رعایت سطح مخاطب عام متوسط است
شناسه ناقص است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابوبکر وراق: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(رده های جدید)
 
(۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف بزرگ اسلامی]]}}
+
{{خوب}}
 +
'''«ابوبکر محمد بن عمر حکیم تِرمذی»''' معروف به '''«ابوبکر وَرّاق»''' (م، ۲۸۰ ق)، عارف، ادیب و شاعر نامدار مسلمان [[ایران|ایرانی]] در قرن سوم قمری است. ابوبکر ورّاق تألیفاتی در ریاضات و معاملات و ادب و [[زهد]] داشته، که مهمترین آن، کتاب «العالم و المتعلم» می‌باشد.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = ابوبکر وراق محمد حکیم تِرمذی
 +
||تصویر=
 +
||زادروز =
 +
|زادگاه = ترمذ
 +
|وفات =  ۲۸۰ قمری
 +
|مدفن = بلخ
 +
|اساتید =  احمد خضرویه، محمد بن ابراهیم زاهد، محمد بن عمر بن خشنام، محمد بن علی ترمذی،...
 +
|شاگردان = اسحاق بن محمداسماعیل سمرقندی، ابوبکر سغدی، صالح بن مکتوم بلخی، هاشم سغدی، خواجه محمدحامد واشگردی،...
 +
|آثار = العالم و المتعلم، دیوان اشعار،...
 +
}}
 +
==زندگی‌نامه==
  
−
اَبوبَکْرِ وَرّاق، محمد بن عمر حکیم تِرْمِذی بلخی، عارف بزرگ ایرانی سده 3ق. زادگاهش ترمذ بود اما در بلخ زندگی می‌کرد<ref>سلمی، 216.</ref><ref>انصاری، 261-262.</ref><ref>عطار، 2/87.</ref> و ابوعیسی محمد ابن عیسی ترمذی (د279ق)، صاحب مسند از صحاح سته، خواهرزاده او بوده است.<ref>انصاری، 262.</ref><ref>جامی، 123.</ref>
+
ابوبکر محمد بن عمر حکیم تِرْمِذی بلخی، در تِرمذ به دنیا آمد، اما در بلخ زندگی می‌کرد.<ref>سلمی، طبقات الصوفیه، ص۲۱۶؛ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۱-۲۶۲؛ عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۸۷.</ref> [[محمد بن عیسی ترمذی]] (م، ۲۷۹ ق)، صاحب «[[سنن ترمذی (کتاب)|سنن]]» از کتب [[صحاح سته]]، خواهرزاده او بوده است.<ref>انصاری، طبقات الصوفیه، ض۲۶۲؛ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۳.</ref>
  
−
==اساتید و پیشوایان وی==
+
ابوبکر وراق در [[شریعت]]، [[شافعی]] مذهب بوده<ref>سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، ۳/۳۰۸؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۷۸</ref> و در طریقت روش وی به اصول [[فتوت]] و جوانمردی نزدیک بوده است.<ref>آملی، نفائس الفنون، ج۲، ص۱۲۷.</ref> او جوانمرد را کسی می‌داند: «که او را خصمی نباشد بر کسی».<ref>قشیری، الرساله القشیریه، ۲۲۶؛ ترجمه رساله قشیریه، ص۳۵۶.</ref> درباره جوانمردی خود او هم گفته‌اند که اگر مگسی بر وی می‌نشست، آن را از خود نمی‌راند مبادا بر دیگری نشیند و او را آزار دهد.<ref>انصاری، طبقات الصوفیه، ص۵۲۳.</ref> برای این که مروت و [[اخلاص]] را از یاد نبرد، بر یک طرف ردای خویش حرف «خ» را به نشانه اخلاص و در سوی دیگر حرف «م» را به نشانه مروت نوشته بود.<ref>انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۴؛ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۵.</ref>
  
