حمزة بن یعلی اشعری قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{بخشی از یک کتاب}}
 
{{بخشی از یک کتاب}}
 +
'''«حمزة بن یعلی اشعری قمی»''' از راویان و [[محدث|محدثان]] بزرگ [[شیعه]] در قرن سوم هجری و از اصحاب [[امام رضا]] و [[امام جواد]] (علیهما‌السلام) است. او در دانش [[حدیث|حدیث]]، جایگاه رفیعی داشت و تمام ترجمه‌نویسان شیعی، به شخصیت ممتازش ارج نهاده‌‌اند.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = '''حمزة بن یعلی اشعری قمی'''
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = 
 +
|زادگاه =
 +
|وفات = قرن سوم قمری
 +
|مدفن = [[قم]]
 +
|اساتید =  [[زکریا بن آدم]]، محمد بن حسن اشعری قمی، علی بن ادریس، [[محمد بن سنان]]، [[محمد بن خالد برقی]]،...
 +
|شاگردان = [[احمد بن محمد بن خالد برقى]]، [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری]]، [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]]، [[محمد بن حسن صفار]]،...
 +
|آثار =
 +
}}
 +
==ولادت و خاندان==
 +
حمزة بن یعلی اشعری قمی فرزند «یعلی اشعری» در اواخر سده دوم هجری در [[قم]] پا به عرصه وجود گذاشت. [[کنیه|کنیه‌اش]]، ابویعلی است و منسوب به قبیله اشعریان قم است.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۰۲؛ رجال علامه حلی، ص ۵۳؛ تنقیح المقال مامقانی، ج ۱، ص ۳۷۶.</ref> خاندان اشعری در قم، ایمان، دانش و عشق به ولایت [[اهل البیت|اهل بیت]] عصمت را در خویش جمع کرده بودند.
  
==حمزه بن یعلی اشعری قمی==
+
از پدرش اطلاع قابل استنادی در دست نیست؛ فقط از یک روایت، روشن می‌‌شود که گویا پدر حمزة، در گروه راویان است. [[شیخ طوسی]] از [[محمد بن احمد اشعری قمی|محمد بن احمد بن یحیی اشعری قمی]]، از یعلی بن حمزة با یک واسطه از [[امام صادق]] علیه‌السلام نقل می‌‌کند که امام فرمود: هر کس که برای [[نماز]]، به سمت [[مسجد]] حرکت کند، گام بر هیچ خشک و تری نمی‌‌نهد؛ مگر این که تمام طبقات هفتگانه زمین برای او [[تسبیح]] و ذکر می‌‌گویند.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۸۱.</ref>
  
در هنگام جستجو و بررسي در زندگي‌نامه راويان شيعي، كه زادگاه و خاستگاه آنان [[قم]] بوده است، بدين نكته واقف می‌‌شويم كه حدوداً در اواخر سده دوم هجري در خاندان مردي از تبار اشعريان قم، به نام «يعلي اشعري» فرزند پسري پا به عرصه وجود گذاشت. اين كودك زندگي را در خاندان اشعري طراواتي ديگر بخشيد، و چنان كه نامگذاري رسم عموم انسان‌هاست، نام اين نورسيده حمزه انتخاب شد. كُنيه‌اش، ابويعلي است و منسوب به قبيله اشعريان قم است؛ بنابراين اشعري و قمی ‌‌ناميده می‌‌شود.<ref> رجال نجاشي، ص 102، چاپ داوري قم؛ رجال علامه حلي، ص 53؛ تنقيح المقال مامقاني، ج 1، ص 376؛ جامع الروات، ج 1، ص 283؛ معجم رجال الحديث، ج 6، ص 283، سال 1369 ش؛ [[وسائل الشيعه]]، ج 20، ص 184؛ معجم الثقات، ص 47؛ قاموس الرجال، ج 4، ص 51، چاپ جامعه مدرسين، 1415 ق؛ تهذيب المقال، سيد محمد ابطحي، ج 5، ص 227، چاپ نجف، 1417 ق؛ الجامع في الرجال، ص 69؛ [[منتهي المقال]]، ج 3، ص 140، مؤسسه آل البيت علیهم‌السلام، چاپ 1416 ق؛ هداية المحدثين، ص 52.</ref>
+
==تحصیل و استادان==
 +
حمزة بن یعلی در [[قم]] به کسب دانش [[حدیث]] پرداخت، اما از آنجا که شعله دانش طلبی و رسیدن به فیض حضور و [[زیارت]] [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام منتهای آرزوی او بود، وی را بر آن داشت که رنج سفر و هجرت از دیار خود را، با جان و دل بر خویش هموار سازد. با این انگیزه بوده که وی از [[قم]] به سمت [[حجاز]]، شهر [[مدینه]] و یا احیاناً به [[خراسان]] یا [[بغداد]]، حرکت کرد.
  
