شناسه ناقص است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن داوود حلی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (←‏منابع)
 
(۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
'''کلیدواژه: ابن داوود حلی، آثار ابن داوود حلی، کتاب الرجال'''
+
{{خوب}}
 +
'''«حسن بن علی بن داوود»''' معروف به '''«ابن داوود حلی»''' (زنده در ۷۰۷-۶۴۷ ق)، فقیه، رجالی، متکلم و ادیب بزرگ [[شیعه]] در قرن ۷ قمری و از شاگردان [[محقق حلی]] و [[سید احمد بن طاووس|سید احمد بن طاووس]] است. ابن داوود حلی در علوم مختلف اسلامی از جمله [[فقه]]، [[کلام]]، [[رجال]] و [[ادبیات عرب|ادبیات]] متبحر بوده و آثار متعددی در این حوزه‌ها نگاشته، که معروفترین آنها «[[رجال ابن داوود|کتاب الرجال]]» اوست.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = حسن بن علی بن داوود حلی
 +
||تصویر=
 +
||زادروز =  ۶۴۷ قمری
 +
|زادگاه = [[حله]]
 +
|وفات =  ۷۰۷ قمری
 +
|مدفن =
 +
|اساتید =  [[محقق حلی]]، [[سید احمد بن طاووس|سید احمد بن طاووس حلی]]، سید عبدالکریم بن طاووس، محمد بن جهیم الاسدی،...
 +
|شاگردان = علی بن احمد بن مزید حلی، علی بن طراد مطارآبادی، سید تاج‌الدین محمد دیباجی حلی،...
 +
|آثار = [[رجال ابن داوود|کتاب الرجال]]، ارجوزه فی الکلام، عقد الجواهر فی الاشباه والنظائر، المنهج القویم فی تسلیم التقدیم، تحصیل المنافع،...
 +
}}
 +
==زندگی‌نامه==
 +
ابومحمد حسن بن علی بن داوود، ملقب به تقی‌الدین، ـ چنان که در کتاب [[رجال ابن داود (کتاب)|رجال]] خود گفته است ـ پنجم [[جمادی الثانی]]‌ ۶۴۷ هـ.ق ولادت یافت. در کتاب‌های تراجم به محل ولادتش، اشاره نشده؛ اما از آن جا که نزد دانشمندان نام‌آور [[حله]] دانش آموخته، احتمالاً بیشتر عمرش را در این شهر گذرانده و در همین شهر نشو و نما کرده است.
  
−
ابن داوود از علمای شیعه و نویسنده کتاب معروف [[رجال ابن داوود]] است.  
+
نیز به قرینه این که ابن داوود، استادش ابن طاووس را «بغدادی التحصیل» خوانده و از سوی دیگر، گفته که: تا هنگام [[مرگ]] قرین او بوده، روشن می‌شود که گویا مدتی نیز در [[بغداد]] اقامت داشته است. همچنین بر اساس بیتی از ارجوزه «عقد الجواهر»، او در [[ذی القعده]] ۷۰۰ هـ.ق در [[کاظمین]] بوده و نیز در ارجوزه «منهج التقویم»، از زندگی در [[نجف]] یاد کرده است.
  
 +
تاریخ و محل وفات این رجالی نامی، همچون سایر مقاطع زندگی وی روشن نیست؛ اما با توجه به شواهد می‌توان گفت او سال‌هایی از آغاز سده هشتم را درک کرده است. چنانکه ابن داوود در ارجوزه «عقد الجواهر» تاریخ ۷۰۰ هـ.ق را قید کرده؛ که این نشان می‌دهد وی حداقل تا آخر سده ‌هفتم در قید حیات بوده است. همچنین مرحوم [[آقا بزرگ تهرانی]]، تاریخ فراغت ابن داوود از کتاب رجالش را، سال ۷۰۷ هـ.ق ذکر کرده<ref> مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص ۱۲۶.</ref> و در [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]] گفته است که این تاریخ را در آخر نسخه‌ای از رجال ابن داوود مشاهده کرده است.<ref> الذریعه، ج ۱۰، ص ۸۵.</ref>
 +
==تحصیل و استادان==
  
−
==ولادت و تحصیل==
+
در کتب معروف [[علم رجال|رجال]] به چهار تن از استادان ابن داود اشاره شده است. خود وی در کتاب رجالش، نام سه تن از استادان خویش را ذکر کرده و شرح حال مختصری از آن‌ها را آورده است؛ اما در مورد فرد دیگر، تنها در آغاز کتابش اشاره کرده که: وی طریق روایتی اوست. این استادان عبارتنداز:
−
ابومحمد حسن بن علی، ملقب به تقی‌الدین، معروف به ابن داوود ـ چنان که در کتاب رجالش گفته است ـ پنجم [[جمادی الثانی]]‌ 647 هـ.ق ولادت یافت.<ref> جهت اطلاع بیشتر درباره عالمان و سیر تحولات این دیار، ر.ک: سیمای حله، محمدحسن امانی، سازمان تبلیغات اسلامی؛ حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، سید علیرضا سید کباری، پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام، امیرکبیر، تهران، ص 321 به بعد.</ref> در کتاب‌های تراجم به محل ولادتش، اشاره نشده؛ اما از آن جا که نزد دانشمندان نام‌آور حله دانش آموخته، احتمالاً بیشتر عمرش را در این شهر گذرانده و در همین شهر نشو و نما کرده است.
 
  
−
نیز به قرینه این که ابن داوود، استادش ابن طاووس را «بغدادی التحصیل» خوانده و از سوی دیگر، گفته که: تا هنگام [[مرگ]] قرین او بوده، روشن می‌شود که گویا مدتی نیز در [[بغداد]] اقامت داشته است. همچنین بر اساس بیتی از ارجوزه «عقد الجواهر»، او در [[ذی القعده]] 700 هـ.ق در [[کاظمین]] بوده و نیز در ارجوزه «منهج التقویم»، از نعمت مجاورت و زندگی در [[نجف]] یاد کرده است.<ref> آنچه ذکر شد، منقول بود از: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج اول، تهران، 1369، ج 3، ص 484.</ref>
+
*جعفر بن حسن حلی، مشهور به «[[محقق حلی]]» (م، ۶۷۶ ق)؛ ابن داوود، از این استادش به بزرگی یاد کرده است؛ گویا ابن داوود، از محقق حلی بهره‌ای وافرتر برده، چنان که می‌گوید: «از کودکی، استاد و مربی من بود و احسان و التفات زیادی به من داشت»؛ «محقق حلی، در نقل همه مصنفات و روایت‌هایش، به من اجازه داده است».<ref> همان. رجال ابن داود، ص ۶۲.</ref> این گفتار نشان می‌دهد که وی نزد محقق حلی، ارج و قربی ویژه داشته و مورد اعتماد فراوان او بوده است.
  
 +
*[[سید احمد بن طاووس|سید احمد بن موسی بن طاووس]] (م، ۶۷۳ هـ.ق)؛ در «[[اعیان الشیعه]]» آمده است که‌ وی در حله وفات یافته و دفن گردیده و مرقدش مشهور و زیارتگاه است.<ref> اعیان الشیعه، ج ۳، ص ۱۸۹.</ref> او برادر [[سید بن طاووس|سید رضی‌الدین بن طاووس]] (صاحب کرامات معروف) است.
  
−
== استادان ==
+
*سید عبدالکریم بن موسی بن طاووس، (۶۴۸ـ۶۹۳ هـ.ق)؛ ابن داوود از وی چنین نام برده است: «سرور ما، پیشوای معظم، غیاث الدین، فقیه، نحوی، عروضی، نسابه و زاهد».
  
 +
*مفیدالدین محمد بن جهیم الاسدی؛ وی از علمای قرن هفتم حله بوده است. به کسانی چون: [[علامه حلی]] و ابن داوود، [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روایت داده است و ابن داوود در مقدمه کتاب رجالش، وی را یکی از طرق نقل روایت خود معرفی کرده است.
  
−
در کتب معروف رجال به چهار تن از استادان ابن داود اشاره شده است. خود وی در کتاب رجالش، نام سه تن از استادان خویش را ذکر کرده و شرح حال مختصری از آن‌ها را آورده است؛ اما در مورد فرد دیگر، تنها در آغاز کتابش اشاره کرده که: وی طریق روایتی اوست. این استادان عبارتنداز:
+
گذشته از موارد مذکور، [[علامه امینی]] کسانی چون: [[خواجه نصیرالدین طوسی]] (متوفی ۶۷۳)، یوسف بن مطهر (پدر علامه حلی) و یحیی بن سعید (پسرعموی محقق حلی) را نیز از [[مشایخ]] ابن داوود برشمرده است.<ref> الغدیر، عبدالحسین امینی، دارالکتاب الاسلامی، قم، ج ۲، ص ۳۴۷.</ref>
−
 
+
==شاگردان==
−
* 1. ابوالقاسم نجم‌ (نجیب)‌الدین جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی، مشهور به «محقق حلی»<ref> اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج 4، ص 89.</ref>؛ وی به 602 هـ.ق ولادت و [[ربیع الثانی]] 676 هـ.ق<ref> رجال ابن داوود، ص 62.</ref> وفات یافت.
 
−
 
 
−
علاوه بر ابن داوود، شاگردان بزرگ دیگری از محضر او دانش اندوخته‌اند که از آن جمله‌اند: علامه حلی، عبدالکریم بن طاووس، محمد بن طاووس، جلال محمد کوفی (استاد شهید)، عزالدین حسن بن یوسف آبی (صاحب کشف الرموز).
 
−
 
 
−
ابن داوود، از این استادش به بزرگی یاد کرده است؛ با القابی چون: «محقق، مدقق، امام علامه، یگانه عصر، خوش بیان‌ترین اهل زمان، بهترین عالمان در اقامه ‌دلیل و سریع‌ترین آنان در آوردن برهان». گویا ابن داوود، از محقق حلی بهره‌ای وافرتر برده است؛ چنان که می‌گوید: «از کودکی، استاد و مربی من بود و احسان و التفات زیادی به من داشت»؛ «محقق حلی، در نقل همه مصنفات و روایت‌هایش، به من اجازه داده است».<ref> همان. رجال ابن داود، ص 62.</ref> این گفتار نشان می‌دهد که وی نزد محقق حلی، ارج و قربی ویژه داشته و مورد اعتماد فراوان او بوده است.
 
−
 
 
−
* 2. سید جمال‌الدین ابوالفضائل احمد بن موسی بن طاووس، (متوفی 673 هـ.ق)؛ در «[[اعیان الشیعه]]» آمده است که‌ وی در حله وفات یافته و دفن گردیده و مرقدش مشهور و زیارتگاه است.<ref> اعیان الشیعه، ج 3، ص 189.</ref> سید جمال‌الدین، برادر رضی‌الدین بن طاووس (صاحب کرامات معروف) است. در کتب فقهی و رجالی هر کجا از [[سید بن طاووس]] نام برده شود، مراد احمد بن طاووس است.<ref> هدیه الاحباب، [[شیخ عباس قمی]]، ذیل عنوان «احمد بن موسی بن جعفر جمال الدین».</ref>
 
−
 
 
−
* 3. سید عبدالکریم بن موسی بن طاووس، (648ـ693 هـ.ق)؛ ابن داوود از وی چنین نام برده است: «سرور ما، پیشوای معظم، غیاث الدین، فقیه، نحوی، عروضی، نسابه و زاهد». سید عبدالکریم در [[کربلا]] متولد شد، در حله نشو و نما و در بغداد تحصیل کرد و در [[کاظمین]] درگذشت.
 
−
 
 
−
* 4. مفیدالدین محمد بن جهیم (جهم) الاسدی. ولادت و وفات او معلوم نیست؛ لکن وی از علمای قرن هفتم حله بوده است. به کسانی چون: [[علامه حلی]] و ابن داوود، اجازه روایت داده است و ابن داوود در مقدمه کتاب رجالش، وی را یکی از طرق نقل روایت خود معرفی کرده است.
 
−
 
 
−
گذشته از موارد مذکور، علامه امینی کسانی چون: خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی 673)، یوسف بن مطهر (پدر علامه حلی) و یحیی بن سعید (پسرعموی محقق حلی) را نیز از مشایخ ابن داوود برشمرده است.<ref> الغدیر، عبدالحسین امینی، دارالکتاب الاسلامی، قم، ج 2، ص 347.</ref>
 
−
 
 
−
 
 
−
== شاگردان ==
 
−
 
 
  
 
در کتب رجال، تنها به سه نفر از شاگردان ابن داوود اشاره شده است؛ به اعتقاد برخی، آنان شاگردان روایتی وی بوده‌اند، که عبارتند از:
 
در کتب رجال، تنها به سه نفر از شاگردان ابن داوود اشاره شده است؛ به اعتقاد برخی، آنان شاگردان روایتی وی بوده‌اند، که عبارتند از:
  
−
* 1. رضی‌الدین ابوالحسن علی بن احمد بن یحیی بن مزید حلی. وی به سال (757 هـ.ق)<ref> رجال ابن داوود، ص 70.</ref> رحلت کرد و در [[نجف]] دفن شد. او از استادان شهید اول و از شاگردان علامه است. شهید از وی با القابی چون: «شیخ، پیشوا، پادشاه ادبا و علما...» یاد کرده است.<ref> غایه المراد، تحقیق: رضا مختاری، مرکز الابحاث الدرسات الاسلامیه، قم، ص 219.</ref> ابن مزیدی، علاوه بر علامه و ابن داوود، از پدرش نیز روایت کرده است.<ref> فوائد رضویه، شیخ عباس قمی.</ref>
+
*رضی‌الدین ابوالحسن علی بن احمد بن یحیی بن مزید حلی (م، ۷۵۷ ق)؛<ref> رجال ابن داوود، ص ۷۰.</ref> او از استادان [[شهید اول]] و از شاگردان علامه است. شهید از وی با القابی چون: «شیخ، پیشوا، پادشاه ادبا و علما...» یاد کرده است.<ref> غایه المراد، تحقیق: رضا مختاری، مرکز الابحاث الدرسات الاسلامیه، قم، ص ۲۱۹.</ref> ابن مزید، علاوه بر علامه و ابن داوود، از پدرش نیز روایت کرده است.<ref> فوائد رضویه، شیخ عباس قمی.</ref>
−
 
 
−
* 2. شیخ زین‌الدین علی بن طراد مطارآبادی. وی سال (762 هـ.ق) در حله وفات یافت.<ref> رجال ابن داوود، ص 7.</ref> شهید اول از وی نیز روایت کرده و در اجازه‌اش، زین‌الدین مطارآبادی را چنین توصیف نموده است: «امام، فقیه، محقق و دانشمند مدقق».<ref> معجم رجال الحدیث، آیت الله ابوالقاسم خویی، ج 12، ص 65.</ref>
 
−
 
 
−
* 3. سید تاج‌الدین محمد بن قاسم بن حسین علوی حسنی دیباجی حلی، معروف به «ابن معیه». شهید وی را «اعجوبه زمان در همه فضائل» توصیف می‌کند و در کتاب «مجموعه» که به خط جد [[شیخ بهایی]] محمد بن علی جبعی است، آمده است: سید تاج‌الدین در سال 776 هـ.ق در حله درگذشت و پیکرش به نجف اشرف انتقال یافت.<ref> رجال ابن داوود، ص 8.</ref> به گفته آقا بزرگ تهرانی: سید تاج‌الدین، از شاگردان علامه و خود، استاد سید احمد بن حسین، مؤلف «عمده الطالب» است.<ref> الذریعه، [[آقا بزرگ تهرانی]]، ج 16.</ref> همچنین شیخ [[آقا بزرگ تهرانی]] گفته است: شصت و اندی شیخ داشته است.<ref> مصنفی المقال فی مصنفی علم رجال، آقا بزرگ تهرانی، نشر عترت، چ 3، ص 483.</ref>
 
−
 
 
−
آثار وی عبارتند از: «معرفه الرجال»، «نهایه الطالب فی نسب آل ابیطالب» و «الفلک المشحون».
 
  
 +
*شیخ زین‌الدین علی بن طراد مطارآبادی (م، ۷۶۲ ق)؛<ref> رجال ابن داوود، ص ۷.</ref> شهید اول از وی نیز روایت کرده و در اجازه‌اش، زین‌الدین مطارآبادی را چنین توصیف نموده است: «امام، فقیه، محقق و دانشمند مدقق».<ref> معجم رجال الحدیث، آیت الله ابوالقاسم خویی، ج ۱۲، ص ۶۵.</ref>
  
−
== تألیفات ==
+
*سید تاج‌الدین محمد بن قاسم بن حسین علوی حسنی دیباجی حلی، معروف به «ابن معیه» (م، ۷۷۶ ق)؛ شهید وی را «اعجوبه زمان در همه فضائل» توصیف می‌کند. آثار وی عبارتند از: «معرفه الرجال»، «نهایه الطالب فی نسب آل ابیطالب» و «الفلک المشحون».
  
 +
==آثار و تألیفات==
  
 
ابن داوود در کتاب رجالش، آثار خود را این گونه برشمرده است:
 
ابن داوود در کتاب رجالش، آثار خود را این گونه برشمرده است:
  
−
# در رجال: کتاب «الرجال».
+
* در [[علم رجال|رجال]]:  
−
# در فقه: «تحصیل المنافع»، «التحفه السعدیه»، «المقتصر من المختصر»، «الکافی»، «النکت»، «الرائع»، «خلاف المذاهب الخمسه»، «تکمله المعتبر» (ناتمام)، «الجوهره فی نظم التبصره» (این کتاب همان «تبصره» علامه حلی است که ابن داوود آن را به نظم درآورده است)، «لمعه» (در احکام [[فقه]] و منظوم)، «الرائض فی الفرائض» (منظوم)، «عقد الجواهر فی الاشیاء والنظائر» (منظوم)، «اللؤلؤه» (منظوم و ناتمام) و «عده الناسک فی قضاء‌المناسک» (منظوم).
 
−
# در اصول دین: «الدر الثمین فی اصول الدین» (منظوم)، «الخریده العذراء فی العقیده الغراء» (منظوم) و «الدرج».
 
−
# در منطق: «حل الإشکال فی عقد الأشکال» و «البغیه».
 
−
# در ادبیات عرب: «الإکلیل التاجی فی العروض»، «قره عین الخلیل فی شرح النطم الجلیل»، «شرح قصیده صدرالدین الساوی»، «مختصر الإیضاح»، «حروف المعجم» و «مختصر اسرار العربیه».
 
−
 
 
−
از آثار مذکور، برخی به جای مانده که بعضی به چاپ رسیده و بعضی دیگر خطی است.
 
−
 
 
−
 
 
−
=== آثار چاپی ===
 
−
 
 
−
 
 
−
# الرجال: این کتاب یک بار در سال 1383 هـ.ق به کوشش سید جلال الدین محدث ارموی در تهران و بار دیگر در سال 1392 هـ.ق به کوشش سید محمدصادق بحرالعلوم در نجف به چاپ رسیده است.
 
−
# ارجوزه فی الکلام: منظومه‌ای است زیبا در 145 بیت، با الفاظی موجز درباره‌ عقاید کلامی شیعه.
 
−
# عقد الجواهر فی الاشباه والنظائر: در نسخه چاپی، «جواهرالکلام فی الاشباه والنظائر» نامیده شده است. این ارجوزه با 1309 بیت در 10 [[ذی القعده]] 700 هـ.ق در [[کاظمین]] سروده شده است.
 
−
# المنهج القویم فی تسلیم التقدیم: ارجوزه‌ای است با 201 بیت، مشتمل بر داستانی از مباحثه‌های مربوط به «شایسته‌ترین خلیفه پس از پیامبر» که در مجلسی از مجالس علمای مذاهب مختلف در شهر بغداد انجام گرفته است، ابیاتی از این ارجوزه خواهد آمد.
 
−
 
 
−
 
 
−
=== آثار خطی ===
 
−
 
 
−
 
 
−
# التحفه السعدیه: نسخه‌ای از آن، در کتابخانه موزه بغداد وجود دارد.
 
−
# تحصیل المنافع: نسخه‌ای از آن، در کتابخانه سید محمدعلی روضاتی در اصفهان است.
 
−
# الجوهره فی نظم التبصره: دو نسخه از آن در کتابخانه آیت الله مرعشی موجود است.
 
−
# المقتصر من المختصر: نسخه‌ای از آن در کتابخانه مجلس موجود است.
 
−
 
 
−
همچنین به گفته افندی؛ سید حسین مجتهد عاملی، رساله‌ای مشتمل بر روایاتی از ائمه به ابن داوود نسبت داده و از آن در کتابش (دفع المناواه عن التفضیل والمساواه) نقل کرده است.<ref> توضیحاتی که در مورد کتاب‌های چاپی و خطی آمده، منقول است از: دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، چ تهران، 1369، ج 1، ص 485.</ref>
 
−
 
 
−
==جامعیت علمی و تخصص ابن داوود==
 
−
 
 
−
آن چه از آثار ابن داوود و اقوال علما به روشنی بدست می‌آید، این نکته است که: او در علوم مختلف، جامعیت داشته و دست کم در چهار حوزه فقه، کلام، رجال و ادبیات متبحر بوده است. با این حال، تخصص وی در رجال و ادبیات، نظر علما را بیشتر به خود جلب کرده است.
 
−
 
 
−
تبحر وی در شعر چنان است که حتی برخی از آثار کلامی و فقهی خود را به صورت شعر تألیف کرده است؛ از جمله کتاب «تبصره» [[علامه حلی]]. این امر، شاید پیش از آن که بیانگر جامعیت او باشد، از قدرت و تسلط ادبی او حکایت می‌کند. لذا علما، او را «سلطان ادبا و بلغا» دانسته‌اند.
 
−
 
 
−
[[علامه امینی]] در آغاز جلد ششم الغدیر، با ارائه شرح حالی کوتاه از ابن داوود، او را در شمار «شعرای غدیر در قرن هشتم» آورده و پاره‌ای از اشعارش را ذکر کرده است؛ که ابیاتی از آن را می‌آوریم:
 
−
 
 
−
{{بیت|و قد جرت لی قصه غریبه|قد نتجت قضیه عجیبه}}
 
−
{{بیت|فاعتبروا فیها ففیها معتبر|یغنی عن الاغراق فی قوس النظر}}
 
−
{{بیت|حضرت فی بغداد دار علم|فیها جبال نظر و فهم}}
 
−
 
 
−
==رجال ابن داوود==
 
−
 
 
−
شهرت ویژه ابن داوود بیش از همه، مرهون کتاب «رجال» اوست. وی آن را با استفاده از راهنمایی‌ها و تحقیقات استادش، احمد بن طاووس به رشته تحریر درآورد و همین، بر ارزش کتاب می‌افزاید؛ چرا که وی در زمان خود از تبحر و تخصص ویژه‌ای در علم رجال برخوردار بوده است.
 
−
 
 
−
'''<I>الف) ویژگی‌ها:</I>'''
 
−
 
 
−
* 1. تا پیش از ابن داوود، نام شخصیت‌ها بدون ترتیب الفبا ذکر می‌شد و یا اگر به ترتیب الفبایی بود؛ تنها در حرف اول اسامی بود، که این، مشکلاتی را در یافتن نام شخصیت پدید می‌آورد. ابن داوود با وقوف به این مسأله، کتاب رجالش را به ترتیب حروف الفبا در حرف اول، دوم و...، تنظیم کرد و حتی این ترتیب را در نام پدر و جد راوی نیز مراعات کرد. این عمل، چنان در نظر رجالیون بعد از او، پسندیده آمد که از آن پس، آن‌ها نیز شیوه ابن داوود را در ترتیب نام‌ها دنبال کردند.
 
−
 
 
−
* 2. رجال وی در حقیقت گزیده‌ای است از کتاب‌های کشی، نجاشی، [[شیخ طوسی]]، برقی، علی بن احمد عقیقی، ابن عقده، [[فضل بن شاذان]]، ابن عبدون، غضائری، محمد بن بابویه و ابن فضل. البته وی اقوال آن‌ها را با حسن ترتیب و زیادت تهذیب، ذکر کرده و برای هر کدام رمزی نهاده است و از متأخرین از شیخ، جز افراد معدودی نامی نبرده است. همچنین وی جهت اختصار، نام امامان علیهم‌السلام را نیز با رمز مشخص کرده است.
 
−
 
 
−
* 3. ابن داوود کتاب رجالش را در دو جزء ‌تنظیم کرده است؛ جزء اول که به شخصیت‌های «موثق» و «مهمل» اختصاص یافته و جزء دوم که در آن، «مجهولین» و«مجروحین»<ref> واژه‌های «موثق، مهمل، مجهول و مجروح» از اصطلاحات علم رجال هستند که معنای خاصی دارند. علمای رجال برای معلوم کردن این که هر شخصیت تا چه میزان اعتبار دارد و آیا به سخن او می‌توان عمل کرد، اصطلاحاتی را وضع کرده‌اند. «موثق» کسی که نص بر وثاقتش هست؛ و لو دارای فساد عقیده باشد. «مهمل» کسی که نامش در کتاب‌های رجال آمده؛ ولی نه مدح شده و نه ذمّ. «مجهول» کسی که نامش در کتاب‌های رجال آمده؛ ولی شخصیت او ناشناخته است. «مجروح» به محدثی گفته می‌شود که با الفاظی چون: «کذاب، جاعل حدیث، منکر و...» مذمت شده است. گفتنی است گاهی اوقات علمای رجال، در تعریف این اصطلاحات دچار اختلاف می‌شوند؛ به عنوان مثال ممکن است علمای متأخر با علمای متقدم نظری متفاوت با یکدیگر داشته باشند. نمونه آن، تفاوت دیدگاه علامه و ابن داوود با برخی علمای دیگر، در معنای مجهول است.</ref> نام برده شده‌اند.
 
−
 
 
−
ابن داوود در آخر قسم اول، افرادی را که نجاشی با عنوان «ثقه ثقه» آورده و 34 نفر هستند، جداگانه ذکر کرده است. در ادامه، نام پنج نفر دیگر را که توصیف به «ثقه ثقه» شده‌اند، آورده که غضائری هم به آن‌ها اشاره کرده است. آن گاه پنج فصل آورده که مطالب آن، بسیار مورد نیاز محققان قرار می‌گیرد. در پایان قسم دوم نیز 17 فصل ـ که برای محققان مفید است‌ ـ آورده و بعد، نه تنبیه پرفایده ذکر کرده است.
 
−
 
 
−
'''<I>ب) تفاوت رجال ابن داوود با رجال علامه حلی:</I>'''
 
−
 
 
−
ابن داوود و علامه حلی، هر دو شاگرد احمد بن طاووس بوده‌اند؛ از این رو، در آثارشان مشابهت‌هایی دیده می‌شود؛ به طوری که ممکن است گفته شود یکی، از دیگری اقتباس کرده است. با وجود این، تفاوت‌های این دو کتاب از این قرار است:
 
−
 
 
−
* 1. رجال علامه نیز همانند رجال ابن داوود، به دو قسم ترتیب یافته است؛ لکن علامه اسامی کسانی را در قسم اول آورده، که به روایتشان عمل شده و ممدوح دانسته شده‌اند و در قسم دوم، کسانی را ذکر کرده که به روایتشان عمل نشده و جرح شده‌اند. برخلاف علامه، ابن داوود در قسم اول، کسانی را که کم‌ترین مدح درباره‌شان آمده، ذکر کرده است؛ گرچه به خبر آنان عمل نشده و بسیار مذمت شده باشند و در قسم دوم هم کسانی را که کم‌ترین ذمّ در موردشان آمده، ذکر کرده است؛ اگر چه اوثق ثقات بوده باشند.
 
−
 
 
−
* 2. معمولاً برخی راویان، مورد اختلاف علمای رجال قرار می‌گیرند: عده‌ای، آن‌ها را قابل اعتماد می‌دانند و عده‌ای مورد اعتماد نمی‌دانند. یکی از تفاوت‌های «رجال» ابن داوود با «رجال» علامه حلی، مربوط به این گونه راویان است. علامه، چنین افرادی را در هر دو قسم نیاورده است؛ بلکه یا جانب مدح را ترجیح داده و در قسم اول آورده و یا جانب ذم را ترجیح داده و یا متوقف شده که در این صورت، او را در قسم دوم ذکر کرده است. اما ابن داوود، این راویان را، یک بار به اعتبار مدح در قسم اول و بار دیگر به اعتبار ذمّ، در قسم دوم ذکر کرده است.
 
−
 
 
−
* 3. علامه هنگامی که مطلبی را از کتاب‌های کشی، نجاشی، شیخ و غضائری دریافت می‌کند، نام مستند را ذکر نمی‌کند؛ بلکه عین عبارت آن‌ها را می‌آورد؛ اما اگر از کتاب «غیبه» شیخ یا «رجال» ابن عقده یا «رجال» عقیقی مطلبی را می‌آورد، مستند را صراحتا بیان می‌کند. برخلاف علامه، ابن داوود بر خود لازم دانسته از هر کسی که مطلبی نقل می‌کند، نامش را بیاورد. برخلاف علامه ابن داوود بر خود لازم دانسته، نام هر کسی را که از او مطلبی نقل کرده بیاورد، مگر موردی که امر بر او مشتبه بوده و یقین به مستند نداشته که در این صورت، هیچ رمزی نیاورده است.
 
−
 
 
−
* 4. علامه تنها راویان ممدوح را در قسم اول آورده است؛ ولی ابن داوود‌ «مهملین» را هم در قسم اول ذکر کرده است.<ref> آن چه درباره ویژگی‌ها و تفاوت میان رجال علامه و ابن داوود آمده، با استفاده از این کتاب است: کلیات فی علم الرجال، آیت الله جعفر سبحانی، مؤسسه نشر اسلامی، ج 3، قم، 1419 هـ.ق، ص 114 به بعد.</ref>
 
−
 
 
−
'''<I>ج) میزان اعتبار:</I>'''
 
−
 
 
−
«رجال» ابن داوود جزو چهار کتاب اصلی رجال متأخر محسوب می‌شود؛ سه کتاب دیگر عبارتند از: «فهرست» شیخ منتجب‌الدین، «معالم العلماء» و «خلاصه الاقوال فی علم الرجال». از این چهار کتاب، به عنوان «مصادر ثانویه علم رجال» نام برده‌اند که نشانه اهمیت و جایگاه این آثار نزد علمای رجال است.
 
  
−
درباره میزان اعتبار رجال ابن داوود، نکاتی در کلمات رجال شناسان دیده می‌شود که در این جا به اجمال، بیان می‌کنیم. به دلیل وجود برخی اشتباهات در رجال ابن داوود، عده‌ای از علمای رجال این اثر را زیر سؤال برده‌اند؛ هر چند مؤلفش را نیز بسیار ستوده‌اند. از این رو، درباره منشأ اشتباهات و میزان اعتبار این کتاب، سخنان متضادی دیده می‌شود.
+
#«[[رجال ابن داود (کتاب)|کتاب الرجال]]». این کتاب یک بار در سال ۱۳۸۳ هـ.ق به کوشش [[محدث ارموی|سید جلال الدین محدث ارموی]] در تهران و بار دیگر در سال ۱۳۹۲ هـ.ق به کوشش سید محمدصادق بحرالعلوم در نجف به چاپ رسیده است.
  
−
البته در این که اشتباهاتی رخ داده، تقریباً اتفاق نظر وجود دارد؛ لکن برخی، این اشتباهات را توجیه کرده و ناچیز شمرده‌اند و وقوع این مقدار خطا را، طبیعی دانسته‌اند؛ همچنان که سایر کتب رجال نیز مصون از چنین خطاهایی نبوده‌اند.
+
* در [[فقه]]:
  
−
در «[[اعیان الشیعه]]»، به نقل از «مستدرک الوسائل» گفته شده است که سه دیدگاه درباره «رجال» ابن داوود وجود دارد: برخی در درجه اعتبار آن غلو کرده‌اند؛ برخی در عدم اعتبار آن افراط کرده‌اند و به کلی از اعتبار ساقط دانسته‌اند؛ عده‌ای هم نگاهی معتدل به کتاب وی دارند. از گروه اول، پدر [[شیخ بهایی]] است که گفته است:‌ «رجال ابن داوود، ما را از سایر کتب رجالی بی‌نیاز می‌گرداند». از گروه دوم، محقق شوشتری است که رجال وی را شایسته اعتماد ندانسته است؛ زیرا در رجال او، اشتباهات زیادی از متقدمین و نقد و تمییز رجال دیده می‌شود و گروه سوم، بیشتر رجالیون هستند.<ref> ر.ک: اعیان الشیعه، ذیل عنوان «حسن بن علی بن داوود».</ref>
+
#«تحصیل المنافع»، نسخه‌ای از آن، در کتابخانه سید محمدعلی روضاتی در [[اصفهان]] است.
 +
#«التحفة السعدیة»، نسخه‌ای از آن، در کتابخانه موزه [[بغداد]] وجود دارد.
 +
#«المقتصر من المختصر»، نسخه‌ای از آن در کتابخانه مجلس موجود است.
 +
#«الکافی»،
 +
#«النکت»،
 +
#«الرائع»،
 +
#«خلاف المذاهب الخمسه»،
 +
#«تکملة المعتبر» (ناتمام)،
 +
#«الجوهرة فی نظم التبصرة» (این کتاب همان «تبصره» [[علامه حلی]] است که ابن داوود آن را به نظم درآورده است)،
 +
#«لمعه» (در احکام فقه، منظوم)،
 +
#«الرائض فی الفرائض» (منظوم)،
 +
#«عقد الجواهر فی الاشباه والنظائر» (این ارجوزه با ۱۳۰۹ بیت در ۱۰ [[ذی القعده]] ۷۰۰ هـ.ق در [[کاظمین]] سروده شده است)،
 +
#«اللؤلؤه» (منظوم و ناتمام)،
 +
#«عدة الناسک فی قضاء‌المناسک» (منظوم).
  
−
این که شخصیت رجالی بزرگی چون ابن داوود، چرا دچار چنین خطاهایی شده، توجیهاتی از سوی برخی علمای رجال ارائه شده است و شاید نظر همین گروه درست باشد؛ زیرا بعید به نظر می‌رسد که محققی چون ابن داوود، مرتکب خطاهای آشکاری در رجالش شود. به طور خلاصه، اهم توجیهات چنین است:
+
* در [[کلام]] و [[اصول دین]]:  
  
−
* 1. کسانی مانند صاحب «ریاض العلما» گفته‌اند: طعن‌ها وارد نیست؛ زیرا بیشتر اشتباهات، به اختلاف نسخ بازمی‌گردد و علت اختلاف نسخ نیز این بوده که گاهی نسخه‌ای از کتاب مؤلف معروف می‌شده و همان نسخه در میان مردم انتشار می‌یافته است و سپس، مؤلفین برخی مطالب را کاسته یا افزوده‌اند و این تصرفات بعدی، در نسخه مشهور و منتشر شده وارد نشده و منشأ بروز اشتباه شده است.
+
#«ارجوزه فی الکلام» (منظومه‌ای است زیبا در ۱۴۵ بیت، با الفاظی موجز درباره‌ عقاید کلامی [[شیعه]])،
 +
#«الدر الثمین فی اصول الدین» (منظوم)،
 +
#«الخریدة العذراء فی العقیده الغراء» (منظوم)،
 +
#«المنهج القویم فی تسلیم التقدیم» (ارجوزه‌ای است با ۲۰۱ بیت، مشتمل بر داستانی از مباحثه‌های مربوط به «شایسته‌ترین خلیفه پس از پیامبر» که در مجلسی از مجالس علمای مذاهب مختلف در شهر بغداد انجام گرفته است).
  
−
* 2. در گذشته به دلیل این که کتاب‌ها با دست نسخه‌برداری می‌شده، لذا به تعداد محدودی انتشار یافته است؛ از این رو، دست‌یابی مؤلفان به آثار دیگران، دشوار بوده است. این امر موجب می‌شد که گاهی مؤلفان، تنها به نقل قول مؤلف دیگر بسنده کنند؛ در حالی که بسیاری از اوقات، نقل قول او نیز غیرمستقیم و خطا بوده است؛ اما مؤلفان همان نقل قول خطا را به عنوان صاحب قول بیان می‌کرده‌اند. گویا ابن داوود نیز به دلیل دسترسی نداشتن به نسخه اصلی اثر مؤلف، دچار چنین اشتباهاتی شده است!
+
* در [[منطق]]:
  
−
* 3. بدخطی و ناخوانایی خط ابن داوود. برخی گفته‌اند علمای گذشته، به دلیل کثرت اهتمام به درس، تدریس، تألیف و سایر امور، به بازبینی کامل همه نسخه‌ها موفق نمی‌شده‌اند. این امر موجب می‌شد که بسیاری از اوقات اغلاطی در دست نویس پدید آید و مؤلف متوجه آن نشود. و یا ناخوانایی خط مؤلف و عدم دست‌یابی آسان به او، موجب می‌شد که استنساخ کننده، کلمه‌ای را به گمان خود صحیح بداند و همان را بنویسد، اما مقصود مؤلف چیز دیگری بوده است،<ref> جهت اطلاع تفصیلی از اقوال علما در این باره، ر.ک: کتاب الرجال ابن داوود، مقدمه و تحقیق سید محمدصادق آل بحرالعلوم، ص 13؛ کلیات فی علم الرجال، آیت الله جعفر سبحانی، ص 114؛ منتهی المقال فی احوال الرجال، ابوعلی حائری، ج 2، ص 417؛ اعیان الشیعه، سید محسن امین، ذیل عنوان «حسن بن علی بن داوود».</ref> البته گفتنی است: به گفته یکی از محققان بزرگ معاصر: این اشتباهات، در کتاب رجال ابن داوود که به تحقیق سید محمدصادق آل بحرالعلوم است، تا حد زیادی رفع شده است.
+
#«حل الإشکال فی عقد الأشکال»،
 +
#«البغیة».
  
−
==درگذشت==
+
* در [[ادبیات عرب]]:
  
−
با وجود مراجعه به منابع مختلف، تاریخ و محل وفات این رجالی نامی، همچون سایر مقاطع زندگی وی روشن نیست؛ اما با توجه به شواهد می‌توان گفت او سال‌هایی از آغاز سده هشتم را درک کرده است. چنان که در بخش تألیفات اشاره شد، ابن داوود در ارجوزه «عقد الجواهر» تاریخ 700 هـ.ق را قید کرده؛ که این نشان می‌دهد وی حداقل تا آخر سده ‌هفتم در قید حیات بوده است.
+
#«الإکلیل التاجی فی العروض»،
 +
#«قرة عین الخلیل فی شرح النطم الجلیل»،
 +
#«شرح قصیده صدرالدین الساوی»،
 +
#«مختصر الإیضاح»،
 +
#«حروف المعجم»،
 +
#«مختصر اسرار العربیه».
  
−
مرحوم [[آقا بزرگ تهرانی]]، تاریخ فراغت ابن داوود از کتاب رجالش را، سال 707 هـ.ق ذکر کرده<ref> مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص 126.</ref> و در الذریعه گفته است که این تاریخ را در آخر نسخه‌ای از رجال ابن داوود مشاهده کرده است.<ref> الذریعه، ج 10، ص 85.</ref>
+
==جامعیت علمی ابن‌داوود==
  
−
صاحب ریاض العلماء نیز گفته است که: در مشهد [[امام رضا]] علیه‌السلام نسخه‌ای از کتاب «فصیح» را دیده که در آخر آن به خط ابن داوود آمده است: «نوشته است حسن بن علی بن داوود در سیزده [[رمضان]] سال 741 هـ.ق».<ref> الغدیر، ج 6، ص 8.</ref>
+
آن چه از آثار ابن داوود و اقوال علما به روشنی بدست می‌آید، این نکته است که او در علوم مختلف، جامعیت داشته و دست کم در چهار حوزه [[فقه]]، [[کلام]]، [[رجال]] و [[ادبیات عرب|ادبیات]] متبحر بوده است. با این حال، تخصص وی در رجال و ادبیات، نظر علما را بیشتر به خود جلب کرده است. شهرت ویژه ابن داوود بیش از همه، مرهون کتاب «[[رجال ابن داود (کتاب)|رجال]]» اوست که جزو چهار کتاب اصلی رجال متأخر محسوب می‌شود و نشانه اهمیت و جایگاه این آثار نزد علمای رجال است.
  
 +
تبحر وی در [[شعر]] نیز چنان است که حتی برخی از آثار کلامی و فقهی خود را به صورت شعر تألیف کرده است؛ از جمله نظم «تبصره» [[علامه حلی]]. این امر، شاید پیش از آن که بیانگر جامعیت او باشد، از قدرت و تسلط ادبی او حکایت می‌کند. لذا علما، او را «سلطان ادبا و بلغا» دانسته‌اند. [[علامه امینی]] در آغاز جلد ششم [[الغدیر (کتاب)|الغدیر]]، با ارائه شرح حالی کوتاه از ابن داوود، او را در شمار «شعرای غدیر در قرن هشتم» آورده و پاره‌ای از اشعارش را ذکر کرده است.
 
==پانویس==
 
==پانویس==
−
<references/>
+
<references />
−
 
+
==منابع==
−
==منبع==
+
*[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، "معرفی شخصیت ابن داوود"، ابوالقاسم آرزومندی، ج ۴، ص ۷۱.
−
تلخیص از مجموعه گلشن ابرار، معرفی شخصیت "ابن داوود" از ابوالقاسم آرزومندی، (جلد 4، صفحه 71.)
+
*دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، "ابن داوود حلی"، ج ۳، ص ۴۸۴.
−
 
+
{{سنجش کیفی
−
'''تاليفات'''
+
|سنجش=شده
−
 
+
|شناسه= متوسط
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=64323&scope=HalOLVgPCss4VMdyTrEoLUW5DAUGJtXe&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D8%A8%D9%86%20%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگينامه]'''
+
|عنوان بندی مناسب= خوب
−
 
+
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=37566&scope=HalOLVgPCsvTrX9OvGaTNVkgcetTcaV2&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D8%A8%D9%86%20%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب رجال ابن داود]'''
+
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
−
 
+
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده=دارد
 +
}}
 
[[رده:علمای قرن هفتم]]
 
[[رده:علمای قرن هفتم]]
 +
[[رده:علماء شیعه]]
 
[[رده:رجالیون]]
 
[[رده:رجالیون]]
 +
[[رده:متکلمان]]
 +
[[رده:فقیهان]]
 +
[[رده:ادیبان]]
 +
[[رده:شعرای عرب]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۱۸

Confirm3.jpg

«حسن بن علی بن داوود» معروف به «ابن داوود حلی» (زنده در ۷۰۷-۶۴۷ ق)، فقیه، رجالی، متکلم و ادیب بزرگ شیعه در قرن ۷ قمری و از شاگردان محقق حلی و سید احمد بن طاووس است. ابن داوود حلی در علوم مختلف اسلامی از جمله فقه، کلام، رجال و ادبیات متبحر بوده و آثار متعددی در این حوزه‌ها نگاشته، که معروفترین آنها «کتاب الرجال» اوست.

نام کامل حسن بن علی بن داوود حلی
زادروز ۶۴۷ قمری
زادگاه حله
وفات ۷۰۷ قمری

Line.png

اساتید

محقق حلی، سید احمد بن طاووس حلی، سید عبدالکریم بن طاووس، محمد بن جهیم الاسدی،...

شاگردان

علی بن احمد بن مزید حلی، علی بن طراد مطارآبادی، سید تاج‌الدین محمد دیباجی حلی،...

آثار

کتاب الرجال، ارجوزه فی الکلام، عقد الجواهر فی الاشباه والنظائر، المنهج القویم فی تسلیم التقدیم، تحصیل المنافع،...

زندگی‌نامه

ابومحمد حسن بن علی بن داوود، ملقب به تقی‌الدین، ـ چنان که در کتاب رجال خود گفته است ـ پنجم جمادی الثانی‌ ۶۴۷ هـ.ق ولادت یافت. در کتاب‌های تراجم به محل ولادتش، اشاره نشده؛ اما از آن جا که نزد دانشمندان نام‌آور حله دانش آموخته، احتمالاً بیشتر عمرش را در این شهر گذرانده و در همین شهر نشو و نما کرده است.

نیز به قرینه این که ابن داوود، استادش ابن طاووس را «بغدادی التحصیل» خوانده و از سوی دیگر، گفته که: تا هنگام مرگ قرین او بوده، روشن می‌شود که گویا مدتی نیز در بغداد اقامت داشته است. همچنین بر اساس بیتی از ارجوزه «عقد الجواهر»، او در ذی القعده ۷۰۰ هـ.ق در کاظمین بوده و نیز در ارجوزه «منهج التقویم»، از زندگی در نجف یاد کرده است.

تاریخ و محل وفات این رجالی نامی، همچون سایر مقاطع زندگی وی روشن نیست؛ اما با توجه به شواهد می‌توان گفت او سال‌هایی از آغاز سده هشتم را درک کرده است. چنانکه ابن داوود در ارجوزه «عقد الجواهر» تاریخ ۷۰۰ هـ.ق را قید کرده؛ که این نشان می‌دهد وی حداقل تا آخر سده ‌هفتم در قید حیات بوده است. همچنین مرحوم آقا بزرگ تهرانی، تاریخ فراغت ابن داوود از کتاب رجالش را، سال ۷۰۷ هـ.ق ذکر کرده[۱] و در الذریعه گفته است که این تاریخ را در آخر نسخه‌ای از رجال ابن داوود مشاهده کرده است.[۲]

تحصیل و استادان

در کتب معروف رجال به چهار تن از استادان ابن داود اشاره شده است. خود وی در کتاب رجالش، نام سه تن از استادان خویش را ذکر کرده و شرح حال مختصری از آن‌ها را آورده است؛ اما در مورد فرد دیگر، تنها در آغاز کتابش اشاره کرده که: وی طریق روایتی اوست. این استادان عبارتنداز:

  • جعفر بن حسن حلی، مشهور به «محقق حلی» (م، ۶۷۶ ق)؛ ابن داوود، از این استادش به بزرگی یاد کرده است؛ گویا ابن داوود، از محقق حلی بهره‌ای وافرتر برده، چنان که می‌گوید: «از کودکی، استاد و مربی من بود و احسان و التفات زیادی به من داشت»؛ «محقق حلی، در نقل همه مصنفات و روایت‌هایش، به من اجازه داده است».[۳] این گفتار نشان می‌دهد که وی نزد محقق حلی، ارج و قربی ویژه داشته و مورد اعتماد فراوان او بوده است.
  • سید عبدالکریم بن موسی بن طاووس، (۶۴۸ـ۶۹۳ هـ.ق)؛ ابن داوود از وی چنین نام برده است: «سرور ما، پیشوای معظم، غیاث الدین، فقیه، نحوی، عروضی، نسابه و زاهد».
  • مفیدالدین محمد بن جهیم الاسدی؛ وی از علمای قرن هفتم حله بوده است. به کسانی چون: علامه حلی و ابن داوود، اجازه روایت داده است و ابن داوود در مقدمه کتاب رجالش، وی را یکی از طرق نقل روایت خود معرفی کرده است.

گذشته از موارد مذکور، علامه امینی کسانی چون: خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی ۶۷۳)، یوسف بن مطهر (پدر علامه حلی) و یحیی بن سعید (پسرعموی محقق حلی) را نیز از مشایخ ابن داوود برشمرده است.[۵]

شاگردان

در کتب رجال، تنها به سه نفر از شاگردان ابن داوود اشاره شده است؛ به اعتقاد برخی، آنان شاگردان روایتی وی بوده‌اند، که عبارتند از:

  • رضی‌الدین ابوالحسن علی بن احمد بن یحیی بن مزید حلی (م، ۷۵۷ ق)؛[۶] او از استادان شهید اول و از شاگردان علامه است. شهید از وی با القابی چون: «شیخ، پیشوا، پادشاه ادبا و علما...» یاد کرده است.[۷] ابن مزید، علاوه بر علامه و ابن داوود، از پدرش نیز روایت کرده است.[۸]
  • شیخ زین‌الدین علی بن طراد مطارآبادی (م، ۷۶۲ ق)؛[۹] شهید اول از وی نیز روایت کرده و در اجازه‌اش، زین‌الدین مطارآبادی را چنین توصیف نموده است: «امام، فقیه، محقق و دانشمند مدقق».[۱۰]
  • سید تاج‌الدین محمد بن قاسم بن حسین علوی حسنی دیباجی حلی، معروف به «ابن معیه» (م، ۷۷۶ ق)؛ شهید وی را «اعجوبه زمان در همه فضائل» توصیف می‌کند. آثار وی عبارتند از: «معرفه الرجال»، «نهایه الطالب فی نسب آل ابیطالب» و «الفلک المشحون».

آثار و تألیفات

ابن داوود در کتاب رجالش، آثار خود را این گونه برشمرده است:

  1. «کتاب الرجال». این کتاب یک بار در سال ۱۳۸۳ هـ.ق به کوشش سید جلال الدین محدث ارموی در تهران و بار دیگر در سال ۱۳۹۲ هـ.ق به کوشش سید محمدصادق بحرالعلوم در نجف به چاپ رسیده است.
  1. «تحصیل المنافع»، نسخه‌ای از آن، در کتابخانه سید محمدعلی روضاتی در اصفهان است.
  2. «التحفة السعدیة»، نسخه‌ای از آن، در کتابخانه موزه بغداد وجود دارد.
  3. «المقتصر من المختصر»، نسخه‌ای از آن در کتابخانه مجلس موجود است.
  4. «الکافی»،
  5. «النکت»،
  6. «الرائع»،
  7. «خلاف المذاهب الخمسه»،
  8. «تکملة المعتبر» (ناتمام)،
  9. «الجوهرة فی نظم التبصرة» (این کتاب همان «تبصره» علامه حلی است که ابن داوود آن را به نظم درآورده است)،
  10. «لمعه» (در احکام فقه، منظوم)،
  11. «الرائض فی الفرائض» (منظوم)،
  12. «عقد الجواهر فی الاشباه والنظائر» (این ارجوزه با ۱۳۰۹ بیت در ۱۰ ذی القعده ۷۰۰ هـ.ق در کاظمین سروده شده است)،
  13. «اللؤلؤه» (منظوم و ناتمام)،
  14. «عدة الناسک فی قضاء‌المناسک» (منظوم).
  1. «ارجوزه فی الکلام» (منظومه‌ای است زیبا در ۱۴۵ بیت، با الفاظی موجز درباره‌ عقاید کلامی شیعه)،
  2. «الدر الثمین فی اصول الدین» (منظوم)،
  3. «الخریدة العذراء فی العقیده الغراء» (منظوم)،
  4. «المنهج القویم فی تسلیم التقدیم» (ارجوزه‌ای است با ۲۰۱ بیت، مشتمل بر داستانی از مباحثه‌های مربوط به «شایسته‌ترین خلیفه پس از پیامبر» که در مجلسی از مجالس علمای مذاهب مختلف در شهر بغداد انجام گرفته است).
  1. «حل الإشکال فی عقد الأشکال»،
  2. «البغیة».
  1. «الإکلیل التاجی فی العروض»،
  2. «قرة عین الخلیل فی شرح النطم الجلیل»،
  3. «شرح قصیده صدرالدین الساوی»،
  4. «مختصر الإیضاح»،
  5. «حروف المعجم»،
  6. «مختصر اسرار العربیه».

جامعیت علمی ابن‌داوود

آن چه از آثار ابن داوود و اقوال علما به روشنی بدست می‌آید، این نکته است که او در علوم مختلف، جامعیت داشته و دست کم در چهار حوزه فقه، کلام، رجال و ادبیات متبحر بوده است. با این حال، تخصص وی در رجال و ادبیات، نظر علما را بیشتر به خود جلب کرده است. شهرت ویژه ابن داوود بیش از همه، مرهون کتاب «رجال» اوست که جزو چهار کتاب اصلی رجال متأخر محسوب می‌شود و نشانه اهمیت و جایگاه این آثار نزد علمای رجال است.

تبحر وی در شعر نیز چنان است که حتی برخی از آثار کلامی و فقهی خود را به صورت شعر تألیف کرده است؛ از جمله نظم «تبصره» علامه حلی. این امر، شاید پیش از آن که بیانگر جامعیت او باشد، از قدرت و تسلط ادبی او حکایت می‌کند. لذا علما، او را «سلطان ادبا و بلغا» دانسته‌اند. علامه امینی در آغاز جلد ششم الغدیر، با ارائه شرح حالی کوتاه از ابن داوود، او را در شمار «شعرای غدیر در قرن هشتم» آورده و پاره‌ای از اشعارش را ذکر کرده است.

پانویس

  1. ↑ مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص ۱۲۶.
  2. ↑ الذریعه، ج ۱۰، ص ۸۵.
  3. ↑ همان. رجال ابن داود، ص ۶۲.
  4. ↑ اعیان الشیعه، ج ۳، ص ۱۸۹.
  5. ↑ الغدیر، عبدالحسین امینی، دارالکتاب الاسلامی، قم، ج ۲، ص ۳۴۷.
  6. ↑ رجال ابن داوود، ص ۷۰.
  7. ↑ غایه المراد، تحقیق: رضا مختاری، مرکز الابحاث الدرسات الاسلامیه، قم، ص ۲۱۹.
  8. ↑ فوائد رضویه، شیخ عباس قمی.
  9. ↑ رجال ابن داوود، ص ۷.
  10. ↑ معجم رجال الحدیث، آیت الله ابوالقاسم خویی، ج ۱۲، ص ۶۵.

منابع

  • گلشن ابرار، "معرفی شخصیت ابن داوود"، ابوالقاسم آرزومندی، ج ۴، ص ۷۱.
  • دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، "ابن داوود حلی"، ج ۳، ص ۴۸۴.


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=ابن_داوود_حلی&oldid=145800»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا