رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

سید محمدباقر درچه ای: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اضافه کردن رده)
(آرشیو عکس و تصویر)
 
(۴۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}
+
{{خوب}}
 +
'''علامه سید محمدباقر دُرچه‌ای''' (۱۲۶۴ - ۱۳۴۲ ق)، از [[فقیه|فقها]] و اساتید شاخص حوزه علمیه [[اصفهان]] در قرن چهاردهم قمری و از شاگردان [[میرزا محمدحسن شیرازی|میرزای شیرازی]] بود. علامه درچه‌ای به اکثر علوم از جمله [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[فلسفه]] و [[عرفان]]، [[طب]] و [[علم نجوم|نجوم]] مسلط بود. [[سید ابوالحسن اصفهانی]] و [[آیت الله بروجردی]] از شاگردان برجسته او هستند.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
|نام کامل = سید محمدباقر موسوی درچه‌ای
 +
|تصویر= [[پرونده:Dorchei.GIF]]
 +
|زادروز = ۱۲۶۴ قمری
 +
|زادگاه = درچه، [[اصفهان]]
 +
|وفات =  ۱۳۴۲ قمری
 +
|مدفن = اصفهان - [[تخت فولاد]]
 +
|اساتید =  [[میرزا محمدحسن شیرازی]]، [[میرزا حبیب الله رشتی]]، [[سید حسین کوه کمره ای|سید حسین کوه کمری]]، [[میرزا ابوالمعالی کلباسی]]، [[سید محمدباقر چهارسوقی]]،...
 +
|شاگردان =  [[آیت الله بروجردی|سید حسین بروجردی]]، [[سید ابوالحسن اصفهانی]]، [[سید جمال الدین گلپایگانی]]، [[شهید سید حسن مدرس]]، [[حاج آقا رحیم ارباب]]،...
 +
|آثار = میزان الفقاهة، رساله در جبر و تفویض، حاشیه بر «[[مکاسب]]»،...
 +
}}
  
 +
==ولادت و خاندان==
 +
سید محمدباقر موسوی درچه‌ای فرزند سید مرتضی بن سید احمد میرلوحی درچه‌ای اصفهانی، در سال ۱۲۶۴ ه.ق در روستای "درچه " در نزدیکی [[اصفهان]] متولد شد.<ref> مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان، تصحیح:نصرالهی، غلامرضا،ج ۲، نشر: سازمان فرهنگی، تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، ۱۳۸۷،ص ۱۳۳. </ref>
 +
وجه شهرت او به میرلوحی این که، وی دختر زاده ملا لوحی، شاعر اصفهانی که مردی مداح، درویش و در "تذکره نصر آبادی" عنوانی دارد بوده، و مادرش او را به نام پدر خود می‌خوانده و بدان مشهور شده است.<ref> معلم حبیب آبادی، میرزا محمدعلی، مکارم آلاثار، در احوال دوقرن ۱۳ و۱۴ هجری،ج ۵،نشر: اداره فرهنگ و هنر استان اصفهان، ص ۱۷۷۶. </ref>
  
 +
نسب سید محمدباقر درچه‌ای با ۳۱ واسطه به [[امام موسی کاظم علیه السلام|موسی بن جعفر]] علیه‌السلام‌ می‌رسد.
 +
اجداد و پدر او، همه از مبلغان [[دین]] بودند و در بین مردم به [[زهد]] و دانش شهرت داشتند. مادرش نیز بانویی با [[ایمان]] و اهل فضیلت به شمار می‌رفت.
  
 +
==تحصیلات و استادان==
  
'''منبع:''' تلخيص از كتاب گلشن ابرار، جلد 3، صفحه 228
+
سید محمدباقر پس از سپری شدن دوران کودکی، باتوجه به ‌استعداد، شوق و هوش ذاتی، توانست مراحلی از [[فقه]] و [[اصول]] را در محضر پدرش در ۱۳ سالگی به تحصیل در [[حوزه علمیه|حوزه علمیه]] اصفهان روی آورد و باموفقیت مدارج علمی‌ را طی کند و از محضر دانشوران نامی‌ [[اصفهان]] در رشته‌های فقه و اصول خوشه چین خرمن پر فیض و برکت آن باشد.<ref> گلشن ابرار، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، ج۳، زیر نظر پژوهشکده باقر العلوم، نشر: معروف، بهار ۱۳۸۵، صص: ۲۸۸-۲۳۰. </ref>
  
'''نویسنده:''' سيد عباس رفيعي پورعلوي
+
عمده تحصیلات وی در اصفهان نزد: [[سید محمدباقر چهارسوقی|میرزا محمدباقر چهارسوقی]]، شیخ محمدحسن نجفی و [[میرزا ابوالمعالی کلباسی]] بود.<ref> مهدوی، سید مصلح الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، تصحیح: نیلفروشان، محمد رضا، ج ۱، نشر: گلدسته، چاپ اول، ۱۳۸۴، ص ۳۷۰. </ref>
  
'''ولادت'''
+
سپس در سال ۱۲۹۱ ه.ق برای ادامه تحصیل راهی [[نجف]] اشرف شد و ۱۴ سال در درس استادان برجسته آن حوزه شرکت کرد.<ref> گلشن ابرار، همان منبع، ص ۲۳۰. </ref> او از درس آیات عظام: [[میرزا محمدحسن شیرازی]]، [[میرزا حبیب الله رشتی]] و [[سید حسین کوه کمره ای|سید حسین کوه کمری]] بهره مند شد.<ref> مهدوی، اعلام اصفهان، همان منبع، ص ۱۳۴. </ref>
 +
==تدریس و شاگردان==
  
در سال 1264 هـ.ق، مطابق با سال 1227 هـ.ش علامه سید محمدباقر درچه‌ای در یكی از شهرهای نزدیك اصفهان كه از توابع لِنْجان محسوب می‌شود و به دُرچه معروف است، ‌دیده به جهان گشود.
+
علامه سید محمدباقر درچه‌ای در سال ۱۳۰۳ ه.ق به [[اصفهان]] بازگشت و در مدرسه «نیم آورد» به تدریس آموخته‌های خود پرداخت. ایشان به اتفاق مرحوم آخوند عبدالکریم گزی در این مدرسه [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] تدریس و شوق و حرارت ویژه‌ای در بین طلاب ایجاد کرده بودند. از اطراف و اکناف، شهرها و روستاهای دور و نزدیک دانشجویان علوم دینی به‌ محضرشان شتافته و از خرمن اندیشه‌شان خوشه می‌چیدند.<ref> گلشن برار، همان منبع، ص ۲۳۰. </ref>
  