==درباره ی حمزه یعلی==
+
ترجمه نگاران درباره‌اش نوشته‌اند: «نه تنها دیدگانش به ملاقات دو تن از امامان بزرگ [[شیعه|شیعه]] یعنی [[امام رضا]] و [[امام جواد]] علیهما‌السلام روشن شد؛ بلکه در جرگه یاران و [[محدث|محدثان]] این دو بزرگوار قرار گرفت و از ایشان روایت نقل کرد».
  
اشعريان در قم، ايمان، دانش و عشق به ولايت اهل بيت عصمت را در خويش جمع كرده بودند و اين يك پديده ارزشي است، به ويژه در آن روزگاري كه به آرمان‌ها و مكتب [[اهل بيت]] علیهم‌السلام كمتر توجه می‌‌شد. به هر حال در چنين موقعيت ممتازي، حمزة بن يعلي، پله پله، مراحل نوجواني و جواني را پشت سر نهاده و كم‌كم به جايي رسيد كه توانست مانند هم‌تباران خويش، راه و روش امامان شيعي را، به عنوان الگوي زيستن برگزيند.
+
حمزة بن یعلی، در راستای بهره‌مندی از دانش حدیث، در جایگاه رفیعی قرار داشت به گونه‌ای که تمام ترجمه‌نویسان شیعی، به شخصیت ممتازش ارج نهاده‌ و او را اکرام نموده‌اند. [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] حمزه را ثقه دانسته و در منزلت او چنین می‌‌نگارد: حمزة بن یعلی، ابویعلی اشعری قمی، محدثی موجه و از چهره‌های برجسته و سلسله راویان شیعی است.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۰۲.</ref> [[علامه حلی]]، [[محمد بن علی اردبیلی|محقق اردبیلی]]، [[شیخ حر عاملی]]، [[عبدالله مامقانی|آیت الله مامقانی]] و [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]] نیز به نقل سخن نجاشی بسنده و آن را تأیید کرده‌اند.
  
از پدرش اطلاع قابل استنادي در دست نيست؛ فقط از يك روايت، روشن می‌‌شود كه گويا پدر حمزة، در گروه راويان است. [[شيخ طوسی]] از محمد بن احمد بن يحيي اشعري قمي، از يعلي بن حمزة با يك واسطه از حضرت [[امام صادق]] علیه‌السلام نقل می‌‌كند كه امام فرمود: هر كس كه براي [[نماز]]، به سمت [[مسجد]] حركت كند، گام بر هيچ خشك و تري نمی‌‌نهد؛ مگر اين كه تمام طبقات هفتگانه زمين براي او [[تسبيح]] و ذكر می‌‌گويند.<ref> تهذيب الاحكام، ج 3، ص 281.</ref>
+
برخی از استادان حدیث حمزة بن یعلی عبارتند از:
  
حمزة بن يعلي در [[قم]]، به كسب دانش [[حديث]] پرداخت، اما از آنجا كه شعله دانش طلبي، و رسيدن به فيض حضور و [[زيارت]] امامان معصوم علیهم‌السلام منتهاي آرزوي او بود. وي را بر آن داشت كه رنج سفر و هجرت از ديار خود را، با جان و دل بر خويش هموار سازد. با اين انگيزه بوده كه وي از [[قم]] به سمت [[حجاز]]، شهر [[مدينه]] و يا احياناً به خراسان يا [[بغداد]]، حركت كرد.
+
*[[زکریا بن آدم|زکریا بن آدم قمی]]؛
  
ترجمه نگاران درباره‌اش نوشته‌اند: «نه تنها ديده‌گانش به ملاقات دو تن از امامان بزرگ شيعه، روشن شد؛ بلكه در جرگه ياران و محدثان اين دو بزرگوار قرار گرفت. رَوي عن الرضا علیه‌السلام و عن ابي جعفرالثاني او از حضرت [[امام رضا]] و حضرت [[امام جواد]] علیها‌السلام روايت نقل می‌‌كند.
+
*محمد بن حسن بن شبنوله اشعری قمی؛
  
حمزة بن يعلي، در راستاي بهره‌مندي از دانش حديث، در جايگاه رفيعي قرار داشت به گونه‌اي كه تمام ترجمه‌نويسان شيعي، به شخصيت ممتازش ارج نهاده‌اند و او را اكرام نموده‌اند. در اين جا سخن آن بزرگ ترجمه‌نويس شيعي، نجاشي را نقل می‌‌كنيم كه سخن و نظر او پايه و بنياد تمامی‌‌ ترجمه‌نويسان بعد از اوست.
+
*علی بن ادریس، که یکی از یاران [[امام رضا]] علیه‌السلام است؛
  
وي در منزلت حمزه چنين می‌‌نگارد: حمزه بن يعلي، ابويعلي اشعري قمي، محدثي، موجه و از چهره‌هاي برجسته و سلسله راويان شيعي است.<ref> رجال نجاشي، ص 102، (ثقةٌ ثقةٌ).</ref>
+
*[[محمد بن سنان]]؛
  
[[علامه حلی]]، محقق اردبيلي، صاحب وسائل الشيعه، آيت الله مامقاني و آيت الله خويي به نقل سخن نجاشي بسنده و آن را تأييد كرده‌اند.
+
*[[محمد بن خالد برقی|محمد بن خالد برقی قمی]]؛
  
==استادان حمزه بن یعلی اشعری قمی==
+
*محمد بن داود بن محمد نَهدی؛
  
در طليعه هر پژوهشي پيرامون شخصيت‌هاي برجسته، اولين نكته‌اي كه ذهن انسان را متوجه خود می‌‌سازد، اين است كه اينان، در نزد چه استاداني بهره‌مند می‌‌شدند و استادان آن‌ها چه افرادي بودند. علت اين پرسش اين است كه سرشت انسان، اين را می‌‌يابد كه يكي از عِلَل بنيادين رشد و شكوفايي يك دانشور توانا، استاد است. بنابراين بايد بنگريم كه اين محدث والامقام، از محضر چه استاداني بهره برده است. در بررسي‌هاي انجام شده، به اسامی ‌‌چند بزرگوار به عنوان استاد حديث او دست يافتيم.
+
*محمد بن فضیل.<ref> ستارگان حرم، ج ۹، ص ۹۵.</ref>
  
* 1- زكريا بن آدم قمي؛
+
==راویان و شاگردان==
  
* 2- محمد بن حسن بن شبنوله اشعري قمي؛
+
حمزه بن یعلی معلومات خویش را به گروهی از شیفتگان اخبار [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام انتقال داده است و جمعی محضر او را قدر دانسته و از خرمن دانش و فضل او توشه‌ها اندوختند، از جمله:
  
* 3- علي بن ادريس، كه يكي از ياران حضرت [[امام رضا]] علیه‌السلام است؛
+
*[[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن محمد بن خالد برقی]]؛
  
* 4- محمد بن سنان؛
+
*محمد بن علی بن محبوب قمی؛
  
* 5- محمد بن خالد برقي قمي؛
+
*[[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسی قمی]]؛
  
* 6- عبدالله بن حسن؛
+
*[[سعد بن عبدالله اشعری قمی|سعد بن عبدالله اشعری قمی]]؛
  
* 7- محمد بن داود بن محمد نَهدي؛
+
*[[محمد بن احمد اشعری قمی|محمد بن احمد بن یحیی قمی]]؛
  
* 8- حسن بن معاويه؛
+
*[[محمد بن حسن صفار|محمد بن حسن صفار قمی]].<ref> رجال نجاشی، ص ۱۰۲؛ جامع الروات، ج ۱، ص ۲۸۳؛ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج ۶، ص ۳۷۷.</ref>
  
* 9- محمد بن فضيل.<ref> ستارگان حرم، ج 9، ص 95.</ref>
+
==آثار و احادیث==
  
حمزه بن يعلي معلومات خويش را به گروهي از شيفتگان اخبار امامان معصوم علیهم‌السلام انتقال داده است و جمعي محضر او را قدر دانسته و از خرمن دانش و فضل او توشه‌ها اندوختند.
+
گرچه حمزة بن یعلی قمی از محضر [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام و یاران آن‌ها کسب دانش کرده و طبعاً باید سیره آنان را به ارث برده باشد، اما از وی آثار ماندگاری به جای نمانده است و فقط درباره‌‌اش گفته‌اند: لَهُ کتاب یرویه عدّةٌ من اصحابنا؛ او دارای کتابی است که گروهی از عالمان و محدثان شیعی آن را روایت کرده‌اند.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۰۲.</ref>
  
===نام جمعي از شاگردان وي===
+
همان گونه که اشاره شد، این [[محدث]] بزرگ، از شاگردان [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] و [[امام جواد علیه السلام|امام جواد]] علیهما‌السلام است، که البته روزگار زیستن او با روزگار حیات آن دو امام بزرگوار، همزمان بوده است. با آن که رجالی بزرگی چون [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] می‌‌گوید: او از آن دو امام روایت می‌‌کند؛ ولی با تحقیق و بررسی در روایاتی که از این راوی [[شیعه|شیعی]]، در کتاب های روایتی هست، این نکته آشکار می‌‌گردد که تمام روایات او، باواسطه است. وی روایاتش را با واسطه از [[امام صادق]] و [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیهما‌السلام نقل نموده است و روایتی که بدون واسطه از امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام نقل کند، به دست نیامد. می توان گفت، تمام روایات او به دست ما نرسیده و پاره‌ای از آن‌ها، در گستره زمان در اثر حوادث و دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی از میان رفته است.
  
* 1- احمد بن محمد بن خالد برقي؛
+
گرایش روایتی حمزة بن یعلی بیشتر [[فقه|فقهی]] است که مربوط به حوزه رفتار مؤمنان است. برخی از احادیث نقل شده از او چنین است:
  
* 2- محمد بن علي بن محبوب قمي؛
+
'''<I>تردید در ماه رمضان:</I>'''
  
* 3- احمد بن محمد بن عيسي قمي؛
+
از [[امام صادق]] علیه‌السلام درباره [[روزه]] روزی که انسان تردید دارد، آیا آخر ماه [[شعبان]] است یا اول ماه [[رمضان]] سؤال شد: امام فرمود: «لاَنْ اصومَ یوماً مِنَ شعبان احَبُّ الّی مِن اَن اُفطِر یوماً مِن شهرِ رمضان»؛ من اگر یک روز از شعبان را روزه بدارم، در نزد من محبوب‌تر است از این که یک روز از ماه رمضان را [[افطار]] کنم.<ref> فروع کافی، ج ۴، ص ۸۱، باب الیوم الذی یشک فیه، حدیث ۱، چاپ دارالکتب الاسلامیه.</ref>
  
* 4- سعد بن عبدالله اشعري قمي؛
+
'''<I>آغاز ماه رمضان:</I>'''
  
* 5- محمد بن احمد بن يحيي قمي؛
+
امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگامی‌‌ که در آغاز ماه [[رجب]]، هلال ماه دیده شد، پنجاه و نه روز بشمار، روز شستمین را روزه بگیر.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۲۴۷، حدیث ۸۳.</ref>
  
* 6- محمد بن حسن صفار قمي.<ref> رجال نجاشي، ص 102؛ الجامع في الرجال، ص 69؛ جامع الروات، ج 1، ص 283؛ معجم الرجال، ج 6، ص 283؛ تهذيب الاحكام، شيخ طوسي، ج 6، ص 377.</ref>
+
'''<I>فراخوانی پدر و مادر در نماز:</I>'''
  
===يادآوري===
+
[[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیه‌السلام فرمود: «اِنَّ الرجُلَ اذا کان فی الصلوة فدعاهُ الوالدُ فَلیسبَّح و اذا دَعَتْهُ الوالده فَلیقُلْ لبّیک»؛ اگر هنگامی‌‌ که انسان در نماز است - نماز [[استحباب|مستحبی]] - پدرش او را فراخواند، نمازش را ادامه دهد و به ذکر و [[تسبیح]] مشغول باشد و اما اگر مادرش او را فراخواند، جواب دهد و می‌‌تواند نماز را بشکند.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۳۷۷، حدیث ۱۴۵۲، نشر صدوق، ۱۳۶۷ ش.</ref>
  
همان گونه كه اشاره شد، اين محدث بزرگ، از شاگردان دو تن از امامان معصوم علیهم‌السلام است كه البته روزگار زيستن او با روزگار حيات آن دو امام بزرگوار، همزمان بوده است. با آن كه شخص بزرگي چون نجاشي می‌‌گويد: او از آن دو امام روايت می‌‌كند؛ ولي با تحقيق و بررسي در رواياتي كه از اين راوي شيعي، در كتاب هاي روايتي هست، اين نكته آشكار می‌‌گردد كه تمام روايات او، باواسطه است.
+
'''<I>وضو گرفتن با آب گرم:</I>'''
  
وي روايت‌هايش را با واسطه از [[امام صادق]] و امام موسي بن جعفر علیها‌السلام نقل نموده است. و روايتي كه بدون واسطه از امام رضا و امام جواد علیها‌السلام نقل كند، به دست نيامد. طبعاً بايد گفت، تمام روايات او به دست ما نرسيده و پاره‌اي از آن‌ها، در گستره زمان در اثر حوادث و دگرگوني‌هاي سياسي و اجتماعي از ميان رفته است.
+
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «لابأس اَن یتوضّا بالماء الذی یوضَعُ فی الشمس»؛ اشکالی ندارد اگر انسان با آبی که با حرارت خورشید گرم شده است، [[وضو]] بگیرد.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۳۹۰، حدیث ۱۱۱۴.</ref>
  
با اين كه حمزة بن يعلي از چهره‌هاي شيعي است؛ ولي [[شيخ طوسی]] در دو اثر رجالي خود، فهرست و كتاب رجال نامی‌‌ از اين راوي نبرده است. بدين لحاظ است كه محقق‌ گرانمايه، [[علامه شوشتری]] در اثر نفيس خود قاموس الرجال، بر شيخ طوسي انتقاد می‌‌كند؛ كه چرا اين محدث را در شمار محدثان شيعي نام نبرده است.<ref> همان.</ref>
+
'''<I>افطار روزه نافله و روزه قضا:</I>'''
  
==موضوع احادیث حمزه بن یعلی==
+
«صومُ النافله لک اَن تُفْطِر ما بینک و بین اللیل متی ما شئت و قضاء الفریضه لک ان تفطر الی زوال الشمس فاذا زالت الشمس فلیس لک ان تفطر»؛ از صبح تا شب، هر زمان که دلت بخواهد، می‌‌توانی روزه (مستحبی) خود را افطار کنی؛ اما در هنگامی‌‌ که قضای روزه واجب را به جای می‌‌آوری فقط می‌‌توانی تا هنگامی‌‌ که ظهر فرا نرسیده، افطار کنی.<ref> همان، ج ۴، ص ۳۴۹، حدیث ۴۲۴.</ref>
  
در ميان محدثان و راويان اخبار، گرچه در نقل روايت همه با هم اشتراك دارند؛ ولي گرايش‌هاي روايتي آن‌ها گوناگون و متفاوت است. برخي از آنان، بيشتر رواياتي را در رابطه با فضايل و حقانيت اهل بيت علیهم‌السلام نقل كرده‌اند. برخي نيز روايات مربوط به خداشناسي و صفات خداوند متعال را مهمتر ديده‌اند؛ ولي غالباً گرايش‌ها در حوزه مسائل فقهي است. گرايش روايتي حمزة بن يعلي بيشتر فقهي است كه مربوط به حوزه رفتار مؤمنان است. در پايان اين نوشتار زماني كه روايات او را نقل كنيم، اين نكته روشن خواهد شد.
+
'''<I>آرزوی زیارت خانه خدا:</I>'''
  
==آثار حمزه بن یعلی اشعری قمی==
+
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «مَنْ رَجَعَ مِنْ مکه و هو ینوی الحجّ مِن قابلٍ زیدَ فی عُمره»؛ کسی که از [[مکه]] بازمی‌‌گردد، در حالی که قصد دارد در آینده نیز به مکه مشرف شود، عمر او زیاد می‌‌گردد.<ref> فروع کافی، ج ۴، ص ۲۸۱، حدیث ۳.</ref>
  
روش جاري در ميان شاگردان مكتب اهل بيت علیهم‌السلام چنين بوده كه اخباري را كه می‌‌شنيدند، می‌‌نوشتند و به شكل يك كتاب و مصنف<ref> قاموس الرجال، ج 4، ص 51، (مُصَنِّف بروزن مُعَظِّم).</ref> به نسل‌هاي آينده منتقل می‌‌گردند. گرچه اين راوي نامور از محضر امامان معصوم علیهم‌السلام و ياران آن‌ها كسب دانش كرده و طبعاً بايد سيره آنان را به ارث برده باشد. اما از وي آثار ماندگار فراواني به جاي نمانده است و فقط درباره‌‌اش گفته‌اند: لَهُ كتاب يرويه عدّةُ من اصحابنا؛ او داراي كتابي است كه گروهي از عالمان و محدثان شيعي آن را روايت كرده‌اند.<ref> رجال نجاشي، ص 102.</ref>
+
==پانویس==
 
 
متأسفانه در مورد نام اين كتاب، هيچ اطلاعي در دست نيست.
 
 
 
=== آیا حمزه بن یعلی فرزند داشته است===
 
 
 
آيا حمزة بن يعلي داراي فرزند يا فرزنداني بوده است؟ آيا اگر فرزنداني داشته، در راستاي راه و روش پدرشان قدم برداشته اند يا نه؟ شايد بتوان گفت: چون كنيه حمزة بن يعلي ابويعلي است، پس او فرزندي داشته به نام يعلي<ref> از اين جهت كه اشعري‌هاي [[قم]]، ريشه عربي داشتند و اهل يمن بودند و از طرفي عرب‌ها كنيه خودشان را به نام اولين فرزند خود برمی‌‌گزينند.</ref>؛ اما اين كه فرزندش هم از سلسله محدثان است، اطلاعي در دست نيست.
 
