|
|
| (۲ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) |
| سطر ۱۸۰: |
سطر ۱۸۰: |
| | ===برگزیده تفسیر نمونه=== | | ===برگزیده تفسیر نمونه=== |
| | {{نمایش فشرده تفسیر| | | {{نمایش فشرده تفسیر| |
| − | (آيه 2)
| |
| | | | |
| − | شأن نزول:
| + | (آیه 2) |
| − | شخصي از قبيله «بني غطفان» برادر ثروتمندي داشت که از دنيا رفت، و او به عنوان سرپرستي از يتيمان برادر، اموال او را به تصرف در آورد، و هنگامي که برادرزاده به حدّ رشد رسيد، از دادن حق او امتناع ورزيد، موضوع را به خدمت پيامبر صلّي اللّه عليه و آله عرض كردند، آيه نازل گرديد، و مرد غاصب بر اثر شنيدن آن توبه كرد و اموال را به صاحبش بازگرداند و گفت: اعوذ باللّه من الحوب الكبير: «به خدا پناه مي‌برم از اينکه که آلوده به گناه بزرگي شوم».
| |
| | | | |
| − | تفسير:
| + | '''شأن نزول:''' |
| − | خيانت در اموال يتيمان ممنوع- در هر اجتماعي بر اثر حوادث گوناگون پدراني از دنيا مي‌روند و فرزندان صغيري از آنها باقي مي‌مانند.
| |
| | | | |
| − | در اينکه آيه سه دستور مهم در باره اموال يتيمان داده شده است. | + | شخصی از قبیله «بنی غطفان» برادر ثروتمندی داشت که از دنیا رفت، و او به عنوان سرپرستی از یتیمان برادر، اموال او را به تصرف در آورد، و هنگامی که برادرزاده به حدّ رشد رسید، از دادن حق او امتناع ورزید، موضوع را به خدمت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله عرض کردند، آیه نازل گردید، و مرد غاصب بر اثر شنیدن آن توبه کرد و اموال را به صاحبش بازگرداند و گفت: اعوذ باللّه من الحوب الکبیر: «به خدا پناه می‌برم از این که آلوده به گناه بزرگی شوم». |
| | | | |
| − | 1- نخست دستور مي‌دهد که: «اموال يتيمان را (به هنگامي که رشد پيدا كنند) به آنها بدهيد» (وَ آتُوا اليَتامي أَموالَهُم).
| + | '''تفسیر:''' |
| | | | |
| − | يعني، تصرف شما در اينکه اموال تنها به عنوان امين و ناظر است نه مالك.
| + | خیانت در اموال یتیمان ممنوع- در هر اجتماعی بر اثر حوادث گوناگون پدرانی از دنیا می‌روند و فرزندان صغیری از آنها باقی می‌مانند. |
| | | | |
| − | 2- دستور بعد براي جلوگيري از حيف و ميلهايي است، که گاهي سرپرستهاي يتيمان به بهانه اينکه که تبديل كردن مال به نفع يتيم است يا تفاوتي با هم ندارد، و يا اگر بماند ضايع ميشود، اموال خوب و زبده يتيمان را بر مي‌داشتند | + | در این آیه سه دستور مهم در باره اموال یتیمان داده شده است. |
| − | }}
| + | |
| − | و اموال بد و نامرغوب خود را به جاي آن مي‌گذاشتند قرآن مي‌گويد: «و هيچ گاه اموال پاكيزه آنها را با اموال ناپاك و پست خود تبديل نكنيد» (وَ لا تَتَبَدَّلُوا الخَبِيث‌َ بِالطَّيِّبِ). | + | 1- نخست دستور می‌دهد که: «اموال یتیمان را (به هنگامی که رشد پیدا کنند) به آنها بدهید» (وَ آتُوا الیتامی أَموالَهُم). |
| | + | |
| | + | یعنی، تصرف شما در این اموال تنها به عنوان امین و ناظر است نه مالک. |
| | + | |
| | + | 2- دستور بعد برای جلوگیری از حیف و میلهایی است، که گاهی سرپرستهای یتیمان به بهانه این که تبدیل کردن مال به نفع یتیم است یا تفاوتی با هم ندارد، و یا اگر بماند ضایع می‌شود، اموال خوب و زبده یتیمان را بر می‌داشتند |
| | + | |
| | + | و اموال بد و نامرغوب خود را به جای آن می‌گذاشتند قرآن می‌گوید: «و هیچ گاه اموال پاکیزه آنها را با اموال ناپاک و پست خود تبدیل نکنید» (وَ لا تَتَبَدَّلُوا الخَبِیث‌َ بِالطَّیب‌ِ). |
| | | | |
| − | 3- «و اموال آنها را با اموال خود نخوريد» (وَ لا تَأكُلُوا أَموالَهُم إِلي أَموالِكُم). | + | 3- «و اموال آنها را با اموال خود نخورید» (وَ لا تَأکلُوا أَموالَهُم إِلی أَموالِکم). |
| | | | |
| − | يعني، اموال يتيمان را با اموال خود مخلوط نكنيد بطوري که نتيجه‌اش تملّك همه باشد، و يا اينکه که اموال بد خود را با اموال خوب آنها مخلوط نسازيد که نتيجه‌اش پايمال شدن حق يتيمان باشد.
| + | یعنی، اموال یتیمان را با اموال خود مخلوط نکنید بطوری که نتیجه‌اش تملّک همه باشد، و یا این که اموال بد خود را با اموال خوب آنها مخلوط نسازید که نتیجه‌اش پایمال شدن حق یتیمان باشد. |
| | | | |
| − | در پايان آيه، براي تأكيد و اثبات اهميت موضوع ميفرمايد: «اينکه گونه تعدي و تجاوز به اموال يتيمان، گناه بزرگي است» (إِنَّهُ كانَ حُوباً كَبِيراً). | + | در پایان آیه، برای تأکید و اثبات اهمیت موضوع می‌فرماید: «این گونه تعدی و تجاوز به اموال یتیمان، گناه بزرگی است» (إِنَّهُ کان‌َ حُوباً کبِیراً). |
| | + | }} |
| | |-| | | |-| |
| | | | |
نسخهٔ کنونی تا ۵ دسامبر ۲۰۱۹، ساعت ۰۶:۲۵
وَآتُوا الْيَتَامَىٰ أَمْوَالَهُمْ ۖ وَلَا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ ۖ وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَهُمْ إِلَىٰ أَمْوَالِكُمْ ۚ إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرًا
ترجمه های فارسی
و اموال یتیمان را پس از بلوغ به دست آنها دهید، و مال بد و نامرغوب خود را به مرغوب (آنها) تبدیل نکنید و اموال آنان را به ضمیمه اموال خود مخورید، که این گناهی بس بزرگ است.
اموال یتیمان را [پس از رشدشان] به آنان بدهید، و [اموال] پست و بی ارزش [خود] را با [اموالِ] مرغوب و با ارزش [آنان] عوض نکنید؛ و اموالشان را با ضمیمه کردن به اموال خود نخورید؛ زیرا آن گناهی بزرگ است.
و اموال يتيمان را به آنان [باز]دهيد، و [مال پاك] و [مرغوب آنان ] را با [مال] ناپاك [خود] عوض نكنيد؛ و اموال آنان را همراه با اموال خود مخوريد كه اين گناهى بزرگ است.
مال يتيمان را به يتيمان دهيد و حرام را با حلال مبادله مكنيد. و اموال آنها را همراه با اموال خويش مخوريد، كه اين گناهى بزرگ است.
و اموال یتیمان را (هنگامی که به حد رشد رسیدند) به آنها بدهید! و اموال بد (خود) را، با اموال خوب (آنها) عوض نکنید! و اموال آنان را همراه اموال خودتان (با مخلوط کردن یا تبدیل نمودن) نخورید، زیرا این گناه بزرگی است!
ترجمه های انگلیسی(English translations)
Give the orphans their property, and do not replace the good with the bad, and do not eat up their property [by mingling it] with your own property, for that is indeed a great sin.
And give to the orphans their property, and do not substitute worthless (things) for (their) good (ones), and do not devour their property (as an addition) to your own property; this is surely a great crime.
Give unto orphans their wealth. Exchange not the good for the bad (in your management thereof) nor absorb their wealth into your own wealth. Lo! that would be a great sin.
To orphans restore their property (When they reach their age), nor substitute (your) worthless things for (their) good ones; and devour not their substance (by mixing it up) with your own. For this is indeed a great sin.
معانی کلمات آیه
اليتامى: يتيم كسى است كه پدرش پيش از بلوغ او بميرد و تا بالغ نشده او را يتيم گويند.
در حيوان يتيم آن را گويند كه مادرش مرده باشد.
پس يتيم يعنى پدر مرده يا مادر مرده.
لا تتبدلوا: يعنى عوض نكنيد. تبديل، تبدّل و استبدال به معنى عوض گرفتن است.
حوب: گناه.
أبو ايّوب انصارى خواست زن خود را طلاق دهد.
حضرت فرمود: انّ طلاق امّ ايّوب لحوب. طلاق مادر ايّوب گناه است .
اين كلمه فقط يك بار در قرآن آمده است.[۱]
نزول
محل نزول:
اين آيه همچون ديگر آيات سوره نساء در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۲]
شأن نزول:
اين آيه درباره مردى از بنى‌غطفان آمد كه سرپرست برادرزاده يتيم خود بوده، وقتى كه به حد بلوغ رسيده بود چون مال زيادى داشت به وى نداد، يتيم مزبور شكايت نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله برد و اين آية نازل گرديد. پيامبر به عموى آن طفل يتيم دستور فرمود كه اموال او را به وى بدهد، او نيز اطاعت كرد.[۳]
چنان كه مقاتل و كلبى روايت كنند،[۴] شيخ بزرگوار ما گويد: وقتى كه اين آية نازل شد، مردم مخالطت با يتيم را گران شمردند. يتيمان شكايت نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله بردند آيه «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْيَتامى » آيه 220 - از سوره بقره نازل گرديد. چنان كه در جاى خود مذكور گرديده است، - چنان كه از امام باقر و امام صادق عليهماالسلام نيز اين موضوع روايت و نقل شده است[۵].[۶]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ آتُوا الْيَتامى أَمْوالَهُمْ وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِكُمْ إِنَّهُ كانَ حُوباً كَبِيراً «2»
و اموال يتيمان را به آنان (باز) دهيد و اموال بد (خودتان) را با اموال خوبِ (يتيمان) تبديل نكنيد و اموال آنان را با اموال خود نخوريد، همانا اين (تصرّفاتِ ظالمانه) گناهى بزرگ است.
پیام ها
1- اموال يتيمان را بايد به آنان پس داد، هرچند خود ندانند يا فراموش كنند. «آتُوا الْيَتامى أَمْوالَهُمْ» 2- اسلام، حامى طبقه‌ى محروم و ضعيف است. «الْيَتامى»
«1». تفسير الميزان.
«2». بحار، ج 23، ص 257.
جلد 2 - صفحه 18
3- كودكان يتيم، حقّ مالكيّت دارند. «أَمْوالَهُمْ»
4- ممانعت، تبديل وكاستن از مال يتيم، گناه بزرگ است. «إِنَّهُ كانَ حُوباً كَبِيراً»
5- گناهان، كبيره و صغيره دارند. «حُوباً كَبِيراً»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
تفسير اثنا عشرى ج2 349
وَ آتُوا الْيَتامى أَمْوالَهُمْ وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِكُمْ إِنَّهُ كانَ حُوباً كَبِيراً «2»
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 349
بعد از امر به تقوى و صله ارحام، امر به توفير حقوق يتامى و اتقاء از تصرفات ناشايسته در اموال آنها فرمايد:
وَ آتُوا الْيَتامى أَمْوالَهُمْ: و بدهيد مر يتيمان را، اى اولياى امور و اوصياى آنها، اموال ايشان را كه به حكم ولايت و وصايت بر آن سلطه داريد، يعنى بر يتامى انفاق كنيد در حال صغر، و تنگ نگيريد بر آنها در نفقه، و همه مال را تسليم آنها نمائيد بعد از بلوغ و رشد. نظر به آنكه چون اولياى امور در اموال يتيمان تصرف ناشايسته مى‌كردند، مثل آنكه گوسفندى لاغر را در رمه آنها سر مى‌دادند و در عوض، گوسفندى فربه اخذ مى‌كردند و مى‌گفتند: «شاة بشاة».
حق تعالى منع فرمود كه تصرف ناشايسته در اموال يتامى ننمائيد، بلكه اعطاى حق ذيحق را نمائيد.
وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ: و تبديل مكنيد مال ناپاك را به پاك و پاكيزه. 1- اخذ منمائيد مال جيّد يتيم را، كه در حق شما خبيث است، و بجاى آن منهيد مال ردى را كه نسبت به شما طيب است. 2- استبدال منمائيد مال يتيم را كه حرام است، به مال پاك خود كه حلال است. 3- استبدال منمائيد خسيس و زبون را، به طيب رفيع ثمين 4- استبدال مكنيد امر خبيث را، كه آن اختزال اموال يتامى باشد به امر طيب كه حفظ آن است.
وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِكُمْ: و مخوريد و منتفع مشويد به مال يتامى در حالتى كه منضم به اموال خود كنيد، يا مخوريد اموال ايشان را با اموال خود.
إِنَّهُ كانَ حُوباً كَبِيراً: بدرستى كه خوردن مال يتيم يا تبدّل و خيانت در آن نزد خدا گناهى بزرگ مى‌باشد.
چون «غطفانى» آيه را شنيد، گفت: نعوذ باللّه من الحوب الكبير، و تمامى مال را تسليم برادرزاده خود نمود. و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كه باز داشته شد از بخل نفس خود و فرمان الهى را اطاعت نمود، در منزل خود كه
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 350
بهشت است نزول كند. پسر چون مال را گرفت، در راه خدا انفاق نمود. پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: ثبت الاجر للغلام و بقى الوزر على والده: ثابت شد مزد براى پسر، و باقى ماند و زر بر پدرش.
از صادقين صلوات اللّه عليهما مروى است كه: بعد از نزول اين آيه، صحابه از مخالطه يتامى اجتناب نمودند. يتيمان شكايت اين حال، خدمت حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نمودند. حق تعالى اين آيه نازل فرمود:
وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْيَتامى قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُكُمْ. «1» نكته: يتيم كسى است كه پدر از او فوت شده، مأخوذ از «يتم»، به معنى انفراد است. و يتامى در اصل «يتايم» بوده، لام الفعل را قلب به عين الفعل، و يتامى گفته‌اند. يا جمع آن «يتمى»، چون «اسرى» از باب اقاله است، بعد آن را بر يتامى جمع بسته‌اند، مانند: «اسرى» و «اسارى».
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ آتُوا الْيَتامى أَمْوالَهُمْ وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِكُمْ إِنَّهُ كانَ حُوباً كَبِيراً «2»
ترجمه
و بدهيد به يتيمان مالهايشان را و تبديل نكنيد پليد را به پاكيزه و مخوريد مالهاى آنها را مخلوط با مالهاى خودتان همانا آن باشد گناهى بزرگ.
تفسير
بعد از بلوغ و رشد بايد اموال يتيمان را كه در دست اولياء بوده مسترد دارند و نبايد چيزى از مال آنها را تصرف نمايند و بجاى او عوضى پست‌تر بگذارند يا هيچ عوض نگذارند كه در هر دو صورت خلاف امانت رفتار نموده‌اند و تبديل خبيث بطيّب شده است نهايت آنكه در صورت اول مراد از خبيث پست و مراد از طيب عالى است و در صورت دوّم مراد آنستكه اگر مال حرام يتيمان را صرف ننمائيد رزق حلال بشما ميرسد پس براى اين تعدى تبديل نموديد حرام از اموال آنها را بحلال از اموال و روزى خودتان و انصاف
جلد 2 صفحه 10
آنستكه معنى اول انسب با لفظ تبديل و معنى دوم اوفق با ظاهر خبيث و طيب است و نبايد مخلوط نمود اموال يتيمان را باموال شخصى خود و لاابالى شد و بطور بى‌اعتنائى اموال آنها را با اموال خويش صرف نمود چون حرام بواسطه اختلاط بحلال حلال نميشود بلكه حلال را حرام مى‌كند مانند چيز فاسد مسموم كه داخل شود در چيز صالح مطعوم كه آنرا فاسد و مسموم مينمايد بلى بمقدار اجرت حفاظت مال اگر صرف نمايد شايد ضرر نداشته باشد چنانچه در آيه ديگر فرموده بمقدار متعارف صرف نمائيد عيب ندارد و خوردن مال يتيم بهر نحو كه باشد يكى از معاصى كبيره است كه ظاهرا مورد اتفاق بين تمام فرق مسلمين باشد باين معنى كه عدد معاصى كبيره در روايات و اقوال علما مختلف ذكر شده است و تا هفتاد شمرده شده است و شهيد ثانى فرموده بهفتصد نزديك‌تر است از هفتاد و هفت و آنچه همه ذكر نموده‌اند هفت است كه يكى از آن هفت خوردن مال يتيم است و مانند خوردن آتش است آنهم آتشى كه خاموش نميشود مگر بندامت و توبه كه از اثر آن گوشت و پوستى كه از آن مال روئيده آب شود و آن آتش را خاموش كند و زياديش از راه ديده بيرون آيد و سجده بر تربت حضرت سيد الشهداء (ع) هم اگر مقرون بتوبه شود موجب غفران اين هفت گناه است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ آتُوا اليَتامي أَموالَهُم وَ لا تَتَبَدَّلُوا الخَبِيث‌َ بِالطَّيِّبِ وَ لا تَأكُلُوا أَموالَهُم إِلي أَموالِكُم إِنَّهُ كانَ حُوباً كَبِيراً «2»
و بدهيد به يتيمها اموالشان را و تبديل نكنيد پليد را بپاكيزه و نخوريد اموال ايتام را با اموال خودتان اينکه بسيار زشت و شنيع است و گناه بزرگي است.
وَ آتُوا اليَتامي أَموالَهُم يعني بعد از بلوغ و رشد اموال آنها را بآنها رد كنيد و اطلاق يتيم بعد از بلوغ و رشد بنوع از عنايت و مجاز است چنانچه پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم را ميگفتند يتيم ابي طالب و منسوب بحضرت سجاد عليه السّلام است که بمحمد حنفيه عموي خود فرمود
(جئتك يتيما)
و الا حقيقة بعد از بلوغ از يتيم خارج ميشود چنانچه پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم فرمود
(لا يتم بعد الاحتلام).
جلد 5 - صفحه 8
بلي در حال صغر دادن اموال بآنها باينست که مصرف آنها نمايند و اينکه خطاب باولياء ايتام است مثل جد نسبت به نواده و قيم صغار که از طرف پدر يا جد يا حاكم شرع معين شده بر ايتام.
وَ لا تَتَبَدَّلُوا الخَبِيث‌َ بِالطَّيِّبِ خبيث اموال صغار است که تصرف در آنها بغير مصالح صغار حرام است، و طيب اموال خود اولياء است که هر نوع تصرفي در آنها جايز است، و از براي تبديل اقسامي است:
1- آنكه مخلوط كنند اموال ايتام را با اموال خود و بمصارف طرفين برسانند 2- آنكه اموال ايتام که جيد باشد بر خود بر دارند و اموال خود را که ردي باشد بايتام اختصاص دهند.
3- زياد روي كنند در تصرفات و از حد متوسط خارج شوند.
وَ لا تَأكُلُوا أَموالَهُم إِلي أَموالِكُم و اموال ايتام را اضافه باموال خود نكنيد و مجموع آنها را نخوريد يعني اموال آنها را اموال خود نپنداريد و جزو اموال خود ندانيد، و كلمه (الي) بمعني مع است يعني آنها را با اموال خود نخوريد إِنَّهُ كانَ حُوباً كَبِيراً حوب بمعني اثم است يعني معصيت بزرگي است چنانچه در آيه ديگر ميفرمايد الَّذِين‌َ يَأكُلُون‌َ أَموال‌َ اليَتامي ظُلماً إِنَّما يَأكُلُون‌َ فِي بُطُونِهِم ناراً وَ سَيَصلَون‌َ سَعِيراً در چند آيه بعد.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 2)
شأن نزول:
شخصی از قبیله «بنی غطفان» برادر ثروتمندی داشت که از دنیا رفت، و او به عنوان سرپرستی از یتیمان برادر، اموال او را به تصرف در آورد، و هنگامی که برادرزاده به حدّ رشد رسید، از دادن حق او امتناع ورزید، موضوع را به خدمت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله عرض کردند، آیه نازل گردید، و مرد غاصب بر اثر شنیدن آن توبه کرد و اموال را به صاحبش بازگرداند و گفت: اعوذ باللّه من الحوب الکبیر: «به خدا پناه می‌برم از این که آلوده به گناه بزرگی شوم».
تفسیر:
خیانت در اموال یتیمان ممنوع- در هر اجتماعی بر اثر حوادث گوناگون پدرانی از دنیا می‌روند و فرزندان صغیری از آنها باقی می‌مانند.
در این آیه سه دستور مهم در باره اموال یتیمان داده شده است.
1- نخست دستور می‌دهد که: «اموال یتیمان را (به هنگامی که رشد پیدا کنند) به آنها بدهید» (وَ آتُوا الیتامی أَموالَهُم).
یعنی، تصرف شما در این اموال تنها به عنوان امین و ناظر است نه مالک.
2- دستور بعد برای جلوگیری از حیف و میلهایی است، که گاهی سرپرستهای یتیمان به بهانه این که تبدیل کردن مال به نفع یتیم است یا تفاوتی با هم ندارد، و یا اگر بماند ضایع می‌شود، اموال خوب و زبده یتیمان را بر می‌داشتند
و اموال بد و نامرغوب خود را به جای آن می‌گذاشتند قرآن می‌گوید: «و هیچ گاه اموال پاکیزه آنها را با اموال ناپاک و پست خود تبدیل نکنید» (وَ لا تَتَبَدَّلُوا الخَبِیث‌َ بِالطَّیب‌ِ).
3- «و اموال آنها را با اموال خود نخورید» (وَ لا تَأکلُوا أَموالَهُم إِلی أَموالِکم).
یعنی، اموال یتیمان را با اموال خود مخلوط نکنید بطوری که نتیجه‌اش تملّک همه باشد، و یا این که اموال بد خود را با اموال خوب آنها مخلوط نسازید که نتیجه‌اش پایمال شدن حق یتیمان باشد.
در پایان آیه، برای تأکید و اثبات اهمیت موضوع می‌فرماید: «این گونه تعدی و تجاوز به اموال یتیمان، گناه بزرگی است» (إِنَّهُ کان‌َ حُوباً کبِیراً).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
تفسیر های عربی
پانویس
منابع
