میرزا ابوالحسن مشکینی

آیت‌الله میرزا ابوالحسن مشکینى اردبیلی (۱۳۰۵ - ۱۳۵۸ ق)، فقیه اصولی شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان آخوند خراسانى و سید محمدکاظم یزدى بود. او از اساتید برجسته حوزه علمیه نجف در دروس فقه و اصول و تفسیر بود و شاگردان زیادی از جمله سید شهاب‌الدین مرعشى و سید محمدصادق لواسانى را تربیت نمود.

نام کامل	ابوالحسن مشکینى اردبیلی
زادروز	۱۳۰۵ قمری
زادگاه	مشکین‌شهر، اردبیل
وفات	۱۳۵۸ قمری
مدفن	نجف
اساتید	آخوند خراسانى، سید محمدکاظم یزدى، شیخ الشریعه اصفهانی، میرزا محمدتقى شیرازى،...
شاگردان	سید شهاب‌الدین مرعشى، سید محمدصادق لواسانى، سید مرتضى فیروزآبادى، سید احمد شهرستانى،...
آثار	الفوائد الرجالیة، مناسک الحج، حاشیه بر عروة‌الوثقى، حاشیه بر مکاسب، حاشیه بر شرح المنظومة، حاشیه بر کفایة‌الاصول،...

ولادت

میرزا ابوالحسن مشکینى اردبیلی فرزند عبدالحسین در سال ۱۳۰۵ قمری در روستاى احمدآباد از توابع مشکین شهر اردبیل دیده به جهان گشود.

تحصیل و استادان

میرزا ابوالحسن، خواندن و نوشتن را در روستاى «احمدآباد» فراگرفت و بعد از آن در سال ۱۳۲۰ قمری راهى حوزه علمیه اردبیل گردید. در طول شش سال از دروس سطح فارغ گردید و سپس به اقامه جماعت و فعالیت هاى علمى پرداخت. بعد از آن در اواخر سال ۱۳۲۸ قمری براى تکمیل تحصیلات، به نجف اشرف هجرت کرد و در محضر عالم بزرگ و مُدرس معروف اصولى آخوند ملا محمد کاظم خراسانى و ملا فتح الله شیخ الشریعه اصفهانی حاضر شد و نزدیک به یک سال از ایشان استفاده برد.

پس از آن در جلسات درسى آیت الله آخوند ملا على قوچانى و آیت الله سید محمدکاظم یزدى حاضر گردید. سپس، در اول سال ۱۳۳۷ قمری به کربلا رفت و در خدمت آیت الله میرزا محمدتقى شیرازى معروف به «میرزاى دوم» به تحصیل پرداخت. پس از ارتحال استادش در سال ۱۳۳۸ قمری و اقامت یک ساله در حوزه علمیه کربلا، به نجف بازگشت و به فعالیت هاى علمى خویش ادامه داد.

تدریس و شاگردان

آیت الله میرزا ابوالحسن مشکینى به پیروى از سیره علمىِ علما و دانشمندان حوزه هاى علمیه عتبات عالیات، همزمان با تحصیل در حوزه علمیه نجف اشرف، و بویژه پس از مراجعت از کربلاى معلى، به تدریس آموخته هاى خود پرداخت. تسلط علمى فوق العاده بر متون حوزوى، بیان رسا و شیوا، استدلال هاى علمى و منطقى در مباحث درسى، فضلا و شاگردانِ زیادى را به محفل فقهى و اصولى او کشانید و در اندک مدتى درس کفایة الاصول او از پررونق ترین دروس آن روز نجف گردید.

نام برخى از شاگردان ایشان ـ که از مفاخر علمى و فقهى شهرهاى مختلف اسلامى اند ـ چنین است:

• سید شهاب الدین مرعشى نجفى (صاحب اجازه نقل حدیث)؛
• سید محمدصادق لواسانى؛
• سید مرتضى حسینی فیروزآبادى؛
• سید احمد شهرستانى؛
• شیخ محمدحسین نجفی؛
• سید ابوالفضل خسروشاهى؛
• سید احمد روحانى قمى؛
• سید جعفر مرعشى شوشترى؛
• سید محمدصادق بحرالعلوم؛
• سید مرتضى جزائرى (صاحب اجازه اجتهاد و امور حسبیه)؛
• سید مرتضى مرعشى نجفى؛
• سید هادى حسینى تبریزى؛
• شیخ ابوالحسن فقیهى گیلانى؛
• شیخ ابوالقاسم محمدى گلپایگانى؛؛
• شیخ عبدالحسین غروى تبریزى؛
• شیخ على محدث زاده قمى؛
• شیخ غلامحسین جعفرى همدانى؛

آیت الله مشکینى یکى از سه مُدرس معروف نجف اشرف (به همراه آیت الله میرزا على ایروانى و آیت الله میرزا فتاح شهیدى) در حد مرجعیت و زعامت شیعه بود، اما وقتى اهالى مشکین از ایشان رساله خواستند، در جواب فرمود: «مرجع على الاطلاق، آقا سید ابوالحسن است از وى تقلید کنید». از این رو ایشان تا پایان عمر شریف، از چاپ رساله عملیه خوددارى کردند.

آثار و تألیفات

تألیفات و آثار آیت الله میرزا ابوالحسن مشکینى بیشتر در موضوعات فقه، اصول و رجال است. به غیر از دو مورد از آنها، همه به صورت خطى باقى مانده اند. بنا به نوشته مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانى همه آنها در پیش شاگرد مخصوصش سید مرتضى خلخالى بود و مرحوم شیخ آقا بزرگ همه آن ها را در پیش ایشان دیده است. برخى آثار او عبارت است از:

• ۱ ـ الفوائد الرجالیة؛
• ۲ ـ مناسک الحج؛
• ۳ ـ حاشیة على العروة الوثقى؛
• ۴ ـ حاشیة على کتاب الطهارة (شیخ انصاری)؛
• ۵ ـ حاشیة على المکاسب (شیخ انصاری)؛
• ۶ ـ حاشیة على شرح المنظومة السبزواری؛
• ۷ ـ کتاب الصلاة، (سه جلد بزرگ)؛
• ۸ ـ کتاب الطهارة؛
• ۹ ـ کتاب الزکاة. این کتاب در تاریخ ۱۵ شعبان المعظم ۱۳۵۶؛
• ۱۰ ـ رسالة فی الکُر. مؤلف این کتاب را در تاریخ ۲۱ رجب المرجب ۱۳۳۴ قمری به پایان برده است؛
• ۱۱ ـ رسالة فی الرضاع؛
• ۱۲ ـ رسالة فی المعنى الحرفی؛
• ۱۳ ـ رسالة فی الترتب؛
• ۱۴ ـ حاشیة على کفایة الاصول؛ این حاشیه از مشهورترین حواشى بر کتاب کفایة الاصول است. ایشان، علاوه بر شرح بعضى از مطالب کتاب، به نقد و بررسى و طرح دیدگاه هاى اصولى خود نیز پرداخته است. این حواشى هنوز در حوزه هاى علمیه مورد استفاده قرار مى گیرد و بارها در شهرهاى مختلف به چاپ رسیده است.

همچنین برخى از شاگردان آیت الله مشکینى در طول سال هایى که در خدمت استاد خویش به تحصیل اشتغال داشته اند، تقریرات درس ایشان را به قلم جارى کرده اند که از آن میان مى توان به این موارد اشاره کرد:

• ۱ ـ تقریرات دروس اصول آیت الله مشکینى، سید احمد شهرستانى؛
• ۲ ـ تقریرات دروس فقه و اصول آیت الله مشکینى، شیخ غلامحسین جعفرى همدانى؛
• ۳ ـ تقریرات دروس آیت الله مشکینى، سید مرتضى جزائرى (علم الهدى)؛
• ۴ ـ تقریرات درس قضا و اصول آیت الله مشکینى، میرزا على علیارى تبریزى.

وفات

مرحوم آیت الله میرزا ابوالحسن مشکینى پس از ۳۸ سال اقامت در عتبات عالیات و خدمات فراوان علمى و دینى در آن سرزمین، سرانجام در روز دوشنبه ۲۷ جمادى الثانى ۱۳۵۸ قمری در کاظمین بدرود حیات گفت. جسم پاکش به نجف اشرف منتقل گردید و پس از انجام مراسم مذهبى در جوار مرقد مطهر امیرالمؤمنین علیه السلام، در حجره ای که بین باب الطوسى و جنب مسجد عمران بن شاهین است، در طرف راست مقبره استادش آیت الله سید محمدکاظم یزدى، به خاک سپرده شد.

منابع

• "ابوالحسن مشکینی"، سایت فرهیختگان تمدن شیعی، محمد الوانساز خویی.