 
 
==وفات حمزه بن یعلی اشعری قمی==
 
 
 
سرانجام حمزة بن يعلي، بعد از عمري تلاش، در راه نشر و گسترش اخبار امامان معصوم علیهم‌السلام، ديده از جهان فروبست. اين كه وي در چه سالي و در كدام شهر از دنيا رفته و مكان خاكسپاري‌اش كجا بوده، باز هم در پرده‌اي از ابهام قرار دارد. با توجه به اين كه يكي از شاگردان او به نام محمد بن حسن صفار در سال 290 ق. از دنيا رفته، شايد بتوان گفت او قبل از اين تاريخ، در اوائل نيمه دوم سده سوم هجري، جان به جان آفرين تسليم نموده است.
 
 
 
==روایت حدیث==
 
 
 
'''<I>روزه:</I>'''
 
 
 
از [[امام صادق]] علیه‌السلام درباره روزه روزي كه انسان ترديد دارد، آيا آخر ماه [[شعبان]] است يا اول ماه [[رمضان]] سؤال شد: امام فرمود: من اگر يك روز از شعبان را روزه بدارم، در نزد من محبوب‌تر است از اين كه يك روز از ماه رمضان را [[افطار]] كنم.<ref> فروع كافي، ج 4، ص 81، باب اليوم الذي يشكّ فيه، حديث 1، چاپ دارالكتب الاسلاميه.</ref>
 
 
 
'''<I>ماه رمضان</I>'''
 
 
 
امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگامی‌‌ كه در آغاز ماه [[رجب]]، هلال ماه ديده شد، پنجاه و نه روز بشمار، روز شستمين را روزه بگير!<ref> تهذيب الاحكام، ج 4، ص 247، حديث 83، (لاَنْ اصومَ يوماً مِنَ شعبان احَبُّ الّي مِن اَن اُفطِر يوماً مِن شهرِ رمضان).</ref>
 
 
 
'''<I>فراخواني پدر و مادر در نماز</I>'''
 
 
 
امام موسي بن جعفر علیه‌السلام فرمود: اگر هنگامی‌‌ كه انسان در نماز است - نماز مستحبي - پدرش او را فراخواند، نمازش را ادامه دهد و به ذكر و [[تسبيح]] مشغول باشد و اما اگر مادرش او را فراخواند، جواب دهد و می‌‌تواند نماز را بشكند!<ref> تهذيب الاحكام، ج 6، ص 377، حديث 1452، نشر صدوق، 1367 ش، (اِنَّ الرجُلَ اذا كان في الصلوة فدعاهُ الوالدُ فَليسبَّح و اذا دَعَتْهُ الوالده فَليَقُلْ لبّيك).</ref>
 
 
 
'''<I>وضو گرفتن با آب گرم</I>'''
 
 
 
امام صادق علیه‌السلام فرمود: اشكالي ندارد اگر انسان با آبي كه با حرارت خورشيد گرم شده است، وضو بگيرد.<ref> تهذيب الاحكام، ج 1، ص 390، حديث 1114، (لابأس اَن يتوضّا بالماء الذي يُوضَعُ في الشمس).</ref>
 
 
 
'''<I>افطار روزه نافله و قضاي روزه واجب</I>'''
 
 
 
از صبح تا شب، هر زمان كه دلت بخواهد، می‌‌تواني افطار كني؛ اما در هنگامی‌‌ كه قضاي روزه واجب را به جاي می‌‌آوري فقط می‌‌تواني تا هنگامی‌‌ كه ظهر فرانرسيده، افطار كني.<ref> همان، ج 4، ص 349، حديث 424، (صومُ النافله لك اَن تُفْطِر ما بينك و بين الليل متي ما شئت و قضاء الفريضه لك ان تفطر الي زوال الشمس فاذا زالت الشمس فليس لك ان تفطر).</ref>
 
 
 
'''<I>آرزوي زيارت خانه خدا</I>'''
 
 
 
امام ششم شيعيان علیه‌السلام فرمود: كسي كه از [[مكه]] بازمی‌‌گردد، در حالي كه قصد دارد در آينده نيز به مكه مشرف شود، عمر او زياد می‌‌گردد.<ref> فروع كافي، ج 4، ص 281، حديث 3، (مَنْ رَجَعَ مِنْ مكّه و هو ينوي الحجّ مِن قابلٍ زيدَ في عُمره).</ref>
 
 
 
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
 
==منابع==
 
==منابع==
  
ابوالحسن رباني سبزواري, ستارگان حرم، جلد 18، صفحه 80-86
+
* ابوالحسن ربانی سبزواری، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد ۱۸، صفحه ۸۰-۸۶.
 +
 
 
[[رده:علمای قرن سوم]]
 
[[رده:علمای قرن سوم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۳۴

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon book.jpg

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«حمزة بن یعلی اشعری قمی» از راویان و محدثان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری و از اصحاب امام رضا و امام جواد (علیهما‌السلام) است. او در دانش حدیث، جایگاه رفیعی داشت و تمام ترجمه‌نویسان شیعی، به شخصیت ممتازش ارج نهاده‌‌اند.

نام کامل حمزة بن یعلی اشعری قمی
وفات قرن سوم قمری
مدفن قم

Line.png

اساتید

زکریا بن آدم، محمد بن حسن اشعری قمی، علی بن ادریس، محمد بن سنان، محمد بن خالد برقی،...

شاگردان

احمد بن محمد بن خالد برقى، احمد بن محمد بن عیسی اشعری، سعد بن عبدالله اشعری قمی، محمد بن حسن صفار،...


ولادت و خاندان

حمزة بن یعلی اشعری قمی فرزند «یعلی اشعری» در اواخر سده دوم هجری در قم پا به عرصه وجود گذاشت. کنیه‌اش، ابویعلی است و منسوب به قبیله اشعریان قم است.[۱] خاندان اشعری در قم، ایمان، دانش و عشق به ولایت اهل بیت عصمت را در خویش جمع کرده بودند.

از پدرش اطلاع قابل استنادی در دست نیست؛ فقط از یک روایت، روشن می‌‌شود که گویا پدر حمزة، در گروه راویان است. شیخ طوسی از محمد بن احمد بن یحیی اشعری قمی، از یعلی بن حمزة با یک واسطه از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌‌کند که امام فرمود: هر کس که برای نماز، به سمت مسجد حرکت کند، گام بر هیچ خشک و تری نمی‌‌نهد؛ مگر این که تمام طبقات هفتگانه زمین برای او تسبیح و ذکر می‌‌گویند.[۲]

تحصیل و استادان

حمزة بن یعلی در قم به کسب دانش حدیث پرداخت، اما از آنجا که شعله دانش طلبی و رسیدن به فیض حضور و زیارت امامان معصوم علیهم‌السلام منتهای آرزوی او بود، وی را بر آن داشت که رنج سفر و هجرت از دیار خود را، با جان و دل بر خویش هموار سازد. با این انگیزه بوده که وی از قم به سمت حجاز، شهر مدینه و یا احیاناً به خراسان یا بغداد، حرکت کرد.

ترجمه نگاران درباره‌اش نوشته‌اند: «نه تنها دیدگانش به ملاقات دو تن از امامان بزرگ شیعه یعنی امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام روشن شد؛ بلکه در جرگه یاران و محدثان این دو بزرگوار قرار گرفت و از ایشان روایت نقل کرد».

حمزة بن یعلی، در راستای بهره‌مندی از دانش حدیث، در جایگاه رفیعی قرار داشت به گونه‌ای که تمام ترجمه‌نویسان شیعی، به شخصیت ممتازش ارج نهاده‌ و او را اکرام نموده‌اند. نجاشی حمزه را ثقه دانسته و در منزلت او چنین می‌‌نگارد: حمزة بن یعلی، ابویعلی اشعری قمی، محدثی موجه و از چهره‌های برجسته و سلسله راویان شیعی است.[۳] علامه حلی، محقق اردبیلی، شیخ حر عاملی، آیت الله مامقانی و آیت الله خویی نیز به نقل سخن نجاشی بسنده و آن را تأیید کرده‌اند.

برخی از استادان حدیث حمزة بن یعلی عبارتند از:

  • محمد بن حسن بن شبنوله اشعری قمی؛
  • علی بن ادریس، که یکی از یاران امام رضا علیه‌السلام است؛
  • محمد بن داود بن محمد نَهدی؛
  • محمد بن فضیل.[۴]

راویان و شاگردان

حمزه بن یعلی معلومات خویش را به گروهی از شیفتگان اخبار امامان معصوم علیهم‌السلام انتقال داده است و جمعی محضر او را قدر دانسته و از خرمن دانش و فضل او توشه‌ها اندوختند، از جمله:

  • محمد بن علی بن محبوب قمی؛

آثار و احادیث

گرچه حمزة بن یعلی قمی از محضر امامان معصوم علیهم‌السلام و یاران آن‌ها کسب دانش کرده و طبعاً باید سیره آنان را به ارث برده باشد، اما از وی آثار ماندگاری به جای نمانده است و فقط درباره‌‌اش گفته‌اند: لَهُ کتاب یرویه عدّةٌ من اصحابنا؛ او دارای کتابی است که گروهی از عالمان و محدثان شیعی آن را روایت کرده‌اند.[۶]

همان گونه که اشاره شد، این محدث بزرگ، از شاگردان امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام است، که البته روزگار زیستن او با روزگار حیات آن دو امام بزرگوار، همزمان بوده است. با آن که رجالی بزرگی چون نجاشی می‌‌گوید: او از آن دو امام روایت می‌‌کند؛ ولی با تحقیق و بررسی در روایاتی که از این راوی شیعی، در کتاب های روایتی هست، این نکته آشکار می‌‌گردد که تمام روایات او، باواسطه است. وی روایاتش را با واسطه از امام صادق و امام موسی بن جعفر علیهما‌السلام نقل نموده است و روایتی که بدون واسطه از امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام نقل کند، به دست نیامد. می توان گفت، تمام روایات او به دست ما نرسیده و پاره‌ای از آن‌ها، در گستره زمان در اثر حوادث و دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی از میان رفته است.

گرایش روایتی حمزة بن یعلی بیشتر فقهی است که مربوط به حوزه رفتار مؤمنان است. برخی از احادیث نقل شده از او چنین است:

تردید در ماه رمضان:

از امام صادق علیه‌السلام درباره روزه روزی که انسان تردید دارد، آیا آخر ماه شعبان است یا اول ماه رمضان سؤال شد: امام فرمود: «لاَنْ اصومَ یوماً مِنَ شعبان احَبُّ الّی مِن اَن اُفطِر یوماً مِن شهرِ رمضان»؛ من اگر یک روز از شعبان را روزه بدارم، در نزد من محبوب‌تر است از این که یک روز از ماه رمضان را افطار کنم.[۷]

آغاز ماه رمضان:

امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگامی‌‌ که در آغاز ماه رجب، هلال ماه دیده شد، پنجاه و نه روز بشمار، روز شستمین را روزه بگیر.[۸]

فراخوانی پدر و مادر در نماز:

امام موسی بن جعفر علیه‌السلام فرمود: «اِنَّ الرجُلَ اذا کان فی الصلوة فدعاهُ الوالدُ فَلیسبَّح و اذا دَعَتْهُ الوالده فَلیقُلْ لبّیک»؛ اگر هنگامی‌‌ که انسان در نماز است - نماز مستحبی - پدرش او را فراخواند، نمازش را ادامه دهد و به ذکر و تسبیح مشغول باشد و اما اگر مادرش او را فراخواند، جواب دهد و می‌‌تواند نماز را بشکند.[۹]

وضو گرفتن با آب گرم:

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «لابأس اَن یتوضّا بالماء الذی یوضَعُ فی الشمس»؛ اشکالی ندارد اگر انسان با آبی که با حرارت خورشید گرم شده است، وضو بگیرد.[۱۰]

افطار روزه نافله و روزه قضا:

«صومُ النافله لک اَن تُفْطِر ما بینک و بین اللیل متی ما شئت و قضاء الفریضه لک ان تفطر الی زوال الشمس فاذا زالت الشمس فلیس لک ان تفطر»؛ از صبح تا شب، هر زمان که دلت بخواهد، می‌‌توانی روزه (مستحبی) خود را افطار کنی؛ اما در هنگامی‌‌ که قضای روزه واجب را به جای می‌‌آوری فقط می‌‌توانی تا هنگامی‌‌ که ظهر فرا نرسیده، افطار کنی.[۱۱]

آرزوی زیارت خانه خدا:

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «مَنْ رَجَعَ مِنْ مکه و هو ینوی الحجّ مِن قابلٍ زیدَ فی عُمره»؛ کسی که از مکه بازمی‌‌گردد، در حالی که قصد دارد در آینده نیز به مکه مشرف شود، عمر او زیاد می‌‌گردد.[۱۲]

پانویس

  1. رجال نجاشی، ص ۱۰۲؛ رجال علامه حلی، ص ۵۳؛ تنقیح المقال مامقانی، ج ۱، ص ۳۷۶.
  2. تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۸۱.
  3. رجال نجاشی، ص ۱۰۲.
  4. ستارگان حرم، ج ۹، ص ۹۵.
  5. رجال نجاشی، ص ۱۰۲؛ جامع الروات، ج ۱، ص ۲۸۳؛ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج ۶، ص ۳۷۷.
  6. رجال نجاشی، ص ۱۰۲.
  7. فروع کافی، ج ۴، ص ۸۱، باب الیوم الذی یشک فیه، حدیث ۱، چاپ دارالکتب الاسلامیه.
  8. تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۲۴۷، حدیث ۸۳.
  9. تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۳۷۷، حدیث ۱۴۵۲، نشر صدوق، ۱۳۶۷ ش.
  10. تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۳۹۰، حدیث ۱۱۱۴.
  11. همان، ج ۴، ص ۳۴۹، حدیث ۴۲۴.
  12. فروع کافی، ج ۴، ص ۲۸۱، حدیث ۳.

منابع