'''خاندان'''
+
او در تدریس فقه و اصول، خبره و دقیق بود. صدها عالم عالیقدر از محضر او بهره برده و بسیاری از آنان به [[اجتهاد]] دست یافتند، از جمله: [[آیت الله بروجردی|حاج آقا حسین بروجردی]]، [[سید ابوالحسن اصفهانی]]، [[سید عبدالحسین طیب]]، [[سید جمال الدین گلپایگانی]]، [[شهید سید حسن مدرس]]، [[حاج آقا رحیم ارباب]].
  
وی فرزند سید مرتضی (متوفای 1288 هـ.ق)، فرزند سید احمد، فرزند سید مرتضی و از نوادگان میرلوحی سبزواری عصر صفوی اصفهانی است.<ref> مكارم الآثار، ج 5، ص 766؛ نقباء البشر، ج 1، ص 224.</ref>  
+
نویسنده کتاب [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]] به نقل از آیة الله سید عبدالحسین طیب در خصوص جدیت و نظم علامه درچه‌ای چنین می‌نویسد: "یازده سال در درس خارج سید محمدباقر درچه‌ای شرکت کردم، در تمامی‌ این مدت فقط یک بار درس ایشان تعطیل شد که در آن هم چاره‌ای نبود، زیرا یک روز درس اول را گفته بود که خبر آوردند برادر شما، سید محمد حسین درچه ای فوت کرده است. آقا فرمود: خدا رحمتش کند. خواست درس دوم را شروع کند که گفتند: آقا! ایشان وصیت کرده، شما بر جنازه‌اش [[نماز میت|نماز]] بگذارید. از این روی ناچار شدند و درس را تعطیل کردند. [ولی در حال پیاده رفتن به طرف [[تخت فولاد]] بالاخره درس را گفتند.] "این پشتکار، تلاش و بهره گیری از لحظه ها و ساعات زندگی، بسیار مایه عبرت است."<ref> گلشن ابرار، همان منبع، صص: ۲۳۲ تا ۲۳۵.</ref>
  
علامه درچه‌ای با 31 واسطه به موسی بن جعفر علیه السلام می‌رسد و از اولاد «موسی الثانی» (معروف به ابی سبحه) محسوب می‌شود. و بدین سبب او را «موسوی» لقب دادند. علامه دُرچه‌ای پنجمین فرزند از خانواده پرجمعیت آیت الله سید مرتضی است. پدر علامه دارای 9 فرزند پسر و یك دختر بود. که تمامی پسران در رشته علوم دینی تحصیل كرده‌اند و گل سرسبد آن ها مرجع جهان تشیع علامه فقیه سید محمدباقر درچه‌ای است كه چهره مشهوری در حوزه‌های علمیه كشورهای اسلامی مخصوصاً حوزه‌های علمیه ایران و عراق است و بعد از او دو برادر دیگرش آیت الله سید محمدمهدی و آیت الله سید محمدحسین درچه‌ای است.<ref> از مكتوبات حجت الاسلام حاج سید تقی درچه‌ای (نوه معظم له).</ref> اجداد و پدر او نیز همه از مبلغان [[دین]] بودند و در بین مردم به [[زهد]] و دانش شهرت داشتند.
+
او در پرورندان شاگردان لایق در هر رشته ید طولایی داشت. مرحوم حاج شیخ محمدباقر قزوینی متخصص علم نجوم و هئیت که گویند در این رشته واقعا استاد بوده، یکی از شاگردان علامه سید محمد باقر درچه‌ای به شمار می‌آید. مرحوم قزوینی در دوره زندگی اش بارها اشاره به شاگردی در نزد علامه درچه ای کرده بود.<ref> درچه ای «موسوی» سید تقی، ستاره ای از شرق، شرح احوال و وقایع عصر علامه سید محمدباقر درچه ایی، نشر: اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۳، ص ۸۷. </ref>
 +
==آثار و تألیفات==
 +
[[پرونده:Mizan.jpg|thumb|left|میزان الفقاهة - یکی از آثار علامه سید محمدباقر درچه ای]]
  
'''تحصیلات'''
+
علامه درچه‌ای تألیفاتی دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:
  
سید محمدباقر درچه ای پس از گذراندن مراحلی از [[فقه]] و [[اصول]] در محضر پدرش در 13 سالگی به تحصیل در حوزه علمیه اصفهان روی آورد و با موفقیت مدارج علمی را طی كند و از محضر دانشوران نامی اصفهان در رشته‌های فقه و اصول، خوشه چین خرمن پرفیض و بركت آنان باشد.<ref> شرح حال رجال ایران، ج 5، ص 218.</ref>
+
*میزان الفقاهة در 26 مجلد،
 +
*یک دوره فقه و اصول در شانزده مجلد،
 +
*حاشیه بر «[[مکاسب]]» [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]]،
 +
*رساله عملیه،
 +
*رساله در [[جبر]] و [[تفویض]]،
 +
*حواشی بر رسائل علمیه.<ref> مهدوی، دانشمندان بزرگان اصفهان، ص ۳۷۱. </ref>
  
وی همچنین توانست در علوم رایج آن زمان مثل: منطق، معانی، بیان، حساب و هندسه، هیئت و نجوم، طب، فلسفه و عرفان، محققانه به پیش برود و شاگردان لایقی در رشته‌های مختلف علوم بپروراند.<ref> از مكتوبات حجت الاسلام سید تقی درچه‌ای.</ref>
+
==جامعیت در علوم==
  
'''اساتید'''
+
"علامه سید محمدباقر درچه‌ای به اکثر علوم مسلط بود و مشابه این جور افراد کم است، که در اکثر علوم وارد و استاد باشند. روی هم رفته علامه مرد موفقی بود و [[مرجعیت|مرجعی]] کم نظیر، مرحوم علامه با توجه به تخصصی که در علوم مختلفه داشت، در حقیقت جامع اکثر علوم بود و همه این علوم، همراه با [[زهد]] و [[تقوا]] در حافظه ای کم مانند، در یک انسان جمع شده بود."<ref> درچه ای، همان منبع، صص: ۸۸و۸۹و۹۱. </ref>
  