−
ابوبکر وراق با احمد خِضرویه مجالست داشته و صحبت او و پیران دیگری چون محمد بن ابراهیم زاهد و محمد بن عمر بن خَشنام [خوشنام] بلخی را درک کرده است.<ref>سلمی، همانجا.</ref><ref>انصاری، 267.</ref><ref>عطار، همانجا.</ref> هجویری از او به عنوان «مؤدب الاولیاء» یاد کرده و او را از مریدان محمد بن علی ترمذی، مؤسس طریقه حکیمیه، دانسته و حکایتهای خارق‌العاده درباره ارتباط او با محمد بن علی ترمذی بیان کرده است.<ref>ص178-179، 289، 302.</ref> نیز <ref>نک‌: عطار، 2/78-79، 87.</ref>
+
وراق علم [[کلام]] بدون [[زهد]]، و شریعت بدون [[ورع]] را کافی نمی‌دانست و در سیر و سلوک ترکیبی از این سه اصل ـ کلام، فقه و زهد ـ را واجب می‌شمرد.<ref>سلمی، طبقات الصوفیه، ص۲۱۸-۲۱۹؛ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۱۰، ص۲۳۶؛ هجویری، کشف المحجوب، ص۱۹.</ref>
  
−
از تاریخ درگذشت وی ــ همچون زمان تولد او ــ اطلاع دقیقی نداریم. از اشاراتی که در منابع به معاصران و شاگردان او شده، چنین برمی‌آید که در اواخر سده 3ق درگذشته است. بعضی از مآخذ جدید بدون ذکر سند وفات وی را 280ق/893م گفته‌اند.<ref>نک‌: کحاله، 11/78.</ref><ref>سزگین، 1(4)/128.</ref><ref>ایرانیکا.I/265 </ref> در حالی که نورالدین شریبه سال [[مرگ]] او را 240ق ذکر کرده<ref>ص374، حاشیه1.</ref> که بی‌شک اشتباه است. انصاری <ref>ص261-262.</ref> و <ref>جامی، همانجا.</ref> تربت وی را در ترمذ دانسته‌اند، اما ماخذ جدید مدفن او ا در بلخ در جنب مرقد استادش احمد خضرویه گفته‌اند.<ref>نامه دانشوران، 5/194؛ دائره المعارف آریانا.</ref>
+
ابوبکر وراق سه حرف «زهد» را نشانه سه ترک می‌دانست: «ز» ترک زینت، «ﻫ» ترک هوی و «د» ترک [[دنیا]].<ref>عبادی، مناقب الصوفیه، ص۴۴؛ عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۹۰.</ref> وی معتقد بود که برای [[تهذیب نفس|تهذیب]] باید [[نفس]] را شناخت، زیرا «نفس در جمیع احوال مرائی است و در اکثر اوقات منافق و در مواردی مشرک».<ref>باخرزی، اورادالاحباب و فصوص الآداب، ج۲، ص۱۰۳؛ نک‌: سهروردی، آداب المریدین، ص۹۸؛ کاشانی، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، ص۸۶.</ref>
  
−
==مذهب و شخصیت وراق==
+
[[عطار نیشابوری]] در «[[تذکرة الاولیاء (کتاب)|تذکرة الاولیاء]]» در وصف ابوبکر وراق می گوید: «آن خزانه علم و حکمت، آن یگانه حلم و عصمت، آن شرف عباد، آن کنف زهاد، آن مجرد آفاق، شیخ وقت ابوبکر وراق رحمةالله علیه از اکابر زهاد و عباد بود و در ورع و [[تقوی]] تمام و در تجرید و تفرید کمالی خوب داشت و در معاملهٔ ادب بی‌نظیر، چنانکه مشایخ او را مودب الاولیاء خوانده‌اند و کشته نفس و مبارک نفس بود.»<ref>عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۷۸-۷۹.</ref>
  
−
ابوبکر وراق در شریعت شافعی مذهب بوده<ref>سبکی، 3/308.</ref><ref>کحاله، همانجا.</ref> و در طریقت روش وی به اصول فتوت و جوانمردی نزدیک بوده است.<ref>آملی، 2/127.</ref> او جوانمرد کسی را می‌داند: «که او را خصمی نباشد بر کسی».<ref>قشیری، 226.</ref><ref>ترجمه رساله قشیریه، 356.</ref>
+
عطار نیشابوری، سپس برخی سخنان حکیمانه را از او نقل می کند، از جمله:  
  
−
درباره جوانمردی خود او هم گفته‌اند که اگر مگسی بر وی می‌نشست، آن را از خود نمی‌راند مبادا بر دیگری نشیند و او را آزار دهد. <ref>انصاری، 523.</ref> برای این که مروت و اخلاص را از یاد نبرد، بر یک طرف ردای خویش حرف «خ» را به نشانه اخلاص و در سوی دیگر حرف «م» را به نشانه مروت نوشته بود.<ref>همو، 264.</ref> <ref>جامی، 125.</ref> وراق علم کلام بدون زهد و شریعت بدون ورع را کافی نمی‌دانست و در سیر و سلوک ترکیبی از این 3 اصل ــ کلام، فقه و زهد ــ را واجب می‌شمرد.<ref>سلمی، 218-219.</ref> <ref> ابونعیم، 10/236.</ref><ref>هجویری، 19.</ref>
+
«... و گفت: خدای تعالی از بنده هشت چیز می‌خواهد، از دل دو چیز تعظیم فرمان خدای و شفقت بر خلق خدای و از زبان دو چیز می‌خواهد اقرار کردن به [[توحید]] و [[رفق]] کردن با خلق و از اندام دو چیز می‌خواهد طاعت داشتن خدای و یاری دادن مومنان و از خُلق دو چیز می‌خواهند صبر کردن در حکم خدای و [[حلم]] با خلق خدای.
  
−
وی 3 حرف «زهد» را نشانه 3 ترک می‌دانست: «ز» ترک زینت، «ﻫ» ترک هوی و «د» ترک دنیا <ref>عبادی، 44.</ref> <ref>عطار، 2/90.</ref> وی معتقد بود که برای تهذیب باید نفس را شناخت، زیرا «نفس در جمیع احوال مرائی است و در اکثر اوقات منافق و در مواردی مشرک» <ref>باخرزی، 2/103.</ref> نیز <ref> نک‌: سهروردی، 98.</ref> <ref>کاشانی، 86.</ref> ابوبکر در علم حدیث نیز دست داشت و احادیثی از قول او نقل شده و نامش در شمار راویان حدیث آمده است.<ref>ابن کثیر، 5/184.</ref>
+
و گفت: هر که بر نفس خویش عاشق شد، [[کبر]] و [[حسد]] و خواری و مذلت برو عاشق شد.
  
−
==ارادت مریدان به وی==
+
و گفت: اگر [[طمع]] را گویند که پدرت کیست؟ گوید در مقدور (مقدرات) شک آوردن و اگر گویند غایت تو چیست؟ گوید حرمان.
  
−
ارادت مریدان نسبت به او چنان بود که یکی از آنان به نام ابوالقاسم حکیم اسحاق بن محمداسماعیل سمرقندی گفته است که «اگر پس از مصطفی صلی الله علیه و آله پیغمبری روا بودی، در ایام ما آن ابوبکر وراق بودی».<ref>انصاری، 263.</ref><ref>جامی، 124.</ref> شاگرد دیگری به نام ابوبکر سغدی درباره‌اش گفته لست که «ابوبکر وراق مردی کریم بود، خدای را به مزد کار نکردی که به تعظیم کردی».<ref>انصاری، همانجا.</ref><ref>جامی، 125.</ref>
+
و گفت: یکی از بزرگان گفت: که [[شیطان]] می‌گوید که من بدین ابلهی نی‌ام که اول بار مومنی را به کافری [[وسوسه]] کنم، که اول او را بشهوات حلال حریص کنم چون بدین حریص شد هوا بر وی چیره گردد و قوت گیرد، آنگه به معاصی وسوسه کنم تا مرا آسان‌تر بود آنگاه به کافری وسوسه کنم.»<ref>همان.</ref>
  
