مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابواب فقه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
يكى از مهمترين جلوه‌هاى تحولات در [[فقه]]، كيفيت دسته‌بندى مباحث فقهى و دگرگوني هائى است كه در اعصار مختلف به گونه‌هاى متفاوت در اين زمينه بوجود آمده است. در فقه شيعه نخستين تقسيم‌بندى صريح را در كتاب هاى: مراسم تأليف سلار ديلمى (متوفى 448) و المبسوط تأليف [[شيخ طوسى]] (متوفی 460) و كافى تأليف أبوالصلاح حلبى (متوفی قرن پنجم) مى‌توان مشاهده كرد كه ابواب فقه را به‌ عبادات، محرمات و احكام تقسيم نموده‌اند.
+
{{خوب}}
 +
«اَبوابِ فقه»، دسته‌بندی‌هایی است که به سلیقه [[فقها|فقیهان]] برای فصل‌بندی و ساختاربخشی به مسائل و [[احکام شرعی|احکام]] مختلف [[فقه|فقهی]] ارائه شده است. مانند تقسیم‌بندی کلی آنها به عبادات و معاملات. کتاب «[[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع الاسلام]]» [[محقق حلی]]، از جهت ترتیب و تبویب، از بهترین کتابهای فقهی است و از جهت در برگرفتن فروعات، از جامع‌ترین آنهاست.  
  
شايعترين تقسيم‌بندى مباحث فقه نزد فقهاى شيعه دسته‌بندى محقق حلى در شرايع است كه كتاب خود را در چهار بخش تدوين كرده است: عبادات، عقود، ايقاعات و احكام.
+
==تاریخچه باب‌بندی ابواب فقه== 
 +
دسته بندی مباحث [[فقه]] از گذشته مورد توجه فقیهان قرار داشته است. نخستین دسته بندی ها را می توان در مجامع اولیه روایی مانند [[الکافی]]، [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]]، [[تهذیب الاحکام]] و [[الاستبصار]] که متضمن روایات فقهی بودند مشاهده نمود. این دسته بندی ها بعدها در تدوین کتابهای فقهی مورد توجه قرار گرفت و فقیهان، هر یک با رویکردی خاص دسته بندی هایی ارائه نمودند.  
  
شهيد اول (متوفى 786) در كتاب القواعد والفوائد در توضيح اين تقسيم‌بندى مى‌گويد: هدف حكم شرعى يا آخرت است و يا دنيا، گروه اول عبادات است و گروه دوم نيز اگر به تعبير لفظى احتياج داشته باشد به دو گروه تقسيم مى‌شود: عقود (عبارت لفظى از دو نفر) و ايقاعات (عبارت لفظى از يك نفر) و آنچه به تعبير لفظى احتياج ندارد در گروه احكام آورده مى‌شود.
+
گفته می شود دسته بندی ابوالصلاح حلبی (متوفی ۴۴۷) در کتاب الکافی فی الفقه، قدیمی ترین دسته بندی در فقه [[شیعه]] است که تکالیف را به سه دسته عبادات، محرمات و [[احکام شرعی|احکام]] تقسیم نموده است. همچنین کتاب‌های المراسم العلویه تألیف [[سلار دیلمی]] (متوفی ۴۴۸) و [[المبسوط فی فقه الامامیه (کتاب)|المبسوط]] تألیف [[شیخ طوسی]] (متوفی ۴۶۰) اولین کتابهایی هستند که چنین دسته بندی را ارائه نموده اند.<ref>رحیم نوبهار، جستاری در تقسیم بندی بابهای فقهی و پیامدهای روش شناختی آن.</ref>
  
گرچه فاضل مقداد (متوفى 826) و فيض كاشانى (متوفى 1090) دسته‌بندى جديدى را ارائه داده‌اند، ولى تقسيم‌بندى محقق حلى همچنان در كتب فقهى شيعه پابرجا مانده و پيروى شده است.<ref>عباس على عميد‌ زنجانی، فقه سیاسی، انتشارات اميركبير‌، تهران، 1421 ه‍.ق‌، ص43 تا 45.</ref>
+
==دسته‌بندى محقق حلى==
 +
شایعترین تقسیم‌بندى مباحث [[فقه]] نزد فقهاى [[شیعه|شیعه]]، دسته‌بندى [[محقق حلى]] در [[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع الاسلام]] است که کتاب خود را در چهار بخش تدوین کرده است: عبادات، عقود، ایقاعات و احکام.
  
