي باشند، زيرا:
+
شکل ساختمانِ بقعه از خارج، شش ضلعی منتظم می باشد و به مرور زمان، آجرهای آن از بین رفته و احتمال سقوط بنا می رود. بر فراز این بقعه گنبدی عرقچینی است که مزین به کاشیهای آجری فیروزه رنگ می باشد و ارتفاع آن از سطح بام ۲ متر و مجموع بقعه ۵ متر ارتفاع دارد که حفظ گنبد و بقعه به خاطر قدمت آن ضروری است.<ref>ـ انوار پراکنده، ج۱، ص۵۲۷ و۵۲۸؛ گنجینه آثار قم، ج۲، ص۲۸۸.</ref>  
 
+
==پانویس==
اوّلاً، مؤلّف تاريخ قم، تعيين ننموده كه از چندمين نسل عمر الاطرف به اين شهر، هجرت و وفات كرده، خصوصا با تصريح چند تن از علماي انساب، ديگر جاي ترديد نيست كه مدفون در اين بقعه يكي از اولاد جعفر بن احمد مي باشد. بنابراين، احتمال مرحوم فيض فاقد مدرك و صحيح نمي باشد.
 
 
 
ثانيا، اگر شجره نامه اي كه مرحوم فيض ارائه نموده را با تاريخ وفات صفورا خاتون يعني سال 378 ه··. ق مقايسه كنيم، نادرستي آن روشن مي شود؛ زيرا وفات محمّد بن عبداللّه  بن عمر در نيمه دوّم قرن دوّم اتفاق افتاده و لازمه آن اين است كه صفورا بالغ بر دويست سال در قيد حيات باشد، كه اين بعيد به نظر مي رسد.
 
 
 
ثالثا، در كتاب منتقلة الطالبية<ref>ـ منتقلة الطالبية، ص258، چاپ اوّل، نجف 1388 ه··. ق.</ref> به هجرت محمّد بن جعفر بن احمد به قم تصريح شده و ابن طباطبا در كتاب مذكور مي نويسد:
 
 
 
«بقم، من أولاد جعفر بن [احمد بن عبداللّه  بن [محمّد بن جعفر بن محمّد بن عمر الاطرف و هم محمّد و علي و يعقوب».
 
 
 
اين خود دليل قوي مبني بر دفن محمّد بن جعفر همراه برادر زاده اش صفورا خاتون در اين بقعه است و همين نظريه را چند نويسنده ديگر بيان نموده اند: عبيدلي در تهذيب الانساب، فخر رازي در الشجرة المباركه، بيهقي در لباب الانساب، المجدي، كاتوزيان در انوار المشعشعيّين، وفقيه در انوار پراكنده با عبارت «و لهم اعقاب في قم» اين ديدگاه را تأييد نموده اند.<ref>ـ تهذيب الانساب، ص303؛ الشجرة المباركه، ص202؛ لباب الانساب، ج1، ص230 و360؛ المجدي، ص249؛ انوار المشعشعيّين، ج1، ص236؛ انوار پراكنده، ج1، ص525.</ref>
 
 
 
در پايان، بايد گفت كه بقعه مورد نظر فاقد هر گونه تزيينات و حجرات و بيوتات مي باشد، كه بناي اصلي بقعه را به سال 378 ه··. ق نوشته اند. اما در كتاب تربت پاكان<ref>ـ تربت پاكان، ج1، ص87.</ref> بناي بقعه فعلي را متعلّق به قرن نهم و دهم هجري دانسته و تعميرات بعدي آن را در سال 1334 ه··.ق به وسيله محمّد رضاي ميرزا قاجار نسبت داده است.
 
 
 
به هر حال شكل ساختمانِ بقعه از خارج، شش ضلعي منتظم مي باشد و همانطور كه در تصوير مشاهده مي گردد به مرور زمان، آجرهاي آن از بين رفته و احتمال سقوط بنا مي رود. بر فراز اين بقعه گنبدي عرقچيني است كه مزيّن به كاشيهاي آجري فيروزه رنگ مي باشد و ارتفاع آن از سطح بام 2 متر و مجموع بقعه 5 متر ارتفاع دارد كه حفظ گنبد و بقعه به خاطر قدمت آن ضروري است.<ref>ـ انوار پراكنده، ج1، ص527 و528؛ گنجينه آثار قم، ج2، ص288.</ref> از اينرو بر سازمان ميراث فرهنگي استان و اوقاف و امور خيريه لازم است كه اين آثار باستاني را حفظ و نسبت به تعمير آن عنايت بيشتري مبذول فرمايند.
 