−
شاگردان دیگر ابوبکر وراق که نامشان به ما رسیده، اینانند: صالح بن مکتوم بلخی که سخنان وی را به خاطر می‌سپرد و پیوسته به نقل آنها می‌پرداخت،<ref>همانجا.</ref> دیگر هاشمی (هاشم) سغدی که تا روز مرگ با وی بود<ref>انصاری، 264.</ref> <ref>جامی. همانجا.</ref> و دیگر خواجه محمدحامد واشگردی بود که او هم مانند استادش مگس را از خود نمی‌راند.<ref>انصاری، 300، 523.</ref>
+
از تاریخ درگذشت ابوبکر وراق ـ همچون زمان تولد او ـ اطلاع دقیقی نداریم. از اشاراتی که در منابع به معاصران و شاگردان او شده، چنین برمی‌آید که در اواخر سده ۳ قمری درگذشته است. بعضی از مآخذ جدید بدون ذکر سند، وفات وی را ۲۸۰ ق. گفته‌اند.<ref>نک‌: کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۷۸؛ سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱(۴)، ص۱۲۸؛ ایرانیکا، vI, P۲۶۵  </ref> در حالی که نورالدین شریبه سال [[مرگ]] او را ۲۴۰ ق. ذکر کرده<ref> شریبه، مقدمه و حاشیه بر طبقات الاولیاء ابن ملقن، ص۳۷۴، حاشیه۱.</ref> که بی‌شک اشتباه است. [[خواجه عبدالله انصاری]]<ref>انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۱-۲۶۲؛ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۳.</ref> تربت وی را در ترمذ دانسته‌، اما منابع جدید، مدفن او را در بلخ در جنب مرقد استادش احمد خضرویه گفته‌اند.<ref>نامه دانشوران، ج۵، ص۱۹۴؛ دائره المعارف آریانا.</ref>
  
−
==آثار==
+
==استادان و شاگردان==
  
−
ابوبکر ورّاق تألیفات مشهوری در ریاضیات و معاملات و آداب زاهدانه داشته است.<ref>سلمی، 216.</ref><ref>انصاری، 262.</ref> <ref> ابونعیم، 10/235.</ref> <ref>قشیری، 440.</ref> <ref>هجویری، 179، 439.</ref> <ref>عطار، 2/87.</ref> <ref>شعرانی، 1/91.</ref>
+
ابوبکر وراق، با احمد خِضرویه مجالست داشته و صحبت او و پیران دیگری چون محمد بن ابراهیم زاهد و محمد بن عمر بن خَشنام [خوشنام] بلخی را درک کرده است.<ref>سلمی، طبقات الصوفیه، ص۲۱۶؛ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۷؛ عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۸۷.</ref> هجویری از او به عنوان «مؤدب الاولیاء» یاد کرده و او را از مریدان محمد بن علی ترمذی، مؤسس طریقه حکیمیه، دانسته و حکایتهای خارق‌العاده درباره ارتباط او با محمد بن علی ترمذی بیان کرده است.<ref>ترمذی، ص۱۷۸-۱۷۹، ۲۸۹، ۳۰۲؛ نک‌: عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۷۸-۷۹، ۸۷.</ref>
  
−
از این میان تنها کتاب العالم والمتعلم اکنون در دست است و در 1358ق/1939م در قاهره طبع و نشر شده است. به گفته انصاری<ref>همانجا.</ref>، اگر کسی بخواهد که ابوبکر وراق را بشناسد، باید به کتاب العالم والمتعلم او بنگرد، تا ببیند که او [[تورات]] و [[انجیل]] و [[زبور]] و دیگر کتب آسمانی را خوانده است نیز<ref>نک‌: جامی، 123.</ref> وی دارای دیوان. شعری به عربی نیز بوده<ref>همانجا.</ref> که دو بیت آن را انصاری نقل کرده است.<ref>ص262، 268.</ref> ابن ندیم کتابی با عنوان غریب المصاحف، در غریب [[قرآن]] به ابوبکر بن وراق نسبت می‌دهد که ظاهراً با این ابوبکر وراق ارتباطی ندارد.<ref>ص37.</ref>
+
ابوبکر در علم [[حدیث]] نیز دست داشت و احادیثی از قول او نقل شده و نامش در شمار راویان حدیث آمده است.<ref>ابن کثیر، البدایه، ج۵، ص۱۸۴.</ref>
  
−
==پانویس==
+
ارادت مریدان نسبت به او چنان بود که یکی از آنان به نام ابوالقاسم حکیم اسحاق بن محمداسماعیل سمرقندی گفته است که «اگر پس از [[پیامبر اسلام|مصطفی]] صلی الله علیه و آله پیغمبری روا بودی، در ایام ما آن ابوبکر وراق بودی، از علم وی و [[حکمت]] و شفقت وی بر خلق و انصاف».<ref>انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۳؛ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۴.</ref> شاگرد دیگری به نام ابوبکر سغدی درباره‌اش گفته است که «ابوبکر وراق مردی کریم بود، خدای را به مزد کار نکردی که به تعظیم کردی».<ref>انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۳؛ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۵.</ref>
−
<references/>
+
 