هر قسم از چهار قسم در تقسیم بندی محقق حلی را كتاب هايى است كه هر كتاب را بر مقاصد و فصول يا اركان و اطراف و فصول يا بر ابواب و فصول يا غير اين ها بحسب اختلاف تعبير و بيان مؤلفان، تقسيم كرده‌اند كه در حقيقت عنوان «كتاب» به منزله عنوان «جنس» است براى انواع و اصناف و فروع، كه به منزله اشخاص و جزئيات بشمار مى‌آيد.
+
[[شهید اول]] (متوفى ۷۸۶) در کتاب [[القواعد و الفوائد شهید اول (کتاب)|القواعد و الفوائد]] در توضیح این تقسیم‌بندى مى‌گوید: هدف حکم شرعى یا [[آخرت]] است و یا [[دنیا]]، گروه اول عبادات است و گروه دوم نیز اگر به تعبیر لفظى احتیاج داشته باشد به دو گروه تقسیم مى‌شود: عقود (عبارت لفظى از دو نفر) و ایقاعات (عبارت لفظى از یک نفر) و آنچه به تعبیر لفظى احتیاج ندارد در گروه احکام آورده مى‌شود.
  
كليات كتب فقه بترتيب مسطور در كتاب شرائع بدين قرار است:
+
گرچه [[فاضل مقداد]] (متوفى ۸۲۶) و [[فیض کاشانی]] (متوفى ۱۰۹۰) دسته‌بندى جدیدى را ارائه داده‌اند، ولى تقسیم‌بندى محقق حلى همچنان در کتب فقهى شیعه پابرجا مانده و پیروى شده است.<ref>عباسعلى عمید‌ زنجانی، فقه سیاسی، ص۴۳-۴۵.</ref>
  
قسم اول (عبادات) را ده كتاب زير است:
+
هر قسم از چهار قسم در تقسیم بندی محقق حلی را کتاب هایى است که هر کتاب را بر مقاصد و فصول یا ارکان و اطراف و فصول یا بر ابواب و فصول یا غیر این ها بحسب اختلاف تعبیر و بیان مؤلفان، تقسیم کرده‌اند که در حقیقت عنوان «کتاب» به منزله عنوان «جنس» است براى انواع و اصناف و فروع، که به منزله اشخاص و جزئیات بشمار مى‌آید.
  
# كتاب [[طهارت]]
+
کلیات کتب فقه به ترتیب مسطور در کتاب [[شرایع الاسلام (کتاب)|شرائع الاسلام]] بدین قرار است:
# كتاب صلاة
 
# كتاب صوم
 
# كتاب [[اعتكاف]]
 
# كتاب [[زكات]]
 
# كتاب [[خمس]]
 
# کتاب [[حج]]
 
# کتاب [[عمره]]
 
# کتاب [[جهاد]]
 
# کتاب [[امر به معروف و نهى از منكر]]
 
  
قسم دوم (عقود) را هفده كتاب است بدين قرار:
+
===بخش اول: عبادات===
 +
شامل ده بخش زیر است:
  
# كتاب تجارت
+
#کتاب [[طهارت]]
# كتاب رهن
+
#کتاب [[نماز|صلاة]]
# كتاب مفلّس
+
#کتاب [[صوم]]
# كتاب حجر
+
#کتاب [[اعتکاف]]
# كتاب ضمان
+
#کتاب [[زکات]]
# كتاب صلح
+
#کتاب [[خمس]]
# كتاب مضاربه
+
#کتاب [[حج]]
# كتاب مزارعه و مساقات
+
#کتاب [[عمره]]
# كتاب وديعه
+
#کتاب [[جهاد]]
# كتاب عاريه
+
#کتاب [[امر به معروف و نهى از منکر]]
# كتاب اجاره
 
# كتاب وكالت
 
# كتاب وقوف و صدقات
 
# كتاب هبات
 
# كتاب سبق و رمايه
 
# كتاب وصايا
 
# كتاب نكاح
 
  
قسم سيم (ايقاعات) را يازده كتابست بدين قرار:
+
===بخش دوم: عقود===
 +
شامل هفده بخش زیر است:
  
# كتاب طلاق
+
#کتاب تجارت
# كتاب خلع و مباراة
+
#کتاب رهن
# كتاب ظهار. احكام «كفارات» به عنوان «لواحق» اين كتاب آورده شده است.
+
#کتاب مفلّس
# كتاب ايلاء
+
#کتاب حجر
# كتاب لعان
+
#کتاب ضمان
# كتاب عتق
+
#کتاب صلح
# كتاب تدبير و مكاتبه و استيلاد
+
#کتاب مضاربه
# كتاب اقرار
+
#کتاب مزارعه و مساقات
# كتاب جعاله
+
#کتاب ودیعه
# كتاب ايمان
+
#کتاب عاریه
# كتاب نذر
+
#کتاب اجاره
 +
#کتاب وکالت
 +
#کتاب وقوف و صدقات
 +
#کتاب هبات
 +
#کتاب سبق و رمایه
 +
#کتاب وصایا
 +
#کتاب نکاح
  
قسم چهارم (احكام و سياسات) را دوازده كتابست بدين قرار:
+
===بخش سوم: ایقاعات===
 +
که شامل یازده بخش زیر است:
  
# كتاب صيد و ذباحه
+
#کتاب طلاق
# اطعمه و اشربه
+
#کتاب خلع و مباراة
# كتاب غصب
+
#کتاب ظهار (احکام «کفارات» به عنوان «لواحق» این کتاب آورده شده است.)
# كتاب شفعه
+
#کتاب ایلاء
# كتاب احياء موات
+
#کتاب لعان
# كتاب لقطه
+
#کتاب عتق
# كتاب فرائض
+
#کتاب تدبیر و مکاتبه و استیلاد
# كتاب قضاء
+
#کتاب اقرار
# كتاب شهادات
+
#کتاب جعاله
# كتاب حدود و تعزيرات
+
#کتاب ایمان
# كتاب قصاص
+
#کتاب نذر
# كتاب ديات.<ref>محمود بن عبدالسلام تربتى شهابى‌، ادوار فقه (شهابى)، سازمان چاپ و انتشارات‌، 1417 ه‍.ق‌، ج‌2، ص 10 تا 13.</ref>
 
  
 +
===بخش چهارم: احکام و سیاسات===
 +
که شامل دوازده بخش زیر است:
 +
 +
#کتاب صید و ذباحه
 +
#اطعمه و اشربه
 +
#کتاب غصب
 +
#کتاب شفعه
 +
#کتاب احیاء موات
 +
#کتاب لقطه
 +
#کتاب فرائض
 +
#کتاب قضاء
 +
#کتاب شهادات
 +
#کتاب حدود و تعزیرات
 +
#کتاب قصاص
 +
#کتاب دیات.<ref>محمود تربتى شهابى‌، ادوار فقه، ج‌۲، ص ۱۰-۱۳.</ref>
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
 
+
==منابع==
 +
*جستاری در تقسیم بندی بابهای فقهی و پیامدهای روش شناختی آن، رحیم نوبهار.
 +
*فقه سیاسی، عباسعلى عمید‌ زنجانی، انتشارات امیرکبیر‌، تهران، ۱۴۲۱ ه‍.ق‌.
 +
*ادوار فقه، محمود تربتى شهابى‌، سازمان چاپ و انتشارات‌، ۱۴۱۷ ه‍.ق‌.
 
{{فقه}}
 
{{فقه}}
 
+
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده=دارد
 +
}}
 
[[رده:فقه]]
 
[[رده:فقه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۳۳

«اَبوابِ فقه»، دسته‌بندی‌هایی است که به سلیقه فقیهان برای فصل‌بندی و ساختاربخشی به مسائل و احکام مختلف فقهی ارائه شده است. مانند تقسیم‌بندی کلی آنها به عبادات و معاملات. کتاب «شرایع الاسلام» محقق حلی، از جهت ترتیب و تبویب، از بهترین کتابهای فقهی است و از جهت در برگرفتن فروعات، از جامع‌ترین آنهاست.

تاریخچه باب‌بندی ابواب فقه

دسته بندی مباحث فقه از گذشته مورد توجه فقیهان قرار داشته است. نخستین دسته بندی ها را می توان در مجامع اولیه روایی مانند الکافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و الاستبصار که متضمن روایات فقهی بودند مشاهده نمود. این دسته بندی ها بعدها در تدوین کتابهای فقهی مورد توجه قرار گرفت و فقیهان، هر یک با رویکردی خاص دسته بندی هایی ارائه نمودند.

گفته می شود دسته بندی ابوالصلاح حلبی (متوفی ۴۴۷) در کتاب الکافی فی الفقه، قدیمی ترین دسته بندی در فقه شیعه است که تکالیف را به سه دسته عبادات، محرمات و احکام تقسیم نموده است. همچنین کتاب‌های المراسم العلویه تألیف سلار دیلمی (متوفی ۴۴۸) و المبسوط تألیف شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) اولین کتابهایی هستند که چنین دسته بندی را ارائه نموده اند.[۱]

دسته‌بندى محقق حلى

شایعترین تقسیم‌بندى مباحث فقه نزد فقهاى شیعه، دسته‌بندى محقق حلى در شرایع الاسلام است که کتاب خود را در چهار بخش تدوین کرده است: عبادات، عقود، ایقاعات و احکام.

شهید اول (متوفى ۷۸۶) در کتاب القواعد و الفوائد در توضیح این تقسیم‌بندى مى‌گوید: هدف حکم شرعى یا آخرت است و یا دنیا، گروه اول عبادات است و گروه دوم نیز اگر به تعبیر لفظى احتیاج داشته باشد به دو گروه تقسیم مى‌شود: عقود (عبارت لفظى از دو نفر) و ایقاعات (عبارت لفظى از یک نفر) و آنچه به تعبیر لفظى احتیاج ندارد در گروه احکام آورده مى‌شود.

گرچه فاضل مقداد (متوفى ۸۲۶) و فیض کاشانی (متوفى ۱۰۹۰) دسته‌بندى جدیدى را ارائه داده‌اند، ولى تقسیم‌بندى محقق حلى همچنان در کتب فقهى شیعه پابرجا مانده و پیروى شده است.[۲]

هر قسم از چهار قسم در تقسیم بندی محقق حلی را کتاب هایى است که هر کتاب را بر مقاصد و فصول یا ارکان و اطراف و فصول یا بر ابواب و فصول یا غیر این ها بحسب اختلاف تعبیر و بیان مؤلفان، تقسیم کرده‌اند که در حقیقت عنوان «کتاب» به منزله عنوان «جنس» است براى انواع و اصناف و فروع، که به منزله اشخاص و جزئیات بشمار مى‌آید.

کلیات کتب فقه به ترتیب مسطور در کتاب شرائع الاسلام بدین قرار است:

بخش اول: عبادات

شامل ده بخش زیر است:

  1. کتاب طهارت
  2. کتاب صلاة
  3. کتاب صوم
  4. کتاب اعتکاف
  5. کتاب زکات
  6. کتاب خمس
  7. کتاب حج
  8. کتاب عمره
  9. کتاب جهاد
  10. کتاب امر به معروف و نهى از منکر

بخش دوم: عقود

شامل هفده بخش زیر است:

  1. کتاب تجارت
  2. کتاب رهن
  3. کتاب مفلّس
  4. کتاب حجر
  5. کتاب ضمان
  6. کتاب صلح
  7. کتاب مضاربه
  8. کتاب مزارعه و مساقات
  9. کتاب ودیعه
  10. کتاب عاریه
  11. کتاب اجاره
  12. کتاب وکالت
  13. کتاب وقوف و صدقات
  14. کتاب هبات
  15. کتاب سبق و رمایه
  16. کتاب وصایا
  17. کتاب نکاح

بخش سوم: ایقاعات

که شامل یازده بخش زیر است:

  1. کتاب طلاق
  2. کتاب خلع و مباراة
  3. کتاب ظهار (احکام «کفارات» به عنوان «لواحق» این کتاب آورده شده است.)
  4. کتاب ایلاء
  5. کتاب لعان
  6. کتاب عتق
  7. کتاب تدبیر و مکاتبه و استیلاد
  8. کتاب اقرار
  9. کتاب جعاله
  10. کتاب ایمان
  11. کتاب نذر

بخش چهارم: احکام و سیاسات

که شامل دوازده بخش زیر است:

  1. کتاب صید و ذباحه
  2. اطعمه و اشربه
  3. کتاب غصب
  4. کتاب شفعه
  5. کتاب احیاء موات
  6. کتاب لقطه
  7. کتاب فرائض
  8. کتاب قضاء
  9. کتاب شهادات
  10. کتاب حدود و تعزیرات
  11. کتاب قصاص
  12. کتاب دیات.[۳]

پانویس

  1. رحیم نوبهار، جستاری در تقسیم بندی بابهای فقهی و پیامدهای روش شناختی آن.
  2. عباسعلى عمید‌ زنجانی، فقه سیاسی، ص۴۳-۴۵.
  3. محمود تربتى شهابى‌، ادوار فقه، ج‌۲، ص ۱۰-۱۳.

منابع

  • جستاری در تقسیم بندی بابهای فقهی و پیامدهای روش شناختی آن، رحیم نوبهار.
  • فقه سیاسی، عباسعلى عمید‌ زنجانی، انتشارات امیرکبیر‌، تهران، ۱۴۲۱ ه‍.ق‌.
  • ادوار فقه، محمود تربتى شهابى‌، سازمان چاپ و انتشارات‌، ۱۴۱۷ ه‍.ق‌.
فقه
کلیات: تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی
منابع: عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ...
↓ رده ها ↓
فقه: فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه
اصول فقه: اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه
احکام: احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام