سید محمدعلی مرتضوی لنگرودی

آیت الله سید محمدعلی مرتضوی لنگرودی (۱۳۱۶ - ۱۳۷۴ ش)، فقیه و عالم ربانی شیعه معاصر و از فرزندان آیت الله سید مرتضی مرتضوی لنگرودی است. او در فقه از شاگردان سید محمدرضا گلپایگانی و آقا میرزا هاشم آملی بود و در فلسفه از شاگردان سید محمدحسین طباطبایی بود. آیت الله لنگرودی مسجد عشقعلی در قم را احیا نمود. و در آنجا اقامه جماعت می کرد و سخنرانی و درس تفسیر قرآن و اخلاق داشت.

نام کامل	سید محمدعلی مرتضوی حسینی لنگرودی
زادروز	۱۳۱۶ شمسی
زادگاه	قم
وفات	۱۳۷۴ شمسی
مدفن	قم، قبرستان شیخان
اساتید	آیت الله ‌بروجردی، سید مرتضی مرتضوی لنگرودی، سید محمدرضا گلپایگانی، آقا میرزا هاشم آملی،...
آثار	رساله‌ای در عدالت، تاریخ را بررسی کنیم، شرح تجرید الاعتقاد، حاشیه بر رسائل، ترجمه الطرائف، کشکول،...

ولادت و خاندان

سید محمدعلی مرتضوی لنگرودی در ۲۱ شوال المکرم سال ۱۳۵۴ قمری (برابر با پنجم فروردین سال ۱۳۱۶ ش) در قم و در خانواده‌ای اهل علم، فضیلت و سیادت دیده به جهان گشود. پدر بزرگوارش آیت الله سید مرتضی مرتضوی لنگرودی یکی از عالمان متقی و بلندآوازه حوزه‌های علمیه قم و نجف اشرف و یکی از شاگردان ممتاز میرزا محمدحسین نایینی (م، ۱۳۵۵ ق) و سید ابوالحسن اصفهانی (م، ۱۳۶۵ ق) است.

نسب شریف این عالم فرزانه با ۴۵ واسطه از طریق امام سجاد علیه السلام به حضرت سیدالشهداء علیه السلام می‌رسد. از این خاندان فقیهان، متکلمان، عارفان، عابدان و بزرگان دیگری برخاسته‌اند.

تحصیل و استادان

سید محمدعلی مرتضوی لنگرودی در سال ۱۳۶۱ قمری همراه خانواده‌اش در تهران و در جوار مسجد و مدرسه حاج ابوالفتح اقامت گزید و به تحصیلات علوم اسلامی ‌در این شهر پرداخت.

وی سطوح متوسطه و عالی را نزد پدر بزرگوارش (سید مرتضی لنگرودی) و آیت الله سید احمد شهرستانی فراگرفت. از آن جا که وی دارای استعداد خوبی بود قسمت عمده کتاب‌های متداول آن عصر را با برادرش سید محمدمهدی تحت نظارت و اشراف پدر گرامی‌اش به اتمام رسانید. از دیگر استادان این دوره سید محمدعلی می‌توان به شیخ علی‌اکبر برهان، آقا شیخ موسی زنجانی و آقا شیخ حسین کنی تهرانی اشاره کرد.

سید مرتضوی بعد از ۱۲ سال اقامت و تحصیل در تهران، در سال ۱۳۷۳ ق، همراه والدین گرامی‌اش وارد قم گردید و تا آخر عمر در این شهر مقدس مأوای گزید. مهمترین استادان مرحوم مرتضوی لنگرودی در قم عبارتند از:

• سید محمدباقر سلطانی طباطبایی قدس سره؛ استاد کفایه جلد اول.
• میرزا محمد مجاهدی تبریزی قدس سره؛ استاد کفایه جلد دوم.
• آیت الله ‌بروجردی، که مرتضوی به مدت ۳ سال در درس خارج فقه وی شرکت نمود.
• سید مرتضی مرتضوی لنگرودی که محمدعلی، به مدت ۶ سال در درس فقه و اصول او شرکت نمود.
• سید محمدرضا گلپایگانی، که مرتضوی ۱۲ سال در درس فقه او حاضر شد. وی موفق شد از این بزرگوار اجازه اجتهاد دریافت نماید.
• آقا میرزا هاشم آملی، مرتضوی ۱۲ سال در درس اصول آن بزرگوار شرکت کرد و موفق به دریافت اجازه اجتهاد از معظم‌له گردید.
• سید محمدحسین طباطبایی که مرتضوی فلسفه و تفسیر را از این استاد فرزانه به خوبی آموخته است.

البته ایشان در درس برخی آیات بزرگوار همانند: شیخ مرتضی حائری، سید احمد زنجانی، امام خمینی و محقق داماد شرکت جسته است؛ اما چون به صورت منظم و نیز مدت آن زیاد نبود، لذا در این نوشتار از آن یادی نشده است. ضمناً در سفری که مرتضوی به نجف اشرف داشت در درس برخی از بزرگان همانند امام خمینی، آیت الله خویی، آیت الله حکیم و.... شرکت و از دانش بیکران آنان بهره برده است.