 +
شاگردان دیگر ابوبکر وراق که نامشان به ما رسیده، اینانند: صالح بن مکتوم بلخی که سخنان وی را به خاطر می‌سپرد و پیوسته به نقل آنها می‌پرداخت،<ref>جامی، نفحات الانس، ص۱۲۵.</ref> دیگر هاشم سغدی که تا روز [[مرگ]] با وی بود<ref>انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۴؛ جامی. نفحات الانس، ص۱۲۵.</ref> و دیگر خواجه محمدحامد واشگردی بود که او هم مانند استادش مگس را از خود نمی‌راند.<ref>انصاری، الصوفیه، ص۳۰۰، ۵۲۳.</ref>
 +
 
 +
==آثار و تألیفات==
 +
 
 +
ابوبکر ورّاق تألیفات مشهوری در ریاضات و معاملات و ادب و زهد داشته است.<ref>انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۲؛ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۱۰، ص۲۳۵؛ قشیری، الرساله القشیریه، ص۴۴۰؛ هجویری، کشف المحجوب، ص۱۷۹، ۴۳۹؛ عطار،  تذکره الاولیاء، ج۲، ص۸۷.</ref> از این میان تنها کتاب «العالم و المتعلم» اکنون در دست است. به گفته [[خواجه عبدالله انصاری]]<ref>انصاری، الصوفیه، ص۳۰۰، ۵۲۳.</ref>، اگر کسی بخواهد که ابوبکر وراق را بشناسد، باید به کتاب العالم والمتعلم او بنگرد، تا ببیند که او [[تورات]] و [[انجیل]] و [[زبور]] و دیگر کتب آسمانی را خوانده است.
  
−
==مآخذ==
+
ابوبکر بن وراق همچنین دارای [[دیوان (شعر)|دیوان شعری]] به عربی نیز بوده<ref>جامی، نفحات الانس، ص۱۲۳.</ref> که دو [[بیت (شعر)|بیت]] آن را خواجه عبدالله انصاری نقل کرده است.<ref>انصاری، الصوفیه، ص۲۶۲، ۲۶۸.</ref>
−
* آملی، محمد بن محمود، نفائس الفنون، به کوشش ابراهیم میانجی، تهران، 1379ق.
 
−
* ابن کثیر، البدایه.
 
−
* ابن ندیم، الفهرست.
 
−
* ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، قاهره، 1357ق/1938م.
 
−
* انصاری، احمد بن عبدالله، طبقات الصوفیه، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، 1362ش.
 
−
* باخرزی، یحیی، اورادالاحباب و فصوص الآداب، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1345ش.
 
−
* ترجمه رساله قشیریه، به کوشش بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، 1361ش.
 
−
* جامی، عبدالرحمن، نفحات الانس، به کوشش مهدی توحیدی‌پور، تهران، 1336ش.
 
−
* دائره‌المعارف آریانا، کابل، 1328ش.
 
−
* سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیه الکبری، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، 1383ق/1964م.
 
−
* سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ریاض، 1403ق/1983م.
 
−
* سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، لیدن، 1960م.
 
−
* سهروردی، عبدالقاهر بن عبداللـه، آداب المریدین، ترجمه عمربن محمدبن احمد شیرکان، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، 1363ش.
 
−
* شریبه، نورالدین، مقدمه و حاشیه بر طبقات الاولیاء ابن ملقن، بیروت، 1406ق/1986م.
 
−
* شعرانی، عبدالوهاب بن احمد، الطبقات الکبری، قاهره، 1374ق/1954م.
 
−
* عبادی، ابومنصور مظفربن اردشیر، مناقب الصوفیه، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، 1362ش.
 
−
* عطار نیشابوری، محمد ابن ابی‌بکر، تذکره الاولیاء، تهران، 1336ش.
 
−
* قشیری، عبدالکریم بن هوازن، الرساله القشیریه، به کوشش معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه جی، 1408ق/1988م.
 
−
* کاشانی، محمود بن علی، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، 1340ش.
 
−
* کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، 1376ق/1957م.
 
−
* نامه دانشوران، قم، 1338ش.
 
−
* هجویری، علی بن عثمان، کشف المحجوب، به کوشش ژوکوفسکی، تهران، 1979م.
 
  
 +
[[ابن ندیم]] کتابی با عنوان «غریب المصاحف»، در الفاظ غریب [[قرآن]] به ابوبکر وراق نسبت می‌دهد که ظاهراً با این ابوبکر وراق ارتباطی ندارد.<ref>انصاری، الصوفیه، ص۳۷.</ref>
 +
==پانویس==
 +
<references />
 
==منابع==
 
==منابع==
−
* دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد5، صفحه2012، مدخل "ابوبکروراق" از غلامعلی آریا، در دسترس در [http://lib.eshia.ir/23022/5/2012 کتابخانه مدرسه فقاهت]، بازیابی: 4 آذرماه 1392.
 
  
−
[[رده:شخصیت ها]]
+
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/226338/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1-%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%82 "ابوبکر وراق"، غلامعلی آریا، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۵].
 +
*[https://ganjoor.net/abdullah/tabaghat/sh86 "ابوبکر وراق ترمذی"، سایت گنجور].
 +
*[https://fa.wikisource.org/wiki/%D8%AA%D8%B0%DA%A9%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%A1/%D8%B0%DA%A9%D8%B1_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1_%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%82 "تذکرة الاولیاء/ذکر ابوبکر وراق"، سایت ویکی‌نبشته].
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= متوسط
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= متوسط
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده=دارد
 +
}}
 +
[[رده:علمای قرن سوم]]
 
[[رده:عارفان]]
 
[[رده:عارفان]]
 +
[[رده:ادیبان]]
 
[[رده:شعرای عرب]]
 
[[رده:شعرای عرب]]
−
[[رده:علمای قرن سوم]]
+
[[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۲۷

Confirm3.jpg

«ابوبکر محمد بن عمر حکیم تِرمذی» معروف به «ابوبکر وَرّاق» (م، ۲۸۰ ق)، عارف، ادیب و شاعر نامدار مسلمان ایرانی در قرن سوم قمری است. ابوبکر ورّاق تألیفاتی در ریاضات و معاملات و ادب و زهد داشته، که مهمترین آن، کتاب «العالم و المتعلم» می‌باشد.

نام کامل ابوبکر وراق محمد حکیم تِرمذی
زادگاه ترمذ
وفات ۲۸۰ قمری
مدفن بلخ

Line.png

اساتید

احمد خضرویه، محمد بن ابراهیم زاهد، محمد بن عمر بن خشنام، محمد بن علی ترمذی،...

شاگردان

اسحاق بن محمداسماعیل سمرقندی، ابوبکر سغدی، صالح بن مکتوم بلخی، هاشم سغدی، خواجه محمدحامد واشگردی،...

آثار

العالم و المتعلم، دیوان اشعار،...

زندگی‌نامه

ابوبکر محمد بن عمر حکیم تِرْمِذی بلخی، در تِرمذ به دنیا آمد، اما در بلخ زندگی می‌کرد.[۱] محمد بن عیسی ترمذی (م، ۲۷۹ ق)، صاحب «سنن» از کتب صحاح سته، خواهرزاده او بوده است.[۲]

ابوبکر وراق در شریعت، شافعی مذهب بوده[۳] و در طریقت روش وی به اصول فتوت و جوانمردی نزدیک بوده است.[۴] او جوانمرد را کسی می‌داند: «که او را خصمی نباشد بر کسی».[۵] درباره جوانمردی خود او هم گفته‌اند که اگر مگسی بر وی می‌نشست، آن را از خود نمی‌راند مبادا بر دیگری نشیند و او را آزار دهد.[۶] برای این که مروت و اخلاص را از یاد نبرد، بر یک طرف ردای خویش حرف «خ» را به نشانه اخلاص و در سوی دیگر حرف «م» را به نشانه مروت نوشته بود.[۷]

وراق علم کلام بدون زهد، و شریعت بدون ورع را کافی نمی‌دانست و در سیر و سلوک ترکیبی از این سه اصل ـ کلام، فقه و زهد ـ را واجب می‌شمرد.[۸]

ابوبکر وراق سه حرف «زهد» را نشانه سه ترک می‌دانست: «ز» ترک زینت، «ﻫ» ترک هوی و «د» ترک دنیا.[۹] وی معتقد بود که برای تهذیب باید نفس را شناخت، زیرا «نفس در جمیع احوال مرائی است و در اکثر اوقات منافق و در مواردی مشرک».[۱۰]