* 1. مولی محمد معروف به میرزا ابوالمعالی (1247ـ1315 هـ.ق) فرزند آیت الله حاج محمدابراهیم كرباسی: او از استادان حوزه علمیه اصفهان بود كه علامه درچه‌ای از دریای پرگهر او دُرهای گرانبهایی به دست آورد.
+
مرحوم علامه در فراگیری [[فلسفه]] و [[عرفان]] بطور چشمگیری به جلو رفت و تکمیل آن را به بحث موکول کرد. او از اساتید این فن به خوبی بهره جست بطوریکه از اساتید مبرز فلسفه و عرفان به شمار می‌رفت.<ref> درچه ای، همان منبع، ص ۸۸. </ref>
  
* 2. میرزا محمدحسن نجفی اصفهانی (1237ـ1317 هـ.ق).
+
در بحث [[علم نجوم|نجوم]] و هئیت نیز چند اثر علمی‌ از او بر جای مانده است. از جمله در یکی از [[مسجد|مساجد]] درچه، شاخصی به روشی مخصوص قرار داده بود، که از نظر دانشمندان اهل فن قابل توجه بوده است. همچنین دیوارهای خانه شخصی اش که معماری اش کرده بود، طوری طراحی شده که ظهر و ساعات قبل و بعد از آن قابل تشخیص می‌باشد.
  
* 3. حاج شیخ محمدباقر نجفی (متوفا: 1301 هـ.ق). او فرزند صاحب حاشیه و نوه شیخ جعفر كاشف الغطاء.
+
از تخصص های دیگر مرحوم علامه، تخصص در علم [[طب]] بوده است. جدیت او در علم طب بدان جا بود که از او سوال کردند، مگر می خواهی فقط طبیب شوی؟ او جواب منفی داد و گفت: نه، ولی "العِلمُ عِلمان: عِلم الابدان و عِلم الادیان" لذا من فراگیری علوم جسمی‌ و روحی (عوم دینیه) را به موازات یکدیگر در حد توان و تسلط به پیش می‌برم. و چه مانعی دارد [[فقیه]]، طبیب هم باشد و یا طبیب فقیه؟ 
  
* 4. میرزا محمدباقر موسوی خوانساری چهارسوقی (نویسنده روضات الجنات).<ref> آیت الله چهارسوقی، محمدعلی معلم حبیب آبادی.</ref>
+
او در این رشته نیز چون سایر علوم به شکل چشمگیر به پیش می‌رفت. چنان که در علم طب، قوانین طبی و طب سنتی استادی قابل و مورد توجه بود. طبیب معروف اصفهان "میرزا ابوالقاسم گوگردی طبیب" اگرچه در زمان خودش سرآمد اطبا بود، ولی در مقابل تخصص طبی علامه خود را کوچک می‌دانست، و این خضوع و فروتنی نه فقط در زمان حیات او و به جهت رعایت ادب نسبت به ایشان بوده، بلکه این تواضع پس از درگذشت علامه هم ادامه یافت. مرحوم علامه در همان زمان قبل از عزیمت به [[نجف]]، تدریس طب را شروع کرد و شاگردانی قابل هم تحویل داد.  
  
علامه درچه‌ای برای ادامه تحصیل، در سال 1291 هـ.ق به [[نجف]] رفت و 14 سال در درس استادان برجسته حوزه علمیه نجف شركت كرد.<ref> كاروان علم و عرفان، ص 225، غلامرضا گلی زواره.</ref> اساتید ایشان در نجف عبارت بودند از :
+
==ویژگی‌های اخلاقی==
  
* 5. آیت الله سید حسین كوه‌كمری (متوفا: 1291 هـ.ق): هنوز مدت كوتاهی از شركت علامه درچه‌ای در درس آیت الله كوه‌كمری نگذشته بود كه استاد به دیار باقی شتافت.<ref> زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص 296.</ref>
+
مرحوم [[جلال الدین همایی|جلال الدین همائی]] درباره خصوصیات بارز استادش علامه درچه‌ای می‌نویسد: "آن بزرگ در علم و [[ورع]] و [[تقوا]]، آیتی بود عظیم و به حقیقت جانشین [[پیامبر اسلام|پیغمبر اکرم]] صلی الله علیه و آله و [[ائمه اطهار|ائمه]] معصومین علیهم‌السلام‌ بود. در سادگی، صفای روح و بی اعتنایی به امور دنیوی گوئی فرشته‌ای بود که از عرش به فرش فرود آمده و برای تربیت خلایق با ایشان همنشین شده است. مکرر دیدم که سهم امام های کلان برای او آوردند و دیناری نپذیرفت با اینکه می‌دانستم که از بیش از چهار پنج شاهی پول سیاه نداشت. وقتی سبب می‌پرسیدم می‌فرمود: من فعلا بحمدالله مقروض نیستم و خرجی فردای خود را هم دارم. معلوم نیست که فردا و پس فردا چه پیش بیاید، "وَ ما تَدری نَفسٌ ماذا تَکسبُ غَداً..." . اگر احیاناً لقمه ای شبهه ناک خورده بود، برفور انگشت در گلوی می‌کرد و همه را بر می‌آورد و این حالت را مخصوصا خود یک بار به رای العین دیدم... ".<ref> همائی، جلال الدین، مقالات ادبی، ج ۱ ، نشر: هما، چاپ اول، مهر ۱۳۶۹، ص ۱۸. </ref>
  
* 6. میرزای ـ مجدد ـ شیرازی (1230ـ1312 هـ.ق).
+
او در [[ایمان]] و عقیده ثابت قدم بود و در عین حال با [[خرافات]] بسته شده به [[دین]] مخالفت می‌نمود.
  
