مستند العروة الوثقى (کتاب)
 | |
| نویسنده | سید ابوالقاسم خویی |
| موضوع | فقه شيعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۴ |
| تدوین و تقریر | شیخ مرتضى بروجردى |
|
| |
«مستند العروة الوثقى»، کتابی است در موضوع فقه استدلالى و مشتمل بر تقریرات درس آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی (م، ۱۴۱۳ ق) در شرح کتاب «العروة الوثقى»، که به قلم شیخ مرتضى بروجردى نوشته شده است.
محتویات
مؤلف
آیت الله سید ابوالقاسم موسوی خوئی (۱۳۱۷-۱۴۱۳ ق)، مفسر، فقیه، رجالی و مرجع تقلید شیعه و از شاگردان علمای بزرگی چون شیخ الشریعه اصفهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، شیخ محمدحسین نائینی و شیخ محمدجواد بلاغی است. او از اساتید سرشناس حوزه علمیه نجف بود و شاگردان برجسته ای از جمله سید محمدباقر صدر و میرزا جواد تبریزی را تربیت نمود.
آیت‌الله خویی از جمله بزرگان حوزه نجف بوده است که در روزگارش، جنبش علمی بالنده‌ای پدیدار شد که او ستون اصلی و محور آن بود. وی خدمات ارزشمندی در جهت گسترش اسلام و احداث مراکز مهم اسلامی و تبلیغی در نقاط مختلف جهان در کارنامه خود داشت.
از ایشان علاوه بر «مستند العروة الوثقى»، آثار علمی ارزشمندی از جمله البیان فی تفسیر القرآن، مجموعه ۲۳ جلدی معجم رجال الحدیث، محاضرات فى اصول الفقه، التنقیح فی شرح العروة الوثقی و مصباح الاصول، به یادگار مانده است.
معرفى كتاب
كتاب «مستند العروة الوثقى» فقه استدلالى و تقریرات درس آیت الله سید ابوالقاسم خویی در شرح کتاب «العروة الوثقى» اثر محمدکاظم یزدی است که به قلم شیخ مرتضى بروجردى نوشته شده است.
لازم به ذکر است، کتاب «التنقیح فی شرح العروةالوثقی» نیز، تقریر درس آیت‌الله خوئی (م، ۱۴۱۳ ق) در شرح کتاب «العروة الوثقى» است، که توسط شاگرد دیگرش میرزا على غروى تبریزى نگاشته شده است.
چون مباحث مربوط به اجتهاد و تقلید و طهارت در كتاب «التنقیح» منتشر شده بود، مقرِّر كتاب حاضر (مرتضى بروجردى) آن را از مبحث صلات آغاز كرده و آن را در پنج جلد منتشر نموده است. همچنین مباحث مربوط به صوم در دو جلد و مبحث اجاره در یک جلد منتشر شده است كه مجموعاً هشت جلد مى شود. اخیراً مستند عروه به ضمیمه «التنقیح» در ده جلد و كتب دیگر در ۳۳ جلد عرضه شده است.
محتوای کتاب
کتاب، مشتمل بر چهار جزء است که در هر جزء، یک یا دو کتاب فقهی موجود در «عروة الوثقى» ارائه شده است. در مجلدات کتاب، به‌ترتیب مباحث ذیل ذکر شده است: روزه؛ تتمه بحث روزه و اعتکاف؛ خمس؛ اجاره. هریک از این مباحث، در ضمن فصولی بیان شده است.
شیوه ارائه مطالب بدین‌گونه است که در بالای صفحه عبارت «عروه»، در ذیل صفحه تقریرات آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی و نظریات وی و در پاورقی آدرس روایات ذکر شده است.
در آرا و نظریات آیت‌الله خویی نوآوری‌های فراوانی در این کتاب دیده می‌شود که به چند نمونه از آنها اشاره می‌گردد:
- آغاز ماه قمری از جمله آراء ابداعی نویسنده بشمار می‌رود. وی معتقد بود که آغاز ماه قمری را نمی‌توان چیزی نسبی شمرد و برای هر شهر یا منطقه، ماه قمری ویژه‌ای در نظر گرفت. این اشتباه است که آغاز ماه قمری را با طلوع خورشید سنجید؛ چراکه به دلیل کروی بودن و چرخش وضعی زمین، هریک از اجزای آن در رویارویی با خورشید، حکم خودش را داشته و طلوع خورشید نسبت به منطقه‌های گوناگون، پیش و پس زمانی دارد؛ اما آغاز ماه قمری این‌گونه نیست؛ چراکه معیار آن، بیرون رفتن ماه از مُحاق است و این مطلب، پدیده‌ای تکوینی است و پیامد گونه‌ای ویژه از قرار گرفتن خورشید و ماه و زمین است و به اجزا و مناطق گوناگون زمین وابسته نیست. بنابراین نمی‌توان گفت: ماه قمری در منطقه‌ای در شب پنج‌شنبه آغاز شده و در منطقه‌ای دیگر در شب جمعه؛ چراکه آغاز ماه قمری، چیزی نسبی نیست و در اصل چیزهایی مانند: محاق، یا پنهان شدن ماه از زمینیان و نیز بیرون رفتن از محاق، پدیده‌ای تکوینی است و از چگونگی قرار گرفتن ماه و خورشید و زمین نسبت به یکدیگر سرچشمه می‌گیرد. البته باید بدانیم که اثبات این دیدگاه به این صورت از نوآوری‌های آیت‌الله خویی است، ولی خود این دیدگاه پیش از او نیز در میان فقیهان یافت می‌شده، اما برخی آن را به کمک روایات پذیرفته‌اند و گروهی نیز از راه مسطح و نه کره‌ای بودن زمین.
- ضامن بودن نسبی در خمس، از دیگر نوآوری‌های ایشان است. در میان فقیهان معروف است که اگر کسی کالایی را برای دادوستد و سودآوری بخرد و بهای آن افزایش پیدا کند، باید خمس این افزایش را بپردازد و اگر پرداخت خمس را به آینده واگذارد و بهای آن کالا کاهش یابد، باز هم همان خمس پیشین را بدهکار خواهد بود. آیت‌الله خویی در این مسئله، بر پایه نکته‌ای باریک و دقیق چنین می‌گوید: او خمس را به نسبت ضامن است؛ زیرا کاهش بهای کالا، بر مال مشترک میان مالک و امام(ع) وارد شده است و بدین‌سان باید به نسبت سهم هریک، این کاهش را تقسیم کرد. برای نمونه اگر نُه‌دهم کالا از آن مالک باشد و یک‌دهم از آنِ امام(ع)، کاهش بها را باید برای هر دو در نظر گرفت و نه تنها برای سهم مالک. بدین‌سان، این دیدگاه با آنچه مشهور گفته‌اند، تفاوت بنیادین دارد و مالک تنها خمس سهم خود را باید بپردازد.
- نبودن خمس در افزایش بهای مال بخشش، حیازت یا احیاشده، از دیگر آراء آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی است. هرگاه کسی مالی را از راه بخشش، حیازت یا احیا به دست آورد، نزد مشهور فقیهان چنین مالی با آنچه انسان می‌خرد تفاوتی ندارد. بنابراین اگر بهای هریک از این کالاها افزایش یابد، خمس بر این افزایش واجب نیست، مگر اینکه آن کالا را بفروشد که آنگاه باید خمس افزایش بها را بپردازد. آیت‌الله خویی در اینجا نیز بر پایه نکته‌ای دقیق، میان این دو گونه از مال‌ها تفاوت می بیند. در گونه نخست که از راه بخشش یا حیازت و یا احیا به دست آمده، انسان در واقع مالک ارزش مالی آن کالا می‌شود و این ارزش، محدود به یک حد معینی نیست. بنابراین، اگر این کالا را بفروشد، افزایش بهای آن را افزایش بر سرمایه نمی‌نامند تا خمسی در آن باشد. اما در گونه دوم که مالی را خریده باشد، سرمایه او معین است و هرگاه به بهایی بیش از آن بفروشد، باید خمس افزایش بها را بپردازد.
فهرست مطالب هریک از جلدهای کتاب در انتهای آن آمده است. در انتهای جلد سوم غلط‌‌نامه و در انتهای جلد چهارم استدراکات آن جلد آمده است.
منابع
- "نوآوری‌های اصولی و فقهی آیت‌الله خویی"، محمداسحاق فیاض، نشریه کاوشی نو در فقه اسلامی، پاییز ۱۳۷۷، شماره ۱۷.
- نرم افزار جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