 
 
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
===منبع===
+
==منابع==
 
+
* "صفورا خاتون"، محمدمهدی فقیه محمدی جلالی، فرهنگ کوثر، شماره ۱۸، شهریور ۱۳۷۷.
محمدمهدي فقيه محمدي جلالي, فرهنگ كوثر شماره 18 صفحه48-49 ،شهريور ، 1377
+
* [http://shrines.ir/post/1768/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%B5%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%A7-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%84%D9%87-%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D9%81%D8%B1%D8%AC%E2%80%8F "امامزاده صفورا خاتون محله خاکفرج"، مزارات ایران و جهان اسلام].
 +
* [http://www.al-shia.org/html/far/2ahl/emamzade/qom/08.htm پایگاه علمی فرهنگی اعتقادی الشیعه].
 +
[[رده:امامزادگان]]
 +
[[رده:امامزاده های قم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۰۰

بقعه «امامزاده صفورا خاتون» از بقاع متبرکه در قم است، که پشت بارگاه امامزادگان علی حارث و احمد ـ در محله مشهور به خاکفرج ـ قرار دارد.

امامزادگان محمد و صفورا خاتون، قم

درباره شخصیتِ مدفون در بقعه و اینکه نسب شریفش به کدامین یک از امامان علیهم السلام بر می گردد، میان علمای انساب و مورّخین اختلاف است. تا جایی که در زبانها به غلط شهرت یافته که مدفون در این بقعه، صفورا دختر حضرت شعیب پیامبر علیه السلام می باشد.[۱] ولی با توجّه به قرائن و برخی تحقیقات، تردیدی نیست که مدفونین در این بقعه، دو تن از سادات از نسل عمر الأطرف فرزند امام علی علیه السلام می باشند.

علت نامگذاری این بقعه به نام «صفورا» بدان جهت است که صفورا خاتون نخستین شخصیتی است که در این نقطه به خاک سپرده شده و یا اینکه کلمه «صفورا» مادّه تاریخ بنای بقعه و وفات صفورا خاتون است.[۲]

به هر حال حسین بن محمّد بن حسن قمی در کتاب «تاریخ قم»[۳] می نویسد: «دیگر ساداتی که به قم آمدند، عمریه اند از فرزندان عمر بن علی بن ابی طالب علیهم السلام، ابوعبداللّه العمری ذکر نسب او نکرده و او به کمیدان[۴] فرود آمده است و مردی بس پرهیزکار و فاضل بوده است و به کمیدان وفات یافته است. دیگر از فرزندان عمر بن علی علیه السلام دو زن بوده اند؛ واللّه اعلم.»

مرحوم ناصرالشریعه و صاحب انوار المشعشعین پس از نقل مطالب فوق می نویسد: «مدفون در بقعه صفورا که در مزرعه کمیدان و در نزدیکی مشهد شاهزاده احمد در خاکفرج واقع است، همان امامزاده جلیل القدری است که صاحب تاریخ قم نقل کرده است، یعنی از احفاد عمر بن علی بن ابی طالب علیهم السلام».[۵]

امّا مرحوم عبّاس فیض با الهام از کلمات صاحب تاریخ قم، چنین نتیجه می گیرد که مدفونین در بقعه مورد بحث، شاهزاده محمّد بن عبداللّه بن عمر بن علی بن ابی طالب علیهم السلام است که همراه صفورا برادرزاده خود در این بقعه مدفون می باشند.[۶] همین احتمالِ بدون مدرک را در کتاب دیگرش تقویت کرده است.[۷]

با وجود اینکه مؤلف تاریخ قم در کتابش نسب این امامزاده را ننوشته، معلوم نیست که مرحوم عبّاس فیض به چه دلیل و با کدام مدرک، مدفون بودن شاهزاده محمّد بن عبداللّه را در این بقعه تصریح نموده است؟ حال آن که مدارکی تأیید می نماید یکی از اولاد جعفر بن احمد بن عبداللّه بن محمّد بن جعفر بن محمّد بن عمر الاطرف بن امام علی علیه السلام به نام محمّد در این بقعه مدفون می باشند، زیرا:

اوّلاً، مؤلّف تاریخ قم، تعیین ننموده که از چندمین نسل عمر الاطرف به این شهر، هجرت و وفات کرده، خصوصا با تصریح چند تن از علمای انساب، دیگر جای تردید نیست که مدفون در این بقعه یکی از اولاد جعفر بن احمد می باشد. بنابراین، احتمال مرحوم فیض فاقد مدرک و صحیح نمی باشد. ثانیا، اگر شجره نامه ای که مرحوم فیض ارائه نموده را با تاریخ وفات صفورا خاتون یعنی سال ۳۷۸ ه.ق مقایسه کنیم، نادرستی آن روشن می شود؛ زیرا وفات محمّد بن عبداللّه بن عمر در نیمه دوّم قرن دوّم اتفاق افتاده و لازمه آن این است که صفورا بالغ بر دویست سال در قید حیات باشد، که این بعید به نظر می رسد. ثالثا، در کتاب «منتقلة الطالبیة»[۸] به هجرت محمّد بن جعفر بن احمد به قم تصریح شده و ابن طباطبا در کتاب مذکور می نویسد: «بقم، من أولاد جعفر بن [احمد بن عبداللّه بن] محمّد بن جعفر بن محمّد بن عمر الاطرف و هم محمّد و علی و یعقوب».

این خود دلیل قوی مبنی بر دفن محمّد بن جعفر همراه برادر زاده اش صفورا خاتون در این بقعه است و همین نظریه را چند نویسنده دیگر بیان نموده اند: عبیدلی در تهذیب الانساب، فخر رازی در الشجرة المبارکه، بیهقی در لباب الانساب، المجدی، انوار المشعشعین، با عبارت «و لهم اعقاب فی قم» این دیدگاه را تأیید نموده اند.[۹]

توصیف بقعه

تاریخ بنای اصلی بقعه سیده صفورا را به سال ۳۷۸ ه.ق نوشته اند. این بقعه فاقد هرگونه تزیینات و حجرات و بیوتات می باشد. اما در کتاب تربت پاکان[۱۰] بنای بقعه فعلی را متعلّق به قرن نهم و دهم هجری دانسته و مرمت و تعمیرات بعدی آن را در سال ۱۳۳۴ ه.ق به وسیله محمدرضا میرزا قاجار نسبت داده است.

شکل ساختمانِ بقعه از خارج، شش ضلعی منتظم می باشد و به مرور زمان، آجرهای آن از بین رفته و احتمال سقوط بنا می رود. بر فراز این بقعه گنبدی عرقچینی است که مزین به کاشیهای آجری فیروزه رنگ می باشد و ارتفاع آن از سطح بام ۲ متر و مجموع بقعه ۵ متر ارتفاع دارد که حفظ گنبد و بقعه به خاطر قدمت آن ضروری است.[۱۱]

پانویس

  1. ـ انجم فروزان، ص۱۴۶؛ انوار پراکنده، ج۱، ص۵۲۳.
  2. ـ گنجینه آثار قم، ج۲، ۲۸۸.
  3. ـ تاریخ قدیم قم، ص۲۳۸.
  4. ـ «کمیدان» نام مزرعه و قلعه ای در همین خاکفرج بوده است.
  5. ـ تاریخ قم، ناصر الشریعه، ص۱۲۷؛ انوار المشعشعین، ج۲، ص۲۳۵.
  6. ـ گنجینه آثار قم، ج۲، ۲۸۷.
  7. ـ انجم فروزان، ص۱۴۷.
  8. ـ منتقلة الطالبیة، ص۲۵۸، چاپ اوّل، نجف ۱۳۸۸ ه.ق.
  9. ـ تهذیب الانساب، ص۳۰۳؛ الشجرة المبارکه، ص۲۰۲؛ لباب الانساب، ج۱، ص۲۳۰ و۳۶۰؛ المجدی، ص۲۴۹؛ انوار المشعشعین، ج۱، ص۲۳۶؛ انوار پراکنده، ج۱، ص۵۲۵.
  10. ـ تربت پاکان، ج۱، ص۸۷.
  11. ـ انوار پراکنده، ج۱، ص۵۲۷ و۵۲۸؛ گنجینه آثار قم، ج۲، ص۲۸۸.

منابع