عطار نیشابوری در «تذکرة الاولیاء» در وصف ابوبکر وراق می گوید: «آن خزانه علم و حکمت، آن یگانه حلم و عصمت، آن شرف عباد، آن کنف زهاد، آن مجرد آفاق، شیخ وقت ابوبکر وراق رحمةالله علیه از اکابر زهاد و عباد بود و در ورع و تقوی تمام و در تجرید و تفرید کمالی خوب داشت و در معاملهٔ ادب بی‌نظیر، چنانکه مشایخ او را مودب الاولیاء خوانده‌اند و کشته نفس و مبارک نفس بود.»[۱۱]

عطار نیشابوری، سپس برخی سخنان حکیمانه را از او نقل می کند، از جمله:

«... و گفت: خدای تعالی از بنده هشت چیز می‌خواهد، از دل دو چیز تعظیم فرمان خدای و شفقت بر خلق خدای و از زبان دو چیز می‌خواهد اقرار کردن به توحید و رفق کردن با خلق و از اندام دو چیز می‌خواهد طاعت داشتن خدای و یاری دادن مومنان و از خُلق دو چیز می‌خواهند صبر کردن در حکم خدای و حلم با خلق خدای.

و گفت: هر که بر نفس خویش عاشق شد، کبر و حسد و خواری و مذلت برو عاشق شد.

و گفت: اگر طمع را گویند که پدرت کیست؟ گوید در مقدور (مقدرات) شک آوردن و اگر گویند غایت تو چیست؟ گوید حرمان.

و گفت: یکی از بزرگان گفت: که شیطان می‌گوید که من بدین ابلهی نی‌ام که اول بار مومنی را به کافری وسوسه کنم، که اول او را بشهوات حلال حریص کنم چون بدین حریص شد هوا بر وی چیره گردد و قوت گیرد، آنگه به معاصی وسوسه کنم تا مرا آسان‌تر بود آنگاه به کافری وسوسه کنم.»[۱۲]

از تاریخ درگذشت ابوبکر وراق ـ همچون زمان تولد او ـ اطلاع دقیقی نداریم. از اشاراتی که در منابع به معاصران و شاگردان او شده، چنین برمی‌آید که در اواخر سده ۳ قمری درگذشته است. بعضی از مآخذ جدید بدون ذکر سند، وفات وی را ۲۸۰ ق. گفته‌اند.[۱۳] در حالی که نورالدین شریبه سال مرگ او را ۲۴۰ ق. ذکر کرده[۱۴] که بی‌شک اشتباه است. خواجه عبدالله انصاری[۱۵] تربت وی را در ترمذ دانسته‌، اما منابع جدید، مدفن او را در بلخ در جنب مرقد استادش احمد خضرویه گفته‌اند.[۱۶]

استادان و شاگردان

ابوبکر وراق، با احمد خِضرویه مجالست داشته و صحبت او و پیران دیگری چون محمد بن ابراهیم زاهد و محمد بن عمر بن خَشنام [خوشنام] بلخی را درک کرده است.[۱۷] هجویری از او به عنوان «مؤدب الاولیاء» یاد کرده و او را از مریدان محمد بن علی ترمذی، مؤسس طریقه حکیمیه، دانسته و حکایتهای خارق‌العاده درباره ارتباط او با محمد بن علی ترمذی بیان کرده است.[۱۸]

ابوبکر در علم حدیث نیز دست داشت و احادیثی از قول او نقل شده و نامش در شمار راویان حدیث آمده است.[۱۹]

ارادت مریدان نسبت به او چنان بود که یکی از آنان به نام ابوالقاسم حکیم اسحاق بن محمداسماعیل سمرقندی گفته است که «اگر پس از مصطفی صلی الله علیه و آله پیغمبری روا بودی، در ایام ما آن ابوبکر وراق بودی، از علم وی و حکمت و شفقت وی بر خلق و انصاف».[۲۰] شاگرد دیگری به نام ابوبکر سغدی درباره‌اش گفته است که «ابوبکر وراق مردی کریم بود، خدای را به مزد کار نکردی که به تعظیم کردی».[۲۱]

شاگردان دیگر ابوبکر وراق که نامشان به ما رسیده، اینانند: صالح بن مکتوم بلخی که سخنان وی را به خاطر می‌سپرد و پیوسته به نقل آنها می‌پرداخت،[۲۲] دیگر هاشم سغدی که تا روز مرگ با وی بود[۲۳] و دیگر خواجه محمدحامد واشگردی بود که او هم مانند استادش مگس را از خود نمی‌راند.[۲۴]

آثار و تألیفات

ابوبکر ورّاق تألیفات مشهوری در ریاضات و معاملات و ادب و زهد داشته است.[۲۵] از این میان تنها کتاب «العالم و المتعلم» اکنون در دست است. به گفته خواجه عبدالله انصاری[۲۶]، اگر کسی بخواهد که ابوبکر وراق را بشناسد، باید به کتاب العالم والمتعلم او بنگرد، تا ببیند که او تورات و انجیل و زبور و دیگر کتب آسمانی را خوانده است.

ابوبکر بن وراق همچنین دارای دیوان شعری به عربی نیز بوده[۲۷] که دو بیت آن را خواجه عبدالله انصاری نقل کرده است.[۲۸]

ابن ندیم کتابی با عنوان «غریب المصاحف»، در الفاظ غریب قرآن به ابوبکر وراق نسبت می‌دهد که ظاهراً با این ابوبکر وراق ارتباطی ندارد.[۲۹]

پانویس

  1. ↑ سلمی، طبقات الصوفیه، ص۲۱۶؛ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۱-۲۶۲؛ عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۸۷.
  2. ↑ انصاری، طبقات الصوفیه، ض۲۶۲؛ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۳.
  3. ↑ سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، ۳/۳۰۸؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۷۸
  4. ↑ آملی، نفائس الفنون، ج۲، ص۱۲۷.
  5. ↑ قشیری، الرساله القشیریه، ۲۲۶؛ ترجمه رساله قشیریه، ص۳۵۶.
  6. ↑ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۵۲۳.
  7. ↑ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۴؛ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۵.
  8. ↑ سلمی، طبقات الصوفیه، ص۲۱۸-۲۱۹؛ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۱۰، ص۲۳۶؛ هجویری، کشف المحجوب، ص۱۹.
  9. ↑ عبادی، مناقب الصوفیه، ص۴۴؛ عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۹۰.
  10. ↑ باخرزی، اورادالاحباب و فصوص الآداب، ج۲، ص۱۰۳؛ نک‌: سهروردی، آداب المریدین، ص۹۸؛ کاشانی، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، ص۸۶.
  11. ↑ عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۷۸-۷۹.
  12. ↑ همان.
  13. ↑ نک‌: کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۷۸؛ سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱(۴)، ص۱۲۸؛ ایرانیکا، vI, P۲۶۵
  14. ↑ شریبه، مقدمه و حاشیه بر طبقات الاولیاء ابن ملقن، ص۳۷۴، حاشیه۱.
  15. ↑ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۱-۲۶۲؛ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۳.
  16. ↑ نامه دانشوران، ج۵، ص۱۹۴؛ دائره المعارف آریانا.
  17. ↑ سلمی، طبقات الصوفیه، ص۲۱۶؛ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۷؛ عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۸۷.
  18. ↑ ترمذی، ص۱۷۸-۱۷۹، ۲۸۹، ۳۰۲؛ نک‌: عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۷۸-۷۹، ۸۷.
  19. ↑ ابن کثیر، البدایه، ج۵، ص۱۸۴.
  20. ↑ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۳؛ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۴.
  21. ↑ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۳؛ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۵.
  22. ↑ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۵.
  23. ↑ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۴؛ جامی. نفحات الانس، ص۱۲۵.
  24. ↑ انصاری، الصوفیه، ص۳۰۰، ۵۲۳.
  25. ↑ انصاری، طبقات الصوفیه، ص۲۶۲؛ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۱۰، ص۲۳۵؛ قشیری، الرساله القشیریه، ص۴۴۰؛ هجویری، کشف المحجوب، ص۱۷۹، ۴۳۹؛ عطار، تذکره الاولیاء، ج۲، ص۸۷.
  26. ↑ انصاری، الصوفیه، ص۳۰۰، ۵۲۳.
  27. ↑ جامی، نفحات الانس، ص۱۲۳.
  28. ↑ انصاری، الصوفیه، ص۲۶۲، ۲۶۸.
  29. ↑ انصاری، الصوفیه، ص۳۷.

منابع


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=ابوبکر_وراق&oldid=146869»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا