مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

سامرا: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
شهر سامرا چهارمين شهر مقدس [[عراق]] است. ساختمان اين شهر که در 124 کيلومتري شمال [[بغداد]] و در سمت شرق رودخانه دجله قرار گرفته، به سال 221 هـ.ق بازمي‌گردد. در اين سال محمدالمعتصم بالله فرزند هارون‌الرشيد پايتخت خلافت را از شهر بغداد به سامرا منتقل ساخت و تا سال 256 هـ.ق هشت خليفه از اين شهر حکمراني و خلافت نمودند. در اين سال المعتمد علي الله عباسي بار ديگر به بغداد بازگشت و آن‌جا را پايتخت خلافت قرار داد.
+
{{خوب}}
 +
شهر '''سامرا''' یکی از چهار شهر مقدس [[عراق]] است. این شهر در ۱۲۴ کیلومتری شمال [[بغداد]] و در سمت شرق رودخانه دجله قرار گرفته است. در سال ۲۲۱ هـ.ق، [[معتصم|معتصم عباسی]] پایتخت [[خلافت]] را از شهر بغداد به سامرا منتقل ساخت و تا سال ۲۵۶ هـ.ق که پایتخت باز به بغداد منتقل شد هشت خلیفه در این شهر حکمرانی نمودند. سامرا طی مدت سه دهه پایتختی، توسعه فراوانی یافت و تعداد زیادی از کاخ‌ها و تفریح‌گاه‌ها و [[مسجد|مساجد]] در این شهر ساخته شد.
 +
سامرا امروزه به سبب وجود مرقد مطهر دو پیشوای [[شیعه]]، [[امام هادی]] علیه السلام و [[امام حسن عسکری]] علیه السلام، مورد توجه جهان [[تشیع]] است. این بقعه که قلب شهر امروزی را تشکیل می‌دهد، در دوران زندگانی دو امام علیهماالسلام خانه مسکونی آنان بود و پس از شهادت در آنجا دفن شده‌اند.<ref>اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۶۹.</ref>
 +
[[پرونده:Askary.jpg|left|thumb|مرقد منور امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام در سامرا]]
  
−
سامرا طي مدت سه دهه پايتختي، توسعه فراواني يافت و تعداد زيادي از کاخ‌ها و تفريح‌گاه‌ها و مساجد در اين شهر ساخته شد. آن‌چه امروزه بر اهميت اين شهر مي‌افزايد، قرار داشتن بُقعه پاک دو امام معصوم و برخي از افراد خانواده ايشان مي‌باشد.
+
==موقعیت جغرافیایی ==
  
−
حرم مطهر امام دهم حضرت علي بن محمدالهادي عليه السلام (تاريخ شهادت: سال 254 هـ.ق) و امام يازدهم امام حسن بن علي عسکري عليه السلام (تاريخ شهادت: 260 هـ.ق) قلب شهر امروزي را تشکيل مي‌دهد، اين بقعه در دوران زندگاني دو امام عليهماالسلام خانه مسکوني آنان بود و پس از شهادت در آنجا دفن شده‌اند.<ref>اماکن زيارتي و سياحتي [[عراق]]، محمدرضا قمي، ص 69.</ref>
+
شهر سامرا در کرانه شرقی رود دجله، در میان راه [[بغداد]] ـ تکریت واقع شده است. به عبارت دیگر، در حد فاصل قریه «کرخ فیروز» یا «کرخ یاجدّا» در شمال و قریه «مطیره» در جنوب قرار دارد. در حال حاضر، این شهر مرکز استان صلاح‌الدین است که از شرق به استان تمیم (کرکوک)، از شمال به تکریت، از غرب به استان الانبار و از جنوب به بغداد محدود می‌شود.<ref> صحتی سردرودی، سیمای سامرا، سینای سه موسی، ۴۷</ref> فاصله سامرا تا بغداد ۱۲۴ کیلومتر است.
  
−
'''وجه تسميه سامرا'''
+
==تاریخ سامرا==
  
−
در متون تاريخي نام سامرا به گونه‌هاي مختلفي ثبت شده است از جمله:
+
سامرا همچون شهرهای دیگر [[عراق]]، قدمت دیرینه‌ای دارد. برخی بنای آن را عصر قبل از [[اسلام]]، یعنی دوران اشکانیان و ساسانیان می‌دانند، برخی نیز شاپور ذوالاکتاف را بانی این شهر دانسته‌اند.<ref> حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، سامرا؛ جعفر الخلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، قسم السامراء، ج ۹/۱۹.</ref> به گفته [[یاقوت حموی|یاقوت حموی]]، سامرا را «سام بن نوح» ساخته است.<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ۳/۱۷۲.</ref> و شاید وجه تسمیه آن به سامرا نیز همین باشد: «سام راه» یعنی راه عبور و مرور سام فرزند [[حضرت نوح علیه السلام|نوح]] در عصر ساسانی، این منطقه «التیرهان» نام داشت و قبل از ۳۹۳ قمری تاریخ اسکندری به چنین نامی مشهور بوده است.<ref> موسوی زنجانی، جوله فی اماکن المقدسه، ۱۲۴؛ جعفر الخلیلی، همان، ۹/۱۵.</ref>
  
−
# سامرّاء؛
+
بر اساس متون تاریخی، این شهر در عصر ساسانی، زیر سلطه [[ایران|ایران]] بود و مردم آن به پرداخت مالیات به پادشاهان ایرانی ناچار بودند. مورخان یکی از دلایل وجه تسمیه آن به ساءمره (محل حساب) را همین موضوع دانسته‌اند.<ref> یاقوت حموی، همان جا.</ref>
−
# سامراه؛
 
−
# سامره؛
 
−
# سراء؛
 
−
# سُرَّ من رأي؛
 
−
# سرور من رأي؛
 
−
# ساء من رأي.<ref> ياقوت حموي، همان، 3/173.</ref>
 
  
−
برخي از اين اسم‌ها، چنان كه شرح آن رفت به واژه فارسي «سام راه» برمي‌گردد. گفته‌اند سام، پسر نوح آن را ساخته و يا از آن گذشته است و يا «سام را»؛ يعني شهري كه براي سام ساخته شده است.<ref> ابن بطوطه، الرحله، 1/147.</ref>
+
در دوران اشکانیان، سامرا از مراکز تمدن بود و آثاری نیز در حفاری‌های آن به دست آمده است که تاریخ آن‌ها به قبل از میلاد [[حضرت عیسی علیه السلام|مسیح]] برمی‌گردد. در این شهر گورستانی کاوش شده که قدمت آن به پنج هزار سال قبل از میلاد می‌رسد. در دوران ساسانیان، به لحاظ موقعیت مناسب آب و هوایی همواره مورد توجه پادشاهان آن سلسله بود. آن‌جا بناهای باشکوهی ساخته‌اند<ref> مصلح الدین مهدوی، تاریخچه شهر سامرا و زندگانی عسکریین، ۵ـ۶.</ref> که امروزه بقایای برخی از آن‌ها باقی است.
  
−
برخي گفته‌اند شايد «شام راه» بود؛ يعني راهِ شام، زيرا در گذشته اگر كسي قصد سفر به شام داشت بايد از [[عراق]]، بغداد و سامرا عبور مي‌كرد. برخي نيز سامرا را نامي آرامي دانسته‌اند كه در متون كهن رومي سومرا<ref> Soumara.</ref> نوشته شده است.<ref> جعفر الخليلي، همان، 9/8.</ref> همچنين سامره را به معناي «جايي كه براي آن جزيه بگيرند» دانسته‌اند.<ref> همان جا.</ref>
+
با تسلط رومیان بر این منطقه مردم آن به [[مسیحیت]] گرویدند و به دنبال جنگ‌های ایران و روم، این شهر دچار آسیب‌های کلی شد. سامرا همراه دیگر شهرهای عراق در سال ۱۴ قمری توسط [[سعد بن ابی وقاص|سعد بن ابی وقاص]] فتح شد. از این هنگام تا پایان قرن دوم هجری تنها یک دیر در سامرا وجود داشت.<ref> همان جا.</ref>
  
−
از ديگر اسم‌هاي اين شهر بايد به «عسكر»، «زوراء»، «تيرهان» و «ناحيه مقدسه» اشاره كرد. «عسكر» نام محله‌اي خاص در سامرا و به روايتي محل حضور لشكريان بود و به همين دليل كساني را كه در سامرا مي‌زيستند گاهي عسكري هم ناميده‌اند، اما «تيرهان» در عصر ساساني و «زوراء» در دوره اسلامي معروف بودند.
+
البته برخی از خلیفه‌های اسلامی از جمله [[منصور (خلیفه عباسی)|منصور]] و [[هارون الرشید|هارون]] کوشیدند آن را آباد کنند و حتی هارون قصری اطراف آن ساخت و کانالی در آن حفر کرد. از آن هنگام تا دوران [[معتصم]] (قرن سوم هجری) از سامرا سخنی در منابع نیست تا آن که خلیفه به احیاء و تجدید بنای این شهر پرداخت.<ref> یاقوت حموی، همان، ۳/۱۷۴.</ref> در ۲۲۱ ق، به لحاظ آن که معتصم ترکان را بر امور نظامی و دیوانی مسلط ساخته بود، هفتاد هزار نفر از نظامیان ترک بغداد را جولانگاه تاخت و تاز اسب‌های خویش ساخته و بی‌مهابا در کوچه‌های شهر می‌تاختند و برای مردم شهر مزاحمت و آزارهای زیادی داشتند.<ref> ابن اثیر، عزالدین ابن الکرم، الکامل فی التاریخ، ۶/۴۴۶ـ۴۵۲.</ref>
  
−
'''موقعيت جغرافيايي سامرا'''
+
از آن رو، برخی از مردم به معتصم شکایت بردند و او نیز به چاره‌جویی برآمد و تصمیم گرفت پایتخت خود را از بغداد به مکانی دیگر انتقال دهد. بدین جهت در سال ۲۱۹ قمری، احمد بن خالد معروف به ابو وزیر را مأموریت داد که به "قاطول" - در ۱۲۴ کیلومتری شمال بغداد - رود و زمین‌های آنجا را برسی کند و آن‌ها را از صاحبانشان خریداری کند.
  