* 7. میرزا حبیب الله رشتی.<ref> سیاحت شرق، ص 163.</ref>
+
==وفات==
  
'''تدریس در حوزه علمیه اصفهان'''
+
مرحوم سید محمدباقر درچه‌ای، سرانجام در شب ۲۸ [[ماه ربیع الثانی|ربیع الثانی]] سال ۱۳۴۲ قمری، دار فانی را وداع گفت و پس از [[تشییع جنازه|تشییع]] و عزاداری باشکوه و کم نظیر مردم [[اصفهان]]، به [[تخت فولاد]] برده شد و در تکیه کازرونی به خاک سپرده شد.<ref> مهدوی، اعلام اصفهان، همان منبع، ص ۱۳۴. </ref>
  
علامه سید محمدباقر درچه‌ای در سال 1303 هـ.ق به اصفهان بازگشت و در مدرسه نیم آور به تدریس آموخته‌های خود پرداخت. حضور استادان باسواد و باتقوایی چون آیت الله العظمی سید محمدباقر درچه‌ای سبب شد تا مردم فرزندان خود را برای تحصیل در این حوزه تشویق كنند. علامه درچه‌ای به اتفاق آخوند عبدالكریم گزی، در این مدرسه [[فقه]] و [[اصول]] تدریس می‌كردند و شور و حرارت ویژه‌ای در بین طلاب ایجاد كرده بودند. از اطراف و اكناف، شهرها و روستاهای دور و نزدیك دانشجویان علوم دینی به محضرشان شتافته و از خرمن اندیشه‌شان خوشه‌ها می‌چیدند.<ref> شرح حال رجال ایران، ج 5، ص 218.</ref>
+
==پانویس==
  
'''نظم در تدریس'''
+
<references />
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|رده=دارد
 +
}}
  
آیت الله سید عبدالحسین طیب در خصوص جدیت و نظم علامه درچه‌ای گفته است: «یازده سال در درس خارج آقا سید محمدباقر درچه‌ای شركت كردم، در تمامی این مدت فقط یك بار درس ایشان تعطیل شد كه در آن هم چاره‌ای نبود، زیرا یك روز درس اول را گفته بود كه خبر آوردند برادر شما آقا سید محمدحسین درچه‌ای وفات كرده است. آقا فرمود: خدا رحمتش كند. خواست درس دوم را شروع كند كه گفتند: آقا! ایشان وصیت كرده است، شما بر جنازه‌اش [[نماز]] بگذارید، از این روی ناچار شدند و درس را تعطیل كردند (ولی در حال پیاده رفتن به طرف تخت فولاد بالاخره درس را گفتند) این پشتكار و تلاش و بهره‌گیری از لحظه‌ها و ساعات زندگی، بسیار مایه عبرت است».<ref> ارباب معرفت، ص 99.</ref>
+
==آرشیو عکس و تصویر==
 +
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:سیدمحدباقر (2).jpg|سید محمدباقر موسوی درچه ای
 +
پرونده:سیدمحدباقر (4).jpg|مزار سید محمدباقر موسوی درچه ای  در تکیه کازرونی [[تخت فولاد]]  
 +
پرونده:سیدمحدباقر (3).jpg|قبر سید محمدباقر موسوی درچه ای
 +
پرونده:سیدمحمدباقر0.jpg|آرامگاه سید محمدباقر موسوی درچه ای در تخت فولاد [[اصفهان]]
 +
</gallery>
  
در همین مورد مطلبی را حجت الاسلام والمسلمین حاج سید تقی درچه‌ای به شرح ذیل نقل كرده است: خبر فوت آیت الله سید محمدحسین درچه‌ای معروف به «محدث اصفهانی» در حوزه اصفهان می‌پیچد و حوزه و بازار اصفهان تعطیل می‌شود. آیت الله علامه سید محمدباقر درچه‌ای از حجره بیرون می‌آید و حركت می‌كند برای تدریس به سوی مدرَس، طلاب به ایشان تسلیت می‌گویند و اظهار می‌دارند كه اخوی بزرگتر شما فوت شده است و شما می‌خواهید تدریس بفرمایید؟ اگر حوزه می‌دانست كه شما درس را تعطیل نمی‌كنید، آن ها نیز درسشان را تعطیل نمی‌كردند.
+
[[رده:علمای قرن چهاردهم|درچه ای،سید محمدباقر]]
 
+
[[رده:فقیهان]]
علامه درچه‌ای می‌فرماید: پس با جمعیت طلاب به سمت تخت فولاد می‌رویم و در راه درس را می‌گویم. نزدیكی پل خواجو درس به پایان می‌رسد، ایشان می‌فرماید: هر كس اشكال دارد بفرماید و علامه درچه‌ای تا تخت فولاد اشكال طلاب را جواب می‌فرماید: و بعد از مراسم دفن به مدرسه بازمی‌گردد و فردا پس از شركت در مراسم ختم برادرش ـ به مدت پنج دقیقه ـ برای تدریس حركت می‌كند.<ref> مصاحبه مؤلف با نوه علامه درچه‌ای در شهر ری.</ref>
+
[[رده:مراجع تقلید]]
 
+
[[رده:فیلسوفان]]
'''حافظه و استعداد علامه'''
+
[[رده:عارفان]]
 
+
[[رده:منجمان]]
علامه درچه‌ای از نظر حافظه و استعداد كم نظیر بوده است و باید او را یكی از نوابغ تاریخ اسلام برشمرد. در این مورد آیت الله حاج آقا حسن مدرس اصفهانی گفته است:
+
[[رده:مدفونین در تخت فولاد]]
 
+
[[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]]
«علامه درچه‌ای از نظر حافظه و قدرت استعداد در قرون اخیر و حتی در دودمان مرحوم میرلوحی در عصر صفویه و خاندان [[سادات]] درچه به این میزان نداشته‌ایم».<ref> همان.</ref>
 
 
 
'''تدریس تا پایان عمر'''
 
 
 
استاد جلال الدین همایی در خصوص تدریس مرحوم علامه درچه‌ای می‌نویسد: «دو سه سال آخر عمرش (آیت الله سید محمدباقر درچه‌ای) هم به تدریس اصول (مشغول بود. این درس) عصرها یك ساعت به غروب مانده در ایوان شمالی مدرسه (نیم آور) تشكیل می‌شد (و ما پای درس) می‌نشستیم. استاد معمولاً در آغاز درس خطبه(ای كوتاه شامل) حمد و ثنای مختصری به عربی می‌خواند. هنوز صدای عالمانه او كه در مبحث قاعده تسلط و لاضرر و روایت [[تحف العقول]] بحث می‌كرد در گوشم طنین انداز است».<ref> همایی نامه، ص 17 و 18.</ref>
 
 
 
'''شاگردان:'''
 
 
 
علامه درچه‌ای در سال 1303 از [[نجف]] اشرف به اصفهان بازگشت و [[حوزه علمیه]] این شهر به بركت وجود ایشان رونق ویژه‌ای گرفت. سید محمدباقر درچه‌ای در طول 40 سال تدریس، فقیهان و عالمان وارسته‌ای را تحویل جامعه داد، كه از آن جمله‌اند:
 
 
 
* 1. آیت الله شهید سید حسن مدرس (1287ـ1356 هـ.ق).
 
 
 
* 2. آیت الله العظمی حاج سید حسین بروجردی (1292ـ1381 هـ.ق).
 
 
 
* 3. آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی (1284ـ1365 هـ.ق).
 
 
 
* 4. آیت الله حاج میرزا علی آقا شیرازی (متوفا: 1375 هـ.ق).<ref> كاروان علم و عرفان، ص 233.</ref>
 
 
 
* 5. آیت الله حاج آقا رحیم ارباب (1297ـ1396 هـ.ق).
 
 
 
* 6. آقا نجفی قوچانی (1296ـ1363 هـ.ق).<ref> سیاحت شرق، ص 679.</ref>.
 
 
 
* 7. آیت الله سید عبدالحسین طیب (متولد: 1310 هـ.ق).
 
 
 
آثار به جای مانده از او بدین شرح است:
 
 
 
1ـ كلم الطیب فی عقاید الاسلام؛
 
 
 
2ـ اطیب البیان فی التفسیر القرآن (4 جلد)؛
 
 
 
3ـ العمل الصالح، این آثار به زیور طبع آراسته شده است.<ref> گنجینه دانشمندان، ج 3، ص 100 و 101.</ref>
 
 
 
* 8. سید محمدعلی ابطحی، فرزند سید محمد حسینی (1294ـ1371 هـ.ق).
 
 
 
* 9. میرزا مهدی بیدآبادی اصفهانی (متوفا: 1365 هـ.ق).
 
 
 
* 10. میرزا فتح الله درب امامی (1301ـ1377 هـ.ق).
 
 
 
* 11. حاج آقا حسین علوی (1287 1409 هـ.ق).
 
 
 
* 12. میر سید محمد مدرس، پدر آیت الله سید حسن مدرس هاشمی (متوفا: 1419 هـ.ق).
 
 
 
* 13. حاج ملا فرج الله دری (متوفا: 1382 هـ.ق).
 
 
 
* 14. آقا سید عباس دهكردی (معروف به صفی) (متوفا: 1394 هـ.ق).<ref> تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان، ج 2، ص 332.</ref>
 
 
 
* 15. سید فخرالدین خوانساری (متوفا: 1348 هـ.ق).
 
 
 
* 16. شیخ علی فقیه فریدنی (متوفا: 1373 هـ.ق).
 
 
 
* 17. سید محمدحسین میردامادی سدهی (متوفا: 1380 هـ.ق).
 
 
 
* 18. شیخ محمدحسن نجفی رفسنجانی (1304ـ1392 هـ.ق).
 
 
 
* 19. عبدالوهاب نصرآبادی (متوفا: 1328 هـ.ق).
 
 
 
* 20. محمد همامی ابن آخوند ملاحسن (1282ـ1359 هـ.ق).
 
 
 
* 21. محمدعلی یزدی (متوفا: 1351 هـ.ق).<ref> زندگانی جهانگیرخان قشقایی، ص 85، 109، 118، 120، 122، 134، 154، 186، 191، 192، 194 و 195.</ref>
 
 
 
* 22. حاج میرزا محمدباقر امامی بن سید احمد (متوفا: 1364 هـ.ق).
 
 
 
* 23. جلال الدین همایی (1318ـ1400 هـ.ق).
 
 
 
* 24. سید محمد رضوی كاشانی (متولد: 1291 هـ.ق).
 
 
 
* 25. میرزا حسن خان جابری انصاری (1287ـ1376 هـ.ق).
 
 
 
* 26. حاج شیخ باقر قزوینی (متوفا: 1363 هـ.ق).
 
 
 
* 27. سید محمدحسن سدهی اصفهانی (1277ـ1329 هـ.ق).
 
 
 
* 28. شیخ محمدحسن عالم نجف آبادی (متوفا: 1384 هـ.ق).
 
 
 
* 29. سید محمدرضا خراسانی.
 
 
 
و دهها عالم، فقیه و مجتهد دیگر.
 
 
 
'''زهد و تقوا'''
 
 
 
منوچهر قدسی در خصوص زهد و تقوای علامه درچه‌ای گفته است: «حالات و رفتار این بزرگوار و مراتب زهد و قدس و تقوای كم نظیر او همواره در تربیت اخلاقی دانشوران با استعداد تأثیر شگرف و ژرف داشته است».<ref> مقدمه رساله شعوبیه، ص 67.</ref>
 
 
 
'''ندانستن عیب نیست.'''
 
 
 
«اگر چیزی از این فقیه بزرگوار می‌پرسیدند و او نمی‌داشت با صراحت اظهار می‌داشت: نمی دانم. و این لفظ را بلند می‌گفت تا شاگردان یاد بگیرند، عارشان نیاید. مرحوم [[شیخ مرتضی انصاری]] با آن مرتبه علم و [[تقوا]] نیز این گونه بود».<ref> سیمای فرزانگان، ص 312؛ ناصح صالح، ص 65.</ref>
 
 
 
'''آثار ماندگار'''
 
 
 
از این فقیه فرزانه آثاری در [[فقه]] و [[اصول]] به جای مانده است كه به برخی از آن ها اشاره می‌شود:
 
 
 
* 1. یك دوره فقه و اصول در 16 مجلد موجود و 2 جلد مفقود شده است.
 
 
 
* 2. حاشیه بر متاجر شیخ انصاری (چاپ شده است).
 
 
 
* 3. حاشیه بر مناسك.
 
 
 
* 4. رساله‌ای در جبر و تفویض.
 
 
 
* 5. حواشی بر رساله عملیه.
 
 
 
* 6. حاشیه‌ای بر مكاسب شیخ انصاری.
 
 
 
* 7. رساله عملیه.
 
 
 
* 8. حاشیه بر اصول دین، تألیف شیخ جعفر شوشتری.
 
 
 
* 9. تقریرات اصولیه (كه در واقع، تقریر درس اصول ایشان است كه توسط آیت الله سید حسن چهارسوقی (متولد 1294 هـ.ق) می باشد.<ref> زندگانی آیت الله چهارسوقی، سید محمدعلی روضاتی، ص 156.</ref>
 
 
 
از آثار فوق، مختصری از حاشیه بر مكاسب به دستور آیت الله العظمی بروجردی به چاپ رسیده است و بقیه آثار نیز به دستور ایشان از [[اصفهان]] به [[قم]] برده شد تا برای بازنگری و چاپ در اختیار بعضی از علمای قم قرار گیرد.<ref> از مكتوبات آقا تقی درچه‌ای (نوه معظم له).</ref> كه در حال حاضر نزد بعضی از علمای اصفهان موجود است.
 
 
 
'''وفات یا شهادت؟'''
 
 
 
خطیب توانا، حجت الاسلام والمسلمین صهری اصفهانی در مورد ارادت حضرت آیت الله العظمی بروجردی نسبت به استادش، علامه درچه‌ای فرمود: «ما تا پایان عمر مرهون زحمات و تلاش های استادمان سید محمدباقر درچه‌ای هستیم».
 
 
 
آقا صهری آن گاه خطاب به حضار در مجلس ختم مرحوم حاج میرزا علی آقا شیرازی ـ یكی از شاگردان علامه ـ با بیان اعتراض آمیز فرمود: «چرا ساكتید؟ چرا آرام نشسته‌اید؟ بپاخیزید. شاگردان علامه مانند مرحوم شیرازی ـ صاحب این جلسه ـ یكی پس از دیگری از دنیا می‌روند و آن همه فضایل و آن همه مناقب ناگفته می‌ماند. چرا زندگی و [[مرگ]] مردی كه یك روز همنوا با شیخ شهید (فضل الله نوری) در مقابل بیگانگان و رضاخان میرپنج با شهامت ایستاد و یك روز هم تن به ذلت نداد و تسلیم هیچ كس به غیر از خدا نشد چنین مغفول مانده است.
 
 
 
وی در ادامه سخنانش به موضوع شهادت علامه درچه‌ای اشاره كرد و گفت: «دیدید در پایان هم به طور مرموز و یك روز (شایع كردند) كه در حمام خفه شده یا سكته كرده است. مثل این كه ایادی حكومت (مأموران و عوامل قتل) با ملك الموت عزراییل هماهنگی كرده بودند كه ساعتی قبل از وفات ایشان در «درچه» قدم می‌زدند و بر اوضاع نظارت می‌كردند و همه چیز را زیر نظر داشتند. اطبای دولتی هم راه سه ساعته یا چهار ساعته را، در عرض ده دقیقه طی كرده و در محل حاضر شده بودند، و مانند پزشكانی كه دور بدن مطهر حضرت [[امام رضا]] علیه السلام و حضرت موسی بن جعفر علیه السلام تجمع و شهادت آن دو را [[مرگ]] طبیعی جلوه دادند، با كمال وقاحت نظر دادند و شایع كردند كه علامه به مرگ طبیعی از دنیا رفته است. و مگر می‌شود شهادت را و خون را پوشیده نگه داشت كه زهی خیال باطل و فكر خام!
 
 
 
چرا باید مرگ استاد الفقهاء، استاد المراجع، استاد المجتهدین، استاد الاساتید، استاد الحریه و بنده مخلص خدا ـ مبهم بماند! چرا بر سر درب تكیه متعلق به ایشان در لسان الارض (تخت فولاد) نوشته نشده است كه: این جا مزار شهید فضیلت علامه فقیه «سید محمدباقر درچه‌ای» است؟ چرا دست نوشته‌های او كه محصول تلاش و زحمت یك عمر مطالعه و اندیشه ایشان است تكثیر نمی‌شود؟».<ref> از دست نوشته‌های سید تقی درچه‌ای.</ref>
 
 
 
حجت الاسلام والمسلمین حاج سید تقی درچه‌ای (نوه ایشان) معتقد است: علامه سید محمدباقر درچه‌ای توسط عوامل رضاخان به شهادت رسیده است.
 
 
 
نویسنده «تذكره القبور» می‌نویسد: مرحوم درچه‌ای طبق عادت معهود روز چهارشنبه (26 [[ربیع الثانی]] سال 1342 هـ.ق) بعد از [[نماز ظهر]] به موطن خود «درچه» رفت و در آن جا در جمعه همان هفته؛ قبل از طلوع آفتاب در حمام از دنیا رفت. از آن رو به اصفهان خبر دادند و اطبای حاذق به عیادتش رفتند؛ اما بر آن ها مسلم گردید كه آن مرجع وارسته جان به جان آفرین تسلیم كرده است. اهل اصفهان و آبادی‌های اطراف، همان روز به درچه رفتند و پس از انجام مراسم تغسیل و تكفین دسته‌های سوگواری به راه انداختند و پس از 3 روز از فوت این مرجع عظیم الشأن، پیكر مباركش در میان اشك و اندوه [[مرگ]] یا [[شهادت]] تشییع شد.
 
 
 
'''محل دفن'''
 
 
 
حدود غروب آفتاب روز سوم بعد از فوت، پیكر مطهر علامه سید محمدباقر درچه‌ای وارد تخت فولاد اصفهان گردید. او را با عزت تمام ـ در پیش روی (قبر) عبدالكریم گزی ـ واقع در تكیه كازرونی دفن كردند.<ref> تذكره القبور یا بزرگان اصفهان، ص 192.</ref>
 
 
 
==پانویس ==
 
<references />
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۶ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۸:۲۳

علامه سید محمدباقر دُرچه‌ای (۱۲۶۴ - ۱۳۴۲ ق)، از فقها و اساتید شاخص حوزه علمیه اصفهان در قرن چهاردهم قمری و از شاگردان میرزای شیرازی بود. علامه درچه‌ای به اکثر علوم از جمله فقه و اصول، فلسفه و عرفان، طب و نجوم مسلط بود. سید ابوالحسن اصفهانی و آیت الله بروجردی از شاگردان برجسته او هستند.

Dorchei.GIF
نام کامل سید محمدباقر موسوی درچه‌ای
زادروز ۱۲۶۴ قمری
زادگاه درچه، اصفهان
وفات ۱۳۴۲ قمری
مدفن اصفهان - تخت فولاد

Line.png

اساتید

میرزا محمدحسن شیرازی، میرزا حبیب الله رشتی، سید حسین کوه کمری، میرزا ابوالمعالی کلباسی، سید محمدباقر چهارسوقی،...

شاگردان

سید حسین بروجردی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید جمال الدین گلپایگانی، شهید سید حسن مدرس، حاج آقا رحیم ارباب،...

آثار

میزان الفقاهة، رساله در جبر و تفویض، حاشیه بر «مکاسب»،...


ولادت و خاندان

سید محمدباقر موسوی درچه‌ای فرزند سید مرتضی بن سید احمد میرلوحی درچه‌ای اصفهانی، در سال ۱۲۶۴ ه.ق در روستای "درچه " در نزدیکی اصفهان متولد شد.[۱] وجه شهرت او به میرلوحی این که، وی دختر زاده ملا لوحی، شاعر اصفهانی که مردی مداح، درویش و در "تذکره نصر آبادی" عنوانی دارد بوده، و مادرش او را به نام پدر خود می‌خوانده و بدان مشهور شده است.[۲]

نسب سید محمدباقر درچه‌ای با ۳۱ واسطه به موسی بن جعفر علیه‌السلام‌ می‌رسد. اجداد و پدر او، همه از مبلغان دین بودند و در بین مردم به زهد و دانش شهرت داشتند. مادرش نیز بانویی با ایمان و اهل فضیلت به شمار می‌رفت.

تحصیلات و استادان

سید محمدباقر پس از سپری شدن دوران کودکی، باتوجه به ‌استعداد، شوق و هوش ذاتی، توانست مراحلی از فقه و اصول را در محضر پدرش در ۱۳ سالگی به تحصیل در حوزه علمیه اصفهان روی آورد و باموفقیت مدارج علمی‌ را طی کند و از محضر دانشوران نامی‌ اصفهان در رشته‌های فقه و اصول خوشه چین خرمن پر فیض و برکت آن باشد.[۳]

عمده تحصیلات وی در اصفهان نزد: میرزا محمدباقر چهارسوقی، شیخ محمدحسن نجفی و میرزا ابوالمعالی کلباسی بود.[۴]

سپس در سال ۱۲۹۱ ه.ق برای ادامه تحصیل راهی نجف اشرف شد و ۱۴ سال در درس استادان برجسته آن حوزه شرکت کرد.[۵] او از درس آیات عظام: میرزا محمدحسن شیرازی، میرزا حبیب الله رشتی و سید حسین کوه کمری بهره مند شد.[۶]

تدریس و شاگردان

علامه سید محمدباقر درچه‌ای در سال ۱۳۰۳ ه.ق به اصفهان بازگشت و در مدرسه «نیم آورد» به تدریس آموخته‌های خود پرداخت. ایشان به اتفاق مرحوم آخوند عبدالکریم گزی در این مدرسه فقه و اصول تدریس و شوق و حرارت ویژه‌ای در بین طلاب ایجاد کرده بودند. از اطراف و اکناف، شهرها و روستاهای دور و نزدیک دانشجویان علوم دینی به‌ محضرشان شتافته و از خرمن اندیشه‌شان خوشه می‌چیدند.[۷]

او در تدریس فقه و اصول، خبره و دقیق بود. صدها عالم عالیقدر از محضر او بهره برده و بسیاری از آنان به اجتهاد دست یافتند، از جمله: حاج آقا حسین بروجردی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید عبدالحسین طیب، سید جمال الدین گلپایگانی، شهید سید حسن مدرس، حاج آقا رحیم ارباب.

نویسنده کتاب گلشن ابرار به نقل از آیة الله سید عبدالحسین طیب در خصوص جدیت و نظم علامه درچه‌ای چنین می‌نویسد: "یازده سال در درس خارج سید محمدباقر درچه‌ای شرکت کردم، در تمامی‌ این مدت فقط یک بار درس ایشان تعطیل شد که در آن هم چاره‌ای نبود، زیرا یک روز درس اول را گفته بود که خبر آوردند برادر شما، سید محمد حسین درچه ای فوت کرده است. آقا فرمود: خدا رحمتش کند. خواست درس دوم را شروع کند که گفتند: آقا! ایشان وصیت کرده، شما بر جنازه‌اش نماز بگذارید. از این روی ناچار شدند و درس را تعطیل کردند. [ولی در حال پیاده رفتن به طرف تخت فولاد بالاخره درس را گفتند.] "این پشتکار، تلاش و بهره گیری از لحظه ها و ساعات زندگی، بسیار مایه عبرت است."[۸]

او در پرورندان شاگردان لایق در هر رشته ید طولایی داشت. مرحوم حاج شیخ محمدباقر قزوینی متخصص علم نجوم و هئیت که گویند در این رشته واقعا استاد بوده، یکی از شاگردان علامه سید محمد باقر درچه‌ای به شمار می‌آید. مرحوم قزوینی در دوره زندگی اش بارها اشاره به شاگردی در نزد علامه درچه ای کرده بود.[۹]

آثار و تألیفات

میزان الفقاهة - یکی از آثار علامه سید محمدباقر درچه ای

علامه درچه‌ای تألیفاتی دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:

  • میزان الفقاهة در 26 مجلد،
  • یک دوره فقه و اصول در شانزده مجلد،
  • حاشیه بر «مکاسب» شیخ انصاری،
  • رساله عملیه،
  • رساله در جبر و تفویض،
  • حواشی بر رسائل علمیه.[۱۰]

جامعیت در علوم

"علامه سید محمدباقر درچه‌ای به اکثر علوم مسلط بود و مشابه این جور افراد کم است، که در اکثر علوم وارد و استاد باشند. روی هم رفته علامه مرد موفقی بود و مرجعی کم نظیر، مرحوم علامه با توجه به تخصصی که در علوم مختلفه داشت، در حقیقت جامع اکثر علوم بود و همه این علوم، همراه با زهد و تقوا در حافظه ای کم مانند، در یک انسان جمع شده بود."[۱۱]

مرحوم علامه در فراگیری فلسفه و عرفان بطور چشمگیری به جلو رفت و تکمیل آن را به بحث موکول کرد. او از اساتید این فن به خوبی بهره جست بطوریکه از اساتید مبرز فلسفه و عرفان به شمار می‌رفت.[۱۲]

در بحث نجوم و هئیت نیز چند اثر علمی‌ از او بر جای مانده است. از جمله در یکی از مساجد درچه، شاخصی به روشی مخصوص قرار داده بود، که از نظر دانشمندان اهل فن قابل توجه بوده است. همچنین دیوارهای خانه شخصی اش که معماری اش کرده بود، طوری طراحی شده که ظهر و ساعات قبل و بعد از آن قابل تشخیص می‌باشد.

از تخصص های دیگر مرحوم علامه، تخصص در علم طب بوده است. جدیت او در علم طب بدان جا بود که از او سوال کردند، مگر می خواهی فقط طبیب شوی؟ او جواب منفی داد و گفت: نه، ولی "العِلمُ عِلمان: عِلم الابدان و عِلم الادیان" لذا من فراگیری علوم جسمی‌ و روحی (عوم دینیه) را به موازات یکدیگر در حد توان و تسلط به پیش می‌برم. و چه مانعی دارد فقیه، طبیب هم باشد و یا طبیب فقیه؟

او در این رشته نیز چون سایر علوم به شکل چشمگیر به پیش می‌رفت. چنان که در علم طب، قوانین طبی و طب سنتی استادی قابل و مورد توجه بود. طبیب معروف اصفهان "میرزا ابوالقاسم گوگردی طبیب" اگرچه در زمان خودش سرآمد اطبا بود، ولی در مقابل تخصص طبی علامه خود را کوچک می‌دانست، و این خضوع و فروتنی نه فقط در زمان حیات او و به جهت رعایت ادب نسبت به ایشان بوده، بلکه این تواضع پس از درگذشت علامه هم ادامه یافت. مرحوم علامه در همان زمان قبل از عزیمت به نجف، تدریس طب را شروع کرد و شاگردانی قابل هم تحویل داد.

ویژگی‌های اخلاقی

مرحوم جلال الدین همائی درباره خصوصیات بارز استادش علامه درچه‌ای می‌نویسد: "آن بزرگ در علم و ورع و تقوا، آیتی بود عظیم و به حقیقت جانشین پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم‌السلام‌ بود. در سادگی، صفای روح و بی اعتنایی به امور دنیوی گوئی فرشته‌ای بود که از عرش به فرش فرود آمده و برای تربیت خلایق با ایشان همنشین شده است. مکرر دیدم که سهم امام های کلان برای او آوردند و دیناری نپذیرفت با اینکه می‌دانستم که از بیش از چهار پنج شاهی پول سیاه نداشت. وقتی سبب می‌پرسیدم می‌فرمود: من فعلا بحمدالله مقروض نیستم و خرجی فردای خود را هم دارم. معلوم نیست که فردا و پس فردا چه پیش بیاید، "وَ ما تَدری نَفسٌ ماذا تَکسبُ غَداً..." . اگر احیاناً لقمه ای شبهه ناک خورده بود، برفور انگشت در گلوی می‌کرد و همه را بر می‌آورد و این حالت را مخصوصا خود یک بار به رای العین دیدم... ".[۱۳]

او در ایمان و عقیده ثابت قدم بود و در عین حال با خرافات بسته شده به دین مخالفت می‌نمود.

وفات

مرحوم سید محمدباقر درچه‌ای، سرانجام در شب ۲۸ ربیع الثانی سال ۱۳۴۲ قمری، دار فانی را وداع گفت و پس از تشییع و عزاداری باشکوه و کم نظیر مردم اصفهان، به تخت فولاد برده شد و در تکیه کازرونی به خاک سپرده شد.[۱۴]

پانویس

  1. مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان، تصحیح:نصرالهی، غلامرضا،ج ۲، نشر: سازمان فرهنگی، تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، ۱۳۸۷،ص ۱۳۳.
  2. معلم حبیب آبادی، میرزا محمدعلی، مکارم آلاثار، در احوال دوقرن ۱۳ و۱۴ هجری،ج ۵،نشر: اداره فرهنگ و هنر استان اصفهان، ص ۱۷۷۶.
  3. گلشن ابرار، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، ج۳، زیر نظر پژوهشکده باقر العلوم، نشر: معروف، بهار ۱۳۸۵، صص: ۲۸۸-۲۳۰.
  4. مهدوی، سید مصلح الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، تصحیح: نیلفروشان، محمد رضا، ج ۱، نشر: گلدسته، چاپ اول، ۱۳۸۴، ص ۳۷۰.
  5. گلشن ابرار، همان منبع، ص ۲۳۰.
  6. مهدوی، اعلام اصفهان، همان منبع، ص ۱۳۴.
  7. گلشن برار، همان منبع، ص ۲۳۰.
  8. گلشن ابرار، همان منبع، صص: ۲۳۲ تا ۲۳۵.
  9. درچه ای «موسوی» سید تقی، ستاره ای از شرق، شرح احوال و وقایع عصر علامه سید محمدباقر درچه ایی، نشر: اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۳، ص ۸۷.
  10. مهدوی، دانشمندان بزرگان اصفهان، ص ۳۷۱.
  11. درچه ای، همان منبع، صص: ۸۸و۸۹و۹۱.
  12. درچه ای، همان منبع، ص ۸۸.
  13. همائی، جلال الدین، مقالات ادبی، ج ۱ ، نشر: هما، چاپ اول، مهر ۱۳۶۹، ص ۱۸.
  14. مهدوی، اعلام اصفهان، همان منبع، ص ۱۳۴.


آرشیو عکس و تصویر