تدریس

آیت الله مرتضوی در کنار تحصیل به تدریس سطوح پایین‌تر پرداخت و مانند پدرش پس از آموختن هر کتاب آن را تدریس می‌نمود. این تدریس به رغم بیماری های گوناگون وی، تا آخر عمر شریف ادامه داشت. او در اواخر عمر خود به تدریس مکاسب، رسائل، کفایه و شرح تجرید اشتغال داشت. علاوه بر تدریس کتب حوزوی، وی در ماه مبارک رمضان در مسجد عشقعلی به تفسیر قرآن و درس اخلاق می‌پرداخت.

شیوه درسی آن بزرگوار بدین صورت بود که با این که تسلط فوق‌العاده‌ای بر متون یاد شده داشت؛ ولی بدان اکتفا نمی‌کرد؛ بلکه با بررسی و مطالعه و دسته‌بندی، مطالب را می‌نوشت و آنگاه آن را به صورت پخته و آماده در اختیار شاگردان قرار می‌داد. وی در نهایت تواضع نسبت به بزرگان، کلام آنان را به نقد می‌کشید و نظرات خویش را با استدلال عقلی و نقلی بیان می‌نمود. نیز وی با نهایت احترام نسبت به بزرگان برای این که شائبه بی‌حرمتی در اذهان خطور نکند می‌فرمود: «شاید مراد آنان را در این موضوع ما نفهمیده‌ایم!».

آثار و تألیفات

آیت الله محمدعلی لنگرودی به علت این که در بیشتر سال‌های زندگی‌اش بیمار بوده و بیماری مانند همراهی همیشگی او را رها نمی‌کرد، از حضور در محافل عمومی ‌محروم بوده است، اما این امر باعث نشد او از تألیفات و تصنیفات غافل شود. البته برخی از تألیفات این عالم فرهیخته نیمه تمام مانده و هیچ کدام از آثارش به زیور طبع آراسته نشده است. این آثار عبارتند از:

1. رساله‌ای در عدالت؛
2. تاریخ را بررسی کنیم (مناظره بدون تعصب در امامت)؛
3. شرح فارسی بر تجرید الاعتقاد؛
4. ترجمه «الطرائف» سید بن طاووس؛
5. کشکول (مجموعه‌ای از آثار و روایات)؛
6. تقریرات درس خارج آیت الله بروجردی (بحث خمس، طهارت و قضا)؛
7. حواشی بر رسائل، مکاسب، کفایة؛
8. شرح فارسی بر تشریح الافلاک؛
9. تکه‌های تاریخی؛
10. دیوان شعر.

خدمات اجتماعی

اقامه نماز جماعت:

آیت الله لنگرودی به مدت ۳۰ سال در مسجد عشقعلی واقع در خیابان انقلاب در مرکز شهر مذهبی قم به اقامه جماعت پرداخت و نیز در همین مکان مقدس مشغول وعظ و ارشاد و درس تفسیر قرآن و درس اخلاق بود.

احیای مسجد عشقعلی:

مسجد عشقعلی از مساجد قدیمی ‌شهر قم دارای قدمتی بیش از ۱۵۰ سال به لحاظ موقعیت مکانی و نزدیکی حرم مطهر و محل تدریس و اقامه جماعت بزرگان و فقیهان عالی مقام، دارای ارزش فوق‌العاده‌ای است. ساختمان مسجد فرسوده و کهنه بود و گنجایش جمعیت را نداشت. آیت الله لنگرودی با همت والای خویش و با کمک متدینین مسجد را تخریب و در همان مکان با اسلوب مهندسی مجدداً مسجد باشکوهی ساخت.

مدرسه علمیه آیت الله لنگرودی:

این مدرسه که منزل پدر بزرگوارش بود، با همت والای آیت الله مرتضوی و برادران گرامی‌اش برای زنده‌کردن نام و آثار پدرش به صورت مدرسه علمیه در اختیار طلاب علوم دینیه قرار گرفت که حدود ۶۰ طلبه در آن جا مشغول تحصیل هستند. معظم‌له با مقررات خاصی با تدریس و نظارت صحیح و کارآمد خویش توانست طلاب فاضلی را تربیت نماید که در این مدرسه به تدریس فقه و اصول و اداره آن اشتغال دارند.

از دیدگاه عالمان

• آیت الله سید احمد شهرستانی درباره سید محمد علی مرتضوی در اجازه روایتی آورده است: «فقد استجاز منی حسن الظن بی جناب حسنة الایام ثقة الاسلام و صفوة الاماثل الاعلام ذوالحسب الشریف الرفیع والمقام الشامخ المنیع العالم التقی الزکی البحر المفضال الالمعی السید محمدعلی المرتضوی اللنگرودی...».
• آیت الله ‌میرزا هاشم آملی درباره وی می‌گوید: «... فان جناب العالم الالمعی والفاضل الکامل التقی صاحب القریحة النّقادة والسلیقة المستقیمة عماد الاعلام حجة الاسلام الحاج السید محمدعلی المرتضوی اللنگرودی...».
• آیت الله سید احمد زنجانی در اجازه روایتی چنین نوشته است: «و... ان السید السند المعتمد والعالم المؤید الحاج السید محمدعلی المرتضوی...».

ویژگی‌های اخلاقی

آیت الله مرتضوی بی‌توجه به مال، ثروت و مقام دنیوی بود. این عالم بزرگ آخرت خویش را به دنیای فانی نفروخت. وی نسبت به بزرگان دینی کمال احترام را رعایت می‌کرد. با این که تقریباً همه سال های عمرش با بیماری های گوناگون سپری شد؛ هیچ‌گاه لب به اعتراض و شکایت نگشود و همواره شاکر و صابر بود.

او با این که به خاطر بیماری و کسالت‌های ممتد از حضور در اجتماعات و مجالس محروم بود؛ تحلیل‌های مفید و سودمندی از قضایای روز بیان می‌داشت. زهد و تقوای علمی ‌داشت و خوش گفتار و خوش رفتار بود و در برخورد با افراد، معتدل و نرم بود و روحیه بشاش داشت.

او عاشق علم بود و به گونه‌ای عاشقانه از علم و علما سخن می‌گفت که انسان دلش می‌خواست همه ساعات عمرش را یا کتاب بخواند و یا در محضر علما باشد.

یکی از اقدامات معظم له این بود که تدریس را در محل خوابگاه طلاب (بیت پدری) در کوچه و پس کوچه‌های عشقعلی برگزار می‌کرد. با این که بیمار بود و محل تدریس دور، ترجیح می‌داد درس را در آن محل برگزار نماید. عده‌ای از فضلا پیشنهاد کردند که لااقل درس در جوار حرم یا مدرسه فیضیه در محل مناسبی برگزار شود تا فضلای بیشتری از درس حضرت عالی استفاده نمایند؛ اما او در کمال فروتنی می‌گفت: ما قابل این حرف ها نیستیم! حتی وی از انتشار اعلامیه برای دعوت طلاب نیز جلوگیری می‌کرد. هر وقت هم تحت فشار قرار می‌گرفت با تعریف داستانی از سیره عملی بزرگان، آنان را از اقدام عملی برای معرفی خود برحذر می‌داشتند.

این عالم فرهیخته روزهای چهارشنبه بعد از اتمام درس، نصایح سودمندی بیان می‌کرد. نصایح اخلاقی ایشان همواره مورد استقبال فراوان طالبان علم و معرفت بود. وی طلاب محترمی ‌را که به دست مبارک وی به لباس مقدس روحانیت ملبس می‌شدند به اموری مهم و اساسی سفارش می‌کرد و می‌گفت: طلابی که ملبس به لباس مقدس روحانیت می‌شوند باید سعی کنند تا رفتار ناپسندی که موجب بدنام شدن روحانیت شود از آنان سر نزند. ... معتقدم که بسیاری از مشکلات گوناگون امروز بشر زاییده عدم شناخت واقعی نسبت به مقام و منزلت خدا و انبیاء و ائمه دین است؛ لذا تأکید می‌کنم که طلاب محترم با مطالعه و فراگیری علوم گوناگون، شناخت و شناساندن را در سرلوحه امور خویش قرار دهند تا همگان از این مشکلات رهایی یابند.

آیت الله مرتضوی به اهل بیت علیهم السلام به خصوص حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام عشق می‌ورزید و در همه حالات خویش همواره از فضایل و کرامات و سخنان آنان سخن می‌گفت. وی فضایل امام علی علیه السلام را به گونه‌ای بیان می‌کرد که هر شنونده‌ای را تحت تأثیر قرار می‌داد. او در منزل برادر بزرگوارش آیت الله سید محمدحسن لنگرودی هر هفته جمعه‌ها در روضه شرکت می‌کرد و نیز در رثای امامان معصوم علیهم السلام به ویژه امام اول شیعیان اشعاری را نیز سروده است.

وفات

مرحوم آیت الله سید محمدعلی مرتضوی لنگرودی پس از عمری تلاش، خدمت و هدایت مردم، سرانجام در سحرگاه روز جمعه سوم جمادی الاول ۱۴۱۶ قمری (برابر با ۷ مهرماه ۱۳۷۴ ش) در تهران دار فانی را وداع نمود و روحش در جوار رحمت الهی آرمید. پیکر پاکش از مسجد عشقعلی قم، باشکوه فراوان تشییع و در قبرستان شیخان به خاک سپرده شد.

منابع

• محمدتقی ادهم نژاد، ستارگان حرم، جلد ۲۰، صفحه ۱۷۹-۲۰۸.
• غلامرضا گلی‌زواره، "سید مرتضی مرتضوی لنگرودی"، ستارگان حرم، جلد ۱۳، صفحه ۳۳-۶۱.

آرشیو عکس و تصویر

• 

  از راست: سید محمدعلی مرتضوی حسینی لنگرودی، سید محمدحسن مرتضوی حسینی لنگرودی، سید مرتضی مرتضوی حسینی لنگرودی، سید محمدحسین مرتضوی حسینی لنگرودی و سید محمدمهدی مرتضوی حسینی لنگرودی