الهدایة (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 +
كتاب '''«الهدایة (فی الأصول و الفروع)»''' تألیف [[شیخ صدوق]] (م، ۳۸۱ ق)، از آثار فقهى و روایى معتبر [[شیعه]] مشتمل بر مباحثی در اصول اعتقادی و مسائل شرعی است. در این کتاب [[اصول دین|اصول]] و [[فروع دین]] با عبارات [[حدیث|حدیثی]] بیان شده است.
 
{{مشخصات کتاب
 
{{مشخصات کتاب
  
سطر ۷: سطر ۸:
 
|نویسنده= شیخ صدوق
 
|نویسنده= شیخ صدوق
  
|موضوع= فقه شیعه
+
|موضوع= عقاید و فقه شیعه
  
 
|زبان= عربی  
 
|زبان= عربی  
  
|تعداد جلد= 1
+
|تعداد جلد= ۱
  
|عنوان افزوده1= التحقيق
+
|عنوان افزوده1= تحقيق
  
|افزوده1= مؤسسة الإمام الهادي(ع)
+
|افزوده1= مؤسسة الإمام الهادی(ع)
  
 
|عنوان افزوده2=
 
|عنوان افزوده2=
سطر ۲۲: سطر ۲۳:
  
 
|لینک=  
 
|لینک=  
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39457/ الهدایه]
+
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39457/ الهدایة]
 
}}
 
}}
==مؤلف الهدایه==
+
==مؤلف==
  
محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی(۳۰۵ -۳۸۱ق) متولد شهر قم، معروف به شیخ صدوق و ابن بابویه، از بزرگ‌ترین محدّثین قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست. و از آثار وی: مدینة العلم، كمال‌الدین و تمام النعمة، التوحید، الخصال، معانی الأخبار، عیون أخبار الرضا(ع)، أمالی شیخ صدوق،  المقنع فی الفقه،  الهدایة (فی الأصول و الفروع) می باشد. از اساتید وی می توان به محمد بن حسن بن احمد بن ولید، حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على(ع)، ابوالحسن، محمد بن قاسم  اشاره کرد. شیخ صدوق در سال 381 ه. وفات نمود.
+
محمد بن علی بن حسین بابویه قمی معروف به [[شیخ صدوق]] (۳۰۵ -۳۸۱ ق)، از [[محدث|محدثان]] بزرگ‌ [[شیعه]] در قرن چهارم هجری است. از اساتید وی می توان به پدرش [[علی بن حسین بن بابویه قمی|على بن حسین بن بابویه]]، [[محمد بن حسن بن ولید]]، ابوالحسن محمد بن قاسم و حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن [[زید بن علی بن الحسین|زید بن على]](ع) اشاره کرد.
  
==زندگي‌نامه و اظهارنظرها==
+
کتاب ارزشمند «[[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]]» از [[کتب اربعه]] شیعه اثر اوست. برخی دیگر از آثار ماندگار صدوق عبارتند از: [[کمال الدین و تمام النعمه|کمال‌الدین و تمام النعمة]]، [[اعتقادات صدوق (کتاب)|اعتقادات]]، [[التوحید (کتاب)|التوحید]]، [[الخصال (کتاب)|الخصال]]، [[معانى الأخبار (کتاب)|معانی الأخبار]]، [[عیون اخبارالرضا (کتاب)|عیون أخبار الرضا]]، [[علل الشرایع]]، [[المقنع (کتاب)|المقنع فی الفقه]] و الهدایة.
  
بر اثر دعاى حضرت حجت عليه السلام كودكى به دنيا آمد كه او را محمد ناميدند. [[شيخ صدوق]] از نبوغ خاصى برخوردار بود و از كودكى در مسير علم و فراگيرى [[احاديث]] معصومان بود.
+
==معرفى کتاب==
  
در نوجوانى شروع به تأليف كتاب نمود و مرجعى صادق در بيان گفتار معصومان بود. وى فقيهى كامل، محدثى جامع، نويسنده اى ماهر و از استعداد و حافظه اى قوى برخوردار بود و در حفظ و ضبط احاديث يكتاى آن زمان بشمار مى رفت. صدوق عمر خويش را به تأليف كتب و ارشاد مردم عصر خويش گذرانيد. جمع تأليفات او را تا سيصد جلد نوشته اند. صدوق با آل بويه معاصر بود. او در شهر رى وفات كرد و اكنون قبرش زيارتگاه شده است. در زمان قاجار، هنگام اصلاح قبرش، جسد تازه او نمايان گرديد و حتى رنگ حناى ناخن دست او پس از قرن‌ها مشهود بود.
+
کتاب «الهدایة»، یکی از کتابهای مشهور [[شیخ صدوق]] بوده است، به طوری که وقتی [[ابن ندیم]] از او یاد می کند، از میان آن همه آثار ایشان، تنها الهدایة را ذکر می کند. مؤلف، کتاب الهدایة را قبل از «[[اعتقادات صدوق (کتاب)|اعتقادات]]» خود نگاشته است.  
  
==استادان شیخ صدوق==
+
این کتاب که از مصادر فقهى و روایى معتبر در موضوع [[اصول دین|اصول]] و [[فروع دین]] است، مورد توجه فقها و علماى [[شیعه|شیعه]] بوده و حتی برخی از عبارات کتاب را به عنوان [[حدیث]] تلقّی کرده اند. چراکه قدما در کتابهای فقهی خود، به هنگام بیان [[احکام]]، عبارات احادیث را نقل می کردند و از خود متنی بر آن نمی افزودند. متن الهدایه شیخ صدوق نیز مشمول چنین امری بوده است.
  
* محمد بن حسن بن احمد بن وليد
+
== محتوای کتاب ==
+
کتاب «الهدایه» دو بخش دارد؛ بخش نخست مربوط به اصول اعتقادى و بخش دوم در فروع [[فقه|فقهى]] است:
* احمد بن على بن ابراهيم بن هاشم قمى
 
 
* احمد بن محمد بن يحيى عطار اشعرى
 
 
* محمد بن احمد بن على اسدى معروف به ابن جرادة بروعى
 
 
* احمد بن محمد بن صقر صائغ العدل
 
 
* احمد بن محمد بن حسن قطان
 
 
* حسين بن احمد بيهقى
 
 
* احمد بن ابراهيم بن بكر خوزى
 
 
* على بن ثابت دواليبى
 
 
* محمد بن بكران نقاش
 
 
* حسن بن محمد بن عمرو بصرى...
 
  
==شاگردان ایشان==
+
۱- باب ما یجب أن یعتقد فی التوحید؛ کتاب با بیان وجوب اعتقاد به [[توحید|وحدانیت]] خدا و صفات او آغاز می شود؛ چگونگی شناخت خدا، اعتقاد [[شیعه]] به صفات خدا؛ توضیح و تفسیر برخی از آیات قرآن نظیر «الرحمن علی العرش استوی»، تلاش دارد که شیعه را از تجسیم و ... دور سازد.
  
* [[شيخ مفيد]]
+
۲- باب النبوّه؛ [[شیخ صدوق]] ضمن نام بردن از پیامبرن [[اولوا العزم]]، به [[حضرت محمد]] صلی الله علیه وآله به عنوان بزرگ و سیّد آنان تأکید می ورزد و بیان می کند که افضل از رسول خدا، خلق نشده است. نیز بیان می کند که میثاق خداوند در «ألست بربکم» از بشر، بعد از اقرار به پروردگاری اش، [[نبوت]] انبیاء بود.
 
* حسين بن على بن موسى
 
 
* حسن بن حسين بن على
 
 
* على بن احمد پدر نجاشى
 
 
* ابوالقاسم على بن محمد بن خزازى
 
 
* حسين بن عبيدالله  غضائرى
 
 
* هارون بن موسى تلعكبرى
 
 
* محمد بن طلحه نعالى بغدادى
 
 
* ابوبكر محمد بن احمد بن على
 
  
==تأليفات شیخ صدوق==
+
۳- باب الإمامه؛ همچنان که نبوت حق است، [[امامت]] نیز حق است؛ و خداوند برای هر نبی امامی قرار داد و اختیار و انتصاب امام، به دست خداست. هر آنچه که لزوم طاعت ما را از پیامبر اثبات می کند، همان نیز لزوم طاعت امام را بر ما ثابت می گرداند. تمام فضایلی را که نبی دارد، امام نیز جز نبوت، همه را دارد. معتقدیم که منکر امامت، منکر نبوت و منکر نبوت منکر توحید است. واجب است که شناخت تفصیلی از رسول خدا و ائمه بعدش داشته باشیم. خداوند جهل به آن را نخواهد پذیرفت.
  
* من لايحضره الفقيه
+
۴- باب معرفة الأئمّه الذین هم حجج الله؛ ضمن بر شمردن نام دوازده امام، به ویژگی ها و صفات آنها که شیعه بدان معتقد است می پردازد.
 
* عيون الاخبار
 
 
* جامع الاخبار
 
 
* معانى الاخبار
 
 
* ثواب الاعمال و عقاب الاعمال
 
 
* علل الشرائع
 
  
* اوصاف النبى
+
۵- باب التقیه؛ [[تقیه]] در دولت ظالمین فریضۀ واجبی است؛ هر کسی آن را ترک کند مخالفت با مذهب [[امامیه]] کرده است، طوری که تارک تقیه، همچون تارک نماز قلمداد می شود. در ادامه به شرایط و لوازم تقیه اشاره می کند و چگونگی حشر و نشر با مردم را بیان می کند.
 
* اثبات الوصية
 
 
* اثبات الخلافة صفات الشيعة
 
 
* فضل الشيعة
 
 
* ذكر المجالس
 
 
* خصال
 
 
* توحيد
 
  
* اعتقادات
+
۶- باب الإسلام و الإیمان؛ [[اسلام]] اقرار به شهادتین، و [[ایمان]] اقرار به زبان و اعتقاد به قلب و عمل به اعضاست. هر مؤمنی مسلمان است اما هر مسلمانی مؤمن نیست. سپس برای بیان فرق ایمان و اسلام به آیات [[قرآن]] استناد می کند.
 
* الاوائل والاواخر
 
 
* دعائم الاسلام
 
 
* هدايه
 
 
* مقنع
 
  
* مصابيح
+
۷- باب الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر؛ شایسته است که بنده، منکر را، به قلب و زبان و دستش انکار کند.
 
* مصباح
 
 
* معراج
 
 
* ابطال
 
 
* اختيار
 
 
* كتاب طهارت
 
 
* كتاب صلات
 
 
* كتاب صوم و...<ref> گنجينه دانشمندان، محمد شريف رازى، ج 1، ص 101-102؛ علماى بزرگ شيعه از كلينى تا خمينى، ص 13؛ موسوعة طبقات الفقهاء، مؤسسه [[امام صادق]] علیه‌السلام، 1418 ق، ج 4، ص 434؛ مقدمه  كتاب الهداية.</ref>
 
  
==معرفى اجمالى كتاب==
+
۸- باب الجهاد فی سبیل الله؛ [[جهاد]] فریضه ای واجب از خداوند به همراه امامی عادل است. بزرگ ترین جهاد، جهاد نفس با معاصی است.
  
اين كتاب دو بخش دارد: بخش نخست مربوط به اصول اعتقادى از قبيل [[توحيد]]، [[نبوت]]، [[امامت]]، [[تقيه]]، [[اسلام]] و [[ایمان]]، [[امر به معروف و نهی از منكر]]، جهاد، اركان الاسلام و نيت است. بخش دوم در فروع فقهى است كه از ابواب طهارت شروع مى شود و به ابواب ارث پايان مى پذيرد.
+
۹- باب الدعائم التی بنی الإسلام علیها؛ [[نماز]]، [[زکات]]، [[روزه]]، [[حج]] و [[ولایت]] ستونهایی است که اسلام بر آنها بنا شده و هر کس تعمدا یکی از اینها را ترک کند کافر شده است.
  
در طول قرون فقهاى شيعه، اهتمام و توجه خاصى به اين كتاب داشته اند و آن از مصادر فقهى و روايى معتبر در نزد آن‌ها بوده است؛ تا جايى  كه بزرگان شيعه آنچه در اين كتاب ذكر شده به عنوان حديث تلقى كرده اند. شيخ انصارى مى فرمايد: «...كما عمل بفتاوى على بن بابويه لتنزيل فتواه منزلة روايته...».<ref> فرائد الاصول، ص 78.</ref>
+
۱۰- باب النیّه؛ رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: الأعمال بالنیّات. نیز روایت شده [[نیت]] مؤمن بهتر از عمل اوست.
  
==وضعيت نشر کتاب==
+
در ادامه کتاب الهدایة، بخش دوم آمده است که از کتاب طهارت آغاز می شود و به ابواب [[ارث]] پایان مى پذیرد. مطالبی همچون: باب المیاه، باب الوضوء، باب التیمم، باب الأغسال، باب الصلات، باب الزکات، باب الصوم، باب الحج، باب النکاح و دیگر بخشهای فروع فقهی در این بخش آمده است.
 
 
اين كتاب به همت مؤسسة الامام الهادى در [[قم]] به سال 1418 ق چاپ و منتشر شده است.
 
  
 
==منابع==
 
==منابع==
کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي/ نویسنده: محمدرضا ضميري
 
 
==متن کتاب الهداية==
 
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/37809/الهداية--في-الأصول-و-الفروع 1. الهداية]
 
 
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39457/الهداية-في-الأصول-و-الفروع 2. الهدایه]
 
  
==پانویس ==
+
*کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
<references />
+
*[https://hadith.net/post/55243/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D9%87/ "کتاب الهدایه"، پایگاه حدیث نت].
 +
[[رده:منابع اعتقادی]]
 
[[رده:کتابهای اعتقادی]]
 
[[رده:کتابهای اعتقادی]]
[[رده:منابع فقهی]]
+
[[رده:منابع فقهی]][[رده:منابع فقه شیعه]]
 
[[رده:آثار شیخ صدوق]]
 
[[رده:آثار شیخ صدوق]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۳۳

كتاب «الهدایة (فی الأصول و الفروع)» تألیف شیخ صدوق (م، ۳۸۱ ق)، از آثار فقهى و روایى معتبر شیعه مشتمل بر مباحثی در اصول اعتقادی و مسائل شرعی است. در این کتاب اصول و فروع دین با عبارات حدیثی بیان شده است.

الهداية.jpg
نویسنده شیخ صدوق
موضوع عقاید و فقه شیعه
زبان عربی
تعداد جلد ۱
تحقيق مؤسسة الإمام الهادی(ع)

الهدایة

مؤلف

محمد بن علی بن حسین بابویه قمی معروف به شیخ صدوق (۳۰۵ -۳۸۱ ق)، از محدثان بزرگ‌ شیعه در قرن چهارم هجری است. از اساتید وی می توان به پدرش على بن حسین بن بابویه، محمد بن حسن بن ولید، ابوالحسن محمد بن قاسم و حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على(ع) اشاره کرد.

کتاب ارزشمند «من لایحضره الفقیه» از کتب اربعه شیعه اثر اوست. برخی دیگر از آثار ماندگار صدوق عبارتند از: کمال‌الدین و تمام النعمة، اعتقادات، التوحید، الخصال، معانی الأخبار، عیون أخبار الرضا، علل الشرایع، المقنع فی الفقه و الهدایة.

معرفى کتاب

کتاب «الهدایة»، یکی از کتابهای مشهور شیخ صدوق بوده است، به طوری که وقتی ابن ندیم از او یاد می کند، از میان آن همه آثار ایشان، تنها الهدایة را ذکر می کند. مؤلف، کتاب الهدایة را قبل از «اعتقادات» خود نگاشته است.

این کتاب که از مصادر فقهى و روایى معتبر در موضوع اصول و فروع دین است، مورد توجه فقها و علماى شیعه بوده و حتی برخی از عبارات کتاب را به عنوان حدیث تلقّی کرده اند. چراکه قدما در کتابهای فقهی خود، به هنگام بیان احکام، عبارات احادیث را نقل می کردند و از خود متنی بر آن نمی افزودند. متن الهدایه شیخ صدوق نیز مشمول چنین امری بوده است.

محتوای کتاب

کتاب «الهدایه» دو بخش دارد؛ بخش نخست مربوط به اصول اعتقادى و بخش دوم در فروع فقهى است:

۱- باب ما یجب أن یعتقد فی التوحید؛ کتاب با بیان وجوب اعتقاد به وحدانیت خدا و صفات او آغاز می شود؛ چگونگی شناخت خدا، اعتقاد شیعه به صفات خدا؛ توضیح و تفسیر برخی از آیات قرآن نظیر «الرحمن علی العرش استوی»، تلاش دارد که شیعه را از تجسیم و ... دور سازد.

۲- باب النبوّه؛ شیخ صدوق ضمن نام بردن از پیامبرن اولوا العزم، به حضرت محمد صلی الله علیه وآله به عنوان بزرگ و سیّد آنان تأکید می ورزد و بیان می کند که افضل از رسول خدا، خلق نشده است. نیز بیان می کند که میثاق خداوند در «ألست بربکم» از بشر، بعد از اقرار به پروردگاری اش، نبوت انبیاء بود.

۳- باب الإمامه؛ همچنان که نبوت حق است، امامت نیز حق است؛ و خداوند برای هر نبی امامی قرار داد و اختیار و انتصاب امام، به دست خداست. هر آنچه که لزوم طاعت ما را از پیامبر اثبات می کند، همان نیز لزوم طاعت امام را بر ما ثابت می گرداند. تمام فضایلی را که نبی دارد، امام نیز جز نبوت، همه را دارد. معتقدیم که منکر امامت، منکر نبوت و منکر نبوت منکر توحید است. واجب است که شناخت تفصیلی از رسول خدا و ائمه بعدش داشته باشیم. خداوند جهل به آن را نخواهد پذیرفت.

۴- باب معرفة الأئمّه الذین هم حجج الله؛ ضمن بر شمردن نام دوازده امام، به ویژگی ها و صفات آنها که شیعه بدان معتقد است می پردازد.

۵- باب التقیه؛ تقیه در دولت ظالمین فریضۀ واجبی است؛ هر کسی آن را ترک کند مخالفت با مذهب امامیه کرده است، طوری که تارک تقیه، همچون تارک نماز قلمداد می شود. در ادامه به شرایط و لوازم تقیه اشاره می کند و چگونگی حشر و نشر با مردم را بیان می کند.

۶- باب الإسلام و الإیمان؛ اسلام اقرار به شهادتین، و ایمان اقرار به زبان و اعتقاد به قلب و عمل به اعضاست. هر مؤمنی مسلمان است اما هر مسلمانی مؤمن نیست. سپس برای بیان فرق ایمان و اسلام به آیات قرآن استناد می کند.

۷- باب الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر؛ شایسته است که بنده، منکر را، به قلب و زبان و دستش انکار کند.

۸- باب الجهاد فی سبیل الله؛ جهاد فریضه ای واجب از خداوند به همراه امامی عادل است. بزرگ ترین جهاد، جهاد نفس با معاصی است.

۹- باب الدعائم التی بنی الإسلام علیها؛ نماز، زکات، روزه، حج و ولایت ستونهایی است که اسلام بر آنها بنا شده و هر کس تعمدا یکی از اینها را ترک کند کافر شده است.

۱۰- باب النیّه؛ رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: الأعمال بالنیّات. نیز روایت شده نیت مؤمن بهتر از عمل اوست.

در ادامه کتاب الهدایة، بخش دوم آمده است که از کتاب طهارت آغاز می شود و به ابواب ارث پایان مى پذیرد. مطالبی همچون: باب المیاه، باب الوضوء، باب التیمم، باب الأغسال، باب الصلات، باب الزکات، باب الصوم، باب الحج، باب النکاح و دیگر بخشهای فروع فقهی در این بخش آمده است.

منابع