−
سامرا به سبب وجود مرقد مطهر دو پيشواي [[شيعه]]، [[امام هادی]] عليه السلام و [[امام حسن عسکری]] علیه السلام، مورد توجه جهان تشيع است. اين شهر در كرانه شرقي رود دجله، در ميان راه بغداد ـ تكريت واقع شده است. به عبارت ديگر، در حد فاصل قريه «كرخ فيروز» يا «كرخ ياجدّا» در شمال و قريه «مطيره» در جنوب قرار دارد. در حال حاضر، اين شهر مركز استان صلاح‌الدين است كه از شرق به استان تميم (كركوك)، از شمال به [[نينوا]]، از غرب به استان الانبار و از جنوب به بغداد محدود مي‌شود.<ref> صحتي سردرودي، سيماي سامرا، سيناي سه موسي، 47؛ فاصله سامرا تا بغداد 124 كيلومتر است.</ref> سامرا در 120 كيلومتري شمال بغداد قرار دارد و در حال حاضر جمعيت آن 531/126 نفر است.
+
احمد بن خالد آن مکان را برای تأسیس شهری جدید مناسب یافت و اراضی آن را از صاحبانش خریداری کرد و برخی از زمین‌های قاطول از [[مسیحیت|مسیحیان]] بود و آنان را نیز ترغیب به فروش زمین‌هایشان کرد. وی مقدمات ایجاد یک شهر بزرگ را فراهم کرد و سپس به بغداد برگشت و معتصم را از وضعیت قاطول باخبر گردانید.
  
−
'''تاريخ سامرا'''
+
معتصم در پانزدهم [[ذی القعده]] سال ۲۲۰ قمری به همراه خانواده، دبیران، درباریان، قضات و فرماندهان انتظامی و نظامی وارد قاطول شد و بنای انواع ساختمان‌ها را در آنجا آغاز کرد و برای خود در کنار رود دجله، کاخ مجلل و زیبایی بنا کرد و آن را "جوسق" نامید. وی در آبادانی این شهر تلاش زیادی نمود و سرمایه‌داران و صاحب منصبان را به آبادی و عمران آن بسیار ترغیب و تشویق کرد و سرانجام در سال ۲۲۱ قمری رسماً در آن سکونت گزید.
  
−
سامرا همچون شهرهاي ديگر عراق، قدمت ديرينه‌اي دارد. برخي بناي آن را عصر قبل از [[اسلام]]، يعني دوران اشكانيان و ساسانيان مي‌دانند، برخي نيز شاپور ذوالاكتاف را باني اين شهر دانسته‌اند.<ref> حمدالله مستوفي، نزهة القلوب، سامرا؛ جعفر الخليلي، موسوعة العتبات المقدسه، قسم السامراء، ج 9/19.</ref> به گفته ياقوت حموي، سامرا را «سام بن نوح» ساخته است.<ref> ياقوت حموي، معجم البلدان، 3/172.</ref> و شايد وجه تسميه آن به سامرا نيز همين باشد: «سام راه» يعني راه عبور و مرور سام فرزند نوح در عصر ساساني، اين منطقه «التيرهان» نام داشت و قبل از 393 ق تاريخ اسكندري به چنين نامي مشهور بوده است.<ref> موسوي زنجاني، جوله في اماكن المقدسه، 124؛ جعفر الخليلي، همان، 9/15.</ref>
+
از آن هنگام این شهر "دارالخلافه" [[حکومت بنی عباس|عباسیان]] گردید و معتصم آن را "سُرّ مَن رای" (یعنی: هر کسی آن را ببیند، مسرور و خوشحال گردد) نامید ولی مردم آن را مختصر و کوتاه کرده و "[[سامرا]]" نامیدند.<ref> نک: تاریخ الیعقوبی، ج ۲، ص ۴۷۲؛ تاریخ الطبری، ج ۷، ص ۲۳۱؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۳۹۹.</ref>
  
−
بر اساس متون تاريخي، اين شهر در عصر ساساني، زير سلطه ايران بود و مردم آن به پرداخت ماليات به پادشاهان ايراني ناچار بودند. مورخان يكي از دلايل وجه تسميه آن به ساءمره (محل حساب) را همين موضوع دانسته‌اند.<ref> ياقوت حموي، همان جا.</ref>
+
این شهر در دوره معتصم بسیار آبادان شد و به اوج شکوفایی و جلال خویش رسید. معتصم دیوار بزرگ و ضخیمی از آجر پیرامون آن و قصری برای سکونت خود ساخت<ref> این قصر تا قرون متمادی همچنان برجا بود (جعفر الخلیلی، موسوعة العتبات المقدسه) ۹/۱۸۴؛ HenryStierlin , Islam taschen , ۱۹۹۶ , B V. I ,P,۱۲۷.</ref> و در کنار آن بازار، کاروانسرا و [[مسجد]] برپا کرد و هر یک از سربازانش را دستور داد تا عمارتی بنا کنند. در دو سمت رود هر یک از خلیفه‌ها کاخ‌ها و بناهای زیبایی ساختند، کاخ‌های متصل به شهر تا هفت فرسنگ در امتداد رودخانه جای داشتند. در سمت غرب دجله هم کاخ‌ها و بناهای زیادی ساخته شد. هر یک از خلیفه‌ها پول‌های هنگفتی، که عمدتاً افسانه‌آمیز است، در ایجاد کاخ‌ها و گردش‌گاه‌ها صرف می‌کردند. سامرا هنگام [[مرگ]] معتصم به اندازه‌ای باشکوه و آباد بود که با بغداد پهلو می‌زد. [[واثق عباسی|واثق]] و [[متوکل|متوکل]]، فرزندان معتصم نیز در آبادانی آن کوشیدند. هزینه‌هایی که صرف آبادانی این پایتخت شده به دویست میلیون درهم می‌رسید.<ref> لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، ۵۹.</ref> در این مدت هفت خلیفه در سامرا خلافت کردند: معتصم؛ واثق؛ متوکل؛ [[منتصر]]؛ [[معتمد]]؛ [[معتضد]].
  
−
در دوران اشكانيان، سامرا از مراكز تمدن بود و آثاري نيز در حفاري‌هاي آن به دست آمده است كه تاريخ آن‌ها به قبل از ميلاد مسيح برمي‌گردد. در اين شهر گورستاني كاوش شده كه قدمت آن به پنج هزار سال قبل از ميلاد مي‌رسد. در دوران ساسانيان، به لحاظ موقعيت مناسب آب و هوايي همواره مورد توجه پادشاهان آن سلسله بود. آن‌جا بناهاي باشكوهي ساخته‌اند<ref> مصلح الدين مهدوي، تاريخچه شهر سامرا و زندگاني عسكريين، 5ـ6.</ref> كه امروزه بقاياي برخي از آن‌ها باقي است.
+
همه این خلیفه‌ها به نوبه خود در آبادانی و شکوفایی سامرا سهم داشتند. در دوران سلطه ترکان، شهر سامرا همواره دست‌خوش درگیری‌های داخلی و جریان‌های سیاسی بود که چیزی جز فساد، تباهی و تخریب برای آن شهر در پی نداشت تا این که معتضد بالله، شانزدهمین خلیفه عباسی به ناچار سامرا را رها کرد و دوباره به [[بغداد]] برگشت و پایتخت خلافت اسلامی دوباره به بغداد انتقال یافت.<ref> یاقوت حموی، همان، ۳/۱۷۵ـ۱۷۶ این قصر به نام جوسق معروف بود.</ref>
  
−
با تسلط روميان بر اين منطقه مردم آن به مسيحيت گرويدند و به دنبال جنگ‌هاي ايران و روم، اين شهر دچار آسيب‌هاي كلي شد. سامرا همراه ديگر شهرهاي عراق در سال 14 ق توسط [[سعد بن ابي وقاص]] فتح شد. از اين هنگام تا پايان قرن دوم هجري تنها يك دير در سامرا وجود داشت.<ref> همان جا.</ref>
+
از این زمان بود که شهر دچار ویرانی و تخریب شد و به نام دیگری شهرت یافت و آن «ساء من رأی» بود؛ یعنی هر کس آن را دید ناراحت شد. در عصر [[متوکل|متوکل]]، به سبب [[مسجد جامع]] و مناره ملویه‌ای که او بنا کرد، سامرا موقعیت ویژه‌ای یافت. به خصوص که این خلیفه تلاش زیادی در آباد کردن شهر و ساختن قصرها انجام داد.<ref> غلامحسین مصاحب، دایرة المعارف فارسی، ۱/۱۲۴۶.</ref>
  
−
البته برخي از خليفه‌هاي اسلامي از جمله منصور و هارون كوشيدند آن را آباد كنند و حتي هارون قصري اطراف آن ساخت و كانالي در آن حفر كرد. از آن هنگام تا دوران معتصم (قرن سوم هجري) از سامرا سخني در منابع نيست تا آن كه خليفه به احياء و تجديد بناي اين شهر پرداخت.<ref> ياقوت حموي، همان، 3/174.</ref> در 221 ق، به لحاظ آن كه معتصم تركان را بر امور نظامي و ديواني مسلط ساخته بود، هفتاد هزار نفر از نظاميان ترك بغداد را جولانگاه تاخت و تاز اسب‌هاي خويش ساخته و بي‌مهابا در كوچه‌هاي شهر مي‌تاختند و براي مردم شهر مزاحمت و آزارهاي زيادي داشتند.<ref> [[ابن اثير]]، عزالدين ابن الكرم، الكامل في التاريخ، 6/446ـ452.</ref>
+
از هنگام انتقال خلافت به بغداد تا عصر حاضر، در منابع درباره سامرا سخن چندانی نیست و این شهر به سبب وجود مزار و [[حرم امام هادی و امام حسن عسکری علیهما السلام|مرقد عسکریین]] همچنان آبادان و پابرجا مانده است. اما بر اساس گفته‌های سیاحان در عصر قاجار، این شهر دارای سه دروازه بود؛ یکی دروازه بغداد، دیگری دروازه شریعه (جایی که مردم از شط می‌توانند آب بردارند) و سومی دروازه قاعد که نام قبیله‌ای از عرب بود.<ref> ادیب الملک، سفرنامه ادیب الملک به عتبات، ۱۰۳.</ref>
  
−
از آن رو، برخي از مردم به معتصم شكايت بردند و او نيز به چاره‌جويي برآمد و در اطراف [[بغداد]] نقطه‌اي را بهتر و مناسب‌تر از اين مكان نيافت<ref> مسعودي، علي بن الحسين، مروج الذهب و معادن الجوهر، 2/467.</ref> و چون ساخت شهر را به پايان رساند تركان را از بغداد به سامرا برد و مردم شهر را از آزار آنان رهانيد.<ref> ياقوت حموي، همان، 3/174؛ ابن طقطقي، تاريخ فخري، ترجمه وحيد گلپايگاني 321.</ref> مردم وقتي شهر جديد را ديدند خوشحال شدند كه از ايذاء تركان خلاصي يافته‌اند و آن جا را «سر من رأي» ناميدند؛ يعني خوشحال شد كسي كه آن را ديد<ref> مقدسي، احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم، 63.</ref> معتصم در آن شهر قصري ساخت و آن را به غلام خود، اشناس بخشيد.
+
ادیب الملک از کسانی است که در دوره قاجار این شهر را دیده و چنین می‌ستاید: «هوای سامره چون [[بهشت]] است و خاکش عنبر سرشت. اکثر از سنگ ‌ریزه‌هایش سلیمانی است و سبز و زرد و مرجانی، زیرا که از کثرت خوش هوا در آن دشت باصفا، سنگش بدان طریق مصفا شود».<ref> پیشین، ۱۰۵.</ref>
  
−
از آن زمان، پايتخت خلافت عباسي بين سال‌هاي 221 تا 276 ق به سامرا انتقال يافت و اين شهر در دوره معتصم بسيار آبادان شد و به اوج شكوفايي و جلال خويش رسيد. معتصم ديوار بزرگ و ضخيمي از آجر پيرامون آن و قصري براي سكونت خود ساخت<ref> اين قصر تا قرون متمادي همچنان برجا بود (جعفر الخليلي، موسوعة العتبات المقدسه) 9/184؛ HenryStierlin , Islam taschen , 1996 , B V. I ,P,127.</ref> و در كنار آن بازار، كاروانسرا و مسجد برپا كرد و هر يك از سربازانش را دستور داد تا عمارتي بنا كنند. در دو سمت رود هر يك از خليفه‌ها كاخ‌ها و بناهاي زيبايي ساختند، كاخ‌هاي متصل به شهر تا هفت فرسنگ در امتداد رودخانه جاي داشتند. در سمت غرب دجله هم كاخ‌ها و بناهاي زيادي ساخته شد. هر يك از خليفه‌ها پول‌هاي هنگفتي، كه عمدتاً افسانه‌آميز است، در ايجاد كاخ‌ها و گردش‌گاه‌ها صرف مي‌كردند. سامرا هنگام [[مرگ]] معتصم به اندازه‌اي باشكوه و آباد بود كه با بغداد پهلو مي‌زد. واثق و متوكل، فرزندان معتصم نيز در آباداني آن كوشيدند. هزينه‌هايي كه صرف آباداني اين پايتخت شده به دويست ميليون درهم مي‌رسيد.<ref> لسترنج، جغرافياي تاريخي سرزمين‌هاي خلافت شرقي، ترجمه محمود عرفان، 59.</ref> در اين مدت هفت خليفه در سامرا خلافت كردند:
+
محمد شاه هندی، از پادشاهان هند در این شهر قلعه‌ای مستحکم با دیوارهایی استوار و بلند از گچ و آجر ساخت و برج‌های بسیار محکمی در اطرافش قرار داد.<ref> پیشین، ۱۰۳.</ref> البته چندین قلعه در این زمان همچنان پابرجا بوده است.<ref> ناصرالدین شاه، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، ۱۵۶.</ref><ref> عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ص ۱۹۳.</ref>
  
−
# معتصم؛
+
==اماکن زیارتی سامرا==
−
# واثق؛
+
'''[[مرقد مطهر عسکریین]]:'''
−
# متوكل؛
 
−
# منتصر؛
 
−
# معتمد؛
 
−
# معتضد.
 
  
−
همه اين خليفه‌ها به نوبه خود در آباداني و شكوفايي سامرا سهم داشتند. در دوران سلطه تركان، شهر سامرا همواره دست‌خوش درگيري‌هاي داخلي و جريان‌هاي سياسي بود كه چيزي جز فساد، تباهي و تخريب براي آن شهر در پي نداشت تا اين كه معتضد بالله، شانزدهمين خليفه عباسي به ناچار سامرا را رها كرد و دوباره به [[بغداد]] برگشت و پايتخت خلافت اسلامي دوباره به بغداد انتقال يافت.<ref> ياقوت حموي، همان، 3/175ـ176 اين قصر به نام جوسق معروف بود.</ref>
+
مهمترین زیارتگاه شهر سامرا مرقد مطهر دو امام همام یعنی [[امام هادی علیه السلام|حضرت علی الهادی]] علیه السلام و فرزند برومندشان [[امام حسن عسکری علیه السلام|حسن العسکری]] علیه السلام می‌باشد که دارای حرم و بارگاهی مجلل با گنبدی طلایی است که از دوردست‌ قابل مشاهده است و کنار این گنبد طلایی گنبد دیگری قرار دارد که کاشی‌کاری شده است و آن محل مشهد [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|صاحب الزمان]] علیه السلام و سرداب [[غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه)|غیبت]] آن حضرت است و در زیرگنبد مذکور مسجد بزرگی قرار دارد.
  
−
از اين زمان بود كه شهر دچار ويراني و تخريب شد و به نام ديگري شهرت يافت و آن «ساء من رأي» بود؛ يعني هر كس آن را ديد ناراحت شد. در عصر متوكل، به سبب مسجد جامع و مناره ملويه‌اي كه او بنا كرد، سامرا موقعيت ويژه‌اي يافت. به خصوص كه اين خليفه تلاش زيادي در آباد كردن شهر و ساختن قصرها انجام داد.<ref> غلامحسين مصاحب، دايرة المعارف فارسي، 1/1246.</ref>
+
در حرم مطهر عسکریین که به صورت شش گوشه ساخته شده است، علاوه بر دو [[امام هادی]] علیه السلام و [[امام حسن عسکری]] علیه السلام، تعدادی دیگر از [[اهل بیت]] علیهم‌السلام مدفون شده‌اند و گنبد طلایی در وسط صحن شریف قرار گرفته است.  
  
−
از هنگام انتقال خلافت به بغداد تا عصر حاضر، در منابع درباره سامرا سخن چنداني نيست و اين شهر به سبب وجود مزار و مرقد عسكريين همچنان آبادان و پابرجا مانده است. اما بر اساس گفته‌هاي سياحان در عصر قاجار، اين شهر داراي سه دروازه بود؛ يكي دروازه بغداد، ديگري دروازه شريعه (جايي كه مردم از شط مي‌توانند آب بردارند) و سومي دروازه قاعد كه نام قبيله‌اي از عرب بود.<ref> اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 103.</ref>
+
دو امام همام پس از شهادت در منزلشان به خاک سپرده شدند و تا سال‌ها شیعیان برای [[زیارت]] به این خانه می‌آمدند، این خانه در کنار [[مسجد|مسجدی]] بود که گویند محل [[نماز]] خواندن آن دو امام علیهم‌السلام بود و وقتی که در خانه مذکور بسته بود شیعیان در پشت پنجره خانه تجمع می‌کردند و آن حضرات را زیارت می‌کردند و سپس به مسجد مذکور می‌رفتند و نماز [[زیارت]] می‌خواندند و سال‌ها این وضعیت ادامه داشت و گویند اولین کسی که بر سر قبور مطهر این امامان گنبدی ساخت، ناصرالدوله حمدانی بود که در سال ۳۳۳ هـ.ق گنبدی بر سر قبر آنان بنا نمود و این گنبد بارها تجدید بنا و ترمیم گردید تا این که عاقبت در قرن دوازدهم به همت حکمران خوی (احمد دنبلی خوئی، متوفی سال ۱۲۰۰ هـ.ق) و با هزینه زیادی صحن این دو امام علیهما‌السلام بنا شد و برای آن روضه، رواق، گنبدی عالی و گلدسته ساخت، برای سرداب مطهر نیز صحن جداگانه‌ای با ایوان و راه و پله‌ای جدا، همچنین برای زنان دهلیز و سردابی مستقل ساخت.
  
−
اديب الملك از كساني است كه در دوره قاجار اين شهر را ديده و چنين مي‌ستايد: «هواي سامره چون [[بهشت]] است و خاكش عنبر سرشت. اكثر از سنگ ‌ريزه‌هايش سليماني است و سبز و زرد و مرجاني، زيرا كه از كثرت خوش هوا در آن دشت باصفا، سنگش بدان طريق مصفا شود».<ref> پيشين، 105.</ref>
+
در سال ۱۲۸۵ هـ.ق ناصرالدین شاه دستور داد تا گنبد حرم مطهر را طلاکاری کنند که این امر بر روی گنبد نیز نوشته شده است. گنبد حرم مطهر عسکریین بزرگترین گنبد اماکن مقدس [[شیعه]] است. به طوری که محیط آن ۶۸ متر و قطرآن ۲۲ متر و ۴۳ سانتی‌متر می‌باشد و تعداد آجرهای طلای آن بالغ بر هفتاد و دو هزار عدد آجر است. در کنار این گنبد دو گلدسته طلایی قرار دارند که ارتفاع هر کدام از آن‌ها از سطح زمین ۳۶ متر و از سطح بام صحن بالغ بر ۲۵ متر می‌باشد.
  
−
محمد شاه هندي، از پادشاهان هند در اين شهر قلعه‌اي مستحكم با ديوارهايي استوار و بلند از گچ و آجر ساخت و برج‌هاي بسيار محكمي در اطرافش قرار داد.<ref> پيشين، 103.</ref> البته چندين قلعه در اين زمان همچنان پابرجا بوده است.<ref> ناصرالدين شاه، سفرنامه ناصرالدين شاه به عتبات، 156.</ref><ref> عتبات عاليات عراق، دكتر اصغر قائدان، ص 193.</ref>
+
در زیر گنبد حرم مطهر، [[ضریح|ضریح]] نقره‌ای زیبایی قرار دارد که ساخته هنرمندان [[اصفهان|اصفهانی]] است. درون حرم و قسمت‌هایی از رواق‌ها به طرز زیبایی آینه‌کاری شده و از یادگارهای ملک فیصل اول پادشاه هاشمی عراق است و به وسیله ایوانی فراخ و سقف‌دار به صحنی که گرداگرد حرم را فراگرفته راه می‌یابد. داخل صحن شریف ۴۵ ایوان وجود دارد که ۱۶ ایوان سمت غرب و ۹ ایوان سمت جنوب و ۲۰ ایوان سمت شرق قرار گرفته‌اند و یکی از ویژگی‌های این صحن آن است که فاقد حجره می‌باشد.
  
−
'''اماكن زيارتي سامرا'''
+
'''مرقد نرجس خاتون:'''
  
−
'''<I>1. مرقد مطهر عسكريين:</I>'''
+
[[نرجس خاتون]] همسر [[امام حسن عسکری]] علیه السلام و مادر مکرمه [[حضرت مهدی]] علیه السلام می‌باشد و قبر مطهر آن بانوی بزرگوار در پشت ضریح امام حسن عسکری علیه السلام قرار گرفته و پس از زیارت دو امام همام شایسته است که به زیارت این بانوی پرهیزگار رفت.
  
−
مهمترين زيارتگاه شهر سامرا مرقد مطهر دو امام همام يعني حضرت علي الهادي عليه السلام و فرزند برومندشان حسن العسكري عليه السلام مي‌باشد كه داراي حرم و بارگاهي مجلل با گنبدي طلايي است كه از دور دست‌ها قابل مشاهده است و كنار اين گنبد طلايي گنبد ديگري قرار دارد كه كاشي‌كاري شده است و آن محل مشهد صاحب الزمان عليه السلام و سرداب غيبت آن حضرت است و در زيرگنبد مذكور مسجد بزرگي قرار دارد.
+
'''مرقد حکیمه خاتون:'''
  
−
در حرم مطهر عسكريين كه به صورت شش گوشه ساخته شده است علاوه بر دو [[امام هادی]] عليه السلام و [[امام حسن عسکری]] عليه السلام نرجس خاتون همسر گرامي امام حسن عسكري عليه السلام و والده مكرمه [[امام زمان]] عليه السلام و حكيمه خاتون دختر [[امام جواد]] عليه السلام و امامزاده حسين فرزند امام هادي عليه السلام و تعدادي ديگر از [[اهل بيت]] عليهم‌السلام مدفون شده‌اند و گنبد طلايي در وسط صحن شريف قرار گرفته است.  
+
[[حکیمه دختر امام جواد|حضرت حکیمه]] دختر [[امام جواد]] علیه السلام و عمه امام حسن عسکری علیه السلام از زنان پرهیزگار دوران خویش بود و آن حضرت حرمت فراوانی نزد برادرش امام هادی علیه السلام و برادرزاده‌اش امام حسن عسکری علیه السلام داشت. وی شاهد تولد امام زمان علیه السلام بود و او را در قنداق پیچیده به نزد امام حسن عسکری علیه السلام آورد. قبر شریف این بانوی پرهیزگار پایین پا و چسبیده به ضریح عسکریین است و [[شیخ عباس قمی]] گوید برای این بانوی فاضله در کتب مزار [[زیارتنامه|زیارتنامه]] مخصوصی ذکر نشده است و سزاوار است که او را با همان زیارتنامه [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها [[زیارت]] کنند. حکیمه خاتون در سال ۲۶۰ هـ.ق درگذشت.
  
−
دو امام همام پس از شهادت در منزلشان به خاك سپرده شدند و تا سال‌ها شيعيان براي [[زيارت]] به اين خانه مي‌آمدند، اين خانه در كنار مسجدي بود كه گويند محل نماز خواندن آن دو امام عليهم‌السلام بود و وقتي كه در خانه مذكور بسته بود شيعيان در پشت پنجره خانه تجمع مي‌كردند و آن حضرات را زيارت مي‌كردند و سپس به مسجد مذكور مي‌رفتند و نماز [[زيارت]] مي‌خواندند و سال‌ها اين وضعيت ادامه داشت و گويند اولين كسي كه بر سر قبور مطهر اين امامان گنبدي ساخت، ناصرالدوله حمداني بود كه در سال 333 هـ.ق گنبدي بر سر قبر آنان بنا نمود و اين گنبد بارها تجديد بنا و ترميم گرديد تا اين كه عاقبت در قرن دوازدهم به همت حكمران خوي (احمد دنبلي خوئي، متوفي سال 1200 هـ.ق) و با هزينه زيادي صحن اين دو امام عليهم‌السلام به طوري كه امروز موجود است بنا شد و براي آن روضه، رواق، گنبدي عالي و گلدسته ساخت، براي سرداب مطهر نيز صحن جداگانه‌اي با ايوان و راه و پله‌اي جدا همچنين براي زنان دهليز و سردابي مستقل ساخت.
+
'''مرقد حسین بن علی الهادی علیه السلام:'''
  
−
در سال 1285 هـ.ق ناصرالدين شاه دستور داد تا گنبد حرم مطهر را طلاكاري كنند كه اين امر بر روي گنبد نيز نوشته شده است. گنبد حرم مطهر عسكريين بزرگترين گنبد اماكن مقدس [[شيعه]] است. به طوري كه محيط آن 68 متر و قطرآن 22 متر و 43 سانتي‌متر مي‌باشد و تعداد آجرهاي طلاي آن بالغ بر هفتاد و دو هزار عدد آجر است. در كنار اين گنبد دو گلدسته طلايي قرار دارند كه ارتفاع هر كدام از آن‌ها از سطح زمين 36 متر و از سطح بام صحن بالغ بر 25 متر مي‌باشد.
+
وی سیدی جلیل‌القدر و عظیم‌الشأن بوده و در بعضی از روایات، از امام حسن عسکری علیه السلام و برادرش حسین بن علی به سبطین تعبیر شده است و آنان را به اجداد طاهرشان یعنی [[امام حسن]] علیه السلام و [[امام حسین]] علیه السلام تشبیه کرده‌اند. همچنین در روایتی آمده است که صدای حضرت حجت شبیه صدای عمویشان حسین بوده است و سید احمد اردکانی یزدی در شجرة‌الاولیاء گوید که حسین فرزند حضرت هادی علیه السلام از زاهدان و عابدان روزگار بود و به [[امامت]] برادر خود اعتراف داشت.
  
−
در زير گنبد حرم مطهر، ضريح نقره‌اي زيبايي قرار دارد كه ساخته هنرمندان اصفهاني در دهه شصت ميلادي است. درون حرم و قسمت‌هايي از رواق‌ها به طرز زيبايي آينه‌كاري شده و از يادگارهاي ملك فيصل اول پادشاه هاشمي عراق است و به وسيله ايواني فراخ و سقف‌دار به صحني كه گرداگرد حرم را فراگرفته راه مي‌يابد. داخل صحن شريف 45 ايوان وجود دارد كه 16 ايوان سمت غرب و 9 ايوان سمت جنوب و 20 ايوان سمت شرق قرار گرفته‌اند و يكي از ويژگي‌هاي اين صحن آن است كه فاقد حجره مي‌باشد.
+
'''سرداب غیبت:'''
  
−
'''<I>2. مرقد مطهر نرجس خاتون:</I>'''
+
مشهد صاحب الزمان و [[سرداب غیبت]] از زیارتگاه‌های مهم سامرا است و در حقیقت سرداب بخشی از خانه مسکونی [[امام حسن عسکری علیه السلام|حضرت عسکری]] علیه السلام بود که در آن به [[عبادت]] می‌پرداخت و پس از او محل سکونت [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] علیه السلام بوده است. این محل از دیرباز مورد توجه [[شیعه]] بوده و از آنجا که عبادتگاه سه امام است، قداست و احترام ویژه‌ای دارد. گفتنی است که به وسیله پله‌هایی می‌توان به زیرزمین رسید. فضای اصلی و کهن زیر زمین عبارت است از: تالاری مربع - مستطیل به ابعاد ۳-۵ متر. در شرق این تالار فضایی است که پنجره‌ای از چوب دارد و محل عبادت امام علیه السلام بوده است. پنجره این نمازخانه یکی از ارزشمندترین قطعات باقیمانده از دوران [[حکومت بنی عباس|عباسی‌ها]] است و دارای کتیبه‌ای کهن می‌باشد. این پنجره به دستور [[ناصر(خلیفه عباسی)|الناصرلدین الله عباسی]] (از خلفای علاقمند به [[اهل بیت]] علیهم‌السلام بود) در سال ۶۰۶ هـ.ق ساخته شده است. در کاشی‌کاری درون این بقعه نام ناصرالدین شاه قاجار ثبت شده است که در سفر [[عتبات عالیات|عتبات]] خود به زیارت این جایگاه تشرف یافته است. خادمان سرداب در این بقعه کوچک حفره‌ای تعبیه کرده‌اند و از آن به زائران خاک می‌دهند که فاقد هر گونه توجیه و دلیل شرعی است. کاشی‌کاری‌های صحن و سردر ورودی‌ها از دوره قاجاریه می‌باشند.
  
−
نرجس خاتون همسر [[امام حسن عسكری]] عليه السلام و مادر مكرمه [[حضرت مهدی]] عليه السلام مي‌باشد و قبر مطهر آن بانوي بزرگوار در پشت ضريح امام حسن عسكري عليه السلام قرار گرفته و پس از زيارت دو امام همام شايسته است كه به زيارت اين بانوي پرهيزگار رفت.
+
'''مرقد سید محمد علیه السلام:'''
  
−
'''<I>3. مرقد حكيمه خاتون:</I>'''
+
سید محمد فرزند بزرگوار [[امام هادی علیه السلام|امام علی النقی]] علیه السلام است که در سال ۲۵۲ هـ.ق درگذشت و مرقد ایشان در شهر بلد در جاده اصلی [[کاظمین]] ـ سامرا و در فاصله هشت فرسنگی شهر سامرا قرار دارد. این امامزاده مورد احترام فراوان شیعیان عراق بوده و آنان را نسبت به وی اعتقادی عظیم است و معمولاً تمامی کسانی که به زیارت [[امامان معصوم]] سامرا می‌روند، به زیارت این جناب نیز نائل می‌گردند. کرامات بسیاری از این بزرگوار نقل شده است و در بزرگواری ایشان همین بس که ایشان قابلیت و صلاحیت [[امامت]] را داشتند و فرزند بزرگ امام هادی علیه السلام بودند و در فوت او، حضرت امام حسن عسکری علیه السلام گریبان خود را چاک نمود. [[محدث نوری|شیخ نوری]] اعتقاد عظیمی به زیارت آن بزرگوار داشته و در تعمیر بقعه و ضریح مبارکش سعی نمود.
  
−
حضرت حكيمه دختر [[امام جواد]] عليه السلام و عمه امام حسن عسكري عليه السلام از زنان پرهيزگار دوران خويش بود و آن حضرت حرمت فراواني نزد برادرش امام هادي عليه السلام و برادرزاده‌اش امام حسن عسكري عليه السلام داشت. وي شاهد تولد امام زمان علیه السلام بود و او را در قنداق پيچيده به نزد امام حسن عسكري عليه السلام آورد. قبر شريف اين بانوي پرهيزگار پايين پا و چسبيده به ضريح عسكريين است و [[شيخ عباس قمی]] گويد براي اين بانوي فاضله در كتب مزار زيارتنامه مخصوصي ذكر نشده است و سزاوار است كه او را با همان زيارتنامه [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها [[قم]] [[زيارت]] كنند. حكيمه خاتون در سال 260 هـ.ق درگذشت.
+
کتیبه‌ای بدین صورت بر ضریح شریفش نوشته شده است: «هذا مرقد السید الجلیل ابی جعفر محمد بن الامام ابی الحسن علی الهادی علیه السلام عظیم الشأن جلیل القدر کانت الشیعه تزعم انه الامام بعد ابیه علیه السلام فلما توفی نص ابوه علی اخیه ابی محمد الزکی و قال له احدث الله شکراً فقد احدث فیک امراً خلفه ابوه فی المدینه طفلاً و قدم علیه فی سامرا مشتداً و نهض الی الرجوع الی الحجاز ولمّا بلغ بلد علی تسعه فراسخ مرض و توفی و مشهده هناک ولما توفی شق ابومحمد علیه ثوبه و قال فی جواب من عابه علیه قد شق موسی علی اخیه هارون و کانت وفاته فی حدود اثنین و خمسین بعد المأتین» یعنی این مرقد سید جلیل ابوجعفر محمد فرزند [[امام هادی]] علیه السلام است که فردی عظیم‌الشأن است و شیعیان را این گمان بود که او پس از امام هادی علیه السلام به امامت خواهد رسید و چون درگذشت امام هادی علیه السلام بر امامت حسن عسکری علیه السلام اشاره فرمود، هنگامی که امام هادی علیه السلام از [[مدینه]] به سامرا می‌رفت، سید محمد کودکی بیش نبود و بعدها چون به بلوغ رسید راهی سامرا شد و چندی در سامرا بود تا آن که تصمیم گرفت به مدینه برگردد و چون نه فرسنگی از سامرا دور شد و به بلد رسید در همین جا بیمار شده و درگذشت و چون این خبر به [[امام حسن عسکری]] علیه السلام رسید از شدت اندوه گریبان خود را چاک کرد و چون بر این کار او خرده گرفتند، فرمود: که [[حضرت موسی]] علیه السلام نیز در [[مرگ]] برادرش [[حضرت هارون علیه السلام|هارون]] گریبان خود را پاره کرد.
  
−
'''<I>4. قبر مطهر حسين بن علي الهادي عليه السلام:</I>'''
+
'''قبر امامزاده محمد دری:'''
  
−
وي سيدي جليل‌القدر و عظيم‌الشأن بوده و در بعضي از روايات، از امام حسن عسكري عليه السلام و برادرش حسين بن علي به سبطين تعبير شده است و آنان را به اجداد طاهرشان يعني [[امام حسن]] عليه السلام و [[امام حسين]] عليه السلام تشبيه كرده‌اند، همچنين در روايتي آمده است كه صداي حضرت حجت شبيه صداي عمويشان حسين بوده است و سيد احمد اردكاني يزدي در شجره‌الاولياء گويد كه حسين فرزند حضرت هادي عليه السلام از زاهدان و عابدان روزگار بود و به امامت برادر خود اعتراف داشت.
+
محمد دری از نوادگان [[امام کاظم]] علیه السلام است (متوفی سال ۳۰۰ هـ.ق).<ref> راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۳۰۹-۳۱۲.</ref>
  
−
'''<I>5. سرداب غيبت:</I>'''
+
==پانویس==
 +
<references />
  
−
مشهد صاحب الزمان و سرداب غيبت از زيارتگاه‌هاي مهم سامرا است و در حقيقت سرداب بخشي از خانة مسكوني حضرت عسكري عليه السلام بود كه در آن به [[عبادت]] مي‌پرداخت و پس از او محل سکونت امام زمان عليه السلام بوده است. اين محل از ديرباز مورد توجه [[شيعه]] بوده است و از آنجا كه عبادتگاه سه امام بوده، قداست و احترام ويژه‌اي دارد. گفتني است كه به وسيله پله‌هايي مي‌توان به زيرزمين رسيد. فضاي اصلي و كهن زير زمين عبارت است از: تالاري مربع - مستطيل به ابعاد 3-5 متر. در شرق اين تالار فضايي است كه پنجره‌اي از چوب دارد و محل عبادت امام عليه السلام بوده است. پنجره اين نمازخانه يكي از ارزشمندترين قطعات باقيمانده از دوران عباسي‌ها است و داراي كتيبه‌اي كهن مي‌باشد. اين پنجره به دستور الناصرلدين الله عباسي (از خلفاي علاقمند به [[اهل بيت]] عليهم‌السلام بود) در سال 606 هـ.ق ساخته شده است. در كاشي‌كاري درون اين بقعه نام ناصرالدين شاه قاجار ثبت شده است كه در سفر عتبات خود به زيارت اين جايگاه تشرف يافته است. خادمان سرداب در اين بقعه كوچك حفره‌اي تعبيه كرده‌اند و از آن به زائران خاك مي‌دهند كه فاقد هر گونه توجيه و دليل شرعي است. كاشي‌كاري‌هاي صحن و سردر ورودي‌ها از دوره قاجاريه مي‌باشند.
+
==منابع==
  
−
'''<I>6. مرقد سيد محمد عليه السلام:</I>'''
+
*عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان
 +
*راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس
 +
*اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی
 +
*صحتی سردرودی، سیمای سامرا، سینای سه موسی
  
−
سيد محمد فرزند بزرگوار امام علي النقي عليه السلام است كه در سال 252 هـ.ق درگذشت و مرقد ايشان در شهر بلد در جاده اصلي [[كاظمين]] ـ سامرا و در فاصله هشت فرسنگي شهر سامرا قرار دارد. اين امامزاده مورد احترام فراوان شيعيان عراق بوده و آنان را نسبت به وي اعتقادي عظيم است و معمولاً تمامي كساني كه به زيارت امامان معصوم سامرا مي‌روند، به زيارت اين جناب نيز نائل مي‌گردند. كرامات بسياري از اين بزرگوار نقل شده است و در بزرگواري ايشان همين بس كه ايشان قابليت و صلاحيت امامت را داشتند و فرزند بزرگ امام هادي عليه السلام بودند و در فوت او، حضرت امام حسن عسكري عليه السلام گريبان خود را چاك نمود و شيخ نوري اعتقاد عظيمي به زيارت آن بزرگوار داشته و در تعمير بقعه و ضريح مباركش سعي نمود.
+
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
}}
  
−
كتيبه‌اي بدين صورت بر ضريح شريفش نوشته شده است: «هذا مرقد السيد الجليل ابي جعفر محمد بن الامام ابي الحسن علي الهادي عليه السلام عظيم الشأن جليل القدر كانت الشيعه تزعم انه الامام بعد ابيه عليه السلام فلما توفي نص ابوه علي اخيه ابي محمد الزكي و قال له احدث الله شكراً فقد احدث فيك امراً خلفه ابوه في المدينه طفلاً و قدم عليه في سامرا مشتداً و نهض الي الرجوع الي الحجاز ولمّا بلغ بلد علي تسعه فراسخ مرض و توفي و مشهده هناك ولما توفي شق ابومحمد عليه ثوبه و قال في جواب من عابه عليه قد شق موسي علي اخيه هارون و كانت وفاته في حدود اثنين و خمسين بعد المأتين» يعني اين مرقد سيد جليل ابوجعفر محمد فرزند [[امام هادی]] علیه السلام است كه فردي عظيم‌الشأن است و شيعيان را اين گمان بود كه او پس از امام هادي علیه السلام به امامت خواهد رسيد و چون درگذشت امام هادي عليه السلام بر امامت حسن عسكري عليه السلام اشاره فرمود، هنگامي كه امام هادي عليه السلام از [[مدينه]] به سامرا مي‌رفت. سيد محمد كودكي بيش نبود و بعدها چون به بلوغ رسيد راهي سامرا شد و چندي در سامرا بود تا آن كه تصميم گرفت به مدينه برگردد و چون نه فرسنگي از سامرا دور شد و به بلد رسيد در همين جا بيمار شده و درگذشت و چون اين خبر به [[امام حسن عسكری]] عليه السلام رسيد از شدت اندوه گريبان خود را چاك كرد و چون بر اين كار او خرده گرفتند. فرمود: كه [[حضرت موسی]] علیه السلام نيز در [[مرگ]] برادرش هارون گريبان خود را پاره كرد.
+
==آرشیو عکس و تصویر==
  
−
'''<I>7. قبر امامزاده محمد دري:</I>'''
+
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:سامراا (5).jpg|تصویر قدیمی از شهر سامرا
 +
پرونده:سامرا (1).jpg|چشم انداز حرم امامین عسکرین علیهماالسلام و شهر سامرا از آنسوی دجله
 +
پرونده:سامرا (5).jpg|حرم امامین عسکرین علیهماالسلام و شهر سامرا
 +
پرونده:سامرا (4).jpg|چشم انداز حرم امامین عسکرین علیهماالسلام و شهر سامرا از آنسوی دجله
 +
پرونده:سامراا.jpg|تصویر هوایی از شهر سامرا
 +
پرونده:سامراا (4).jpg|حرم امامین عسکرین علیهماالسلام در شهر سامرا
 +
پرونده:سامراا (2).jpg|تصویر هوایی از شهر سامرا
 +
پرونده:سامراا (7).jpg|نمای شهر سامرا از فراز متوکلیه
  
−
از نوادگان [[امام كاظم]] عليه السلام. (متوفي سال 300 هـ.ق)<ref> راهنماي اماکن زيارتي و سياحتي در عراق، دکتر احسان مقدس، ص 309-312.</ref>
+
</gallery>
−
 
 
−
==پانویس==
 
−
<references/>
 
  
 
[[رده:شهرهای اسلامی]]
 
[[رده:شهرهای اسلامی]]
 +
[[رده:سامرا]]
 +
[[رده:شهرهای عراق]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۱۲

Confirm3.jpg

شهر سامرا یکی از چهار شهر مقدس عراق است. این شهر در ۱۲۴ کیلومتری شمال بغداد و در سمت شرق رودخانه دجله قرار گرفته است. در سال ۲۲۱ هـ.ق، معتصم عباسی پایتخت خلافت را از شهر بغداد به سامرا منتقل ساخت و تا سال ۲۵۶ هـ.ق که پایتخت باز به بغداد منتقل شد هشت خلیفه در این شهر حکمرانی نمودند. سامرا طی مدت سه دهه پایتختی، توسعه فراوانی یافت و تعداد زیادی از کاخ‌ها و تفریح‌گاه‌ها و مساجد در این شهر ساخته شد. سامرا امروزه به سبب وجود مرقد مطهر دو پیشوای شیعه، امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام، مورد توجه جهان تشیع است. این بقعه که قلب شهر امروزی را تشکیل می‌دهد، در دوران زندگانی دو امام علیهماالسلام خانه مسکونی آنان بود و پس از شهادت در آنجا دفن شده‌اند.[۱]

مرقد منور امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام در سامرا

موقعیت جغرافیایی

شهر سامرا در کرانه شرقی رود دجله، در میان راه بغداد ـ تکریت واقع شده است. به عبارت دیگر، در حد فاصل قریه «کرخ فیروز» یا «کرخ یاجدّا» در شمال و قریه «مطیره» در جنوب قرار دارد. در حال حاضر، این شهر مرکز استان صلاح‌الدین است که از شرق به استان تمیم (کرکوک)، از شمال به تکریت، از غرب به استان الانبار و از جنوب به بغداد محدود می‌شود.[۲] فاصله سامرا تا بغداد ۱۲۴ کیلومتر است.

تاریخ سامرا

سامرا همچون شهرهای دیگر عراق، قدمت دیرینه‌ای دارد. برخی بنای آن را عصر قبل از اسلام، یعنی دوران اشکانیان و ساسانیان می‌دانند، برخی نیز شاپور ذوالاکتاف را بانی این شهر دانسته‌اند.[۳] به گفته یاقوت حموی، سامرا را «سام بن نوح» ساخته است.[۴] و شاید وجه تسمیه آن به سامرا نیز همین باشد: «سام راه» یعنی راه عبور و مرور سام فرزند نوح در عصر ساسانی، این منطقه «التیرهان» نام داشت و قبل از ۳۹۳ قمری تاریخ اسکندری به چنین نامی مشهور بوده است.[۵]

بر اساس متون تاریخی، این شهر در عصر ساسانی، زیر سلطه ایران بود و مردم آن به پرداخت مالیات به پادشاهان ایرانی ناچار بودند. مورخان یکی از دلایل وجه تسمیه آن به ساءمره (محل حساب) را همین موضوع دانسته‌اند.[۶]

در دوران اشکانیان، سامرا از مراکز تمدن بود و آثاری نیز در حفاری‌های آن به دست آمده است که تاریخ آن‌ها به قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. در این شهر گورستانی کاوش شده که قدمت آن به پنج هزار سال قبل از میلاد می‌رسد. در دوران ساسانیان، به لحاظ موقعیت مناسب آب و هوایی همواره مورد توجه پادشاهان آن سلسله بود. آن‌جا بناهای باشکوهی ساخته‌اند[۷] که امروزه بقایای برخی از آن‌ها باقی است.

با تسلط رومیان بر این منطقه مردم آن به مسیحیت گرویدند و به دنبال جنگ‌های ایران و روم، این شهر دچار آسیب‌های کلی شد. سامرا همراه دیگر شهرهای عراق در سال ۱۴ قمری توسط سعد بن ابی وقاص فتح شد. از این هنگام تا پایان قرن دوم هجری تنها یک دیر در سامرا وجود داشت.[۸]

البته برخی از خلیفه‌های اسلامی از جمله منصور و هارون کوشیدند آن را آباد کنند و حتی هارون قصری اطراف آن ساخت و کانالی در آن حفر کرد. از آن هنگام تا دوران معتصم (قرن سوم هجری) از سامرا سخنی در منابع نیست تا آن که خلیفه به احیاء و تجدید بنای این شهر پرداخت.[۹] در ۲۲۱ ق، به لحاظ آن که معتصم ترکان را بر امور نظامی و دیوانی مسلط ساخته بود، هفتاد هزار نفر از نظامیان ترک بغداد را جولانگاه تاخت و تاز اسب‌های خویش ساخته و بی‌مهابا در کوچه‌های شهر می‌تاختند و برای مردم شهر مزاحمت و آزارهای زیادی داشتند.[۱۰]

از آن رو، برخی از مردم به معتصم شکایت بردند و او نیز به چاره‌جویی برآمد و تصمیم گرفت پایتخت خود را از بغداد به مکانی دیگر انتقال دهد. بدین جهت در سال ۲۱۹ قمری، احمد بن خالد معروف به ابو وزیر را مأموریت داد که به "قاطول" - در ۱۲۴ کیلومتری شمال بغداد - رود و زمین‌های آنجا را برسی کند و آن‌ها را از صاحبانشان خریداری کند.

احمد بن خالد آن مکان را برای تأسیس شهری جدید مناسب یافت و اراضی آن را از صاحبانش خریداری کرد و برخی از زمین‌های قاطول از مسیحیان بود و آنان را نیز ترغیب به فروش زمین‌هایشان کرد. وی مقدمات ایجاد یک شهر بزرگ را فراهم کرد و سپس به بغداد برگشت و معتصم را از وضعیت قاطول باخبر گردانید.

معتصم در پانزدهم ذی القعده سال ۲۲۰ قمری به همراه خانواده، دبیران، درباریان، قضات و فرماندهان انتظامی و نظامی وارد قاطول شد و بنای انواع ساختمان‌ها را در آنجا آغاز کرد و برای خود در کنار رود دجله، کاخ مجلل و زیبایی بنا کرد و آن را "جوسق" نامید. وی در آبادانی این شهر تلاش زیادی نمود و سرمایه‌داران و صاحب منصبان را به آبادی و عمران آن بسیار ترغیب و تشویق کرد و سرانجام در سال ۲۲۱ قمری رسماً در آن سکونت گزید.

از آن هنگام این شهر "دارالخلافه" عباسیان گردید و معتصم آن را "سُرّ مَن رای" (یعنی: هر کسی آن را ببیند، مسرور و خوشحال گردد) نامید ولی مردم آن را مختصر و کوتاه کرده و "سامرا" نامیدند.[۱۱]

این شهر در دوره معتصم بسیار آبادان شد و به اوج شکوفایی و جلال خویش رسید. معتصم دیوار بزرگ و ضخیمی از آجر پیرامون آن و قصری برای سکونت خود ساخت[۱۲] و در کنار آن بازار، کاروانسرا و مسجد برپا کرد و هر یک از سربازانش را دستور داد تا عمارتی بنا کنند. در دو سمت رود هر یک از خلیفه‌ها کاخ‌ها و بناهای زیبایی ساختند، کاخ‌های متصل به شهر تا هفت فرسنگ در امتداد رودخانه جای داشتند. در سمت غرب دجله هم کاخ‌ها و بناهای زیادی ساخته شد. هر یک از خلیفه‌ها پول‌های هنگفتی، که عمدتاً افسانه‌آمیز است، در ایجاد کاخ‌ها و گردش‌گاه‌ها صرف می‌کردند. سامرا هنگام مرگ معتصم به اندازه‌ای باشکوه و آباد بود که با بغداد پهلو می‌زد. واثق و متوکل، فرزندان معتصم نیز در آبادانی آن کوشیدند. هزینه‌هایی که صرف آبادانی این پایتخت شده به دویست میلیون درهم می‌رسید.[۱۳] در این مدت هفت خلیفه در سامرا خلافت کردند: معتصم؛ واثق؛ متوکل؛ منتصر؛ معتمد؛ معتضد.

همه این خلیفه‌ها به نوبه خود در آبادانی و شکوفایی سامرا سهم داشتند. در دوران سلطه ترکان، شهر سامرا همواره دست‌خوش درگیری‌های داخلی و جریان‌های سیاسی بود که چیزی جز فساد، تباهی و تخریب برای آن شهر در پی نداشت تا این که معتضد بالله، شانزدهمین خلیفه عباسی به ناچار سامرا را رها کرد و دوباره به بغداد برگشت و پایتخت خلافت اسلامی دوباره به بغداد انتقال یافت.[۱۴]

از این زمان بود که شهر دچار ویرانی و تخریب شد و به نام دیگری شهرت یافت و آن «ساء من رأی» بود؛ یعنی هر کس آن را دید ناراحت شد. در عصر متوکل، به سبب مسجد جامع و مناره ملویه‌ای که او بنا کرد، سامرا موقعیت ویژه‌ای یافت. به خصوص که این خلیفه تلاش زیادی در آباد کردن شهر و ساختن قصرها انجام داد.[۱۵]

از هنگام انتقال خلافت به بغداد تا عصر حاضر، در منابع درباره سامرا سخن چندانی نیست و این شهر به سبب وجود مزار و مرقد عسکریین همچنان آبادان و پابرجا مانده است. اما بر اساس گفته‌های سیاحان در عصر قاجار، این شهر دارای سه دروازه بود؛ یکی دروازه بغداد، دیگری دروازه شریعه (جایی که مردم از شط می‌توانند آب بردارند) و سومی دروازه قاعد که نام قبیله‌ای از عرب بود.[۱۶]

ادیب الملک از کسانی است که در دوره قاجار این شهر را دیده و چنین می‌ستاید: «هوای سامره چون بهشت است و خاکش عنبر سرشت. اکثر از سنگ ‌ریزه‌هایش سلیمانی است و سبز و زرد و مرجانی، زیرا که از کثرت خوش هوا در آن دشت باصفا، سنگش بدان طریق مصفا شود».[۱۷]

محمد شاه هندی، از پادشاهان هند در این شهر قلعه‌ای مستحکم با دیوارهایی استوار و بلند از گچ و آجر ساخت و برج‌های بسیار محکمی در اطرافش قرار داد.[۱۸] البته چندین قلعه در این زمان همچنان پابرجا بوده است.[۱۹][۲۰]

اماکن زیارتی سامرا

مرقد مطهر عسکریین:

مهمترین زیارتگاه شهر سامرا مرقد مطهر دو امام همام یعنی حضرت علی الهادی علیه السلام و فرزند برومندشان حسن العسکری علیه السلام می‌باشد که دارای حرم و بارگاهی مجلل با گنبدی طلایی است که از دوردست‌ قابل مشاهده است و کنار این گنبد طلایی گنبد دیگری قرار دارد که کاشی‌کاری شده است و آن محل مشهد صاحب الزمان علیه السلام و سرداب غیبت آن حضرت است و در زیرگنبد مذکور مسجد بزرگی قرار دارد.

در حرم مطهر عسکریین که به صورت شش گوشه ساخته شده است، علاوه بر دو امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام، تعدادی دیگر از اهل بیت علیهم‌السلام مدفون شده‌اند و گنبد طلایی در وسط صحن شریف قرار گرفته است.

دو امام همام پس از شهادت در منزلشان به خاک سپرده شدند و تا سال‌ها شیعیان برای زیارت به این خانه می‌آمدند، این خانه در کنار مسجدی بود که گویند محل نماز خواندن آن دو امام علیهم‌السلام بود و وقتی که در خانه مذکور بسته بود شیعیان در پشت پنجره خانه تجمع می‌کردند و آن حضرات را زیارت می‌کردند و سپس به مسجد مذکور می‌رفتند و نماز زیارت می‌خواندند و سال‌ها این وضعیت ادامه داشت و گویند اولین کسی که بر سر قبور مطهر این امامان گنبدی ساخت، ناصرالدوله حمدانی بود که در سال ۳۳۳ هـ.ق گنبدی بر سر قبر آنان بنا نمود و این گنبد بارها تجدید بنا و ترمیم گردید تا این که عاقبت در قرن دوازدهم به همت حکمران خوی (احمد دنبلی خوئی، متوفی سال ۱۲۰۰ هـ.ق) و با هزینه زیادی صحن این دو امام علیهما‌السلام بنا شد و برای آن روضه، رواق، گنبدی عالی و گلدسته ساخت، برای سرداب مطهر نیز صحن جداگانه‌ای با ایوان و راه و پله‌ای جدا، همچنین برای زنان دهلیز و سردابی مستقل ساخت.

در سال ۱۲۸۵ هـ.ق ناصرالدین شاه دستور داد تا گنبد حرم مطهر را طلاکاری کنند که این امر بر روی گنبد نیز نوشته شده است. گنبد حرم مطهر عسکریین بزرگترین گنبد اماکن مقدس شیعه است. به طوری که محیط آن ۶۸ متر و قطرآن ۲۲ متر و ۴۳ سانتی‌متر می‌باشد و تعداد آجرهای طلای آن بالغ بر هفتاد و دو هزار عدد آجر است. در کنار این گنبد دو گلدسته طلایی قرار دارند که ارتفاع هر کدام از آن‌ها از سطح زمین ۳۶ متر و از سطح بام صحن بالغ بر ۲۵ متر می‌باشد.

در زیر گنبد حرم مطهر، ضریح نقره‌ای زیبایی قرار دارد که ساخته هنرمندان اصفهانی است. درون حرم و قسمت‌هایی از رواق‌ها به طرز زیبایی آینه‌کاری شده و از یادگارهای ملک فیصل اول پادشاه هاشمی عراق است و به وسیله ایوانی فراخ و سقف‌دار به صحنی که گرداگرد حرم را فراگرفته راه می‌یابد. داخل صحن شریف ۴۵ ایوان وجود دارد که ۱۶ ایوان سمت غرب و ۹ ایوان سمت جنوب و ۲۰ ایوان سمت شرق قرار گرفته‌اند و یکی از ویژگی‌های این صحن آن است که فاقد حجره می‌باشد.

مرقد نرجس خاتون:

نرجس خاتون همسر امام حسن عسکری علیه السلام و مادر مکرمه حضرت مهدی علیه السلام می‌باشد و قبر مطهر آن بانوی بزرگوار در پشت ضریح امام حسن عسکری علیه السلام قرار گرفته و پس از زیارت دو امام همام شایسته است که به زیارت این بانوی پرهیزگار رفت.

مرقد حکیمه خاتون:

حضرت حکیمه دختر امام جواد علیه السلام و عمه امام حسن عسکری علیه السلام از زنان پرهیزگار دوران خویش بود و آن حضرت حرمت فراوانی نزد برادرش امام هادی علیه السلام و برادرزاده‌اش امام حسن عسکری علیه السلام داشت. وی شاهد تولد امام زمان علیه السلام بود و او را در قنداق پیچیده به نزد امام حسن عسکری علیه السلام آورد. قبر شریف این بانوی پرهیزگار پایین پا و چسبیده به ضریح عسکریین است و شیخ عباس قمی گوید برای این بانوی فاضله در کتب مزار زیارتنامه مخصوصی ذکر نشده است و سزاوار است که او را با همان زیارتنامه حضرت معصومه سلام الله علیها زیارت کنند. حکیمه خاتون در سال ۲۶۰ هـ.ق درگذشت.

مرقد حسین بن علی الهادی علیه السلام:

وی سیدی جلیل‌القدر و عظیم‌الشأن بوده و در بعضی از روایات، از امام حسن عسکری علیه السلام و برادرش حسین بن علی به سبطین تعبیر شده است و آنان را به اجداد طاهرشان یعنی امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام تشبیه کرده‌اند. همچنین در روایتی آمده است که صدای حضرت حجت شبیه صدای عمویشان حسین بوده است و سید احمد اردکانی یزدی در شجرة‌الاولیاء گوید که حسین فرزند حضرت هادی علیه السلام از زاهدان و عابدان روزگار بود و به امامت برادر خود اعتراف داشت.

سرداب غیبت:

مشهد صاحب الزمان و سرداب غیبت از زیارتگاه‌های مهم سامرا است و در حقیقت سرداب بخشی از خانه مسکونی حضرت عسکری علیه السلام بود که در آن به عبادت می‌پرداخت و پس از او محل سکونت امام زمان علیه السلام بوده است. این محل از دیرباز مورد توجه شیعه بوده و از آنجا که عبادتگاه سه امام است، قداست و احترام ویژه‌ای دارد. گفتنی است که به وسیله پله‌هایی می‌توان به زیرزمین رسید. فضای اصلی و کهن زیر زمین عبارت است از: تالاری مربع - مستطیل به ابعاد ۳-۵ متر. در شرق این تالار فضایی است که پنجره‌ای از چوب دارد و محل عبادت امام علیه السلام بوده است. پنجره این نمازخانه یکی از ارزشمندترین قطعات باقیمانده از دوران عباسی‌ها است و دارای کتیبه‌ای کهن می‌باشد. این پنجره به دستور الناصرلدین الله عباسی (از خلفای علاقمند به اهل بیت علیهم‌السلام بود) در سال ۶۰۶ هـ.ق ساخته شده است. در کاشی‌کاری درون این بقعه نام ناصرالدین شاه قاجار ثبت شده است که در سفر عتبات خود به زیارت این جایگاه تشرف یافته است. خادمان سرداب در این بقعه کوچک حفره‌ای تعبیه کرده‌اند و از آن به زائران خاک می‌دهند که فاقد هر گونه توجیه و دلیل شرعی است. کاشی‌کاری‌های صحن و سردر ورودی‌ها از دوره قاجاریه می‌باشند.

مرقد سید محمد علیه السلام:

سید محمد فرزند بزرگوار امام علی النقی علیه السلام است که در سال ۲۵۲ هـ.ق درگذشت و مرقد ایشان در شهر بلد در جاده اصلی کاظمین ـ سامرا و در فاصله هشت فرسنگی شهر سامرا قرار دارد. این امامزاده مورد احترام فراوان شیعیان عراق بوده و آنان را نسبت به وی اعتقادی عظیم است و معمولاً تمامی کسانی که به زیارت امامان معصوم سامرا می‌روند، به زیارت این جناب نیز نائل می‌گردند. کرامات بسیاری از این بزرگوار نقل شده است و در بزرگواری ایشان همین بس که ایشان قابلیت و صلاحیت امامت را داشتند و فرزند بزرگ امام هادی علیه السلام بودند و در فوت او، حضرت امام حسن عسکری علیه السلام گریبان خود را چاک نمود. شیخ نوری اعتقاد عظیمی به زیارت آن بزرگوار داشته و در تعمیر بقعه و ضریح مبارکش سعی نمود.

کتیبه‌ای بدین صورت بر ضریح شریفش نوشته شده است: «هذا مرقد السید الجلیل ابی جعفر محمد بن الامام ابی الحسن علی الهادی علیه السلام عظیم الشأن جلیل القدر کانت الشیعه تزعم انه الامام بعد ابیه علیه السلام فلما توفی نص ابوه علی اخیه ابی محمد الزکی و قال له احدث الله شکراً فقد احدث فیک امراً خلفه ابوه فی المدینه طفلاً و قدم علیه فی سامرا مشتداً و نهض الی الرجوع الی الحجاز ولمّا بلغ بلد علی تسعه فراسخ مرض و توفی و مشهده هناک ولما توفی شق ابومحمد علیه ثوبه و قال فی جواب من عابه علیه قد شق موسی علی اخیه هارون و کانت وفاته فی حدود اثنین و خمسین بعد المأتین» یعنی این مرقد سید جلیل ابوجعفر محمد فرزند امام هادی علیه السلام است که فردی عظیم‌الشأن است و شیعیان را این گمان بود که او پس از امام هادی علیه السلام به امامت خواهد رسید و چون درگذشت امام هادی علیه السلام بر امامت حسن عسکری علیه السلام اشاره فرمود، هنگامی که امام هادی علیه السلام از مدینه به سامرا می‌رفت، سید محمد کودکی بیش نبود و بعدها چون به بلوغ رسید راهی سامرا شد و چندی در سامرا بود تا آن که تصمیم گرفت به مدینه برگردد و چون نه فرسنگی از سامرا دور شد و به بلد رسید در همین جا بیمار شده و درگذشت و چون این خبر به امام حسن عسکری علیه السلام رسید از شدت اندوه گریبان خود را چاک کرد و چون بر این کار او خرده گرفتند، فرمود: که حضرت موسی علیه السلام نیز در مرگ برادرش هارون گریبان خود را پاره کرد.

قبر امامزاده محمد دری:

محمد دری از نوادگان امام کاظم علیه السلام است (متوفی سال ۳۰۰ هـ.ق).[۲۱]

پانویس

  1. ↑ اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۶۹.
  2. ↑ صحتی سردرودی، سیمای سامرا، سینای سه موسی، ۴۷
  3. ↑ حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، سامرا؛ جعفر الخلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، قسم السامراء، ج ۹/۱۹.
  4. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۳/۱۷۲.
  5. ↑ موسوی زنجانی، جوله فی اماکن المقدسه، ۱۲۴؛ جعفر الخلیلی، همان، ۹/۱۵.
  6. ↑ یاقوت حموی، همان جا.
  7. ↑ مصلح الدین مهدوی، تاریخچه شهر سامرا و زندگانی عسکریین، ۵ـ۶.
  8. ↑ همان جا.
  9. ↑ یاقوت حموی، همان، ۳/۱۷۴.
  10. ↑ ابن اثیر، عزالدین ابن الکرم، الکامل فی التاریخ، ۶/۴۴۶ـ۴۵۲.
  11. ↑ نک: تاریخ الیعقوبی، ج ۲، ص ۴۷۲؛ تاریخ الطبری، ج ۷، ص ۲۳۱؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۳۹۹.
  12. ↑ این قصر تا قرون متمادی همچنان برجا بود (جعفر الخلیلی، موسوعة العتبات المقدسه) ۹/۱۸۴؛ HenryStierlin , Islam taschen , ۱۹۹۶ , B V. I ,P,۱۲۷.
  13. ↑ لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، ۵۹.
  14. ↑ یاقوت حموی، همان، ۳/۱۷۵ـ۱۷۶ این قصر به نام جوسق معروف بود.
  15. ↑ غلامحسین مصاحب، دایرة المعارف فارسی، ۱/۱۲۴۶.
  16. ↑ ادیب الملک، سفرنامه ادیب الملک به عتبات، ۱۰۳.
  17. ↑ پیشین، ۱۰۵.
  18. ↑ پیشین، ۱۰۳.
  19. ↑ ناصرالدین شاه، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، ۱۵۶.
  20. ↑ عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ص ۱۹۳.
  21. ↑ راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۳۰۹-۳۱۲.

منابع

  • عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان
  • راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس
  • اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی
  • صحتی سردرودی، سیمای سامرا، سینای سه موسی


آرشیو عکس و تصویر

  • تصویر قدیمی از شهر سامرا

  • چشم انداز حرم امامین عسکرین علیهماالسلام و شهر سامرا از آنسوی دجله

  • حرم امامین عسکرین علیهماالسلام و شهر سامرا

  • چشم انداز حرم امامین عسکرین علیهماالسلام و شهر سامرا از آنسوی دجله

  • تصویر هوایی از شهر سامرا

  • حرم امامین عسکرین علیهماالسلام در شهر سامرا

  • تصویر هوایی از شهر سامرا

  • نمای شهر سامرا از فراز متوکلیه

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=سامرا&oldid=147878»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا